Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono
Sześć myślowych kapeluszy to metoda, dzięki której można zwiększyć efektywność
i uporządkować proces myślenia. Zwyczajowy tok myślenia koncentruje się bowiem często
na bezładnej dyskusji, sporze i walce na argumenty, w którym zwycięzca ustanawia wynik.
Kapelusze myślowe pełnią w procesie myślenia rolę porządkujących rekwizytów
o ustalonych cechach. Użycie każdego z nich polega na rozważeniu wybranego punktu
widzenia, a nie walce na argumenty. Takie podejście, w połączeniu z ustalonym trybem
przyjmowania kolejnych ról myślowych, tworzy w rezultacie mentalną mapę sytuacji, która
pokazuje drogę do celu. Każdy z sześciu kapeluszy to jeden typ myślenia nanoszony na
taką mapę, dla ułatwienia skojarzony z kolorem.
1. Myślenie za pomocą kapeluszy, strona 2
Kapelusze myślowe wspomagają proces myślenia  to sprawy. W rezultacie takie myślenie, w przeciwieństwie do
sposób osiągnięcia rezultatów przy mniejszym wysiłku. tradycyjnego, staje się świadome, uporządkowane
Metoda kapeluszy myślowych polega na wymuszaniu i efektywne.
koncentracji uwagi na jednym podejściu do rozważanej
2. Świadome role myślowe, strona 2
Zastosowanie jednego kapelusza myślowego polega na w przedstawieniu, po uprzednim ubraniu kostiumu.
przyjmowaniu jednego przypisanego do niego punktu Wkładanie kapelusza myślowego to symboliczne wcielanie
widzenia. Podobne jest to do odgrywania ról się w rolę myśliciela.
3. Biały Kapelusz myślowy, strona 3
Biały kapelusz myślowy to punkt widzenia oparty na obiektywne i neutralne, bez własnych interpretacji lub
faktach i liczbach. Podejście do nich powinno być opinii...
4. Czerwony kapelusz myślowy, strona 4
Czerwony kapelusz ma za zadanie wydobyć na światło intuicję oraz wrażenia...
dzienne uczucia, wyrażane poprzez: emocje, odczucia,
5. Czarny kapelusz myślowy, strona 5
Zadaniem czarnego kapelusza jest pokazanie słabych spory, ale pokazanie potencjalnych niebezpieczeństw
aspektów sprawy. Nie chodzi tutaj o bezcelową krytykę lub aspekty były zawsze logicznie uzasadniane.
6. Żółty kapelusz myślowy, strona 6
Przeciwieństwem czarnego kapelusza jest kapelusz żółty. postawę optymistyczną.
Skupia się na wszystkim, co pozytywne i odpowiada za
7. Zielony kapelusz myślowy, strona 6
Zielony kapelusz odpowiada za kreatywność. Osoba, która podejścia do rozważanego problemu.
go wkłada, ma na celu świadome szukanie zmian i nowego
8. Niebieski kapelusz myślowy, strona 7
Ostatnim kapeluszem, który spina pozostałe, jest niebieski myślenia i czuwanie nad jego efektywnym przebiegiem.
kapelusz myślowy. Jego rola to organizacja procesu
Ws półprac ujemy z:
1
90-251 A
ódz
, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: [phone], www.questuspoint.pl
 Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
1. Myślenie za pomocą kapeluszy  Myślenie często odbywa się w sposób bezładny,
bezproduktywny i dygresyjny. Gdzieś w tle majaczy
poczucie jakiegoś celu, ale nigdy nie został on
Kapelusze myślowe wspomagają proces myślenia - to
jednoznacznie ujęty jako cel ogólny czy szczególny.
sposób osiągnięcia rezultatów przy mniejszym wysiłku.
Sugestie, oceny, krytyka, informacje i czyste emocje
Metoda kapeluszy myślowych polega na wymuszaniu
mieszają się w czymś co można nazwać zupą myślową.
koncentracji uwagi na jednym podejściu do rozważanej
Cały ten proces zdaje się być kwestia robienia
sprawy. W rezultacie takie myślenie, w przeciwieństwie do
zamieszania, w którym w końcu myślącym udaje się
tradycyjnego, staje się świadome, uporządkowane
natknąć na jakieś wypróbowane podejście, które wydaje
i efektywne.
być tym, czego szukali. Jest to chaotyczne poszukiwanie
doświadczeń, któremu towarzyszy negatywna krytyka.
Przeszkodą w osiąganiu ponadprzeciętnych efektów
myślenia - w grupie i indywidualnie - jest zamęt. Powoduje
- Edward de Bono
go proces myślenia oparty na ścierających się poglądach,
który wynika z nawyków zachodniej kultury. Prowadzenie
 Metoda sześciu kapeluszy myślowych ma na celu zmianę
rozważań w grupie przeważnie polega bowiem na
sposobu myślenia i przestawienie go z normalnego trybu
prezentowaniu przez uczestników swoich poglądów,
argumentacyjnego, na tryb tworzenia mentalnej mapy
udowadniania racji i szukania negatywnych stron
sytuacji. Tym samym myślenie ma przebiegać
pomysłów innych. Nie służy to kreatywności
dwuetapowo. Pierwszy etap to sporządzenie mapy. Drugi
i opracowywaniu nowego podejścia do problemu. Dzieje
etap to wybór trasy na podstawie utworzonej mapy. Jeśli
się tak dlatego, że uczestnicy dyskusji prawdopodobnie
mapa jest dość dobra, najlepsza trasa często dla
wcześniej wyrobili sobie pogląd na poruszaną sprawę
wszystkich może okazać się oczywista. Powracając do
i starają się za wszelką cenę go obronić. Jeżeli ktoś jest
analogii kolorowego druku, każdy z sześciu kapeluszy
kreatywny, to podczas takiego myślenia jego pomysły
myślowych nanosi na mapę jeden typ myślenia
zginą pod gradem krytyki. Podczas indywidualnych
rozważań zamęt określa się często jako  gonitwę myśli .
- Edward de Bono
Można tego uniknąć w taki sposób, by skupić się na
jednym aspekcie poruszanej sprawy, a nie jednocześnie na
zaletach, wadach i zagrożeniach dodatkowo przeplatanych
2. Świadome role myślowe
emocjami. To samo tyczy się myślenia w grupie.
Nieefektywne myślenie można porównać do debaty
Zastosowanie jednego kapelusza myślowego polega na
prowadzonej przez polityków. Nie chodzi w niej, tak
przyjmowaniu jednego przypisanego do niego punktu
naprawdę, o znalezienie złotego środka na poprawę
widzenia. Podobne jest to do odgrywania ról
sytuacji, ale o zniszczenie przeciwnika. Opozycyjne strony
w przedstawieniu, po uprzednim ubraniu kostiumu.
takiego sporu przytaczają argumenty na poparcie
Wkładanie kapelusza myślowego to symboliczne wcielanie
własnych poglądów, a jednocześnie wyciągają takie
się w rolę myśliciela.
kwestie, które mają zbić konkurenta z tropu. Efektem takiej
debaty jest zamieszanie, emocje i kłótnie. Obserwatorzy
W przedstawieniu pantomimicznym każdy rozpoznaje, kim
widzą przegranych i wygranych. Nie ma znaczenia, że do
są bohaterowie. Dzieje się tak dlatego, że każdy z aktorów
takiej debaty zaprosimy strony, które reprezentują
zachowuje się w charakterystyczny sposób. Postać
wszystkie możliwe poglądy. Z takiej dyskusji i tak nie
wiedz
my śmieje się z cudzego nieszczęścia, książę
wyniknie obraz sytuacji, bo zawsze będą pomijane
zawsze obiera stronę dobra, dama porusza się wytwornie.
aspekty, które nie posłużą do wsparcia własnych tez lub
Aby odgrywane przedstawienie zostało nagrodzone
zniszczenia tych prezentowanych przez przeciwnika.
gromkimi brawami, aktorzy muszą wkładać w grę wysiłek
oraz utożsamić się z rolą. Jednocześnie nie muszą się
Myślenie metodą kapeluszy myślowych można porównać
obawiać, że wykonując dziwne ruchy zostaną uznani przez
do układanki, której każdy element powstaje, gdy
otoczenie za śmiesznych, widzowie zdają sobie bowiem
rozważania koncentrują się na wybranej perspektywie.
sprawę z tego, że jest to gra. Aktorzy zostawiają swoją
Wszystkie elementy poskładane razem tworzą spójny
prawdziwą tożsamość i ego za kulisami, koncentrują się
obraz sytuacji, który wskazuje rozwiązania i dalsze
zaś na tym, by odegrać swoją rolę jak najlepiej. Tak samo
działanie.
jest z myśleniem za pomocą kapeluszy. Jeżeli ktoś wkłada
jeden z nich, nikt nie uzna go za dziwaka, jeśli myśli inaczej
niż zwykle, robi to bowiem specjalnie. Dzięki temu
Organizacja myślenia
zagorzały pesymista może spojrzeć na świat przez różowe
okulary i nie narazi na szwank własnego wizerunku, do
Fakty Złe strony Dobre strony
którego przywykł.
Podejście do rozważań jako przyjmowanie świadomych ról
Idee Emocje
myślowych daje:
" koncentrację uwagi własnej i otoczenia tylko na
jednym podejściu,
Rys. 1 Elementy myślenia metodą sześciu myślowych kapeluszy
" możliwość przyjmowania ról bez szwanku dla ego
myśliciela,
" jasne reguły gry, łatwe do zakomunikowania,
Metoda sześciu myślowych kapeluszy jest łatwa do
zapamiętania i zastosowania w praktyce, ponieważ polega " prostotę i wygodę w stosowaniu samodzielnie
na odgrywaniu ról przy pomocy rekwizytu  kapelusza, i w grupie.
identyfikowanego kolorem.
2
90-251 A
ódz
, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: [phone], www.questuspoint.pl
 Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
Wkładanie kapelusza myślowego to przekazanie  Rola komediowa różni się od roli tragicznej. Skoro
wyraz
nego sygnału sobie i otoczeniu  uwaga, teraz myślę. założyłeś kostium klauna, graj klauna. Jeżeli masz na
Następstwem tego jest świadome nastawienie na myślenie sobie kapelusz kowboja, bądz
kowbojem. Bądz
dumny, że
i koncentracja na rozważanym problemie. potrafisz grać różne role. Teraz myślenie będzie wypływało
z odgrywanych ról, a nie z Twojego ego. W ten sposób
tworzy się mapy. Potem kiedy mapa będzie gotowa, Twoje
Myślenie ego będzie mogło na niej wybrać ścieżkę według własnego
uznania.
- Edward de Bono
 Myślenie reaktywne pozwala nam sprostać rutynowym
Reaktywne
Świadome
(automatyc zne) sytuacjom. Myślenie świadome ma na celu osiąganie
lepszych rezultatów. Każdy umie jako tako biegać, ale
Rys. 2 Rodzaje myślenia
sportowiec potrafi biegać o niebo lepiej, bo robi to
w sposób świadomy i trenuje technikę biegania.
" Myślenie reaktywne
- Edward de Bono
Najbardziej powszechnym sposobem myślenia jest
myślenie automatyczne. Sprowadza się ono do reakcji na
3. Biały kapelusz myślowy
bodz
ce zewnętrzne, przykładowo - podczas codziennie
wykonywanych rutynowych czynności. Praca mózgu
Biały kapelusz myślowy to punkt widzenia oparty na
polega wtedy na odtworzeniu głęboko zakorzenionego
faktach i liczbach. Podejście do nich powinno być
wzorca, często zupełnie bezwiednie. Sprawdza się to
obiektywne i neutralne, bez własnych interpretacji lub
podczas prostych wielokrotnie powtarzanych działań,
opinii. Informacje powinny być kompletne i nie należy ich
jednak gdy tym sposobem rozwiązywany jest nowo
wykorzystywać w ramach sporu, dla udowodnienia
napotkany problem, stare wzorce słabo się sprawdzają.
własnego zdania.
Wtedy ratunkiem jest myślenie kreatywne, która pojawia
się podczas myślenia świadomego.
Tradycyjny system nauczania młodzieży w szkołach
Fakty
wyrabia wśród uczniów podejście reaktywne do myślenia.
Lic zby
Dzieje się tak dlatego, że  ponieważ chcą mieć dobre
Dane
stopnie - starają się spełniać oczekiwania nauczycieli. I nformac je
O biektywne
Automatycznie reagują na zadane pytanie lub bez
Neutralne
zastanowienia uczą się na pamięć zadanego materiału,
P rawdziwe
który potem na żądanie odtwarzają. Kiedy kończą szkołę,
zauważają jednak, że życie wymaga czegoś innego. Młodzi
ludzie muszą podejmować przemyślane decyzje lub ustalić
priorytety, motywując się wcześniej do rozważenia kilku
Rys. 3 Charakterystyka białego kapelusza
alternatyw. Można tego dokonać dzięki myśleniu
świadomemu.
" Obiektywizm i neutralność
" Myślenie świadome
Wcześniej postawione tezy często udowadnia się poprzez
odpowiednio dobrane fakty i liczby. Stają się one wtedy
To właśnie myślenie świadome jest twórcze, w odróżnieniu
nieobiektywne i wybiórcze, a spośród nich prezentuje się
od automatycznego, które sprowadza się do reakcji na
tylko te, które są w danej chwili wygodne. Dodatkowo
bodz
ce. W metodzie myślowych kapeluszy, nałożenie
zamiłowanie do spierania się powoduje wypaczanie faktów.
kapelusza zmusza do przestawienia toku myślenia
Dlatego tylko neutralne podejście do przekazywanych
z automatycznego na świadome  do wcielenia się w rolę
informacji odzwierciedla obraz sytuacji. Osoba, która
myśliciela. Świadome myślenie można porównać do
nakłada biały kapelusz, symbol neutralności, przekazuje
spojrzenia z boku na sytuację i nałożenia kolejno
 suche informacje, bez podtekstu i prób ich interpretacji.
przykładowych różowych i czarnych okularów. W rezultacie
powstaje obraz sytuacji z dalszej perspektywy. Oddaje on
& W ostatnich kilku miesiącach obserwujemy
wtedy różne aspekty sprawy i pokazuje drogę do celu.
pięcioprocentowy wzrost sprzedaży telewizorów opartych
Myślenie reaktywne zastosowane podczas rozważań,
na nowej technologii LCD. Dzieje się tak dlatego, że wiele
przekłada się przede wszystkim na gwałtowną krytykę
osób chce postrzegać siebie jako nowoczesne i otwarte na
przedstawianych pomysłów i poglądów, bez ich uważnej
nowe trendy.
analizy. Myślowe kapelusz to narzędzie, które wyzwala
taką analizę. Każdy kapelusz ma swój kolor i dzięki temu
& Prosiłem Pana o włożenie białego kapelusza, faktem jest,
ułatwia identyfikację oraz skojarzenie z punktem widzenia.
że zauważono pięcioprocentowy wzrost sprzedaży, reszta
to już Pańska interpretacja.
& Nie proszę pana, mamy badania, które jasno pokazują, że
do zakupu telewizorów LCD skłania chęć bycia
nowoczesnym.
& A więc mamy dwa fakty. Pierwszy to wzrost sprzedaży,
drugi to pewne badania rynkowe, które wskazują, że zakup
3
90-251 A
ódz
, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: [phone], www.questuspoint.pl
 Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
telewizorów LCD powodowany jest tym, że klienci chcą być 4. Czerwony kapelusz myślowy
nowocześni.
Czerwony kapelusz ma za zadanie wydobyć na światło
" Prawdziwe informacje
dzienne uczucia, wyrażane poprzez: emocje, odczucia,
intuicję oraz wrażenia. Uczucia nie podlegają tu logicznym
Informacje mogą być potwierdzone i sprawdzone albo
wyjaśnieniom ani usprawiedliwieniu. Mogą one być
uważane za prawdziwe, ale nie potwierdzone. Podczas ich
wyraziste lub subtelne, proste albo złożone.
prezentacji, osoba w białym kapeluszu dba o opis stopnia
prawdopodobieństwa tak, aby nie okazało się, że
informacje domniemane są rozumiane jako prawdziwe.
I ntuic ja,
Stosuje w tym celu skalę prawdopodobieństwa
U c zuc ie,
i odpowiednio komentuje informacje w zakresie od  w pełni
Wrażenie
prawdziwe do  całkiem nieprawdopodobne .
Subtelne,
P ros te,
& Mało prawdopodobne jest, że jeżeli podniesiemy ceny,
Złożone
klienci uznają produkt za bardzo prestiżowy i tym samym
zwiększy się jego sprzedaż.
& Zdarzały się przypadki, że po bardzo mroz
nej zimie
Rys. 4 Charakterystyka czerwonego kapelusza
w marcu średnia temperatura przekraczała 13 stopni.
" Rola emocji i uczuć w procesie myślenia
" Kompletne i niezbędne informacje
Uważanie emocji za niepotrzebne w procesie myślenia jest
Dane staną się kompletne dzięki pomocy pytań
błędne. Jedną z ich ról jest dostosowanie rozważań do
zawężających i precyzujących. Zalew i nadmiar informacji
konkretnej sytuacji. Emocje ujawniają się, gdy mowa jest
utrudniają analizę problemu, dlatego trzeba skupić się tylko
o pierwszym wrażeniu, własnym interesie czy odczuciach.
na tych, które są istotne dla sprawy. Dokonuje się tego
również poprzez pytania zawężające i precyzujące.
& Posługując się czerwonym kapeluszem mogę stwierdzić,
Pytający musi jednak zachować obiektywizm. Oznacza to,
że negatywne nastawienie do produkcji nowego modelu
że sam wkłada biały kapelusz tak, aby pytania służyły
nie wynika z racjonalnych przesłanek. W interesie zespołu,
głębszemu poznaniu, a nie manewrowaniu do tego, aby
który zaprojektował poprzedni model, leży jak największa
doprowadzić do oczekiwanego przez pytającego rezultatu.
ilość jego modyfikacji, zanim się go zastąpi nowym. Wtedy
projektanci poprzedniego modelu będą zawsze potrzebni.
 Z czasem rola białego kapelusza stanie się naszą drugą
naturą. Myślący nie będzie już usiłował przemycić takich
Czerwony kapelusz pozwala wyrażać i porządkować
wypowiedzi, które pozwolą wygrać spór na argumenty.
emocje, dzięki czemu są one potem wykorzystywane przy
Rozwinie on w sobie neutralny obiektywizm, niczym
podejmowaniu ostatecznej decyzji. W praktyce każda
obserwator lub badacz naukowy, odnotowujący skrzętnie
decyzja, w jakiejś części, oparta jest na emocjach.
poszczególne gatunki fauny i flory bez przypisywania im
potencjalnych zastosowań.
& Możliwe są dwie drogi  pierwsza to kontynuować protest,
druga przystąpić do rozmów. Intuicja podpowiada mi
- Edward de Bono
jednak, że jest jeszcze za wcześnie, żadna strona nie ma
pojęcia, jak dojść do kompromisu. Obawiam się, że na tym
 Wyobraz
sobie komputer podający fakty i liczby jakich się
etapie ani my, ani oni nie będziemy chcieli iść na
od niego żąda. Komputer jest neutralny i obiektywny. Nie
jakiekolwiek ustępstwa.
dokłada własnych interpretacji ani opinii. Nosząc na głowie
biały kapelusz myślowy, myślący powinien starać się
" Rodzaje uczuć
postępować niczym komputer
W ramach czerwonego kapelusza wyraża się dwa rodzaje
- Edward de Bono
uczuć. Pierwsze z nich są proste, takie jak: strach,
nienawiść, zachwyt i podejrzenie. Drugi rodzaj to bardziej
złożone, takie jak: intuicja, gust i ciekawość. Bywają też
uczucia tak złożone, że nie da się ich wypowiedzieć. Dzieje
się tak dlatego, że w myślach uczucia pojawiają się
bezwiednie, jako reakcja na czynniki zewnętrzne. Dopiero
potem są nazywane. Uzasadnianie takich uczuć prowadzi
do niepotrzebnych sporów i dekoncentracji nad tematem
rozważań.
& Nieważne, dlaczego wydaje Ci się, że to nie jest prawda.
Po prostu wydaje Ci się to oszustwem i tyle.
Doświadczony makler giełdowy wie, kiedy kupić akcje.
Wieloletnie doświadczenie powoduje, że w głowie
pojawiają się odczucia, które skłaniają go do wybrania
walorów właśnie tej a nie innej spółki. Jeśli dzięki
podobnym, nieuzasadnionym odczuciom dokonał
4
90-251 A
ódz
, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: [phone], www.questuspoint.pl
 Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
w przeszłości trafnych decyzji, tym bardziej będzie chciał aby podobnie jak w przypadku białego kapelusza, krytyka
z nich znowu skorzystać. Intuicja tego maklera sprawdza była czysta i bez emocji. Forma sporu lub dyskusji, wynikła
się na rynku akcji, okaże się jednak nieprzydatna, kiedy z emocji, prowadzi bowiem do bezproduktywnego sporu.
będzie ją chciał zastosować podczas zakupu samochodu. Te zasady pozwolą na poznanie w sposób czysty
i bezstronny negatywnych aspektów rozważanej sprawy,
 Jeśli emocje i odczucia zostaną wyłączone z procesu które obrazują sytuację w połączeniu z innymi
myślenia, będą się czaić gdzieś w tle i wpływać na ten kapeluszami.
proces w sposób zakamuflowany. Emocje, odczucia,
przeczucia i intuicja są silne i realne. Czerwony kapelusz & Wtedy dochodziłoby do nadużyć, bo każdy mógłby do woli
uznaje ich znaczenie. korzystać z firmowych kart kredytowych w celach
prywatnych.
- Edward de Bono
" Przedmiot krytyki
 Kiedy już zakończymy proces myślenia potrzebny do
nakreślenia mapy sytuacji, wybór trasy dokonany jest
Jeżeli:
w oparciu o nasze wartości i emocje.
" kwestionujemy fakty lub liczby;
" wykazujemy błędy w metodologii;
- Edward de Bono
" dokonujemy negatywnej oceny pomysłu;
" wskazujemy przyszłe zagrożenia,
 Nauczeni jesteśmy przepraszać za emocje i odczucia,
to jest to myślenie w ramach czarnego kapelusza.
ponieważ nie wchodzą one w zakres logicznego myślenia.
Dlatego zwykliśmy traktować je jako coś wymagającego
W ukazywaniu czarnej strony sytuacji w sposób logiczny
uzasadnienia& Myślenie w kategoriach czerwonego
pomagają pytania kwestionujące. Polegają one na
kapelusza zwalnia nas z tego przymusu.
szukaniu logicznych uzasadnień dla negatywnych
stwierdzeń.
- Edward de Bono
& dlaczego uważasz, że tak duża firma również może
5. Czarny kapelusz myślowy
skrócić czas obsługi klienta do 2 minut?
Zadaniem czarnego kapelusza jest pokazanie słabych
" Sposoby na czarne myślenie
aspektów sprawy. Nie chodzi tutaj o bezcelową krytykę lub
spory, ale pokazanie potencjalnych niebezpieczeństw,
Istotne jest umiejscowienie aspektów negatywnych
jakie czają się  pod powierzchnią . Istotne jest, aby te
w budowanym w trakcie rozważań obrazie sytuacji. Można
negatywne aspekty były zawsze logicznie uzasadniane.
to zrobić poprzez:
" odnotowanie i uznanie czarnych stron istoty
Dostrzeżenie wady jest prostsze niż zauważenie zalety.
rozważań,
Tak samo łatwo ulega się pokusie krytykowania lub obrony
" uznanie negatywnej cechy, z określeniem
własnych racji poprzez negację innych. Korzystanie w taki
prawdopodobieństwa jej wystąpienia,
sposób z czarnego kapelusza jest nieprawidłowe. Jego
" akceptację zagrożenia i podanie sposobów, jak go
celem jest bowiem obiektywne nakreślenie negatywnych
uniknąć,
aspektów, bez podtekstu emocjonalnego lub czerpania
" podważenie istoty zagrożenia poprzez ponowne
przyjemności z krytyki innych.
użycie czarnego kapelusza,
" znalezienie alternatywnego poglądu.
Organizacja wyprawy i budowa statku kosmicznego na
księżyc jest przedsięwzięciem, które wymaga dużej
& Tak może się zdarzyć, że ktoś skopiuje nasz pomysł
wiedzy, kilku lat badań i szkoleń astronautów. Wystarczy
przed wprowadzeniem go w życie, jest to jednak mało
uszkodzić jeden element statku, aby wszystko skończyło
prawdopodobne, bo bardzo dobrze się przed tym
się katastrofą. Jej wywołanie nie wymaga jednocześnie
zabezpieczamy.
jakiejś szczególnej wiedzy. Zniszczenie czegoś jest
nieporównywalnie łatwiejsze niż budowa. Analogicznie jest
Ocena negatywna jest zawsze po pozytywnej, jeżeli
z krytyką. Przyjemność bycia na nie, dla czystej satysfakcji,
rozważamy nowy pomysł. W praktyce negatywizm bywa
potrafi wywołać ogromne spustoszenie.
tak silny, że potrafi zniszczyć nawet najlepszą ideę już
w zarodku. Ta siła utrudnia również przestawienie myślenia
z krytyki na pochwałę, niezbędną do przeanalizowania
Wady,
pomysłu.
Błędy, Logic zne,
Luki Bezs tronne
 Myślenie w kategoriach czarnego kapelusza jest zawsze
logiczne. Jest negatywne, ale nie emocjonalne. Myślenie
negatywnie emocjonalne, podlega kapeluszowi
czerwonemu& Czarny kapelusz zajmuje się  czarną stroną
Rys. 5 Charakterystyka czerwonego kapelusza
sytuacji, ale jest to zawsze pesymizm logiczny.
" Logiczny pesymizm
- Edward de Bono
Negatywne myślenie, w ramach czarnego kapelusza,
opiera się zawsze o logiczny wywód, a myśliciel
przedstawia argumenty zawsze prawdziwe. Istotne jest,
5
90-251 A
ódz
, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: [phone], www.questuspoint.pl
 Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
 Zaatakowanie czyjegoś pomysłu daje natychmiastowy osoba ma w zwyczaju. Korzystanie z myślenia
poczucie wyższości. Pochwalenie czyjegoś pomysłu zdaje pozytywnego jest również podstawą kreatywności. Dobra
się być równoważne z przyznaniem, że jest się gorszym od atmosfera sprzyja nowym pomysłom. Sama krytyka, bez
pomysłodawcy. następującego po niej myślenia z perspektywy żółtego
kapelusza, jest bezproduktywna.
- Edward de Bono
 Niewielu jest ludzi, dla których nastawienie pozytywne
stanowi naturalny sposób bycia. Większość ludzi
nastawnie pozytywne wykazuje tylko wtedy, gdy
6. Żółty kapelusz myślowy
przedstawia pomysły własnego autorstwa.
Przeciwieństwem czarnego kapelusza jest kapelusz żółty.
- Edward de Bono
Skupia się na wszystkim, co pozytywne i odpowiada za
postawę optymistyczną. Nastawienie myślenia na
pozytywne jest trudniejsze, ponieważ łatwiej przy jego
użyciu można się  wykazać .  Przy każdym ambitnym planie najpierw wszystko zaczyna
się od wizji& Wizja obejmuje zarówno korzyści jak
Istotą żółtego kapelusza jest optymizm wyrażany poprzez
i wykonalność planu: można to zrobić i warto to zrobić.
wysuwanie propozycji i pozytywną ich ocenę. Obejmuje on
- Edward de Bono
również, w ujęciu pozytywnym, marzenia, wizje oraz
wskazywanie przyszłych szans. Żółty kapelusz naprawia
też błędy wskazane podczas krytyki za pomocą czarnego
kapelusza.
7. Zielony kapelusz myślowy
Zielony kapelusz odpowiada za kreatywność. Osoba,
która go wkłada, ma na celu świadome szukanie zmian
i nowego podejścia do rozważanego problemu.
Zalety,
Logic zne,
Odnalezienie nowego podejścia wymaga szukania
M ożliwoś c i
Bezs tronne,
najlepszej alternatywy, a nie zadowalania się pierwszym
Szans e
Realne
rozwiązaniem.
Rys. 6 Charakterystyka żółtego kapelusza
" Logiczny pozytywizm I dee,
Niewymus zone,
P omys ły,
Podobnie jak czarny, tak samo żółty kapelusz winien
O prac owane
Rozwiązania
podawać dowody oraz logiczne uzasadnienie dla
przedstawianych racji. Jest tak dlatego, iż żółty kapelusz
kryje w sobie niebezpieczeństwo przejaskrawienia zalet, co
może doprowadzić do nierealnych wizji lub marzeń,
Rys. 7 Charakterystyka zielonego kapelusza
trudnych do spełnienia. Myśliciel unika tego poprzez
precyzyjne określanie prawdopodobieństwa danych
" Rola wysiłku
zdarzeń i w miarę możliwości logiczne uzasadnianie
dlaczego  to ma się udać . Jeżeli tego nie zrobi, nie będzie
Świadome nastawienie na myślenie nabiera szczególnego
różnicy pomiędzy optymistycznymi poglądami
znaczenia przy zielonym kapeluszu. Oznacza ono bowiem,
i pozytywnymi emocjami czerwonego kapelusza.
w tym przypadku, świadome nastawienie się na tak dziś
pożądaną kreatywność. Pomimo tego nie można żądać,
& Wybierając metodę produkcji najbardziej przyjazną
aby każdy wymyślił coś nowego.
środowisku, odniesiemy najwięcej korzyści. Wielu klientów
coraz częściej zwraca uwagę na to, czy produkcja tego, co
& To na pewno skuteczna metoda na problemy
kupują, nie wywołała negatywnych skutków dla otoczenia.
z zanieczyszczoną wodą. Spróbujmy jednak założyć
Stosując ekologiczne metody, możemy podnieść cenę
zielone kapelusze i zastanowić się nad innym
i jednocześnie będziemy postrzegani jako firma, która pełni
rozwiązaniem. Może ta sprawdzona metoda nie jest wcale
misję społeczną.
najlepsza.
" Nowe możliwości Nacisk kładziony jest tu na wysiłek, a nie, bezwarunkowo,
na rezultat. Jest to specyfika zielonego kapelusza. Wysiłek
Przyjęcie pozytywnej postawy pomaga dostrzec wartości,
można dodatkowo wspomagać sposobami, które
które na pierwszy rzut oka nie były tak wyraz
ne. Jest to
podsycają kreatywność.
o tyle trudne, że w kulturze zachodniej pokutuje pogląd, że
dla oceny sytuacji wystarczy myślenie krytyczne.
" Fabryka nowych pomysłów
& Ta szklanka nie jest w połowie pusta. Jest w połowie
Założenie zielonego kapelusza często nie wystarczy, aby
wypełniona czekoladą.
pojawiły się nowe pomysły. Kreatywność dla jednego jest
czymś naturalnym, dla innych wymaga ćwiczeń. Wynika to
& Skończmy z tą krytyką. Spróbujmy się zastanowić nad
z typowego schematu działania mózgu, w którym
pozytywnym aspektem pomysłu, aby rozdawać próbki
kreatywność nie jest stanem zbyt częstym. Dzięki
lodów tak, by każdy mógł spróbować nowego smaku, może
technikom wspierającym powstawanie nowych pomysłów
wcale nie jest to takie bez sensu.
można pobudzić kreatywność. Techniki te to:
Przeistoczenie krytykanta w optymistę dokonuje się
" Przemieszczanie
poprzez nałożenie żółtego kapelusza, co oznacza
świadomy wybór na chwilę innego podejścia, niż dana
" Prowokacja
6
90-251 A
ódz
, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: [phone], www.questuspoint.pl
 Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
" Myślenie lateralne " Myślowy porządek
Niebieski kapelusz przekształca bezładną debatę
" Kontrola krytyki
w zorganizowany proces myślowy. Początek jego działania
Przypuśćmy, że mamy ustalić nowy sposób sprzedaży zup
to ustalenie struktury procesu myślenia i sposobu
w proszku. Można posłużyć się metodą prowokacji, która
tworzenia obrazu sytuacji, poprzez wszystkie kapelusze.
polega na wybraniu losowego rzeczownika ze słownika.
Następnie niebieski kapelusz odpowiada za pilnowanie
Trafił się przykładowo rzeczownik  lampa . Lampa kojarzy
reguł i zażegnanie sporów, co pozwala na sprawne
się ze światłem. Światło i zupa w proszku w rezultacie
podążanie ustaloną ścieżką rozważań. W trakcie i na
mogą w rezultacie skojarzenia dać świecące opakowanie.
końcu, określa on, w którym punkcie rozważań się
Zwróci ono uwagę konsumenta, który wybiera produkty
znajdujemy i co zostało osiągnięte. Wszystko po to, aby,
z półki.
przy w miarę niewielkim wysiłku, proces myślenia dawał
najlepszy możliwy rezultat. Porządkowa rola niebieskiego
Jeżeli pomysły już się pojawią, ważna jest opieka nad nimi.
kapelusza to także:
Oznacza to, że każdy z nich musi zostać odnotowany
i opracowany w ramach pozostałych kapeluszy, tak, aby
" Określenie tematów i problemów poruszanych
nie przepadł w ferworze dyskusji.
w procesie myślenia,
 Nie można nakazać sobie (ani innym) wymyślenie czegoś
" Dyscyplina i żądanie koncentracji na wskazanych
nowego, ale można nakazać sobie (oraz innym)
kwestiach,
poświęcenie czasu na ten cel. Zielony kapelusz zapewnia
ku temu formalne warunki.
" Formułowanie pytań pomocniczych lub
naprowadzających,
- Edward de Bono
" Rejestracja myśli i podjętych decyzji,
 Ludzie są zbyt skłonni przyjmować, że kreatywność zależy
" Przegląd sytuacji, synteza informacji i konkluzja.
wyłącznie od talentu i osobowości, i skoro oni tego nie
Podstawą działania komputera jest program, który poprzez
mają, to kreatywność ich nie dotyczy. Dlatego podkreślam
instrukcje ustala porządek czynności, jakie należy
znaczenie świadomego rozwijania umiejętności
wykonać. Dzięki tak precyzyjnie sformułowanym akcjom
kreatywnego myślenia& Następnie dodaje, że niektórzy
jego działanie staje się szybkie i efektywne. Podobnie jest
ludzie zawsze będą w tym lepsi. Tak samo jak jedni lepiej
z niebieskim kapeluszem - ma on zaprojektować proces
sobie radzą z grą w tenisa czy jazdą na nartach.
myślenia tak, aby doprowadził on, bez zbędnej zwłoki, do
- Edward de Bono
najlepszego rezultatu. Człowiek staje się przez to pewnego
rodzaju  maszyną myślową , doskonalszą od komputera.
Emocje pozwalają mu stawić czoło nowym sytuacjom
 Mamy skłonność do szukania tylko tego ostatecznego
i przystosować myślenie do nowych realiów, czego
błyskotliwego rozwiązania. Wszystko inne uchodzi naszej
komputery nie potrafią.
uwadze. Tymczasem oprócz tego genialnego rozwiązania,
może pojawić się wiele wartościowych pomysłów. Mogą to
być nowe kierunki koncepcji, nawet jeśli obecnie nie ma
Zarządzanie procesem myślenia
żadnych konkretnych możliwości udania się w tych
kierunkach.
Nie ma instrukcji uniwersalnej, efektywnej w realizacji
każdego procesu myślowego. Dlatego wszelkie wytyczne
- Edward de Bono
co do używania kapeluszy trzeba dostosowywać do
rezultatu, jaki zakładamy osiągnąć. Inaczej będą wyglądały
8. Niebieski kapelusz myślowy
rozważania na temat zażegnania kryzysu, a inaczej  burza
mózgu kreująca nowe pomysły. Dlatego potrzebne jest
Ostatnim kapeluszem, który spina pozostałe, jest niebieski
zachowanie elastyczności w dobieraniu narzędzi, jakimi są
kapelusz myślowy. Jego rola to organizacja procesu
kapelusze myślowe, czasem wykraczając również poza ich
myślenia i czuwanie nad jego efektywnym przebiegiem.
zasięg.
Dokonuje się tego, między innymi, poprzez wybieranie
i ustalanie kolejności użycia poszczególnych kapeluszy
& Na początek ustalmy wszystkie czynniki, które należy
myślowych.
rozważyć podczas opracowania nowego procesu
dostarczenia usługi.
Odpowiedzialny za rolę  dyrygenta procesu myślenia jest
zawsze jeden z uczestników zebrania. Pomimo tego
sugestie, które porządkują i nadają kierunek rozważaniom,
E las tyc zne,
Reguły,
U porządkowane, może przekazać każdy z uczestników.
Kierunki,
U s talone
Konkluzje
& Przepraszam, ale w tej wypowiedzi są emocje. Proszę
zachować spokój, potrzebna jest teraz obiektywna krytyka
czarnego kapelusza. Wypowiedzi z czerwonym
kapeluszem posłuchamy, kiedy zakończymy analizę wad
tego rozwiązania.
Rys. 8 Charakterystyka niebieskiego kapelusza
 Ramy wyznaczone przez niebieski kapelusz myślowy
mogłyby wyznaczać plan zdarzeń  czyli co ma się po kolei
dziać  co przypominałoby program komputerowy. Częściej
7
90-251 A
ódz
, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: [phone], www.questuspoint.pl
 Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
jednak niebieski kapelusz ma do czynienia z myśleniem  Program do prowadzenia negocjacji nie będzie taki sam
odbywający się w formie dyskusji i kontroluje je w sposób jak program do podejmowania decyzji. Nawet w zakresie
przypominający powożenie przez stangreta, od czasu do podejmowania decyzji program stosowany do podjęcia
czasu napinającego koniom lejce. jednej decyzji może być inny niż do podjęcia drugiej
decyzji. Osoba korzystając z niebieskiego kapelusza
- Edward de Bono
myślowego dostosowuje program do danej sytuacji, tak
samo jak stolarz planuje, w jaki sposób wykona krzesło lub
szafkę.
 Jednym z głównych zadań niebieskiego kapelusza będzie
zażegnywanie sporów.
- Edward de Bono
- Edward de Bono
8
90-251 A
ódz
, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: [phone], www.questuspoint.pl