Co wiemy o dyskryminacji ze względu na wiek?
Społeczna świadomość, że osoby starsze należą do grup dyskryminowanych,
jest w Polsce niewielka. Brakuje kampanii informacyjnej na ten temat, ale także
dokładnego zbadania skali i form tego zjawiska.
Przeciwdziałanie różnorodnym formom dyskryminacji wpisane jest w strategię
działań Unii Europejskiej. W ciągu ostatnich kilku lat udało się wprowadzić wiele
zapisów prawnych chroniących grupy dyskryminowane.
Bez zrozumienia, na czym polega dyskryminacja ze względu na wiek, jakie są jej
przyczyny i przejawy  trudno będzie podjąć skuteczne działania w obronie praw
i pozycji ludzi starszych.
Rozdział ten ma na celu przybliżenie zagadnień związanych
z dyskryminacją ze względu na wiek. Dobrym wprowadzeniem do tematu jest artykuł
Ewy Nowakowskiej. Stanowi on próbę przyjrzenia się różnym przejawom gorszego
traktowania ludzi starszych, które występują w naszym codziennym życiu. Tekst ten
uwzględnia wypowiedzi seniorów i pracowników trzech warszawskich organizacji,
którzy wzięli udział w zorganizowanej przez nas dyskusji na ten temat.
Kolejny artykuł, przygotowany przez federację AGE z siedzibą w Brukseli, dokładnie
opisuje zjawisko dyskryminacji ze względu na wiek i politykę Unii Europejskiej
w przeciwdziałaniu temu zjawisku. Rozdział zamyka tekst opracowany przez Biuro
Pełnomocnika Rządu ds. równego statusu, który przedstawia dotychczasowe działania
polskiego rządu w walce z dyskryminacją ze względu na wiek.
_044
045_
Polska gwałtownie siwieje. Roczniki powojennego
wyżu zaczynają wchodzić w wiek emerytalny, wzra-
sta przeciętna długość życia, rodzi się coraz mniej
dzieci. Życie współczesnego człowieka cechuje
długie dzieciństwo i młodość, niepostrzeżenie mi-
jający wiek średni i coraz dłuższa starość. W nie-
odległej przyszłości rodzina może tworzyć taką
oto odwróconą piramidę: jedno dziecko, dwoje
rodziców, czworo dziadków i ośmioro pradziad-
ków. A przynajmniej cztery prababcie, bo kobiety
żyją dłużej.
Złośliwi w kwiecie wieku mówią, że grozi nam
gerontokracja, czyli rządy starców. Ale kto wierzy
Ewa Nowakowska
w takie prognozy? Do sukcesów i władzy prowadzą
socjolog, publicystka  Polityki
dziś zupełnie inne drogi niż tzw. mądrość życiowa
nabywana z wiekiem. Młodzi, którzy nie znajdują
Czy starość ma przyszłość? zatrudnienia, upatrują w starych kozła ofiarnego:
Gdyby staruchy nie trzymały się tak kurczowo stoł-
ków, byłaby praca dla nas! A większość  staruchów
skwapliwie ustępuje miejsca młodym. Czują na ple-
cach ich przyspieszony oddech. Pracodawcy zaś
odmładzają szeregi bez sentymentów. Kto zbliża
się do wieku emerytalnego, ten już nie jest za-
praszany do gry: do nowych zadań, przyszłościo-
wych projektów ani dochodowych zleceń. Naiwni
myślą, że we właściwym czasie akurat nie było
ich na właściwym miejscu. Inni zastanawiają się,
dlaczego szefowie są coraz mniej przychylni ich
pomysłom i inicjatywom. Tak czy inaczej, starsi
pracownicy zostają na lodzie ze swoją wiedzą i kom-
petencjami.
Tylko nieliczni zdają sobie sprawę, że to jeden
z symptomów zjawiska, które odtąd towarzyszyć
im będzie na każdym kroku  dyskryminacji ze
względu na wiek. Gdy wszyscy oni metrykalnie zbli-
żą się do momentu, w którym mogliby skorzystać
z przywileju przejścia na emeryturę, pracodawca
natychmiast uczyni z tego obowiązek, dowodząc
braku zaangażowania w najżywotniejsze sprawy
firmy.
Do końca w siodle
Granica  wieku dyskryminacji na polskim rynku
pracy wyraz
nie obniżyła się w ostatnich latach.
 Osoby około pięćdziesiątki nie mają już szans
na zdobycie nowej pracy. Doświadczenie, wiedza,
dorobek zawodowy  to wszystko, co u pięćdziesię-
ciolatków, czyli  młodszych starszych , w krajach Unii
ma wysoką wartość, u nas się nie liczy  przekonuje
Mirka Wojciechowska z Polskiego Stowarzyszenia
Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera.
_046
A gdy już człowiek znajduje się po drugiej, gorszej Starość rośnie razem z nami
stronie  metrykalnie stary, zawodowo nieczynny,
Ale ten niewygórowany rejestr oczekiwań często
finansowo spauperyzowany, społecznie zaś zmar-
okazuje się w praktyce niemożliwy do realizacji.
ginalizowany  wtedy dopiero poznaje gorzki smak
Starość należy u nas do społecznych tabu. Wpraw-
różnych odmian dyskryminacji. Joanna Słowik z Pol-
dzie została zapisana w biologicznym planie każ-
skiego Stowarzyszenia Pomocy Osobom z Cho-
dego życia i rośnie razem z nami, ale nie ma jej
robą Alzheimera, była pedagog, odpytała spore
w życiowych planach większości ludzi. Gdy pytam
grono kobiet i mężczyzn między sześćdziesiątką
rówieśników, czy są gotowi na przyjęcie własnej
a dziewięćdziesiątką, czy czują się dyskryminowani
starości, wpadają w popłoch. Przybywanie lat to
ze względu na wiek. Wszyscy odpowiedzieli twier-
temat atrakcyjny przed osiemnastką, kłopotliwy
dząco. A były wśród nich osoby w bardzo różnej
po trzydziestce, a około sześćdziesiątki  wstydliwa
sytuacji życiowej, także niez
le sytuowane, aktywne,
i nieuleczalna przypadłość. Tak to odbiera otocze-
bardzo sprawne, a nawet kształcące się permanent-
nie i tak myśli wielu dotkniętych tą  przypadłością ,
nie na uniwersytecie trzeciego wieku.
bo przecież żyjemy w czasach kultu młodości.
Pewien niemłody, a mądry i skromny człowiek
Dlaczego tak się dzieje?
przekonuje mnie, że starość przypomina skorupę,
Zofia Niczke, prezes Fundacji  Emeryt , przekonuje,
która pewnego dnia zaczyna nas podstępnie oble-
że proces degradacji, marginalizacji i dyskryminacji
piać. Wewnątrz czujemy się takimi samymi ludz
mi
seniorów rozpoczyna się na samej górze, w dzie-
jak dawniej, a jednak zauważamy, że dla otoczenia
dzinie tworzenia prawa. Niesprawiedliwe prawo
ważniejsza jest ta skorupa. Usiłujesz przebić się przez
raz staje się narzędziem, a raz alibi dla władzy
nią  mówi mój mądry przyjaciel  aby dowieść lu-
i instytucji, z którymi stary człowiek musi mieć do
dziom, że z tobą nadal wszystko jest w porządku, ale
czynienia jako interesant, pacjent, klient, użytkow-
oni widzą tylko skorupę!
nik. Wszelkie inne formy dyskryminacji są wtórne
Przez tę skorupę oceniają człowieka pracodawcy,
wobec prawa  utrzymuje pani Zofia.
którzy pewnego dnia ustawiają szlaban z napisem
 koniec . Dla ludzi bardzo silnie uzależnionych od
Bill Gates, guru nowoczesnej technologii kompute-
uprawianego zajęcia, żyjących pracą, taka gwałtow-
rowej, zapowiedział ostatnio, że komputery prze-
na zmiana bywa katastrofą. Czują się wypchnięci
dłużą nasze życie. Wystarczy zaopatrzyć starego
poza nawias życia, poniżeni, zbędni. Jeśli szybko nie
i chorego człowieka w specjalny chip, aby dosko-
znajdą innego satysfakcjonującego zajęcia, zaczy-
nałe, zminiaturyzowane urządzenie wychwytywało
nają chorować i starzeć się jak na przyspieszonym
np. symptomy zawału i natychmiast informowało
filmie. Jednak gdy przygotują sobie wcześniej inne
szpital o konieczności udzielenia pomocy. Gates
pola aktywności, to żyją długo w dobrej kondycji.
wyraził radość i dumę, że dzięki komputerom bę-
Chociaż i na nich autorzy rozmaitych przepisów
dziemy żyli do 120 lat, bo o takiej granicy wydolno-
zastawiają dyskryminacyjne pułapki.
ści organizmu mówi współczesna biologia.
Entuzjazm Gatesa nie udzielił się żadnej ze znanych Przepis kontra rozum
mi osób w podeszłym wieku. Oni, po pierwsze, zna-
Jerzy Pichalski po przejściu na emeryturę praco-
ją realia krajowej służby zdrowia, a po drugie, nie
wał nadal, m.in. jako biegły sądowy, ponieważ jest
pociąga ich bicie rekordów długowieczności. Czego
inżynierem rzadkiej specjalności. Był obłożony
pragną? Chcieliby żyć w poczuciu poszanowania
pracą, ceniony, nierzadko proszony o konsultacje
ich godności. Mieć środki na zaspokojenie potrzeb
przy ocenie prac młodych specjalistów, gdzie jego
życiowych i otwarty dostęp do niezbędnych usług
opinia była wiążąca. Wszystko to do dnia, w któ-
medycznych i socjalnych. Poruszać się samodzielnie
rym skończył 75 lat. Takie są przepisy  powiedziała
dzięki odpowiedniej infrastrukturze. Pragną czuć
z ubolewaniem sędzina  w tym wieku nie może pan
się równoprawnymi uczestnikami życia społeczne-
już być biegłym! Dziś pan Jerzy ma 79 lat, nadal ja-
go, korzystać z kultury, pielęgnować więzi z innymi
sny umysł i mnóstwo energii, którą pożytkuje
ludz
mi. Po prostu żyć do końca w siodle, jak mawiali
w stowarzyszeniu alzheimerowskim. I nadal od cza-
bohaterowie klasycznych westernów.
su do czasu występuje jako biegły, ponieważ nie
047_
ma sobie równych. Aby jednak przepisom stało się starości właśnie. Starzy ludzie czują się bezbronni
zadość, pojawia się w sądzie jako przedstawiciel sto- i lekceważeni nie tylko przez rozwydrzonych wy-
warzyszenia zawodowego, a nie osoba prywatna. rostków. Dyskryminacja spotyka ich także ze strony
funkcjonariuszy rozmaitych instytucji, od służby
Pan Jerzy mówi, że jest klasycznym przypadkiem
zdrowia poczynając. Jest tajemnicą poliszynela,
dyskryminacji ze względu na wiek. Z dnia na dzień
że człowiek wiekowy ma mniejsze szanse na szybką
uznano mnie za debila, a moja wiedza okazała się
pomoc, terapię, drogie leki w szpitalu. Nieżyjąca już
zbędna, chociaż dyplomu nikt mi nie odebrał. Czułem
matka jednej z moich rozmówczyń prosiła, by odjąć
się fatalnie. Zostałem poniżony i napiętnowany z tego
jej 10-20 lat, gdy trzeba było wzywać pogotowie.
powodu, że za długo żyję!
Przecież wiecie, że do staruszki po osiemdziesiątce nie
Pan Jerzy jest w pełni sprawny, pomaga innym.
przyjadą!  perswadowała roztropnie.
Matka pani Joanny jest przewlekle i nieuleczalnie
Przypomnę tezę, którą przytoczyłam na początku
chora. Gdy córka postanowiła zabrać ją na wakacje,
za Zofią Niczke z Fundacji  Emeryt : różne formy
wówczas okazało się, że wśród licznych ofert dla
dyskryminacji człowieka starego w środowisku je-
klientów o rozmaitych wymaganiach, dla dzieci
go codziennego bytowania są wtórne w stosunku
w różnym wieku, psów, kotów, itp. nie ma propozy-
do dyskryminacji przez prawo stanowione na naj-
cji dla obłożnie chorych starców. Bo niepełnospraw-
wyższych szczeblach władzy. Fundacja w swoich
ność w połączeniu ze starością daje dyskryminację
dokumentach programowych zwraca uwagę, że eli-
do kwadratu.
ty polityczne okresu transformacji odrzuciły zasadę
Stary człowiek, który niedołężnieje, odkrywa na-
solidaryzmu społecznego. Podstawa waloryzacji
gle, że całą infrastrukturę, wszystkie urządzenia
świadczeń emerytalnych została obniżona w 1993 r.
powszechnego użytku zaprojektowano dla ludzi
ze 100 do 91 proc. przeciętnego wynagrodzenia
młodych i sprawnych. Gdzie ja byłem, gdy stwórca
z poprzedzającego kwartału. Miało to być działa-
rozdawał takie gwarancje?  myśli zdesperowany
nie incydentalne (w 1994 r. zwiększono wskaz
nik
senior, wpadając w kolejne pułapki. Nie może
do 93 proc.), kolejne ekipy obiecywały powrót
sforsować ciężkich drzwi w urzędzie ani wysokich
do punktu wyjścia, co jednak nigdy w pełni nie
stopni w autobusie. Etykiety na produktach stają
nastąpiło. Inne,  oszczędnościowe zmiany w prze-
się nieczytelne, absurdalnie drobny i lekki bilon
pisach pozbawiły emerytów i rencistów nabytych
wypada z drżących palców, a banknoty o różnych
wcześniej praw do bezpłatnych form leczenia.
nominałach są nie do odróżnienia.
Regularnie podnoszonemu argumentowi pustej
Całą infrastrukturę naszego zbiorowego życia
kasy państwa środowiska emeryckie przeciwsta-
można bez przesady zaliczyć do obszarów szcze-
wiały kontrargument  dochody z prywatyzacji.
gólnej dyskryminacji ludzi w podeszłym wieku.
Podlega jej wszakże majątek wypracowany przez
Dyskryminuje ich także rynek zorientowany na
najstarsze pokolenie, które podnosiło kraj z wo-
konsumenta młodego, o szczupłej sylwetce i zdro-
jennych gruzów. Władze zlekceważyły wielokrotne
wych nogach. Nie ma ani odpowiedniej odzieży, ani
upominanie się organizacji emeryckich o to, żeby
obuwia uwzględniającego deformację stóp. Czyżby
część kwot z prywatyzacji majątku narodowego
nasza siła nabywcza była aż tak mała, że skazuje się
przeznaczyć na przywracanie stuprocentowej walo-
nas na kupowanie w lumpeksach, dokąd używane rze-
ryzacji emerytur i rent. Nikt, nawet żaden z Kościołów
czy dla seniorów trafiają z Zachodu?  denerwuje się
nie stanął w obronie seniorów  mówi z rozgorycze-
Hanka ze Stowarzyszenia  Po sześćdziesiątce .
niem Zofia Niczke.
Gdzie jest nasze miejsce?
Stwórzmy lobby
Starsze, zniedołężniałe osoby przestają wychodzić
Patrząc z boku, można by wyrazić zdziwienie, dla-
z domu, ponieważ wszędzie czują się nie na swoim
czego blisko siedmiomilionowa grupa obywateli
miejscu. Poruszają się zbyt wolno, zbyt długo za-
nie ma swojego lobby, silnej reprezentacji wobec
stanawiają się nad decyzjami, np. w sklepie. Budzą
władzy. Dlaczego nie utworzyła grup nacisku, które
tym irytację i agresję. Gdy są obrażani, to z powodu
_048
broniłyby jej interesów, prestiżu i praw? Takie gru- dzielnicy z pięknymi przedwojennymi tradycjami
py tworzą różne środowiska, np. feministyczne, w tym zakresie. Duży kolorowy kwiat wystawiony
a ostatnio mniejszości seksualne. Nie ma jedno- w oknie mieszkania sygnalizował, że za oknem
znacznej odpowiedzi na to pytanie. Przed kilku stary człowiek potrzebuje pomocy. A sygnał prze-
laty hałaśliwie weszła do życia politycznego partia znaczony był dla dzieci ze środowiskowej drużyny
emerytów i rencistów. Podobno jej liderzy mają się harcerskiej, które wiekowym sąsiadom robiły za-
świetnie, ale środowisko, które posłużyło za szyld kupy, wysyłały listy, informowały administrację
i masę wyborczą, nie odczuło żadnych zmian na o awariach. Domowe telefony należały wtedy do
korzyść. Większość seniorów nie wie nawet, że taka rzadkości. Ci sami harcerze zawiadamiali starsze
partia istnieje. panie, czyli osiedlowe babcie, która matka i kiedy
potrzebuje niani na godzinę lub więcej. Tak funk-
O tym, co jest ważne w życiu publicznym, decy-
cjonowało samopomocowe przedszkole.
dują obecnie media, a te nie dostrzegają ludzi
w podeszłym wieku i ich problemów. Treści me-
My także chcielibyśmy do końca żyć w sposób satys-
dialne są dziś towarem na sprzedaż jak każdy inny,
fakcjonujący i społecznie użyteczny  zapewnia Han-
a starość z
le się sprzedaje. Nie jest fotogeniczna,
ka ze Stowarzyszenia  Po sześćdziesiątce .  Zapału
nie można jej użyć w rankingach najpiękniejszych,
i doświadczeń mamy dość. Musimy jednak organizo-
najbogatszych, ani nawet najbardziej skłóconych
wać się szybko, bo przecież nie mamy czasu!
z prawem. Maria Lehman, psycholog, twierdzi, że
media nie pokazują ludzi starych takimi, jacy oni Kilkanaście organizacji zrzeszających osoby star-
są. Media powielają nieprzychylne starości stereotypy. sze z całej Polski podjęło działania mające na celu
 Starej baby , która wtrąca się i wyzłośliwia.  Starego powołanie forum reprezentującego interesy tej
dziada , który niewiele wie. Wrednej teściowej. Takie grupy. Pierwsze kroki w kierunku samoobrony
deprecjonujące sformułowania są w mediach obecne przed dyskryminacją ze względu na wiek zostały
na co dzień i zapadają w pamięć  przekonuje pani więc poczynione.
Maria.
Serdecznie dziękujemy przedstawicielom trzech warszawskich
Starość nie ma ani godnej reprezentacji politycz-
organizacji: Fundacji  Emeryt , Stowarzyszenia  Po sześćdzie-
nej, ani trybuny medialnej. Czy można to zmienić? siątce , Polskiego Stowarzyszenia Pomocy Osobom z Chorobą
Alzheimera za udział w dyskusji na temat dyskryminacji ze względu
Z pewnością tak, ale jest to proces wymagający
na wiek i publiczne podzielenie się swoimi obserwacjami i prze-
samoorganizacji i wiary we własne siły. Global-
myśleniami.
nego myślenia i lokalnego działania, które byłoby
dostrzegane i doceniane w konkretnych środo-
wiskach. Wszystko to dopiero się u nas zaczyna,
ale możliwości są nieograniczone.
Sojusz dwóch pokoleń słabych
Emocjonalny i intelektualny potencjał pokolenia
dziadków stanowi ogromną wartość dla pokolenia
wnuków. Sojusz tych dwóch pokoleń słabych to
sprawa piękna, pożyteczna i bezcenna wycho-
wawczo. Trzeba tylko proponować i realizować jego
różne, lokalnie użyteczne formy. W wielu środowi-
skach, np. spółdzielczych, były one już w Polsce
praktykowane. Elżbieta Wojciechowska z Fundacji
 Emeryt ma bardzo interesujące doświadczenia
z lat 60. i 70., gdy zajmowała się działalnością spo-
łeczno-wychowawczą na warszawskim Rakowcu,
049_
W najbliższych latach  wraz ze starzeniem się populacji
europejskiej  wzrastać będą społeczne i indywidualne
koszty dyskryminacji ze względu na wiek. Jeżeli chcemy,
aby europejska społeczność gwarantowała godne życie
ludziom w każdym wieku, musimy zadbać o to, aby prawa
ludzi starszych nie były naruszane.
W pierwszej części tego rozdziału postaram się
zdefiniować zjawisko dyskryminacji ze względu na
wiek. Na konkretnych przykładach pokażę, w jaki
sposób dyskryminacja wpływa na życie osób star-
szych.
Edward Thorpe
Druga część tekstu poświęcona jest już bezpośred-
AGE  The European Older People s Platform, Belgia
nio polityce Unii Europejskiej na polu przeciwdzia-
łania dyskryminacji ze względu na wiek. Przedsta-
Dyskryminacja ze względu
wię to, co udało się już osiągnąć; pokażę także,
w jaki sposób działania podejmowane na szczeblu
na wiek w Unii Europejskiej
europejskim wpływają na politykę poszczególnych
państw realizowaną na szczeblu krajowym.
DYSKRYMINACJA ZE WZGL
DU NA WIEK
Starzenie się społeczeństw jest z
ródłem nowych
wyzwań i możliwości
W społeczeństwach Unii Europejskiej przybywa
osób powyżej 50. roku życia. Zgodnie z przewi-
dywaniami Eurostatu1 udział tej grupy wiekowej
w europejskiej populacji wzrośnie z 33% w 2000
roku do ponad 42% w 2020. Ponadto liczba osób,
które przekroczą wiek 80 lat, zwiększy się aż o 50%
w ciągu najbliższych 15 lat. Należy podkreślić, że
dane te dotyczą obywateli 15 państw członkow-
skich należących do Unii przed majem 2004 roku.
Oficjalne dane dotyczące wszystkich 25 państw,
w tym Polski, nie są jeszcze znane.
Procentowy udział osób powyżej 50. roku życia w całkowitej populacji UE
(przed ostatnim rozszerzeniem). Prognoza do 2050 roku.
Państwo 2000 2020 2050
Włochy 36,5 46,4 51,9
Szwecja 35,8 41,3 44,7
Niemcy 35,2 45,3 48,1
Grecja 34,8 41,9 48,1
Finlandia 33,5 42,2 45,2
Belgia 33,5 42,4 45
Dania 33,5 40,1 42
Portugalia 33 37,5 43,4
Hiszpania 32,8 42,1 50,8
Austria 32,7 43,7 49,3
Wielka Brytania 32,5 39,9 44
Francja 32 40,1 44,6
Holandia 30,8 40,6 42,6
Luksemburg 30,6 39,7 41,5
Irlandia 25,5 32,2 41,8
EU 15 33,7 42,4 46,8
y
ródło: Eurostat
1 Eurostat jest Biurem Statystycznym Unii Europejskiej z siedzibą
_050
w Luksemburgu, www.europa.eu.int/comm/eurostat
W wyniku starzenia się europejskiej populacji staje- szości etnicznych oraz osoby niepełnosprawne
my w obliczu nowych wyzwań, ale także możliwości. w podeszłym wieku.
Na wiele zagadnień ekonomicznych i społecznych
Dyskryminacja ze względu na wiek może przyjmo-
musimy spojrzeć z nowej perspektywy. Konieczna
wać różne formy i dotyczyć różnych aspektów
staje się weryfikacja tradycyjnego podejścia i polity-
życia społecznego: zatrudnienia, poziomu docho-
ki wobec takich kwestii, jak: zatrudnienie, edukacja,
dów, dostępu do opieki zdrowotnej, edukacji i usług
dystrybucja dochodów, konsumpcja dóbr i usług,
finansowych, udziału w procesie decyzyjnym i dia-
polityka budowlana, ochrona zdrowia, rodzina,
logu społecznym, alokacji zasobów i udogodnień.
życie kulturalne i publiczne.
Do różnych jej przejawów dochodzi we wszystkich
Sam stosunek do osób starszych powinien również państwach Unii Europejskiej, choć często nie są
stać się przedmiotem świadomej dyskusji i oceny. one dostrzegane.
Seniorzy są grupą o bardzo zróżnicowanych zain-
teresowaniach, umiejętnościach, potrzebach i pro- Podstawowe przejawy dyskryminacji, z jaką
blemach. Wnoszą olbrzymi wkład do życia społecz- na co dzień spotykają się ludzie starsi
nego zarówno pod względem ekonomicznym, jak
Zatrudnienie i praca:
i czysto ludzkim. Jednak w bardzo wielu dziedzi-
 zmuszanie osób starszych do przejścia na emery-
nach życia osoby starsze spotykają się z dyskrymi-
turę wbrew ich woli;
nacją, a wynika to z nieuzasadnionych stereotypów
 nieprzyjmowanie do pracy z powodu wieku;
związanych z wiekiem, błędnych założeń i głęboko
 zmuszanie do podjęcia nisko płatnej i tymcza-
zakorzenionych niesłusznych przekonań.
sowej pracy;
 uniemożliwianie korzystania ze szkoleń zawodo-
Czym jest dyskryminacja ze względu na wiek
wych, w których uczestniczą młodsi pracownicy;
 odmawianie wypłaty odprawy przysługującej
Dyskryminacja ze względu na wiek jest doświadczeniem
odmiennego traktowania i nieposzanowania osobistych
z tytułu redukcji personelu;
praw i możliwości. Opiera się na stereotypowych
 prześladowanie i poniżanie przez młodszych
przeświadczeniach o naturze jednostki, jej możliwościach
współpracowników.
i umiejętnościach formułowanych w odniesieniu do wieku.
0pieka zdrowotna:
Dochodzi do niej wtedy, gdy uprzedzenia związane z wiekiem
zostają zinstytucjonalizowane, czy to wprost poprzez przepisy
 odmawianie leczenia osób starszych uzasadniane
i uregulowania prawne, czy też w sposób mniej czytelny,
ich zaawansowanych wiekiem;
przejawiający się w zwyczajach i praktyce życia społecznego.
 umieszczanie seniorów na oddziałach i w klinikach
Dyskryminacja ze względu na wiek dotyka ludzi w różnym
oferujących niewystarczające, niespecjalistyczne
wieku, choć w sposób szczególny doświadczana jest przez
świadczenia zdrowotne;
osoby starsze, przez co przyczynia się do wykluczania ich
ze społeczeństwa.  utrudnianie dostępu osób starszych do określo-
nych usług lub udzielanie niejasnych informacji
ą
Dyskryminacja bezpośrednia występuje wów-
o oferowanych świadczeniach;
czas, gdy osoba traktowana jest mniej przychylnie
 niestawianie u osób starszych prawdziwej dia-
niż traktuje się lub traktowano by inną osobę
gnozy na podstawie występujących objawów, tłu-
w porównywalnej sytuacji wyłącznie z powodu
maczenie ich występowania po prostu  podeszłym
jej wieku.
wiekiem .
ą
Dyskryminacja pośrednia występuje wów-
Usługi finansowe:
czas, gdy pozornie neutralne warunki, kryteria lub
 odmawianie ludziom starszym możliwości sko-
praktyki stosowane są na równi wobec wszystkich,
rzystania z niektórych usług ze względu na założe-
lecz w sposób szczególny dotykają konkretną grupę
nie, że nie pokryją oni związanych z nimi kosztów
wiekową, a nie mogą zostać obiektywnie uzasad-
w ciągu lat życia, które im jeszcze zostały (dzieje się
nione.
tak np. w przypadku udzielania kredytów);
ą
Dyskryminacja zwielokrotniona (ang. multiple
 nachodzenie seniorów, często w ich własnych
discrimination) występuje wówczas, kiedy nakła-
domach, przez handlowców i akwizytorów.
da się na siebie kilka przyczyn dyskryminacji: wiek,
Ubezpieczenia:
płeć, orientacja seksualna, rasa, niepełnosprawność.
 odmawianie ubezpieczenia osób starszych na
Zatem zwielokrotnionej dyskryminacji doświadcza-
czas podróży uzasadniane ich zaawansowanym
ją np.: starsze kobiety, seniorzy należący do mniej-
wiekiem;
051_
 automatyczne podwyższanie stawek ubezpiecze- Zdarza się też, że ludzie starsi sami się dyskryminu-
niowych samochodu w przypadku osób starszych ją. Przykładowo  z wiekiem rezygnują ze swojego
niezależnie od ich dotychczasowej praktyki jako prawa do danego dobra lub usługi na rzecz osób
kierowców; młodszych.
 pobieranie wyższych składek ubezpieczenia zdro-
Uświadomienie ludziom zjawiska, jakim jest dys-
wotnego podyktowane przekonaniem o częstych
kryminacja ze względu na wiek i doprowadzenie
problemach zdrowotnych osób starszych.
do zmiany obecnego stosunku społeczeństwa
Ubezpieczenia społeczne: do ludzi starszych jest wyzwaniem, z którym mu-
 odmawianie przyznania niektórych zasiłków simy się zmierzyć. Niektóre przekonania podzielane
uzasadnione wiekiem; są wyłącznie dlatego, że były one powszechnie ak-
 utrata niektórych zasiłków po przekroczeniu ceptowane przez wiele lat, a społeczeństwo nigdy
wieku emerytalnego; nie zostało sprowokowane do ich weryfikacji.
 opodatkowanie emerytury wypłacanej przez
Wystarczy przeanalizować taką sytuację: wiele osób
państwową instytucję.
uzna wysłanie na szkolenie 25-letniego pracownika
Dostęp do dóbr: za lepszą, długoterminową inwestycję dla firmy niż
 pojawiające się na rynku atrakcyjne oferty i oka- sfinansowanie tego samego szkolenia 55-letniemu
zje dotyczące zakupu dóbr i usług są bardzo często pracownikowi. Podstawą takiego podejścia jest za-
niedostępne dla osób starszych. łożenie, że młodszy pracownik po odbyciu szkolenia
będzie służył firmie znacznie dłużej niż starszy. Nie-
Dyskryminacja ze względu na wiek przejawia się
mniej jednak można zakwestionować ten sposób
również w podkreślaniu, akcentowaniu nega-
myślenia, odnosząc się do nowych realiów świata
tywnych konsekwencji procesu starzenia się
pracy. Obecnie pracownicy coraz rzadziej skłonni
społeczeństw. Wzrastająca liczba ludzi starszych
są spędzać całe życie w jednej firmie. Stąd też praw-
prezentowana jest jako zagrożenie dla stabilności
dopodobieństwo, że 55-letni pracownik będzie pra-
i efektywności rynków pracy, systemów zabezpie-
cował w tej samej firmie przez kolejne 10 lat, jest
czenia społecznego oraz sfery usług publicznych.
o wiele większe niż w przypadku 25-latka.
Wzrost średniej długości życia człowieka nie jest
natomiast postrzegany jako wyjątkowe osiągnięcie
Skutki dyskryminacji ze względu na wiek
współczesnego społeczeństwa.
Warto podkreślić, że niekorzystna sytuacja i dys-
Dyskryminacja opiera się na nieuprawnionych kryminacja, jakiej doświadczają seniorzy, dotyka
założeniach nie tylko jednostek. Ma wpływ na społeczności
lokalne i społeczeństwo jako całość. Sam fakt,
Założenia, na których opiera się dyskryminacja ze względu
że wiele osób po 50. roku życia pozostaje poza ryn-
na wiek, przedstawiają ludzi starszych stereotypowo
jako osoby niepełnosprawne, niesamodzielne i trudne. kiem pracy, zwiększa koszty zasiłków wypłacanych
Założenia te są powszechnie uznawane za usprawiedliwione
przez państwo, a zmniejsza wpływy z podatków.
i racjonalne, co bardzo często prowadzi do tego,
Wykluczenie społeczne, do którego prowadzi
że konkretne przejawy dyskryminacji również traktuje się
dyskryminacja ze względu na wiek, ma ogromne
jako uzasadnione.
negatywne konsekwencje ekonomiczne, które
można dokładnie wyliczyć. W Wielkiej Brytanii we-
Wiele osób nie uświadamia sobie, że formułuje sądy
dług oficjalnych danych rządowych roczne straty
o osobach starszych na podstawie nieuprawnio-
finansowe wynikające z dyskryminacji ze względu
nych założeń. Nie zdają sobie w związku z tym
na wiek (rozumiane w kategoriach utraconej pro-
sprawy, że najzwyczajniej w świecie dyskryminują
duktywności ludzi starszych) wynoszą 23 mld euro
ludzi starszych. Niektóre praktyki, takie jak np.
(prawie 108 mld zł), a koszt zasiłków i utraconych
zmuszanie starszych pracowników do opuszcza-
przychodów z podatków to dodatkowe 6,3 mld
nia rynku pracy czy priorytetowe gwarantowanie
euro (30 mld zł).
dostępu do opieki zdrowotnej młodszym grupom
Ponadto, nie sposób oszacować strat społecznych,
wiekowym, powszechnie uznaje się za właściwe.
które wynikają z niedostatecznego zachęcania ludzi
_052
starszych do aktywnego udziału w życiu społecz- się osoby w różnym wieku. Aby poprawić jakość ży-
nym. Seniorzy dysponują doświadczeniem i wiedzą cia osób starszych, należy podjąć szereg działań.
gromadzoną przez długie lata. Obejmuje ona szereg
ą
Wolny wybór i elastyczność na rynku pracy
ważnych sfer, takich jak: działalność gospodarcza,
Osoby starsze powinny samodzielnie podejmować
życie rodzinne, polityka i kultura. Nie angażując lu-
decyzje o rezygnacji z płatnego zatrudnienia w za-
dzi starszych, wykluczając ich z życia społecznego,
leżności od własnych potrzeb i życzeń. Praktyko-
bezpowrotnie zaprzepaszczamy posiadaną przez
wanie zwolnień uzasadnianych wiekiem i przy-
nich wiedzę.
musowego przechodzenia na emeryturę powinno
Ograniczanie udziału ludzi starszych w różnych zostać zakazane. Takie samo podejście winno także
dziedzinach życia społecznego prowadzi także do dotyczyć nieodpłatnie sprawowanych stanowisk
wzrostu ich izolacji, ogranicza mobilność, a to z ko- i ról społecznych, w tym wolontariatu.
lei zwiększa ryzyko problemów zdrowotnych.
ą
Badania dotyczące starości
Należy dążyć do tego, aby problem starzenia się
Nowe spojrzenie na ludzi starszych
i związanej z nim dyskryminacji ze względu na
Rosnącej średniej długości życia nie należy
wiek znalazł się na liście priorytetów europejskich
postrzegać w kategoriach zagrożenia
i krajowych programów badawczych. Tymczasem
w niektórych państwach prowadzone są tylko
Wydłużenie się naszego życia stanowi najlepsze
podstawowe badania mające na celu rozpoznanie
świadectwo ogromnych osiągnięć cywilizacyj-
sytuacji i potrzeb ludzi starszych.
nych. Ostatnie badania pokazują, że dłuższe życie
nie musi oznaczać wydłużenia okresu niedołężno-
ą
Myślenie o starości wolne od stereotypów
ści i ciągłej hospitalizacji. W rzeczywistości okres
Należy zwalczać stereotypowy sposób myślenia
niesprawności ludzi starszych skraca się. Seniorzy
o ludziach odwołujący się do kwestii wieku w każ-
coraz dłużej mogą cieszyć się zdrowym, aktywnym
dym jego przejawie: w mediach, kulturze popular-
życiem.
nej, systemie edukacji, informacji publicznej i in-
nych kanałach komunikacji społecznej.
Seniorzy wnoszą olbrzymi wkład kulturowy,
społeczny i finansowy w życie społeczne ą
Sprawiedliwy dostęp do opieki zdrowotnej
Należy podjąć wysiłek, aby uświadomić społeczeń-
Osoby starsze w ciągu swego życia wniosły ogromny
stwu fakt, że osoby starsze żyją obecnie dłużej
wkład do społeczeństwa rozumiany w kategoriach
i cieszą się lepszym zdrowiem. Należy wspierać
przepracowanych lat, utrzymywania rodziny oraz
takie rozwiązania, które gwarantują sprawiedliwy
innych działań społecznych i kulturalnych. Niestety,
dostęp do opieki zdrowotnej, usług i leczenia, w za-
wkład ten jest społecznie zapominany i niedoce-
leżności od indywidualnego stanu zdrowia i potrzeb,
niany. Nie dostrzega się także, że osoby starsze, już
a nie od założeń dotyczących specyfiki konkretnego
będąc na emeryturze, wspierają swoje dzieci i wnuki
wieku.
w postaci różnorodnych transferów międzypoko-
leniowych (finansowych i usługowych). Społeczny ą
Edukacja przez całe życie
wkład osób starszych przejawia się także w różnych
Trzeba rozbudzać świadomość społeczną tego,
działaniach podejmowanych nieodpłatnie, takich jak
że wykształcenie nie musi być związane jedynie
wolontariat, aktywność w organizacjach społecz-
z kwestiami zawodowymi, ale że dostęp do wiedzy
nych i innych instytucjach. Potencjał ludzi star-
stanowi kluczowy element indywidualnego po-
szych pozostaje nieodkryty i niewykorzystany.
czucia pewności siebie i satysfakcji. Ma zasadnicze
znaczenie dla zdobywania umiejętności niezbęd-
Kwestie o kluczowym znaczeniu nych do sprostania funkcjonalnym wymogom życia
dla ludzi starszych
we współczesnym społeczeństwie.
Sprawą o zasadniczym znaczeniu jest zwalczanie ą
Przyjazne budownictwo mieszkaniowe
uprzedzeń wynikających z wieku oraz prawne
Odpowiednie budownictwo mieszkaniowe musi
zakazanie tego rodzaju dyskryminacji. Musimy
być dostępne dla wszystkich, bez względu na
budować społeczeństwo, w którym równo traktuje
wiek. W dużym stopniu umożliwiłoby to każde-
053_
mu maksymalnie niezależne życie. Osoby starsze, P0LITYKA UNII EUR0PEJSKIEJ ZWALCZAJ
CA
które wymagają stałej opieki, powinny mieć moż- DYSKRYMINACJ
ZE WZGL
DU NA WIEK
liwość zamieszkania w domu spokojnej starości,
Podstawy prawne do zwalczanie
oferującym pomoc adekwatną do ich potrzeb, na
dyskryminacji ze względu na wiek
którą będzie je stać i która będzie im świadczona
Unia Europejska i państwa członkowskie uznały
z poszanowaniem ich godności.
dyskryminację związaną z wiekiem za jedno z głów-
nych wyzwań ekonomicznych i społecznych, z jakim
ą
Dostęp do transportu
muszą się zmierzyć. Począwszy od 1997 roku, kie-
Osoby nieposiadające własnego środka transpor-
dy to przyjęty został Traktat Amsterdamski, oprócz
tu, w każdym wieku, bez względu na miejsce za-
dotychczasowych działań przeciwko dyskryminacji
mieszkania, powinny mieć dostęp do transpor-
związanej z płcią, Unia Europejska zaangażowała
tu publicznego gwarantującego im mobilność.
się w walkę z wszelkimi przejawami dyskryminacji,
Ogromnym problemem jest niedostosowanie au-
w tym: ze względu na wiek, rasę, niepełnospraw-
tobusów, tramwajów i innych środków transportu
ność, religię lub wyznanie oraz orientację seksu-
do potrzeb osób niepełnosprawnych i osób ma-
alną.
jących problemy z chodzeniem (wysokość stopni,
brak poręczy itp.).
W Amsterdamie szefowie państw i rządów człon-
ków Unii Europejskiej przyjęli nowy artykuł w Trak-
ą
Dostęp do informacji
tacie Unii Europejskiej, dzięki któremu zyskała ona
Upowszechniane informacje powinny być dostępne
prawo podejmowania działań przeciwko dyskry-
i zrozumiałe dla każdego. W sytuacji, kiedy coraz
minacji we wszystkich jej przejawach. Mowa tutaj
więcej wiadomości przekazywanych jest za pośred-
o artykule 13.
nictwem nowych technologii (komputer, internet,
telefon komórkowy), należy dążyć do zapewnienia
Artykuł 13 stwierdza, że: Bez uszczerbku dla innych
jak najszerszego dostępu do tych urządzeń. Osoby,
postanowień niniejszego Traktatu i w granicach
które nie mają możliwości korzystania ze zdobyczy
kompetencji, które Traktat powierza Wspólnocie,
techniki, powinny mieć dostęp do alternatywnego Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji
i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, może
z
ródła informacji. Fakt, że wiele informacji i usług
podjąć środki niezbędne w celu zwalczania wszelkiej
dostępnych jest tylko przez internet, w sposób
dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie
szczególnie dotyka osoby starsze.
etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność,
ą
Zwalczanie przemocy wobec ludzi starszych
wiek lub orientację seksualną.
Wszelkie występujące w społeczeństwie przejawy
Należy uświadomić sobie jednak, że artykuł 13 nie
nadużyć i przemocy względem ludzi starszych po-
był i nie jest sam w sobie prawem zakazującym
winny zostać wyeliminowane. Nadużycia te przyj-
dyskryminacji na tle wieku. Stanowi on podsta-
mują bardzo różne formy, dochodzi do nich w róż-
wę prawną, na mocy której może być uchwalane
nym kontekście, zarówno w ramach instytucji, jak
ustawodawstwo europejskie zwalczające dyskry-
i w obrębie rodziny.
minację ze względu na wiek. Unia Europejska nie
ą
Aktywny udział w procesie podejmowania decyzji
może ustanawiać żadnych regulacji, nie posiada-
Na wszystkich poziomach podejmowania decyzji
jąc odpowiednich podstaw prawnych zapisanych
dotyczących ludzi starszych powinien zostać usta-
w Traktacie. Stąd też od 1997 roku, na mocy artyku-
nowiony system konsultacji i monitoringu bezpo-
łu 13, Unia dysponuje legalnym uprawnieniem sta-
średnio z udziałem seniorów i organizacji, które
nowienia prawa zwalczającego dyskryminację.
reprezentują ich interesy. W ten sposób obawy
i opinie seniorów byłyby publicznie wyrażane,
Polityka antydyskryminacyjna na szczeblu
co zwiększałoby szansę na to, że zostaną one wzię-
europejskim
te pod uwagę przez osoby podejmujące decyzje.
Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła rok
1999 Międzynarodowym Rokiem Osób Starszych.
Z tej okazji Komisja Europejska wydała komunikat
_054
W stronę Europy dla wszystkich grup wieku (Towards a o szczegółach wprowadzanych zapisów prawnych, jednak
zapisy te muszą się mieścić w przyjętych ramach
Europe for All Ages), w którym zaproponowała pod-
i muszą być zgodne z zaakceptowanymi zasadami
jęcie strategicznych działań w czterech kluczowych
ujętymi w dyrektywie.
obszarach polityki unijnej. Jednym z nich jest walka
Proces dostosowywania prawa wewnętrznego, aby
z dyskryminacją:
było zgodne z wymogami dyrektywy, nazywany jest
1. Zatrudnienie i praca. Należy odwrócić proces
transpozycją prawa (ang. transposition).
zmniejszania się aktywności ekonomicznej ludzi
starszych, tak aby maksymalnie wykorzystać moż-
Po ustanowieniu w 1997 roku podstaw prawnych dla
liwości produkcyjne tej populacji.
ustawodawstwa zwalczającego dyskryminację na
2. 0pieka społeczna. Należy dążyć do tego, aby
różnym tle w 2000 roku przyjęto pierwszy europejski
system emerytalno-rentowy zabezpieczał potrzeby
akt prawny w tej dziedzinie. Mowa o europejskiej
osób starszych, ale także by był możliwy do udz
wi-
dyrektywie zobowiązującej państwa członkowskie
gnięcia przez rządy.
do wprowadzenia krajowych regulacji zakazujących
dyskryminacji na tle pochodzenia rasowego w dzie-
3. Zdrowie. Należy promować starzenie się w do-
dzinie zatrudnienia, kształcenia zawodowego, edu-
brym zdrowiu, dążyć do ograniczenia liczby chorób
kacji, dostępu do opieki społecznej i opieki zdro-
dotykających osoby starsze. Podjęcie takich dzia-
wotnej, korzyści społecznych, dóbr i usług, w tym
łań umożliwi seniorom prowadzenie aktywnego
budownictwa mieszkaniowego. Ta konkretna dy-
i satysfakcjonującego życia, a dodatkowo obniży
rektywa miała na celu zwalczanie dyskryminacji
koszty systemu ochrony zdrowia.
powodowanej wyłącznie uprzedzeniami rasowymi,
4. Walka z dyskryminacją i integracja. Należy
dotykającej jednostek w różnych dziedzinach życia
zapewnić równe traktowanie wszystkich obywateli
społecznego. Dlatego nazywa się ją Dyrektywą
bez względu na wiek, sprawić, aby głos wszystkich
o równości rasowej (Dyrektywa Rady 2000/43/EC).
grup wiekowych był słyszalny w społecznej deba-
Drugi akt prawny, który szczęśliwie udało się
cie, aby ich dążenia były zaspokajane.
uchwalić również w 2000 roku, różnił się tym od
pierwszego, że miał na celu zwalczanie dyskrymi-
Europejskie ustawodawstwo
nacji z różnych przyczyn, ale tylko na jednym polu
antydyskryminacyjne2
 na obszarze zatrudnienia i pracy. Ten akt prawny
Rodzaje europejskich aktów prawnych
miał również moc dyrektywy, w związku z czym
Aby zrozumieć europejskie ustawodawstwo i sposób,
wymagał opracowania i przyjęcia odpowiednich
w jaki wpływa ono na sytuację poszczególnych państw
regulacji prawnych przez państwa członkowskie za-
członkowskich, należy uświadomić sobie, które kwestie
kazujące dyskryminacji w zatrudnieniu i pracy z po-
ono reguluje, a których nie. Trzeba też zdać sobie sprawę,
wodu wszystkich przyczyn wymienionych w arty-
że nie wszystkie europejskie zapisy prawne działają
kule 13, w tym również wieku. Ten akt prawny funk-
dokładnie w ten sam sposób. Obecnie Unia posługuje
cjonuje powszechnie jako Dyrektywa o równości
się dwoma głównymi aktami prawnymi: rozporządzeniami
zatrudnienia (Dyrektywa Rady 2000/78/EC).
i dyrektywami.
Rozporządzenie  jest wiążącym aktem prawnym,
Dyrektywa o równości zatrudnienia
który obowiązuje we wszystkich państwach
członkowskich. Normy prawa krajowego nie muszą Dyrektywa ta określa ogólne ramy dla walki z dys-
być zmieniane, gdyż przepisy rozporządzenia
kryminacją ze względu na religię lub przekona-
są w stosunku do nich nadrzędne.
nia, niepełnosprawność, wiek lub orientację sek-
Dyrektywa  nie staje się automatycznie częścią sualną w zakresie zatrudnienia i pracy.
krajowego porządku prawnego państw członkowskich.
Uściśla pojęcie dyskryminacji, na które składa się
Wyznacza ogólny zarys celu, który ma zostać osiągnięty.
kilka ważnych definicji (dyskryminacja bezpośrednia,
Dyrektywa stanowi podstawę dla członków UE
pośrednia i molestowanie). W dyrektywie zakres
do wprowadzenia odpowiednich zapisów w prawie
jej obowiązywania odnosi się do kwestii pracy
narodowym. Państwa mają swobodę decydowania
2 Więcej informacji o unijnych aktach prawnych na str. 29
055_
i zatrudnienia, w tym m.in. do: ską, co oznacza, że nie obowiązuje państw człon-
 warunków dostępu do zatrudnienia, kowskich bezpośrednio i nie ma pierwszeństwa
 kryteriów selekcji i warunków rekrutacji, w stosunku do prawa krajowego. Dyrektywa wy-
 awansu zawodowego, znacza jednak pewne ogólne ramy, do których
 dostępu do poradnictwa zawodowego, dostosowane musi zostać prawo krajowe.
 kształcenia zawodowego,
Dyrektywa o równości zatrudnienia wyznaczyła
 doskonalenia i przekwalifikowania zawodowego,
ostateczny termin na przyjęcie koniecznych kra-
 warunków zatrudnienia i pracy,
jowych aktów prawnych, rozporządzeń i postano-
 warunków zwalniania i wynagradzania,
wień administracyjnych na 2 grudnia 2003 roku.
 wstępowania i działania w organizacjach pracow-
Nie był on jednak wiążący dla 10 nowych państw
ników lub pracodawców.
członkowskich, w tym Polski, które miały czas na
W dyrektywie znalazł się zapis, że pewne istotne uchwalenie stosownych aktów prawnych do mo-
wymogi stawiane w odniesieniu do konkretnych mentu przystąpienia do Unii Europejskiej, czyli do
zawodów ze względu na rodzaj pracy lub warunki 1 maja 2004 roku.
jej wykonywania mogą prowadzić do uprawnionej
Niemniej w odniesieniu do dyskryminacji z powodu
i koniecznej dyskryminacji na jednym z obszarów.
wieku obowiązuje zapis, który umożliwił państwom
Przykładowo poszukiwanie osób do pracy w kościele
członkowskim skorzystanie z dodatkowych trzech
z konieczności może prowadzić do dyskryminacji
lat na dostosowanie prawa krajowego do wymogów
na tle przekonań religijnych.
dyrektywy. Aby skorzystać z wydłużenia terminu,
Szczególne znaczenie dla osób starszych ma artykuł zainteresowane państwa musiały oficjalnie wystąpić
6 dyrektywy, gdyż umożliwia usprawiedliwienie z taką prośbą do Komisji Europejskiej.
odmiennego traktowania ze względu na wiek.
Po upływie wyznaczonego terminu każde z państw
Stwierdza, że: Państwa członkowskie mogą uznać,
członkowskich musiało formalnie poinformować Ko-
że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie
misję Europejską, w jaki sposób dostosowano prawo
stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajo-
krajowe do wymogów dyrektywy unijnej. Komisji
wego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasad-
Europejskiej natomiast przysługuje prawo do pod-
nione zgodnym z przepisami celem, w szczególności
jęcia działań przeciwko państwom członkowskim,
celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia
które nie wywiązały się ze swoich zobowiązań regu-
zawodowego, i jeżeli środki mające służyć realizacji
lowanych prawem unijnym. Jeśli Komisji Europejskiej
tego celu są właściwe i konieczne.
nie zadowolą przedstawione przez kraje argumenty
Ważny jest także artykuł 9 głoszący, że wszystkie usprawiedliwiające zaistniałą sytuację, może ona,
osoby, które we własnym przekonaniu doświadczyły w oparciu o bardzo szczegółowo zdefiniowaną pro-
dyskryminacji, powinny mieć dostęp do procedur cedurę, skierować skargę do Europejskiego Trybu-
prawnych i administracyjnych, a stowarzyszenia nału Sprawiedliwości, który oficjalnie orzeka o tym,
posiadające uzasadniony interes angażowania się czy dane państwo dotrzymało swoich zobowiązań
w ich sprawy mają prawo je wspierać lub występo- regulowanych przez prawo unijne.
wać w ich imieniu.
Efekty ustawodawstwa europejskiego
Z kolei artykuł 14 nakłania rządy państw człon-
w państwach członkowskich
kowskich do podejmowania dialogu z właściwymi
organizacjami pozarządowymi mającymi uzasad- Podejście poszczególnych państw członkowskich do
niony interes w przyczynianiu się do walki z dys- kwestii dyskryminacji ze względu na wiek znacząco
kryminacją. się różni. W różnym stopniu angażują się one w dzia-
łania mające na celu zwalczanie tego zjawiska.
Przeniesienie postanowień ze szczebla
Niektóre rządy przyjęły kompleksową strategię
europejskiego do prawa krajowego
przeciwdziałania szeroko rozumianym przejawom
Jak to już zostało powiedziane, kwestia zakazu dys-
dyskryminacji ze względu na wiek. Irlandzka ustawa
kryminacji ze względu na wiek w dziedzinie pracy
o równości zatrudnienia przyjęta w 1998 oraz ustawa
i zatrudnienia regulowana jest dyrektywą europej-
_056
o równości statusu z 2000 roku zakazuje dyskrymina- 1. Głównym instrumentem prawnym regulującym
cji ze wszystkich dziewięciu przyczyn wymienionych kwestię ludzi starszych jest Dyrektywa o równości
w Traktacie Amsterdamskim, w tym ze względu na zatrudnienia, która ze swej natury reguluje tylko
wiek. Zakaz ten dotyczy nie tylko sfery zatrudnienia sprawy dotyczące pracy i zatrudnienia.
i szkolenia zawodowego, ale także reklamy, umów  AGE4 postuluje stworzenie szerokiej podstawy
zbiorowych oraz dostępu do dóbr i usług. unijnego prawa oraz działań, tak aby umożliwić
walkę z przejawami dyskryminacji ze względu
Podobnie litewskie prawo regulujące równość szans
na wiek wykraczającymi poza obszar związany
w kontekście dyskryminacji ze względu na płeć
z zatrudnieniem. Można tego dokonać poprzez
zostało rozszerzone na wszystkie przyczyny ujęte
przyjęcie dyrektywy o szerokim zakresie, ustana-
w artykule 13. Wspomniany akt prawny, podobnie
wiającej równość wszystkich obywateli w dostępie
jak w Irlandii, wykracza poza regulacje w zakresie
do dóbr i usług, w tym opieki zdrowotnej i społecz-
zatrudnienia. Ustanawia obowiązek równego trak-
nej, edukacji, usług finansowych oraz budownictwa
towania wszystkich obywateli przez instytucje ad-
mieszkaniowego.
ministracji państwowej i edukacji oraz w sferze
respektowania praw konsumenckich w dostępie 2. W Dyrektywie o równości zatrudnienia w odnie-
do dóbr i usług. sieniu do dyskryminacji ze względu na wiek zapisano
możliwość wyłączenia od tej zasady pewnych wyjąt-
Rządy Belgii, Niemiec, Holandii, Szwecji i Wielkiej
kowych obszarów. Wyjątki te będą interpretowane
Brytanii zwróciły się z prośbą o skorzystanie z możli-
w różny sposób przez poszczególne państwa człon-
wości wydłużenia o trzy lata terminu wprowadzenia
kowskie, co umniejsza siłę oddziaływania dyrektywy
niezbędnych aktów prawnych regulujących kwestię
i może przyczynić się do zróżnicowania rozwiązań
dyskryminacji ze względu na wiek. Natomiast Da-
prawnych przyjętych przez różne kraje Unii.
nia przedstawiła wniosek o wydłużenie ustalonego
 AGE wzywa poszczególne państwa członkowskie
terminu o jeden rok.
do wprowadzenia ścisłych, obiektywnych kryteriów,
Pomijając państwa, które wystąpiły z prośbą o prze-
na mocy których odmienne traktowanie ze względu
sunięcie terminu uregulowania w prawie krajowym
na wiek może być uzasadnione.
kwestii dyskryminacji ze względu na wiek, Komisja
3. Obowiązujący państwa członkowskie kalendarz
podjęła kroki przeciw Austrii, Grecji, Luksemburgo-
wprowadzania aktów prawnych regulujących dys-
wi i Finlandii. Taka decyzja Komisji związana była
kryminację wydłuża o trzy lata czas na wprowadza-
z dostarczeniem niepełnych informacji na temat
nie odpowiednich regulacji związanych z dyskrymi-
przystosowania prawa wewnętrznego do wymo-
nacją ze względu na wiek, co może umniejszać jej
gów dyrektywy.
znaczenie w stosunku do dyskryminacji na innych
Dziesięć nowych państw członkowskich, w tym
polach.
Polska3 , powiadomiło Komisję Europejską o pod-
 AGE wzywa państwa członkowskie do podjęcia
jętych działaniach mających na celu dostosowanie
poważnych i zdecydowanych działań mających na
aktów prawa krajowego do dyrektywy o równości
celu zakazanie dyskryminacji ze względu na wiek
zatrudnienia. Komisja zbada prawo wewnętrzne
w zakresie zatrudnienia i pracy poprzez bezzwłocz-
wszystkich tych państw w celu ustalenia, czy w rze-
ne i efektywne dostosowywanie prawa krajowego
czywistości jest ono w pełni zgodne z postanowie-
do wymogów dyrektywy.
niami ustawodawstwa unijnego.
4. Dyrektywa nie wymaga od państw powołania
instytucji aktywnie promujących równość osób
0cena unijnego ustawodawstwa
niezależnie od wieku.
antydyskryminacyjnego
 AGE wnioskuje o kontynuowanie prowadzonych
O ile istnienie antydyskryminacyjnego ustawo-
badań i gromadzenie informacji o procesie starzenia
dawstwa na szczeblu europejskim jest elementem
się i dyskryminacji ze względu na wiek. AGE postu-
pożądanym, o tyle nie można zapominać, iż obecne
luje powołanie niezależnej instytucji upowszechnia-
ramy prawne wyznaczone przez Unię Europejską
mają pewne istotne ograniczenia:
4 AGE  The European Older People s Platform  jest europejską fede-
racją skupiającą ponad 140 organizacji reprezentujących interesy ludzi
3 Zobacz tekst Biura Pełnomocnika Rządu, str. 60-63
starszych. Zobacz opis na stronie 116
057_
jącej wiedzę i rozwijającej świadomość społeczną cją w krajach UE w latach 2001 06. Przyjęte ramy
na temat kwestii związanych z wiekiem. programowe pozwalają na dofinansowanie trzech
rodzajów działań służących osiągnięciu nadrzęd-
AGE wnioskuje o rozszerzenie ustawodawstwa nego celu. Finansuje on:
unijnego, tak aby zakaz dyskryminacji ze wzglę-
1. Przeprowadzanie badań i analiz  pogłębienie
du na wiek dotyczył także dostępu do dóbr
zrozumienia kwestii związanych z dyskryminacją,
i usług. Aby mogło dojść do uchwalenia nowego
np. poprzez zbieranie danych i badania.
europejskiego prawa zwalczającego dyskryminację,
2. Wzmacnianie skuteczności działania  stwo-
prace muszą przejść przez kilka etapów, z których
rzenie solidnych podstaw do efektywnego zapo-
najważniejsze to:
biegania i zajmowania się kwestią dyskryminacji, na
1. Przygotowanie przez Komisję Europejską ro-
przykład poprzez finansowanie europejskich sieci
boczej wersji aktu prawnego.
i projektów międzynarodowych.
ą
Komisja Europejska jest jedyną instytucją Unii
3. Podnoszenie poziomu świadomości społecz-
Europejskiej posiadającą prawo przygotowywa-
nej  promowanie i upowszechnianie wartości oraz
nia roboczych propozycji nowych uregulowań
praktyk leżących u podstaw walki z dyskryminacją,
unijnych (inicjatywa ustawodawcza).
na przykład poprzez organizację konferencji i przy-
2. Skierowanie do Parlamentu Europejskiego ro-
gotowywanie odpowiednich kampanii.
boczej wersji aktu prawnego do konsultacji. Decyzja
W ramach tego programu finansowane są miedzy
podjęta przez Parlament jest tylko opinią.
innymi:
ą
Po konsultacjach Parlament ma prawo uchwa-
lenia bądz
odrzucenia propozycji nowej regulacji
Projekty międzynarodowe
w wersji przedstawionej przez Komisję.
Są to projekty służące wymianie informacji i do-
ą
Parlament ma możliwość przedstawienia swoich
brych praktyk stosowanych w walce z dyskrymina-
poprawek, ale nie ma mocy zalecenia ich wpro-
cją w różnych krajach Unii Europejskiej. Dofinan-
wadzenia (Komisja może, ale nie musi uwzględnić
sowane mogą zostać takie przedsięwzięcia, które
proponowane przez Parlament zmiany).
angażują osoby i organizacje z co najmniej trzech
krajów członkowskich UE.
3. O tym, czy akt prawny zostanie przyjęty, czy też
odrzucony, jakie zostaną wprowadzone poprawki, Działania organizacji o europejskim zasięgu
działania
decyduje Rada Unii Europejskiej.
ą Większość dostępnego wsparcia finansowego
Ustawodawstwo zwalczające dyskryminację
na tym obszarze trafia do czterech największych
uznaje się za kwestię bardzo delikatną, dlatego
federacji zajmujących się kwestią dyskryminacji w
przyjęcie jakiejkolwiek regulacji wymaga jedno-
odniesieniu do czterech przyczyn wymienionych
myślności wszystkich członków Rady. W praktyce
w artykule 13 Traktatu:
oznacza to, że każde z państw członkowskich
 Europejskie Forum Niepełnosprawnych (The
może zawetować przyjęcie jakiegokolwiek aktu
European Disability Forum (EDF))
prawnego zwalczającego dyskryminację.
 Europejska Sieć Przeciwko Rasizmowi (The Euro-
pean Network Against Racism (ENAR))
Program działań na rzecz zwalczania dyskrymi-
 AGE - Europejska Platforma 0sób Starszych
nacji (2000 06)
(The European Older People s Platform)
Poza zaprezentowanymi powyżej aktami prawny-
 Międzynarodowe Stowarzyszenie Gejów i Lesbi-
mi, artykuł 13 Traktatu Unii Europejskiej stanowi
jek (The International Lesbian and Gay Association,
podstawę prawną decyzji Rady Unii Europejskiej
Europe  (ILGA)
o utworzeniu wspólnotowego Programu działań na
0gólnoeuropejska kampania zatytułowana
rzecz zwalczania dyskryminacji.
Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji (For
W ramach tego programu zwalczania dyskryminacji
Diversity. Against Discrimination)
przeznaczono 94,8 mln euro na działania wspiera-
Jest ona zaplanowaną na pięć lat ogólnoeuropejską
jące wysiłki podejmowane w walce z dyskrymina-
_058
kampanią informacyjną mającą na celu pogłębianie Osoby starsze i ich stowarzyszenia mają do odegrania
bardzo ważną rolę w projektowaniu i promowaniu
świadomości obywateli Europy na temat przysługu-
działań zwalczających dyskryminację ze względu na
jących im praw i zobowiązań regulowanych przez
wiek  zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim.
unijne ustawodawstwo antydyskryminacyjne.
Niezmiernie ważne jest ponadto włączenie tych grup
w proces monitorowania stanu wdrażania regulacji
Wnioski
zwalczających dyskryminację związaną z wiekiem. Dzięki
Mimo że proces starzenia się ludności zajmuje
temu możliwe byłoby pociąganie do odpowiedzialności
ważne miejsce w programach politycznych reali-
odpowiednich organów wykonawczych.
zowanych na szczeblach europejskim i krajowym,
wyraz
nie widać, że na kształt podejmowanych
Wszelkie wysiłki zmierzające do całkowitego wy-
w tym względzie działań wpływa obawa przed
eliminowania dyskryminacji ze względu na wiek
spodziewanym wzrostem kosztów emerytur, opieki
przyniosłyby korzyść nie tylko milionom seniorów
zdrowotnej i opieki długookresowej spowodowa-
w całej Unii Europejskiej. Miałyby również pozy-
nych starzeniem się społeczeństwa oraz postrze-
tywny wpływ ekonomiczny, społeczny i kulturalny
ganie negatywnych skutków zmniejszającego się
na społeczeństwo Europy jako całości.
udziału ludzi młodych w populacji osób w wieku
produkcyjnym.
Dodatkowe informacje na stronach internetowych:
Warto w tym miejscu podkreślić, że podejście do
AGE  The European Older People s Platform (strona dostępna jest
procesu starzenia się należy opierać na uznaniu
w języku angielskim i francuskim) ą www.age-platform.org
fundamentalnych praw osób w każdym wieku i do-
Strona Komisji Europejskiej poświęcona walce z dyskryminacją,
fundamentalnym prawom i społeczeństwu obywatelskiemu (strona
cenieniu ogromnego wkładu osób starszych w ży-
dostępna w jęz. angielskim, francuskim i niemieckim)
cie społeczne. Podstawą wszelkich działań powin-
ą
www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamental_rights
no być uświadomienie sobie, że problem dyskrymi-
Kampania informacyjna Unii Europejskiej poświęcona kwestii
nacji ze względu na wiek dotyczy wszystkich krajów,
dyskryminacji (dostępna we wszystkich językach państw
a walka z nią powinna być bezsprzecznie jed- członkowskich, także w języku polskim) ą www.stop discrimination.info
nym z priorytetów politycznych. Ludziom starszym,
tak samo jak wszystkim innym członkom społeczeń-
stwa, przysługuje pełne prawo do życia odpowia-
dającego ich potrzebom. Wymaga to ciągłego
rozpoznawania i usuwania napotykanych przez
nich przeszkód.
AGE  Europejska Platforma Ludzi Starszych  jest
przekonana, że sprawą niezwykle ważną jest po-
dejmowanie na szczeblu krajowym i europejskim
działań przeciwko dyskryminacji oraz promowanie
w różnych dziedzinach życia społecznego równości
wszystkich bez względu na wiek. Wymaga to sko-
ordynowania różnorodnych działań: inicjatyw pro-
wadzących do zmiany postaw i zmian w kulturze,
przedsięwzięć umożliwiających osobom starszym
udział w kształtowaniu programów politycznych,
systemów świadczenia usług oraz systemów wpar-
cia. Te działania muszą być oparte na solidnych
i szeroko zakrojonych ramach prawnych, które za-
kazywałyby wykorzystywania kryterium wieku
w miejsce innych argumentów, takich jak stan zdro-
wia czy kompetencje.
059_
Kto odpowiada za przeciwdziałanie dyskrymi-
nacji ze względu na wiek
W listopadzie 2001 r. Rada Ministrów powołała
w drodze rozporządzenia Pełnomocnika Rządu do
spraw równego statusu kobiet i mężczyzn, który
został zobowiązany do podejmowania działań w za-
kresie wyrównywania szans obu płci. Konieczność
harmonizacji polskiego prawa z ustawodawstwem
Unii Europejskiej doprowadziła w 2002 r. do posze-
rzenia kompetencji i zadań Pełnomocnika Rządu
Sylwia Dzida
o problematykę zwalczania i przeciwdziałania dys-
Biuro Pełnomocnika Rządu
kryminacji z powodu rasy, pochodzenia etnicznego,
ds. równego statusu kobiet i mężczyzn
religii i przekonań, wieku oraz orientacji seksualnej1.
W ten sposób przeciwdziałanie dyskryminacji ze
Działania polskiego rządu
względu na wiek stało się jednym z celów i zadań
przeciwko dyskryminacji
Pełnomocnika Rządu.
ze względu na wiek
Do zadań Pełnomocnika należy promowanie,
inicjowanie, realizowanie albo koordynowanie
rządowych programów mających na celu przeciw-
działanie dyskryminacji z wszystkich wyżej wymie-
nionych przyczyn. Pełnomocnik zobowiązany jest
także do:
 upowszechniania wiedzy na temat dyskrymi-
nacji i jej przejawów oraz metod i strategii przeciw-
działania jej występowaniu;
 współpracy z właściwymi organami admini-
stracji publicznej, organizacjami pozarządowymi
i instytucjami w zakresie ich odpowiedzialności
za realizację programów edukacyjnych i wycho-
wawczych związanych z przeciwdziałaniem dys-
kryminacji;
 inicjowania, opiniowania oraz opracowywania
aktów prawnych i innych dokumentów rządowych
mających na celu przeciwdziałanie dyskryminacji;
 inspirowania i wspierania aktywności grup,
organizacji i środowisk działających na rzecz zwal-
czania dyskryminacji.
Co dotychczas udało się zrobić
W 2003 r. Pełnomocnik Rządu ds. równego statusu
przystąpił do dwóch unijnych programów  przed-
akcesyjnego programu Phare 2002 Wzmacnianie po-
lityki antydyskryminacyjnej oraz do wspólnotowego
Programu działań na rzecz zwalczania dyskryminacji
2001 06.
Wspólnotowy Program działań na rzecz zwalczania
dyskryminacji wspiera wdrożenie w krajach UE
dwóch dyrektyw antydyskryminacyjnych:
 dyrektywy 2000/78/WE przyjętej 27 listopada
2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe
1 Rozporządzenie RM z dnia 25.06.2002 r. w sprawie Pełnomocnika Rządu
do spraw równego statusu kobiet i mężczyzn, ż 2, pkt 2 (DzU 02.96.849)
_060
równego traktowania w zakresie zatrudnienia żądanie wszczęcia postępowania pojednawcze-
i pracy, m.in. ze względu na wiek; go. W przypadku poinformowania Państwowej
 dyrektywy 2000/43/WE przyjętej 29 czerwca Inspekcji Pracy o zaistniałym fakcie dyskryminacji
2000 r. wprowadzającej zasadę równego trakto- pracownika przeprowadzona zostaje kontrola poz-
wania osób bez względu na pochodzenie rasowe walająca na weryfikację zasadności złożonej skar-
lub etniczne. gi. Procedura ta jest stosowana przy zapewnieniu
ubiegającemu się o interwencję całkowitej anoni-
Jako główny cel programu określono wspieranie
mowości.
inicjatyw zwalczających bezpośrednią lub pośred-
nią dyskryminację ze względu na wiek, rasę lub W razie ujawnienia faktycznego zaistnienia przypad-
pochodzenie etniczne, religię lub przekonania, ku dyskryminacji, inspektor pracy może skierować
niepełnosprawność lub orientację seksualną. do pracodawcy żądanie usunięcia stwierdzonych
nieprawidłowości. Sprawy z zakresu naruszenia
W ramach tego programu Biuro Pełnomocnika
zakazu dyskryminacji są rozpatrywane przez sąd
realizuje projekt pt. Wdrożenie wspólnotowego
pracy w postępowaniu odrębnym, którego doty-
prawa antydyskryminacyjnego w Polsce. Dotychczas
czą przepisy zawarte w tytule VII, dział III kodeksu
realizacja programu objęła m.in. organizację konfe-
postępowania cywilnego.
rencji dla przedstawicieli urzędów wojewódzkich,
wojewódzkich urzędów pracy, urzędów marszał- Kolejnym poza kodeksem pracy aktem ustanawiają-
kowskich, organizacji pracodawców i związków cym reguły w ramach omawianej materii jest Usta-
zawodowych, a także publikację materiałów i bro- wa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
szur informujących o sposobach przeciwdziałania pracy3, która wprowadza zakaz dyskryminacji
dyskryminacji. w procesie pośrednictwa pracy w stosunku do osób
bezrobotnych, poszukujących pracy i pracowników.
Każdego roku Pełnomocnik Rządu przeznacza
Zakaz ten dotyczy również pracodawców zgłasza-
1/3 swojego budżetu na dofinansowanie działań
jących informację o wolnych miejscach pracy lub
podejmowanych przez organizacje pozarządo-
szkolenia zawodowego  w ofertach tego typu
we, które przyczyniają się do wzmocnienia pozycji
nie mogą być zamieszczone treści dyskryminujące
grup dyskryminowanych. Dotychczas ogłoszono
ewentualnych kandydatów do podjęcia pracy lub
i rozstrzygnięto trzy edycje konkursu na działania
rozpoczęcia szkolenia zawodowego. Ustawa prze-
w obszarach priorytetowych, za które uznano: dia-
widuje, że agencja pośrednictwa pracy lub praco-
log społeczny, równe traktowanie mniejszości, prze-
dawca nieprzestrzegający wspomnianej zasady
ciwdziałanie dyskryminacji ze względu na wiek.
podlega karze grzywny nie niższej niż 3000 zł.
Jakie zapisy antydyskryminacyjne udało się W świetle zapisów kodeksu pracy nie można uza-
wprowadzić do polskiego prawa leżniać zatrudnienia od wieku  niedozwolone
jest formułowanie ofert pracy z podkreśleniem, że
Z inicjatywy Pełnomocnika Rządu w nowelizacji
zatrudni się tylko osoby młode  chyba że prawo
kodeksu pracy dodano nowy rozdział IIa o równym
przewiduje określone granice wiekowe dla zatrud-
traktowaniu w zatrudnieniu, którego zapisy weszły
nienia na określonym stanowisku pracy. Możliwe
w życie z dniem 1 stycznia 2004 r. Wprowadzone
jest natomiast uzależnienie zatrudnienia od od-
zapisy są konsekwencją konieczności dostosowania
powiednich kwalifikacji i doświadczenia zawodo-
polskiego prawa do zaleceń UE, a w szczególności
wego. Dlatego dyskryminujące jest zamieszczanie
Dyrektywy 2000/78/WE.
w gazetach ofert pracy ze wskazaniem akceptowa-
W sferze zatrudnienia i wykonywania zawodu
nej przez pracodawcę górnej granicy wieku kandy-
regulacje te wprowadzają zakaz jakiejkolwiek
datów. Dyskryminujące jest również pomijanie pra-
dyskryminacji bezpośredniej lub pośredniej, m.in.
cowników w wieku dojrzałym przy kwalifikowaniu
ze względu na wiek, płeć, religię, narodowość, wy-
do kursów i szkoleń podnoszących kwalifikacje za-
znanie, niepełnosprawność, pochodzenie etniczne
wodowe z argumentacją, że z podwyższonych kwa-
lub orientację seksualną2.
lifikacji takiego pracownika pracodawca nie będzie
W przypadku naruszenia zakazu dyskryminacji po-
miał korzyści ze względu na osiągnięcie przez niego
szkodowanym przysługuje prawo złożenia skargi
w niedalekiej przyszłości wieku emerytalnego.
do sądu pracy, do Państwowej Inspekcji Pracy lub
2 183a 3 Ustawa z dn. 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
ż 6 kodeksu pracy (DzU z 1998, nr 21, poz. 94 z póz
n. zm.)
pracy (DzU z 2004, nr 99, poz. 1001)
061_
Dodatkowych informacji na temat dyskryminacji ze 1) działanie polegające na zachęcaniu innej oso-
względu na wiek i sposobów jej przeciwdziałania by do naruszania zasady równego traktowania
udziela: w zatrudnieniu,
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
2) zachowanie, którego celem lub skutkiem jest
Sekretariat Pełnomocnika Rządu
naruszenie godności albo poniżenie lub upoko-
ds. równego statusu kobiet i mężczyzn
rzenie pracownika (molestowanie).
Al. Ujazdowskie 1/3, 00-583 Warszawa
tel. [phone]
ż 6. Dyskryminowaniem ze względu na płeć jest
e-mail: [e-mail] lub [e-mail]
także każde nieakceptowane zachowanie o cha-
www.rownystatus.gov.pl
rakterze seksualnym lub odnoszące się do płci
pracownika, którego celem lub skutkiem jest na-
Nowy rozdział w kodeksie pracy
ruszenie godności lub poniżenie albo upokorzenie
pracownika; na zachowanie to mogą się składać
Rozdział IIa  Równe traktowanie w zatrudnieniu
fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy
Art. 183a
(molestowanie seksualne).
ż 1. Pracownicy powinni być równo traktowani
Art.183b
w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy,
ż 1. Za naruszenie zasady równego traktowania
warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostę-
w zatrudnieniu, z zastrzeżeniem ż 2-4, uważa się
pu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji za-
różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracow-
wodowych, w szczególności bez względu na płeć,
nika z jednej lub kilku przyczyn określonych w art.
wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość,
183a ż 1, którego skutkiem jest w szczególności:
przekonania polityczne, przynależność związkową,
pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksu-
1) odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosun-
alną, a także bez względu na zatrudnienie na czas
ku pracy,
określony lub nieokreślony albo w pełnym lub
2) niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia
w niepełnym wymiarze czasu pracy.
za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo
pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu
ż 2. Równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza
innych świadczeń związanych z pracą,
niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bez-
3) pominięcie przy typowaniu do udziału w szko-
pośrednio lub pośrednio, z przyczyn określonych
leniach podnoszących kwalifikacje zawodowe
w ż 1.
 chyba że pracodawca udowodni, że kierował
ż 3. Dyskryminowanie bezpośrednie istnieje wtedy,
się obiektywnymi powodami.
gdy pracownik z jednej lub z kilku przyczyn okre-
ż 2. Zasady równego traktowania w zatrudnieniu
ślonych w ż 1 był, jest lub mógłby być traktowany
nie naruszają działania polegające na:
w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni
pracownicy.
1) niezatrudnianiu pracownika z jednej lub kilku
przyczyn określonych w art. 183a ż 1, jeżeli jest to
ż 4. Dyskryminowanie pośrednie istnieje wtedy,
uzasadnione ze względu na rodzaj pracy, warun-
gdy na skutek pozornie neutralnego postano-
ki jej wykonywania lub wymagania zawodowe
wienia, zastosowanego kryterium lub podjętego
stawiane pracownikom,
działania występują dysproporcje w zakresie wa-
2) wypowiedzeniu pracownikowi warunków
runków zatrudnienia na niekorzyść wszystkich
zatrudnienia w zakresie wymiaru czasu pracy,
lub znacznej liczby pracowników należących do
jeżeli jest to uzasadnione przyczynami niedo-
grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka
tyczącymi pracowników,
przyczyn określonych w ż 1, jeżeli dysproporcje
3) stosowaniu środków, które różnicują sytu-
te nie mogą być uzasadnione innymi obiektywnymi
ację prawną pracownika ze względu na ochro-
powodami.
nę rodzicielstwa, wiek lub niepełnosprawność
ż 5. Przejawem dyskryminowania w rozumieniu ż 2
pracownika,
jest także:
_062
4) ustalaniu warunków zatrudniania i zwalniania minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na
pracowników, zasad wynagradzania i awansowa- podstawie odrębnych przepisów.
nia oraz dostępu do szkolenia w celu podnosze-
Art. 183e
nia kwalifikacji zawodowych  z uwzględnieniem
Skorzystanie przez pracownika z uprawnień przy-
kryterium stażu pracy.
sługujących z tytułu naruszenia zasady równego
ż 3. Nie stanowią naruszenia zasady równego trak-
traktowania w zatrudnieniu nie może stanowić
towania w zatrudnieniu działania podejmowane
przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez
przez określony czas, zmierzające do wyrównywa-
pracodawcę stosunku pracy lub jego rozwiązanie
nia szans wszystkich lub znacznej liczby pracow-
bez wypowiedzenia.
ników wyróżnionych z jednej lub kilku przyczyn
określonych w art. 183a ż 1, przez zmniejszenie na
korzyść takich pracowników faktycznych nierówno-
ści, w zakresie określonym w tym przepisie.
ż 4. Różnicowanie pracowników ze względu na
religię lub wyznanie nie stanowi naruszenia za-
sady równego traktowania w zatrudnieniu, jeżeli
w związku z rodzajem i charakterem działalności
prowadzonej w ramach kościołów i innych związ-
ków wyznaniowych, a także organizacji, których
cel działania pozostaje w bezpośrednim związku
z religią lub wyznaniem, religia lub wyznanie pra-
cownika stanowi istotne, uzasadnione i usprawie-
dliwione wymaganie zawodowe.
Art. 183c
ż 1. Pracownicy mają prawo do jednakowego
wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę
o jednakowej wartości.
ż 2. Wynagrodzenie, o którym mowa w ż 1, obejmu-
je wszystkie składniki wynagrodzenia, bez względu
na ich nazwę i charakter, a także inne świadczenia
związane z pracą, przyznawane pracownikom w for-
mie pieniężnej lub w innej formie niż pieniężna.
ż 3. Pracami o jednakowej wartości są prace, któ-
rych wykonywanie wymaga od pracowników po-
równywalnych kwalifikacji zawodowych, potwier-
dzonych dokumentami przewidzianymi w odręb-
nych przepisach lub praktyką i doświadczeniem
zawodowym, a także porównywalnej odpowie-
dzialności i wysiłku.
Art. 183d
Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę
równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo
do odszkodowania w wysokości nie niższej niż
063_