Czasopismo pszczelarskie PASIEKA - pszczelarstwo, pszczoły, ule, miód, informacje... Page 1 of 3
pszczoły.pl->Dwumiesięcznik Pasieka Szukaj
W MOJEJ PASIECE ABECADA
O NAUKA W PASIECE CHOROBY W PASIECE PRODUKTY PASIECZNE ARCHIWUM
PASIECZNE ABECADA
O
Porozmawiajmy o hodowli
W czasie rozmów z Panem redaktorem
"Pasieki" doszliśmy do wniosku, \
e o
niektórych zagadnieniach z pogranicza
nauki i praktyki przydałoby się mówić
językiem prostym, a nie naukowym. Tak
powstał zamysł tłumaczenia niektórych
zagadnień z polskiego na nasze.
W numerze
ROZPOCZNIJMY te rozwa\
ania od genetycznego
Wydarzenia doskonalenia, czyli od hodowli pszczół. Wią\
e
się to z częstym pytaniem, jakie matki, a tym
Jubileusz profesora
samym jakie pszczoły są najlepsze. Aby
Jerzego Woyke
organizm, w tym i pszczoła, mógł funkcjonować
Apimondia 2009 musi być z czegoś zbudowany. Są to
odpowiednie pierwiastki i zwiÄ…zki chemiczne,
Kamiańskie klimaty
czyli materia.
W mojej pasiece Pobierane one są z otoczenia, a następnie wydalane.
Zimowa pasieka Aby jednak z kupy cegieł powstał kościół, trzeba wykonać pracę, czyli wło\
yć
odpowiednią ilość energii. Samochód, który te\
jest zlepkiem materii, potrzebuje
Drzewa i krzewy dla
wkładu energii, by ruszyć i działać. Aby z mieszaniny pierwiastków powstała i mogła
naszej pasieki
funkcjonować pszczoła, musi być równie\
dostarczana energia. A zatem, w ka\
dym
Ul le\
ak dla hobbysty,
\
ywym organizmie nierozłącznie z obiegiem materii funkcjonuje obieg energii. Materia i
cz. 1.
energia tworzÄ… wszystko co \
ywe i martwe, nie wyłączając pszczół. Zresztą, jak to
Moja metoda wykazał Einstein, materia i energia mogą nawzajem w siebie przechodzić, ale to ju\

zintegrowanej walki z inne zagadnienie.
Varroa destructor
Z pryzmy kamieni, wkładając w nią podobną energię, mo\
na zbudować albo pałac, albo
Pozyskujmy pierzgÄ™
mur chiński. Co zatem powoduje, \
e są one ró\
ne? PrzyczynÄ… sÄ… odmienne plany ich
budowy, a ściślej zawarta w nich informacja.
Kalejdoskop
Organizmy są więc zbudowane z materii, aby
Miody pitne, sycone funkcjonowały potrzebna jest energia, ale o
czy niesycone? tym, jak wyglądają, czym się ró\
niÄ… i jak
funkcjonują, decyduje informacja. Pszczoła czy
Z Pasieką w świat
trzmiel to prawie taka sama materia i potrzeby
energetyczne. Pszczoły włoskie, kaukaskie czy
4 000 000 kilo miodu
afrykańskie są pod względem obiegu materii i
w 6 tygodni
energii takie same. To ró\
na informacja zawarta
Międzynarodowe
w ich komórkach decyduje, \
e ró\
niÄ… siÄ™
Kongresy
wyglądem i sposobami działania. W komórkach
Pszczelarskie
swego ciała mają bowiem zapisane informacje o
Apimondii
wszystkich swych cechach, np. o barwie,
budowie, odporności, agresywności, dynamice
Nauka w pasiece
rozwoju, zdolności do zbierania pyłku lub
nektaru itd. Geny sÄ… to zdania lub czasem
Monitorowanie
pojedyncze wyrazy, z których składa się pełny
mikroklimatu rodziny
fot. Jerzy Józ
wik
zapis tej informacji. Genetyka jest natomiast
pszczelej
nauką, która stara się odpowiedzieć jak
system WMA, cz. 1.
zapisana, realizowana i przekazywana jest ta informacja. Hodowla zajmuje siÄ™ z kolei
Wszystko, co o
takim przekształcaniem tej informacji, aby była ona najbardziej u\
yteczna dla
plastrze i wosku
człowieka.
pszczelim wiedzieć
nale\
y, cz. 4.
Hodowcy wybierają pszczoły, które mają po\
Ä…dane w ich mniemaniu geny (np.
warunkujące łagodność i niską rojliwość), a eliminują niepo\
Ä…dane. Nie jest to jednak
Pasieka poleca
takie proste i dlatego nie ka\
dy mo\
e to robić. Wybierając matkę z cennymi cechami,
postępujemy tak jak ktoś, kto kupuje płytę z ulubionymi utworami. Oczywiście znajdą
Miód i produkty
siÄ™ tam te\
utwory, które mu się nie podobają. Co więcej, tak jak sprytny producent,
pszczele dla zdrowia,
który na płycie obok przebojów umieszcza gorsze kawałki, tak i natura sprawia, \
e z
urody i podniebienia
korzystnymi cechami są powiązane niekorzystne. Mówimy wtedy o ujemnej korelacji
Z pasieki do kuchni
genetycznej. Na przykład pszczoły o dobrej dynamice rozwoju bywają rojliwe. A
zatem tak naprawdÄ™ nie ma najlepszych matek. Wszystkie sÄ… pewnÄ… sumÄ… wad i zalet.
Ptysie, sernik z piankÄ…
Replikacja jest to przekazywanie informacji (genów) z pokolenia na pokolenie. Gdyby
przyjąć, \
e ojciec i matka to dwie płyty, ka\
da z lepszymi i gorszymi utworami (genami
Historia
warunkującymi lepsze i gorsze cechy), to ich potomek jest płytą, skomponowaną z
Saga rodu Kurpielów
połowy utworów płyty-ojca i połowy płyty-matki. O wyborze utworów decyduje jednak
http://www.pasieka.pszczoly.pl/index.php?s=vjufile&grkat=pasieczne_abecadlo&art... 2010-01-13
Czasopismo pszczelarskie PASIEKA - pszczelarstwo, pszczoły, ule, miód, informacje... Page 2 of 3
przypadek. Tak więc siostry, mimo \
e po tych samych rodzicach, mogą być bardzo
Kącik dla dziadków ró\
ne, gdy\
do nagrania ka\
dej z nich zostały u\
yte ró\
ne utwory, choć z tych samych
i wnuczków płyt rodzicielskich (ró\
ne geny). Z tej przyczyny nikt nie mo\
e gwarantować, \
e
potomstwo pochodzące od matek o określonych cechach będzie miało takie same
O pszczole, kociczce
cechy. Jest jednak pewien sposób. W ka\
dym pokoleniu wybieramy do rozmna\
ania
Kundzi i kocurku
(replikacji) po\
ądane osobniki (płyty z największą liczbą dobrych utworów). Pula ich
Tetroniuszu
genów (utwory z tych płyt) słu\
y do wytworzenia następnego pokolenia (nagrania
nowych płyt). Gdy czynność tę powtarzamy przez wiele pokoleń, niekorzystne geny
KÄ…cik kolekcjonera
(słabsze utwory) są eliminowane. Tym sposobem po 10 i więcej pokoleniach mo\
e
Rzez
by i figurki z dojść do nagromadzenia i utrwalenia w obrębie hodowanych linii po\
ądanych genów, a
motywami tym samym po\
ądanych cech. Prawdopodobieństwo otrzymania osobników o
pszczelarskimi po\
ądanych cechach rośnie (w naszej płytotece jest coraz więcej płyt, które zawierają
coraz więcej dobrych utworów). Ten długotrwały proces prowadzi do powstania linii
pszczół o ustabilizowanych, przekazywanych z
pokolenia na pokolenie cechach i określony jest
mianem kierunkowej selekcji w oparciu o
addytywną wartość hodowlaną. Przykładem
takiego działania jest wytworzenie ogólnie
znanych linii krainek czy pszczół Buckfast.
KupujÄ…c matki z takiej hodowli, mamy
największe szanse (nie pewność!), \
e ich
potomstwo będzie przejawiać po\
Ä…dany przez
nas zespół cech. Zatem, kupując pojedyncze
matki, mo\
emy trafić na gorsze (płyty z
gorszymi utworami), ale gdy robimy to
systematycznie średnia wydajność całej pasieki
bardzo wzrasta (mamy coraz więcej płyt z coraz
większą ilością dobrych utworów, co nie znaczy,
\
e nie trafiają się złe). Ekonomicznie jednak to się bardzo opłaca.
Jak państwo zauwa\
yli u\
ywałem określenia matki o po\
Ä…danych cechach, a nie
dobre matki. Chcę kupić dobre ubranie... Na zimę czy na lato? Nie ma jednego dobrego
ubrania. Tak samo nie ma jednych pszczół, które byłyby najlepsze. Są tylko pszczoły,
które mogą mieć wyselekcjonowany zespół genów (informacje o cechach) jak najlepiej
przydatny dla danego środowiska i kierunku u\
ytkowania. Na wczesne lub póz
ne
po\
ytki. Do konkretnej szaty roślinnej. Na intensywny krótkotrwały po\
ytek z du\
ych
upraw. Do hobbystycznej pasieki na działce zlokalizowanej w pobli\
u siedzib ludzkich
lub do komercyjnej wędrownej gospodarki. Tak więc pszczelarz powinien wiedzieć, w
jakim celu i w jakich warunkach środowiskowych utrzymuje pszczoły, a hodowca matek
znać na tyle swój materiał, by z jak najmniejszym ryzykiem błędu wyjść naprzeciw tym
oczekiwaniom.
Druga metoda uzyskiwania matek o po\
Ä…danych cechach polega na kojarzeniu matek
jednej linii z trutniami drugiej linii w nadziei, \
e potomstwo będzie sumą po\
Ä…danych
cech obu linii. Nazywa siÄ™ to krzy\
owaniem kompensacyjnym, gdy\
wady jednej
linii kompensowane są przez zalety drugiej. Oczywiście czasem mo\
emy otrzymać
pszczoły, które sumują w sobie wady zamiast zalet linii wyjściowych. Mówimy więc o
zdolności kombinacyjnej. Są takie linie pszczół, których matki kojarzone z trutniami
wielu innych linii dają zawsze dobry efekt. Mówi się, \
e mają one wysoką ogólną
zdolność kombinacyjną. Z kolei matki z innych dadzą dobry efekt tylko
zainseminowane partnerami innej konkretnej linii. Nawet kierunek kojarzenia ma
znaczenie (matki linii "A" inseminowane trutniami "B" utworzÄ… dobre rodziny, a matki
"B" inseminowane trutniami "A" słabe). Określa się to jako specyficzną zdolność
kombinacyjną. Kojarząc pszczoły z dwu linii, mo\
emy równie\
otrzymać potomstwo
lepsze ni\
pokolenie rodzicielskie. CoÅ› jakby superkombinacjÄ™. Takie zjawisko to
heterozja. Dru\
yna piłkarska zło\
ona z samych gwiazd często gra kiepsko, a mająca w
składzie słabszych, ale zgranych zawodników
znacznie lepiej. Liczy się zespół, a nie
pojedynczy zawodnicy. Tak samo geny danego
osobnika mogą utworzyć układ (zespół) dający
wysoką produkcyjność.
Z powy\
szych rozwa\
ań wynika, \
e tÄ™ samÄ…
wysoką wydajność mo\
na uzyskać dwoma
drogami, poprzez nagromadzenie po\
Ä…danych
genów (stworzenie ustabilizowanej linii) lub
przez stworzenie po\
Ä…danej ich kombinacji. W
pierwszym przypadku, majÄ…c wysoko
produkcyjnÄ… matkÄ™ mo\
na oczekiwać, \
e jej
córki- matki te\
stworzÄ… wydajne rodziny. W
drugim na skutek rekombinacji genów podczas
kojarzenia po\
ądana kombinacja genów
rozpadnie siÄ™ i po dobrej matce mo\
emy otrzymać złe córki-matki. Aby zatem mieć
matki o dobrej kombinacji genów, trzeba utrzymywać stale obie linie wyjściowe dające
tę kombinację. Dlatego rozró\
niamy hodowców pszczół, którzy prowadzą doskonalenie
genetyczne i pszczelarzy producentów, którzy utrzymują pszczoły. Celem pierwszych
jest produkcja matek na sprzeda\
(w pasiekach zarodowych matek zarodowych, a w
pasiekach reprodukcyjnych matek reprodukcyjnych), a celem drugich jest pozyskiwanie
produktów i ewentualnie wychów matek na własne potrzeby. Tak więc ci pierwsi
prowadzą hodowlę matek (queen breeding), a ci drudzy wychów matek (queen
rearing).
Na kanwie tych rozwa\
ań warto ustosunkować się do pytania: które matki są lepsze,
http://www.pasieka.pszczoly.pl/index.php?s=vjufile&grkat=pasieczne_abecadlo&art... 2010-01-13
Czasopismo pszczelarskie PASIEKA - pszczelarstwo, pszczoły, ule, miód, informacje... Page 3 of 3
zapładniane sztucznie czy naturalnie? Matki i n s em i now a ne sztucznie póz
niej
rozpoczynają czerwienie, trudniej jest je poddać. Na skutek błędu inseminatora lub
niewłaściwego traktowania po inseminacji mogą te\
mieć większy procent upadków. Ale
z drugiej strony, poddajÄ…c matkÄ™ nieunasienionÄ…, zachowujemy siÄ™ jak ktoÅ› kto ma w
połowie nagraną płytę i zgadza się, by druga połowa utworów została dograna na chybił
trafił przez obcych ludzi. Pszczoły po takiej matce będą bowiem miały połowę genów
(informacji o cechach) od niej, a połowę po nieznanych trutniach latających w okolicy.
Niefortunnie w Polsce du\
y odsetek pszczelarzy lubi mieć ZOO w pasiece, czyli
utrzymywać bardzo ró\
ne, często prywatnie importowane matki. Siłą rzeczy to co lata
w powietrzu (trutnie) pod względem przenoszonej informacji genetycznej jest
kompletnie nieprzewidywalne. Dlatego prawidłowe pytanie brzmi: o jakiej genetycznej
wartości i o jakich cechach chcemy mieć matki, a jak były one unasieniane jest bez
znaczenia. Tak jak bez znaczenia jest, jak została wyprodukowana płyta, byle zawierała
najlepsze dla nas utwory. Gdyby w Polsce były warunki do tworzenia izolowanych
trutowisk, nie upierałbym się przy sztucznej inseminacji. Jest ona tylko narzędziem i
sama z siebie nie gwarantuje wysokiej jakości matek. Decyduje o niej wieloletnia praca
hodowlana nad kształtowaniem informacji zawartej w komórkach ciała matek, a nie
mechaniczny zabieg. Tak więc kluczowe pytanie brzmi: jakie cechy powinny mieć
pszczoły po zakupionej przez nas matce. Jednak w naszym kraju nie mo\
na sensownie
prowadzić opisanych wy\
ej działań hodowlanych bez sztucznej inseminacji. Dlatego
jeśli mamy pewność, \
e kupowane matki mają wysoką wartość genetyczną, warto
tolerować pewne ich mankamenty. Coś za coś, jak zwykło się mawiać.
I na koniec. Warto wiedzieć, \
e tak jak lepszy, szybszy samochód, by wykazać swe
zalety, potrzebuje lepszego kierowcy, tak i inseminowane matki o wysokiej wartości
genetycznej potrzebujÄ… pszczelarza o wy\
szych kwalifikacjach, by przejawić pełną
produkcyjność.
dr Jerzy Paleolog
AR w Lublinie
Pasieka nr 2/2004
«« powrót
©2003-2010 DwumiesiÄ™cznik "PASIEKA" - portal www.pszczoly.pl
http://www.pasieka.pszczoly.pl/index.php?s=vjufile&grkat=pasieczne_abecadlo&art... 2010-01-13