plik


ÿþPRZEGLDY ORZECZNICTWA Monika DomaDska Zakaz dyskryminacji ze wzgldu na wiek w orzecznictwie TS Analiz orzecznictwa TrybunaBu Sprawiedliwo[ci (dalej jako TS), odnoszcego si do zakazu dyskryminacji, rozpoczyna przegld orzeczeD dotyczcych zakazu dyskryminacji ze wzgldu na wiek w zatrudnieniu. Od uchwalenia dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r., ustanawia- jcej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy1, upBynBo ju| ponad 10 lat. W tym czasie TS wypowiedziaB si w 12 orzeczeniach na temat interpreta- cji i zakresu stosowania dyrektywy ramowej w odniesieniu do kryterium wieku, przy czym a| 9 z nich zostaBo wydanych w ostatnich dwóch latach. wykonuj okre[lony zawód, Bcznie z korzy[ciami, jakie daj Wprowadzenie tego typu organizacje. Z zakresu stosowania omawianej dyrektywy zostaB wyB- Dyrektywa ramowa zostaBa wydana na podstawie czony obszar regulacyjny dotyczcy pBatno[ci dokonywa- art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej jako TFUE, dawny art. 13 Traktatu ustanawiajcego Wspól- nych z systemów publicznych lub podobnych, wBczajc w to systemy zabezpieczenia spoBecznego i ochrony socjalnej. not Europejsk, dalej jako TWE), który kryterium wieku Warto doda, |e paDstwa czBonkowskie mog równie| przyj, wymienia jako jedno z wielu niedozwolonych kryteriów i| zakaz dyskryminacji ze wzgldu na wiek nie znajduje zasto- ró|nicujcych. Przepisy dyrektywy zawieraj te| regulacje zarówno wspólne dla zakazu dyskryminacji z uwagi na reli- sowania do siB zbrojnych. Najistotniejsza derogacja od zakazu dyskryminacji ze wzgldu na wiek zostaBa jednak zawarta gi lub przekonania, niepeBnosprawno[, wiek lub orientacj w art. 6 dyrektywy 2000/78/WE. W przepisie tym prawo- seksualn, jak i wBa[ciwe jedynie dla zakazu dyskryminacji ze dawca unijny zezwoliB paDstwom czBonkowskim na odmienne wzgldu na wiek. Prawodawca unijny podkre[lajc, |e celem dyrek- traktowanie pracowników ze wzgldu na wiek, je|eli zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z prze- tywy 2000/78/WE jest wyznaczenie ogólnych ram do walki pisami celem, w szczególno[ci celami polityki zatrudnienia, z dyskryminacj ze wzgldu na wskazane w niej kryteria, po to aby w paDstwach czBonkowskich UE dochodziBo do rea- rynku pracy i ksztaBcenia zawodowego, i je|eli [rodki majce sBu|y realizacji tego celu s wBa[ciwe i konieczne. Takie lizacji zasady równego traktowania, przyjB w art. 3 ust. 1 odmienne traktowanie mo|e polega m.in. na: dyrektywy 2000/78/WE, |e zakres jej zastosowania obejmuje wszystkie osoby, zarówno sektora publicznego, jak i prywat- a) wprowadzeniu specjalnych warunków dostpu do zatrudnienia i ksztaBcenia zawodowego, zatrudnienia i pracy, nego, wBcznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu do: wBcznie z warunkami zwalniania i wynagradzania, dla ludzi a) warunków dostpu do zatrudnienia lub pracy na wBasny mBodych, pracowników starszych i osób majcych na utrzy- rachunek, w tym te| kryteriów selekcji i warunków rekrutacji, niezale|nie od dziedziny dziaBalno[ci i na wszystkich szczeb- maniu inne osoby, w celu wspierania ich integracji zawodowej lub zapewnienia im ochrony, lach hierarchii zawodowej, równie| w odniesieniu do awansu b) okre[leniu warunków dolnej granicy wieku, do[wiadcze- zawodowego, nia zawodowego lub sta|u pracy, wymaganego do zatrudnie- b) dostpu do wszystkich rodzajów i szczebli poradnictwa zawodowego, ksztaBcenia zawodowego, doskonalenia i prze- nia, lub niektórych korzy[ci zwizanych z zatrudnieniem, kwalifikowania zawodowego, Bcznie ze zdobywaniem prak- c) okre[leniu górnej granicy wieku przy rekrutacji, z uwzgldnieniem wyksztaBcenia wymaganego na danym sta- tycznych do[wiadczeD, nowisku lub potrzeby racjonalnego okresu zatrudnienia przed c) warunków zatrudnienia i pracy, Bcznie z warunkami przej[ciem na emerytur. zwalniania i wynagradzania, Ponadto, zgodnie z wol prawodawcy unijnego, paDstwa d) czBonkostwa i dziaBania w organizacjach pracowników lub czBonkowskie mog uzna, |e nie stanowi dyskryminacji ze pracodawców bdz jakiejkolwiek organizacji, której czBonkowie wzgldu na wiek ustalanie, dla systemów zabezpieczenia spo- Becznego pracowników, wieku przyznania lub nabycia praw do [wiadczeD emerytalnych bdz inwalidzkich, wBcznie 1 Dz. Urz. WE L 303 z 2.12.2000 r., s. 16, dalej jako dyrektywa 2000/78/WE z wyznaczaniem, w ramach tych systemów, ró|nych granic lub dyrektywa ramowa. Europejski Przegld Sdowy kwiecieD 2011 28 PRZEGLDY ORZECZNICTWA wieku dla pracowników lub grup bdz kategorii pracowni- istotnym dla sprawy okresie, tj. po opublikowaniu dyrektywy ków, i wykorzystania, w ramach tych systemów, kryteriów 2000/78/WE w Dzienniku Urzdowym Wspólnot Europejs- wieku do obliczania wysoko[ci [wiadczeD, pod warunkiem |e kich, ale przed upBywem terminu do dokonania transpozycji, nie stanowi to dyskryminacji ze wzgldu na pBe. przewidzianego w art. 18 tej dyrektywy. W ocenie TS nale- Analiza art. 6 dyrektywy 2000/78/WE prowadzi do |aBo uzna, |e prawo unijne, a w szczególno[ci art. 6 ust. 1 wniosku, |e paDstwom czBonkowskim przyznano bardzo sze- dyrektywy 2000/78/WE, nale|y interpretowa w ten sposób, roki margines wBadzy dyskrecjonalnej przy wykonywaniu obo- i| stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które bez wizku implementacji tego przepisu. Podkre[lenia wymaga, |e ograniczeD zezwala na zawieranie umów o prac na czas wskazane w nim trzy przykBady odmiennego traktowania to okre[lony z pracownikami w wieku powy|ej 52 lat, chyba jedynie wzory dozwolonych form dyskryminacji. Nieostra ter- |e wystpuje [cisBy zwizek z wcze[niejsz umow o prac minologia zawarta w tym przepisie uniemo|liwia precyzyjne na czas nieokre[lony z tym samym pracodawc5. TrybunaB ustalenie jego granic regulacyjnych oraz potguje problemy Sprawiedliwo[ci podkre[liB, |e omawiane uregulowanie kra- interpretacyjne krajowych przepisów przyjtych w wykonaniu jowe nie znajduje uzasadnienia w art. 6 ust. 1 dyrektywy obowizku wynikajcego z art. 288 ak. 3 TFUE. Wobec odmien- 2000/78/WE, poniewa| nie wykazano, i| okre[lenie granicy no[ci systemów emerytalnych paDstw czBonkowskich, ró|nej wieku samo w sobie, niezale|nie od wszystkich innych oko- kondycji krajowych rynków pracy czy celów polityk zatrud- liczno[ci zwizanych ze struktur danego rynku pracy i sytu- nienia, paDstwa czBonkowskie bardzo ró|nie korzystaBy ze swo- acj osobist zainteresowanego pracownika, jest obiektyw- body, jaka wynikaBa dla nich z art. 6 dyrektywy 2000/78/WE, nie konieczne dla zrealizowania celu integracji zawodowej tym samym analiza judykatury TS w omawianym zakresie bezrobotnych starszych pracowników. Tym samym, w oce- wymaga szczegóBowego i kazuistycznego podej[cia. nie TS, uregulowanie to wykracza poza to, co jest wBa[ciwe i konieczne dla osignicia tego celu6. Na tym etapie TS podkre[liB, |e analizowany przepis krajowy stosowany jest Wyrok TS z 22.11.2005 r. do wszystkich pracowników w Niemczech, którzy ukoDczyli w sprawie C-144/04 Mangold2 52 lata, bez rozró|nienia, czy przed zawarciem umowy o prac W sprawie Werner Mangold v. Rüdiger Helm spór dotyczyB byli bezrobotni lub nie i niezale|nie od tego, jak dBugo pozo- braku swobody zawierania umów o prac z pracownikami, stawali wcze[niej bez pracy. Dlatego trybunaB ten nie mógB którzy osignli okre[lony w przepisach krajowych wiek. przyj, |e s to [rodki wBa[ciwe i konieczne. Nale|y doda, |e Zgodnie z niemieckimi przepisami, z pracownikami, którzy TS przyjB, i| du|a grupa pracowników, zdefiniowana wyBcz- ukoDczyli 60 lat, dopuszczalne byBo zawieranie nieograniczo- nie poprzez kryterium wieku, zostaje pozbawiona stabilno[ci nej liczby umów o prac na czas okre[lony. Granica wieku, po zatrudnienia przez znaczcy okres ich kariery zawodowej7. Na przekroczeniu której nastpowaBo obni|enie ochrony prawnej zasadno[ powy|szej wykBadni nie ma, w ocenie TS, wpBywu pracowników, zostaBa nastpnie przesunita do 58 i 52 lat, okoliczno[, |e w chwili zawarcia umowy przez pana Mangolda przy jedynym zastrze|eniu, |e ograniczenie czasu trwania termin do dokonania transpozycji dyrektywy 2000/78/WE umowy nie jest dozwolone, w przypadku gdy zachodzi [cisBy jeszcze nie upBynB. W istocie, w okresie przewidzianym na zwizek z inn umow na czas nieokre[lony zawart z tym dokonanie transpozycji dyrektywy paDstwa czBonkowskie s samym pracodawc. zobowizane do powstrzymania si od przyjmowania przepi- Pan Mangold, majcy wówczas 56 lat, który podjB decy- sów, których charakter powa|nie zagra|a osigniciu celu tej zj o zmianie pracy, kwestionowaB zgodno[ takich regulacji dyrektywy. W tym kontek[cie nie ma znaczenia, czy sporny prawa krajowego z prawem unijnym. UznaB, |e niemieckie przepis prawa krajowego, przyjty po wej[ciu w |ycie niniej- przepisy krajowe, umo|liwiajce zawieranie nieokre[lonej szej dyrektywy, sBu|y lub nie jej transponowaniu8. liczby umów o prac na czas okre[lony ze starszymi pracow- W wyroku w sprawie Mangold TS zawarB tak|e istotn nikami, stanowi regulacj dyskryminujc z uwagi na kryte- informacj w kwestii normatywnej podstawy zakazu dys- rium wieku. kryminacji ze wzgldu na wiek. TrybunaB ten podkre[liB, |e Na wstpie rozwa|aD TS podkre[liB, |e uregulowanie kra- zasada ta ma swoje zródBo w ró|nych instrumentach mi- jowe, które wyBczaBo pracowników przekraczajcych 60. rok dzynarodowych i wspólnej tradycji konstytucyjnej paDstw |ycia z ogólnej grupy pracowników, którym przepisy krajowe czBonkowskich, przy czym nie nale|y jej upatrywa ani gwarantowaBy stabilno[ zatrudnienia  byBo uchwalone jesz- w art. 19 TFUE, ani w dyrektywie ramowej9. Podkre[liB cze w celu implementacji dyrektywy Rady 99/70/WE3 i byBo, ponadto, |e zasada niedyskryminacji ze wzgldu na wiek co do zasady, zgodne z jej przepisami. Celem tej regulacji byBo powinna zosta uznana za zasad ogóln. W zwizku z tym wspieranie integracji zawodowej bezrobotnych starszych pra- przestrzeganie ogólnej zasady równego traktowania, w szcze- cowników4. Dalsze rozwa|ania TS koncentrowaBy si ju| na gólno[ci ze wzgldu na kryterium wieku, nie mo|e samo w sobie zale|e od upBywu terminu przyznanego paDstwu czBonkowskiemu na dokonanie transpozycji dyrektywy zmie- rzajcej do ustanowienia warunków ramowych dla walki z dys- 2 Wyrok TS z 22.11.2005 r. w sprawie C-144/04, Werner Mangold v. Rüdi- kryminacj ze wzgldu na wiek, w szczególno[ci w zakresie, ger Helm, Zb. Orz. 2005, s. I-9981. 3 Dyrektywa Rady 99/70/WE z 28.06.1999 r. dotyczc Porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas okre[lony, zawartego przez Europejsk Uni Konfederacji PrzemysBowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie 5 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 2. Centrum Przedsibiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejsk Konfede- 6 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 65. racj Zwizków Zawodowych (ETUC) (Dz. Urz. WE L 175 z 10.07.1999 r., 7 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 64. s. 43). 8 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 66 68. 4 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 54. 9 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 74. Europejski Przegld Sdowy kwiecieD 2011 29 PRZEGLDY ORZECZNICTWA w jakim dotyczy ona uregulowania stosownych [rodków czy zasada równego traktowania, zakazujca jakiejkol- odwoBawczych, ci|aru dowodu, ochrony przed retorsjami, wiek dyskryminacji ze wzgldu na wiek, zapisana w TWE dialogu spoBecznego, pozytywnych dziaBaD i innych [rodków i w art. 2 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE, stoi na przeszko- wprowadzajcych w |ycie t dyrektyw10. Tego typu kwalifi- dzie przepisowi krajowemu, na podstawie którego za zgodne kacja wymaga, w ocenie TS, aby sd krajowy, przed którym z prawem uznaje si zawarte w ukBadach zbiorowych pracy zawisB spór dotyczcy zakazu dyskryminacji ze wzgldu na klauzule obowizkowego przej[cia na emerytur wymagajce wiek, stanowicy ogóln zasad prawa unijnego, zagwaranto- jedynie tego, by pracownik osignB normalny wiek emery- waB  w ramach jego kompetencji  ochron prawn wynika- talny oraz speBniB inne warunki okre[lone w ustawodawstwie jc z prawa unijnego oraz zapewnienia jej peBnej skuteczno[ci dotyczcym zabezpieczenia spoBecznego dla uzyskania prawa poprzez niestosowanie jakichkolwiek przepisów prawa krajo- do [wiadczenia emerytalnego w ramach systemu o charakte- wego, które mog by z nim sprzeczne, równie| wtedy, gdy rze skBadkowym? termin do dokonania transpozycji dyrektywy zainspirowanej Analizujc uregulowanie prawa hiszpaDskiego, TS uznaB je t ogóln zasad (w tym dyrektywy 2000/78/WE) jeszcze nie za narzucajce w bezpo[redni sposób gorsze traktowanie pra- upBynB11. cowników, którzy osignli ten wiek w stosunku do caBo[ci pozostaBych osób czynnych zawodowo14. Tym samym, w oce- nie TS, analizowane uregulowanie wprowadzaBo odmienne Wyrok TS z 16.10.2007 r. w sprawie C-411/05 Palacios de la Villa12 traktowanie bezpo[rednio ze wzgldu na wiek, o którym sta- nowi art. 2 ust. 1 i art. 2 ust. 2 lit. a dyrektywy 2000/78/WE. W sprawie Felix Palacios de la Villa v. Cortefiel Servi- Niemniej jednak caBo[ciowa analiza regulacji prawa krajo- cios S.A. chodziBo o mo|liwo[ rozwizania umowy o prac wego, wraz z uwzgldnieniem motywów jego wprowadze- z powodu osignicia wieku emerytalnego i nabycia upraw- nia, skBoniBa TS do przyjcia konstatacji, |e uregulowanie to nieD emerytalnych. W latach 1980 2001 w celu zwalczania zostaBo przyjte w ramach krajowej polityki majcej na celu bezrobocia ustawodawca hiszpaDski stosowaB mechanizm promowanie dostpu do zatrudnienia przez lepszy jego roz- obowizkowego przej[cia na emerytur dla pracowników, dziaB midzy pokoleniami, a tak|e w celu uregulowania rynku którzy osignli okre[lony wiek. Regulacja ta byBa trakto- zatrudnienia, w szczególno[ci zahamowania bezrobocia. Sam wana jako istotny instrument polityki zatrudnienia, w ramach fakt, |e przepisy prawa krajowego nie nawizuj bezpo[red- której rzd ustalaB górn granic wieku zatrudnienia w zale|- nio do tego celu, nie mo|e by rozsdnie kwestionowany, no[ci od [rodków zabezpieczenia spoBecznego i mo|liwo[ci jako |e zarówno polityka zatrudnienia, jak i sytuacja na rynku rynku pracy13. Od 11.07.2001 r. przestaBo obowizywa pracy znajduj si w[ród celów wyraznie wskazanych w art. 6 omawiane uregulowanie, a uzasadnieniem dokonanej noweli ust. 1 ak. 1 dyrektywy 2000/78/WE, za[ popieranie wyso- byBa poprawa sytuacji ekonomicznej, w zwizku z któr usta- kiego poziomu zatrudnienia stanowi jeden z celów realizowa- wodawca hiszpaDski zaprzestaB traktowania obowizkowego nych przez Uni Europejsk15. przej[cia na emerytur jako instrumentu uBatwiajcego poli- OdwoBujc si do orzeczenia w sprawie C-144/04, Man- tyk zatrudnienia i uznaB ten [rodek za obci|enie dla zabez- gold TS podkre[liB, |e partnerzy spoBeczni dysponuj szero- pieczenia spoBecznego, tak |e postanowiB zastpi polityk kim marginesem uznania przy wyborze sposobu osignicia wspierania obowizkowego przej[cia na emerytur [rodkami jednego celu spo[ród innych w dziedzinie polityki spoBecznej majcymi zachci do stosowania elastycznego systemu eme- i polityki zatrudnienia oraz w zdefiniowaniu [rodków mog- rytalnego. 3.07.2005 r. weszBa w Hiszpanii w |ycie ustawa, cych go zrealizowa. Z kolei na kompetentnych wBadzach która przywróciBa mechanizm obowizkowego przej[cia na paDstw czBonkowskich spoczywa ci|ar znalezienia odpo- emerytur poprzez zezwolenie partnerom spoBecznym na wiedniej równowagi midzy ró|nymi interesami, w zale|- wprowadzenie do ukBadów zbiorowych pracy klauzul przewi- no[ci od uwarunkowaD porzdku politycznego, gospodar- dujcych rozwizanie z mocy prawa umów o prac z powodu czego, spoBecznego, demograficznego lub bud|etowego oraz osignicia wieku emerytalnego ustalonego przepisami prawa w [wietle sytuacji, jaka faktycznie istnieje na rynku pracy zabezpieczenia spoBecznego. okre[lonego paDstwa czBonkowskiego, pomidzy wydBu|e- Z akt przekazanych TS przez sd krajowy wynikaBo, |e niem aktywno[ci pracowników lub przeciwnie, przewidzie F. Palacios de la Villa, urodzony 3.02.1940 r., pracowaB na wcze[niejsze ich przej[cie na emerytur16. Ostateczne uzna- rzecz Cortefiel od 17.08.1981 r. Pismem z 18.07.2005 r. nie, |e uregulowanie hiszpaDskie nie jest niezgodne z wymo- pracodawca powiadomiB go o rozwizaniu z mocy prawa sto- gami dyrektywy 2000/78/WE, zostaBo przez TS uzasadnione sunku pracy z uwagi na to, |e zainteresowany osignB wiek dodatkowo tym, i| nie opiera si ono tylko na okre[lonym obowizkowego przej[cia na emerytur. W tych okoliczno[- wieku, lecz uwzgldnia tak|e okoliczno[, |e zaintereso- ciach sd krajowy (Juzgado de lo Social nº 33 de Madrid) wany otrzyma z koDcem kariery zawodowej rekompensat zwróciB si do TS z nastpujcym pytaniem prejudycjalnym: finansow w postaci emerytury, wysoko[ci której nie mo|na uzna za nieracjonaln17. 10 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 75 76. 11 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 77; zob. te| Z. Hajn, Niemiecka CPE 14 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 51. dla ludzi starszych w ocenie ETS  glosa do wyroku ETS z 22.11.2005 r. 15 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 64. w sprawie C-144/04 Werner Mangold v. Rüdiger Helm,  Europejski Prze- 16 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 68 71. gld Sdowy 2006/6, s. 40. 17 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 73; zob. tak|e P. Bocia- 12 Wyrok TS z 16.10.2007 r. w sprawie C-411/05, Felix Palacios de la Villa nowski, Dyskryminacja pracowników ze wzgldu na wiek w najnowszym v. Cortefiel Servicios S.A., Zb. Orz. 2007, s. I-08531. orzecznictwie Europejskiego TrybunaBu Sprawiedliwo[ci,  Praca i Zabez- 13 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 12. pieczenie SpoBeczne 2009/9, s. 9. Europejski Przegld Sdowy kwiecieD 2011 30 PRZEGLDY ORZECZNICTWA Orzeczeniem, które w omawianym kontek[cie nale|y który zmarB 5.05.2004 r. Nale|y doda, |e 23.02.1988 r. przywoBa jako nastpne, jest wyrok TS w sprawie C-45/09, M. Bartsch zawarB umow o prac ze spóBk Bosch-Siemens Rosenbladt18, w którym TS rozwa|aB zgodno[ z art. 6 Hausgeräte GmbH (dalej jako BSH), w której byB zatrudniony ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE uregulowania zawartego jako sprzedawca od 1.03.1988 r. a| do [mierci. Po [mierci w ramowym ukBadzie zbiorowym dla pracowników sek- maB|onka B. Bartsch zBo|yBa do BSH wniosek o wypBat renty tora usBug w zakresie sprztania budynków, stanowicym rodzinnej, która zostaBa jej odmówiona z uwagi na fakt, |e o automatycznym rozwizaniu umów o prac, w sytua- B. Bartsch nie speBnia przesBanek wypBaty takiej renty, gdy| cji gdy pracownik osignB wiek emerytalny ustalony na jest  co najmniej 15 lat mBodsza od zmarBego maB|onka . 65 lat. TrybunaB Sprawiedliwo[ci podkre[laB, |e rozpatry- Federalny Urzd Pracy (Bundesarbeitsgericht) zdecydowaB wane postanowienie niemieckiego ukBadu zbiorowego pracy si na zawieszenie postpowania i zwróciB si do TS z pytaniem, nie skutkuje automatycznie tym, i| dane osoby s zmuszone  czy prawo pierwotne Wspólnot Europejskich zawiera zasad do ostatecznego wycofania si z rynku pracy. Przepis ten nie niedyskryminacji za wzgldu na wiek, której przestrzeganie wprowadza w rezultacie bezwzgldnego systemu przecho- sdy krajowe musz zagwarantowa wtedy, gdy ewentual- dzenia na emerytur. Nie sprzeciwia si temu, by pracow- nie dyskryminujce traktowanie nie ma zwizku z prawem nik, który sobie tego |yczy, kontynuowaB aktywno[ zawo- wspólnotowym? 25 dow po osigniciu wieku emerytalnego. Nie pozbawia on TrybunaB Sprawiedliwo[ci podkre[lajc ró|nice, jakie ochrony przed dyskryminacj ze wzgldu na wiek pracow- wynikaj z porównania przedmiotowej sprawy i sprawy ników, którzy osignli wiek emerytalny, je|eli ci ostatni Mangold uznaB, po pierwsze, |e regulacje prawa krajowego pragn pozosta aktywni i poszukuj nowego zatrudnie- nie stanowi w tym przypadku [rodka wdra|ajcego dyrek- nia19. Dla TS istotne w sprawie byBo, |e omawiany mecha- tyw 2000/78/WE, a po drugie, zgon M. Bartscha nastpiB nizm opiera si na porozumieniu stron20, którego celem przed upByniciem czasu przeznaczonego na transpozycj jest, co do zasady, zapewnienie pierwszeDstwa odpowied- tej dyrektywy w odniesieniu do danego paDstwa czBonkow- niemu i dajcemu si przewidzie planowaniu zarzdzania skiego26. TrybunaB Sprawiedliwo[ci konstatowaB, |e  prawo personelem i naborem do pracy przed interesem pracowni- wspólnotowe nie zawiera zakazu wszelkiej dyskryminacji ze ków do zachowania ich sytuacji finansowej21. Okoliczno[ wzgldu na wiek, której przestrzeganie sdy krajowe musz pozostawienia w ten sposób partnerom spoBecznym troski zagwarantowa wtedy, gdy ewentualnie dyskryminujce trak- o ustalenie równowagi w ich interesach oferuje znaczn ela- towanie nie ma zwizku z prawem wspólnotowym. Ponadto, styczno[, poniewa| ka|da ze stron mo|e w odpowiednim taki zwizek z prawem wspólnotowym nie powstaje na mocy przypadku wypowiedzie porozumienie22. Z wyja[nieD TS art. 13 TWE ani tak|e  w sytuacji, która wystpiBa w sprawie wynika ponadto, |e pracownik znajdujcy si w takiej sytua- przed sdem krajowym  na mocy dyrektywy 2000/78/WE cji, jak pani Rosenbladt, w dalszym cigu korzysta z ochrony ustanawiajcej ogólne warunki ramowe równego traktowa- przed dyskryminacj ze wzgldu na wiek na podstawie kra- nia w zakresie zatrudnienia i pracy przed upBywem terminu jowej ogólnej ustawy o równym traktowaniu. Warto doda, transpozycji tej dyrektywy wyznaczonego danemu paDstwu |e przepisy tej ustawy zakazuj odmówienia osobie, której czBonkowskiemu 27. zatrudnienie ustaBo na skutek osignicia wieku emerytal- nego, zatrudnienia czy to przez dawnego pracodawc, czy Wyrok TS z 5.03.2009 r. przez osob trzeci z przyczyny zwizanej z wiekiem23. w sprawie C-388/07 Age Concern England28 W przedmiotowej sprawie The National Council on Age- Wyrok TS z 23.09.2008 r. ing (Age Concern England) organizacja charytatywna, majca w sprawie C-427/06 Birgit Bartsch24 za cel dziaBanie dla dobra osób starszych, kwestionowaBa Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym przed brytyjskim sdem krajowym zgodno[ z prawem unij- w sprawie Birgit Bartsch v. Bosch und Siemens Hausgeräte nym krajowego rozporzdzenia (Employment Equality (Age) (BSH) Altersfürsorge GmbH zostaB skierowany w ramach Regulations 2006, SI 1031/2006), które w art. 30 przewiduje sporu o prawo do renty z pracowniczego programu emery- wyjtek od zasady niedyskryminacji, poprzez dopuszczalno[ talnego, zgodnie z którym maB|onkowi zmarBego pracownika rozwizania stosunku pracy z pracownikiem majcym 65 lat nie zapewnia si renty przysBugujcej osobie najbli|szej zmar- lub wicej z powodu jego przej[cia na emerytur; w art. 7 Bemu pracownikowi, je|eli jest on  co najmniej 15 lat mBodszy ust. 4 stanowi, |e pracodawca mo|e si dopu[ci dyskrymi- od zmarBego byBego pracownika . nacji przy zatrudnianiu wobec osób, do których w razie ich Birgit Bartsch, urodzona w 1965 r., od 1986 r. pozostawaBa zatrudnienia mógBby znajdowa zastosowanie art. 30 tego w zwizku maB|eDskim z urodzonym w 1944 r. M. Bartschem, samego rozporzdzenia. Ponadto, z art. 3 i art. 30 rozporz- dzenia wynika, |e wobec pracowników majcych mniej ni| 65 lat ka|de rozwizanie stosunku pracy bdzie uwa|ane za 18 Wyrok TS z 12.10.2010 r. w sprawie C-45/09, Gisela Rosenbladt v. Oeller- king Gebäudereinigungsges. mbH, por. www.curia.europa.eu. 19 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 75. 25 Wyrok TS w sprawie Bartsch, pkt 13. 20 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 49. 26 Wyrok TS w sprawie Bartsch, pkt 17. 21 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 59. 27 Wyrok TS w sprawie Bartsch, pkt 25. 22 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 67. 28 Wyrok TS z 5.03.2009 r. w sprawie C-388/07, The Incorporated Trustees 23 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 74. of the National Council on Ageing (Age Concern England)/Secretary of 24 Wyrok TS z 23.09.2008 r. w sprawie C-427/06, Brigid Bartsch v. Bosch State form Business, Enterprise and Regulatory Reform, Zb. Orz. 2009, und Siemens, Zb. Orz. 2006, s. I-7245. s. I-01569. Europejski Przegld Sdowy kwiecieD 2011 31 PRZEGLDY ORZECZNICTWA dyskryminacj, chyba |e pracodawca wyka|e, i| w danej spra- Wyrok TS z 18.06.2009 r. w sprawie C-88/08 wie chodzi o  [rodek proporcjonalny do osignicia zgod- Hütter34 i wyrok TS z 19.01.2010 r. w sprawie nego z prawem celu . C-555/07 Kücükdeveci35 High Court of Justice (England and Wales), Queen s Bench Division (Administrative Court) zawiesiB postpowanie W obu tytuBowych orzeczeniach TS sta| pracy pracownika, i zwróciB si do TS z pytaniami prejudycjalnymi dotyczcymi nabyty przed ukoDczeniem okre[lonego roku |ycia, ustalo- interpretacji art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE. nego w przepisach prawa krajowego, wpBywaB na dyferencja- Analiza przepisów krajowych pod ktem prawidBowej cj uprawnieD pracowniczych. transpozycji art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE doprowa- W pierwszej powoBanej sprawie spór toczyB si pomidzy dziBa TS do wniosku, |e przepis ten nie nakBada na paDstwa D. Hütterem a politechnik w Graz (Technische Universität czBonkowskie obowizku ustanowienia konkretnej listy ró|- Graz) w przedmiocie zaszeregowania D. Hüttera do grupy nic w traktowaniu, które mogByby by uzasadnione zgodnym pracowników kontraktowych w sBu|bie publicznej w chwili z prawem celem. Z wyniesionych w przepisie tym ró|nic jego zatrudnienia. Istotne dla sprawy byBy poni|sze ustalenia. w traktowaniu wynika, |e maj one charakter przykBadowy. D. Hütter urodziB si w 1986 r. W okresie od 3.09.2001 r. do U|yto w nim wyra|enia  w szczególno[ci . Przy czym, wobec 2.03.2005 r. odbyB, wraz ze wspóBpracownic, sta| technika braku ustawowego doprecyzowania celu, jakiemu ustanowie- laboratorium chemicznego na politechnice w Graz. Obydwoje nie ró|nic w traktowaniu miaBoby sBu|y, wa|ne jest, aby inne zostali nastpnie zatrudnieni przez politechnik na okres elementy, wynikajce z ogólnego kontekstu danego przepisu, trzech miesicy, od 3.03. do 2.06.2005 r. Poniewa| wspóBpra- pozwalaBy na okre[lenie celu le|cego u jego podstaw29. Try- cownica jest starsza o 22 miesice, zostaBa zaszeregowana do bunaB Sprawiedliwo[ci podkre[liB, |e  zgodne z prawem cele wy|szej grupy, co przekBada si na ró|nic w wynagrodzeniu ze wzgldu na to, i|  le| w interesie ogólnym, ró|ni si od w wysoko[ci 23,20 euro miesicznie. Ró|nica ta zwizana jest celów czysto indywidualnych zwizanych z sytuacj danego z tym, |e czas sta|u D. Hüttera w okresie jego peBnoletnio[ci pracodawcy, takich jak zmniejszenie kosztów czy poprawa wynosiB jedynie ok. 6,5 miesica, a jego wspóBpracownicy konkurencyjno[ci, przy czym nie mo|na z tego powodu  28,5 miesica. wyklucza, |e przepisy krajowe bd w zakresie d|enia do Sd krajowy powziB wtpliwo[ci w szczególno[ci doty- osignicia takich zgodnych z prawem celów przyznawa pra- czce tego, czy art. 6 dyrektywy 2000/78/WE stoi na prze- codawcy pewien zakres swobody 30. Ponadto, TS odwoBujc szkodzie normie krajowej zezwalajcej pracodawcom na si do sprawy Palacios de la Villa, podkre[liB, |e zgodny z pra- nieuwzgldnienie okresów do[wiadczenia zawodowego zdo- wem cel, do którego zmierza dane paDstwo czBonkowskie, bytego przed osigniciem peBnoletnio[ci, aby unikn mniej powinien wynika bezpo[rednio z brzmienia przepisów lub korzystnego traktowania osób, które ukoDczyBy szkoB [red- z ich ogólnego kontekstu, w szczególno[ci poprzez odniesie- ni, nie zachca uczniów do nieuczszczania do tego typu nie si do oficjalnych dokumentów31, co nakBada na paDstwa szkóB, a ponadto ogólniej  nie podnosi kosztów sta|u dla czBonkowskie obowizek udowodnienia zgodno[ci z prawem sektora publicznego oraz wspomaga aktywizacj mBodych wyznaczonego celu, w poBczeniu z wysokimi wymaganiami sta|ystów na rynku pracy36. dowodowymi32. Przechodzc do rozpoznania omawianej sprawy, TS uznaB, Do sdu krajowego nale|y ustalenie, czy uregulowa- |e argumentacja wskazana w pytaniu prejudycjalnym, przesBa- nia, których dotyczy sprawa przed nim zawisBa, maj taki nym przez sd krajowy, przemawia za uznaniem, i| zamiarem zgodny z prawem cel i czy krajowe organy ustawodawcze ustawodawcy wprowadzajcego stosowan w sprawie norm lub wykonawcze mogBy w sposób uzasadniony stwierdzi, krajow byB cel, który mie[ci si w kategorii  zgodnych z prze- |e przy wziciu pod uwag zakresu uznania, którym dyspo- pisami celów mogcych uzasadnia odmienne traktowanie nuj paDstwa czBonkowskie w ramach polityki spoBecznej, w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy ramowej. Niemniej jed- wybrane [rodki s wBa[ciwe i konieczne dla osignicia tego nak TS stwierdziB, |e normy takiej jak w omawianej sprawie celu33. nie mo|na jednak uzna za wBa[ciw i konieczn dla realizacji celów tego przepisu. TrybunaB Sprawiedliwo[ci odwoBujc si do sprawy C-17/05, Cadman37, podkre[liB, |e norma rozpa- trywana w sprawie przed sdem krajowym opiera si na kryte- 29 Interesujce s rozwa|ania TS prowadzone w odniesieniu do stosowa- rium wcze[niejszego do[wiadczenia zawodowego w celu okre[- nia kryteriów z art. 2 ust. 2 lit. b dyrektywy 2000/78/WE i kryteriów lenia grupy zaszeregowania, a w rezultacie  wynagrodzenia z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy. TS podkre[la, |e w drodze tego drugiego prze- pisu przyznaje si paDstwom czBonkowskim mo|liwo[ ustanowienia w ich prawie krajowym, i| niektóre rodzaje ró|nic w traktowaniu ze wzgldu na wiek nie stanowi dyskryminacji w rozumieniu dyrektywy, je|eli jest to  obiektywnie i racjonalnie uzasadnione. Przyznajc, |e przysBówek 34 Wyrok TS z 18.06.2009 r. w sprawie C-88/08, David Hütter v. Technische  racjonalnie nie pojawia si w art. 2 ust. 2 lit. b dyrektywy 2000/78/WE, Universität Graz, por. www.curia.europa.eu. nale|y jednak zauwa|y, i| nie mo|na sobie wyobrazi, aby ró|nica 35 Wyrok TS z 19.01.2010 r. w sprawie C-555/07, Seda Kücükdeveci w traktowaniu mogBa by uzasadniona zgodnym z prawem celem osig- v. Swedex GmbH & Co. KG, por. www.curia.europa.eu. Por. tak|e nitym za pomoc wBa[ciwych i koniecznych [rodków, a jednocze[nie J. Barcz, Zakaz dyskryminacji ze wzgldu na wiek w prawie UE uzasadnienie to nie byBoby racjonalne. A zatem nie trzeba przywizy- w [wietle wyroku TS z 19.01.2010 r. w sprawie C-555/07 Seda Kücük- wa szczególnej wagi do okoliczno[ci, |e przysBówek ten nie pojawia si deveci,  Europejski Przegld Sdowy 2010/9, s. 11; N. PóBtorak, w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE. Por. wyrok TS w sprawie Age Procedura prejudycjalna  wprowadzenie i wyrok TS z 19.01.2010 r. Concern England, pkt 65. w sprawie C-555/07 Seda Kücükdeveci v. Swedex GmbH & Co. KG., 30 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 46.  Europejski Przegld Sdowy 2010/9, s. 49. 31 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 57. 36 Wyrok TS w sprawie Hütter, pkt 16. 32 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 65. 37 Wyrok TS z 3.10.2006 r. w sprawie C-17/05, B.F. Cadman v. Health 33 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 2. & Safety ExecutiveCadman, Zb. Orz. 2006, s. I-9583. Europejski Przegld Sdowy kwiecieD 2011 32 PRZEGLDY ORZECZNICTWA pracowników kontraktowych w sBu|bie publicznej. Tymcza- uzasadnienie w okoliczno[ci, |e w przypadku rozwizywania sem nagradzanie zdobytego do[wiadczenia, które pozwala przez pracodawc stosunków pracy z mBodymi pracownikami pracownikom na lepsze wykonywanie zadaD jest, co do powinien by przestrzegany jedynie podstawowy okres wypo- zasady, uznane za zgodny z przepisami cel. Dlatego praco- wiedzenia, po pierwsze po to, by umo|liwi pracodawcom dawcy maj swobod w wynagradzaniu tego do[wiadczenia. elastyczne zarzdzanie personelem, co nie byBoby mo|liwe TrybunaB Sprawiedliwo[ci stwierdziB jednak, |e omawiana w przypadku dBu|szych okresów wypowiedzenia, a po dru- norma krajowa nie ogranicza si do nagradzania do[wiad- gie  poniewa| od mBodych pracowników mo|na racjonal- czenia, lecz wprowadza, przy ró|nym do[wiadczeniu, ró|nic nie wymaga wikszej mobilno[ci zawodowej i osobistej, ni| traktowania w zale|no[ci od wieku, w którym do[wiadcze- wymagana jest od starszych pracowników? 40 nie zostaBo zdobyte. W takich okoliczno[ciach kryterium W odpowiedzi na pytanie sdu krajowego TS podkre[liB, zwizane z wiekiem pozostaje bez bezpo[redniego zwizku po pierwsze, |e zasad niedyskryminacji ze wzgldu na wiek z celem polegajcym na nagradzaniu przez pracodawc zdo- nale|y uwa|a za ogóln zasad prawa unijnego, któr kon- bytego do[wiadczenia zawodowego38. Analizujc zasadno[ kretyzuje dyrektywa 2000/78/WE41, po drugie za[  oma- wskazanego w postpowaniu celu regulacji, polegajcego wiany [rodek prawa niemieckiego nie jest wBa[ciwy do rea- na tym, by wyksztaBcenie [rednie ogólnoksztaBcce nie byBo lizacji wskazanego celu42, poniewa| stosowany jest wobec traktowane gorzej od wyksztaBcenia zawodowego, oraz celu wszystkich pracowników, którzy rozpoczli prac w przedsi- polegajcego na wspieraniu wchodzenia na rynek pracy osób biorstwie przed ukoDczeniem 25 lat, niezale|nie od ich wieku mBodych, które uzyskaBy wyksztaBcenie zawodowe, TS kon- w chwili rozwizania z nimi stosunku pracy. WydBu|enie statowaB, po pierwsze, |e kryterium wieku, w którym wcze[- okresu wypowiedzenia stosunku pracy w zale|no[ci od sta|u niejsze do[wiadczenie zostaBo zdobyte stosuje si bez wzgldu pracownika  opóznia si w przypadku wszystkich pracow- na wyksztaBcenie; po drugie, wykluczenie uwzgldnienia ników, którzy zostali zatrudnieni przed osigniciem wieku do[wiadczenia zawodowego, zdobytego przed ukoDczeniem 25 lat, nawet je|eli w chwili wypowiedzenia zainteresowany 18. roku |ycia stosuje si bez rozró|nienia wobec wszyst- mógBby si wykaza dBugim sta|em pracy w przedsibiorstwie. kich pracowników kontraktowych w sBu|bie publicznej, bez Nale|y doda, |e TS uznaB, i| przepis, którego dotyczy sprawa wzgldu na wiek, w jakim zostaBy zatrudnione39. Tym samym gBówna wpBywa na sytuacj mBodych ludzi w nierównym kryterium wieku, w jakim zdobyto do[wiadczenie zawodowe, stopniu. Odnosi si bowiem tylko do tej grupy pracowników, nie uzasadnia ró|nego traktowania pracowników w [wietle która bez wyksztaBcenia zawodowego albo po okresie krót- dyrektywy 2000/78/WE. kiego ksztaBcenia zawodowego wcze[nie podjBa zatrudnienie, W drugim z przywoBanych wyroków TS  w sprawie nie wpBywa natomiast na sytuacj tej grupy, która podejmuje C-555/07, Kücükdeveci, ustawodawstwu krajowemu dotycz- zatrudnienie, po tym jak odbyBa wieloletnie ksztaBcenie43. cemu rozwizywania umów o prac przez pracodawc, nie- PowoBujc si na orzecznictwo majce pocztek w orzecze- uwzgldniajcemu okresu zatrudnienia ukoDczonego przed niu w sprawie von Colson44, TS przypomniaB dodatkowo, |e osigniciem wieku 25 lat do obliczania dBugo[ci okresu równie| na sdzie krajowym spoczywa obowizek osignicia wypowiedzenia, zarzucono sprzeczno[ z dyrektyw ramow. rezultatu wskazanego w dyrektywie 2000/78/WE (czyli w tym W omawianej sprawie S. Kücükdeveci, urodzona przypadku zagwarantowania przestrzegania zasady niedyskry- 12.02.1978 r., pozostawaBa w zatrudnieniu od 4.06.1996 r. minacji ze wzgldu na wiek) poprzez niestosowanie jakich- w Swedex (tj. od ukoDczenia 18 lat). Swedex rozwizaB z ni kolwiek sprzecznych z ni przepisów prawa krajowego, nie- umow o prac pismem z 19.12.2006 r., ze skutkiem na zale|nie od przysBugujcego mu, w przypadkach wskazanych 31.01.2007 r., uwzgldniajc ustawowy okres wypowiedze- w art. 267 ak. 2 TFUE, uprawnienia do zwrócenia si do TS nia. Pracodawca obliczyB jednak okres wypowiedzenia w taki w trybie prejudycjalnym o wykBadni tej zasady. Fakultatyw- sposób, jakby jej sta| pracy wynosiB 3 lata, podczas gdy w rze- no[ zwrócenia si do TS jest niezale|na od szczegóBowego czywisto[ci przepracowaBa 10 lat. Powódka zarzuciBa niezgod- trybu postpowania, którego sd krajowy powinien prze- no[ przepisów prawa niemieckiego z dyrektyw 2000/78/WE, strzega na podstawie prawa krajowego przy odstpowaniu argumentujc, |e okres wypowiedzenia umowy o prac powi- od stosowania przepisu krajowego, uwa|anego za sprzeczny nien koDczy si 30.04.2007 r., gdy| taki termin odpowiada z krajow konstytucj45. 10-letniemu sta|owi pracy. Krajowy Sd Pracy (Landesarbeitsgericht Düsseldorf), rozpatrujcy odwoBanie S. Kücükdeveci, zwróciB si do TS z pytaniem prejudycjalnym, w którym istotne byBo ustale- 40 Wyrok TS w sprawie Kücükdeveci, pkt 18. 41 Wyrok TS w sprawie Kücükdeveci, pkt 21. nie,  czy uregulowanie krajowe, takie jak w sprawie przed 42 Ustalenie progu 25 lat byBo wynikiem kompromisu midzy, po pierw- sdem krajowym, które przewiduje, |e okresy zatrudnienia sze, ówczesnym rzdem, który zamierzaB w sposób jednolity przedBu|y ukoDczone przez pracownika, zanim osignB on wiek 25 lat, o trzy miesice okres wypowiedzenia stosunku pracy wobec pracowników nie s uwzgldniane przy obliczaniu okresu wypowiedzenia w wieku powy|ej 40 lat, po drugie  zwolennikami stopniowego wydBu|a- nia okresu wypowiedzenia wobec wszystkich pracowników, i wreszcie po stosunku pracy, stanowi odmienne traktowanie ze wzgldu trzecie  zwolennikami stopniowego wydBu|ania okresu wypowiedzenia, na wiek zabronione prawem UE, w szczególno[ci prawem lecz bez uwzgldniania sta|u pracy, przy czym celem tego przepisu byBo pierwotnym lub dyrektyw 2000/78/WE. Sd ten zastanawia stopniowe uwolnienie pracodawców od wydBu|onych okresów wypowie- si zwBaszcza nad kwesti, czy takie uregulowanie znajduje dzenia w przypadku pracowników w wieku poni|ej 25 lat. Por. wyrok TS w sprawie Kücükdeveci, pkt 34. 43 Wyrok TS w sprawie Kücükdeveci, pkt 40 42. 44 Wyrok TS z 10.04.1984 r. w sprawie 14/83, Sabine von Colson i Elisabeth 38 Wyrok TS w sprawie Hütter, pkt 47. Kamann v. Land Nordrhein-Westfalen, ECR 1984, s. 1891. 39 Wyrok TS w sprawie Hütter, pkt 48 49. 45 Wyrok TS w sprawie Kücükdeveci, pkt 50. Europejski Przegld Sdowy kwiecieD 2011 33 PRZEGLDY ORZECZNICTWA W sprawach C-229/08, Wolf46 i C-341/08, Petersen47, W sprawie Petersen TS uznaB, |e przepis krajowy, przewi- w których wyrok zapadB tego samego dnia, wnioski sdów dujcy granic wieku 68 lat dla wykonywania dziaBalno[ci niemieckich o wydanie orzeczenia prejudycjalnego dotyczyBy dentysty ubezpieczenia zdrowotnego, jest sprzeczny z art. 2 rozwa|ania zasadno[ci ustalenia kryterium wieku jako kry- ust. 5 dyrektywy 2000/78/WE, je|eli jedynym celem obo- terium determinujcego mo|liwo[ wykonywania zawodu wizywania przepisu prawa krajowego jest ochrona zdrowia (odpowiednio stra|aka i dentysty). pacjentów przed spadkiem sprawno[ci zawodowej tych leka- Zdaniem TS, w sprawie Wolf, art. 4 ust. 1 dyrektywy rzy dentystów po osigniciu tego wieku, skoro ta sama gra- 2000/78/WE nale|aBo interpretowa w ten sposób, |e nie nica wieku nie znajduje zastosowania do lekarzy dentystów stoi on na przeszkodzie stosowaniu przepisu prawa kra- pozakontraktowych49. Niemniej jednak TS podkre[liB, |e jowego, który przewiduje wynoszc 30 lat górn granic powy|sze odstpstwo od zakazu dyskryminacji ze wzgldu na wieku rekrutacji do technicznej sBu|by po|arniczej [redniego wiek (art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE) mo|e by stoso- szczebla. W istocie, chocia| przepis prawa krajowego wpro- wane, je[li jego celem jest podziaB szans zawodowych midzy wadza odmienne traktowanie ze wzgldu na wiek w rozumie- pokoleniami w ramach zawodu lekarza dentysty ubezpieczenia niu art. 2 ust. 2 lit. a dyrektywy 2000/78/WE, to jednak nale|y zdrowotnego, gdy z uwagi na sytuacj na rynku pracy przepis go uzna za odpowiedni w odniesieniu do celu, którym jest ten jest wBa[ciwy i konieczny dla osignicia tego celu50. zapewnienie zdolno[ci operacyjnej i dobrego funkcjonowania Wobec braku doprecyzowania w zakresie celu realizowa- sBu|b po|arniczych, co stanowi cel zgodny z prawem w rozu- nego przez sporne uregulowanie krajowe, zarówno przez mieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE, oraz za niewy- sd krajowy odsyBajcy51, jak i rzd niemiecki52 uczestniczcy kraczajcy poza to, co niezbdne dla realizacji tego celu. Fakt w rozprawie, TS wskazaB, |e do sdu krajowego nale|y ziden- posiadania szczególnych zdolno[ci fizycznych mo|na uzna za tyfikowanie tego celu poprzez zbadanie powodów utrzymania istotny i determinujcy wymóg zawodowy na potrzeby wykony- w mocy analizowanego przepisu krajowego53. wania zawodu stra|aka w technicznych sBu|bach po|arniczych Optymalny, midzypokoleniowy podziaB szans zawodo- [redniego szczebla, za[ konieczno[ posiadania kompletnych wych zostaB uznany za istotny cel polityki zatrudnienia rów- zdolno[ci fizycznych w celu wykonywania omawianego zawodu nie| w sprawie C-250/09 i C-268/09, Georgiew54, w której jest zwizana z wiekiem czBonków tych sBu|b. Powy|sza kon- TS stwierdziB, |e dyrektyw 2000/78/WE, a w szczególno[ci statacja TS oparBa si w du|ej mierze na danych naukowych wynikajcych z badaD przeprowadzonych w dziedzinie medy- cyny pracy i sportu, które zostaBy przedstawione przez rzd 49 Wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 62. niemiecki. Z badaD tych wynika, |e wraz z wiekiem zmniej- 50 Wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 77. 51 Sd krajowy wymieniB kilka celów, tzn. po pierwsze, ochron zdrowia sza si wydolno[ ukBadu kr|enia, mi[ni, a tak|e odporno[ pacjentów ubezpieczonych w ustawowym systemie ubezpieczenia zdro- ludzkiego organizmu. Zatem niewielu funkcjonariuszy, którzy wotnego, poniewa| przypuszcza si, |e sprawno[ zawodowa lekarzy przekroczyli 45. rok |ycia jest wystarczajco sprawnych fizycz- dentystów obni|a si po przekroczeniu tego wieku; po drugie, podziaB nie, aby podejmowa dziaBania zwizane z gaszeniem po|arów. szans zawodowych midzy pokoleniami; i po trzecie, równowag finan- sow niemieckiego systemu ochrony zdrowia. UwzgldniB on jednak tylko Co si tyczy ratowania osób, to w wieku 50 lat funkcjonariusze jeden, konkretnie pierwszy cel, przy czym podkre[liB, |e cel ten nie odpo- nie wykazuj si ju| wymaganymi umiejtno[ciami. Dlatego te| wiada zamiarowi ustawodawcy. Sd krajowy nie odniósB si do prac przy- powierza si im inne obowizki, tj. dziaBania zwizane z ochron gotowawczych, debat parlamentarnych czy uzasadnienia ustawy, które [rodowiska, ratowaniem zwierzt i ochron przed groznymi wyja[niaByby przyczyny, dla których przepis ustalajcy granic wieku, bdc przedmiotem sporu w postpowaniu przed sdem krajowym, zwierztami, a tak|e zadania pomocnicze, takie jak utrzymanie zostaB utrzymany, chocia| przepis mu towarzyszcy i przewidujcy kwoty i kontrola sprztu ochronnego oraz pojazdów interwencyjnych. lekarzy (lekarzy dentystów), w zale|no[ci od potrzeb regionalnych, zostaB Ponadto, przydziaB funkcjonariuszy, którzy przekroczyli 45 lub uchylony. Zob. wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 38 39. 50 lat, do zadaD mniej wymagajcych pod wzgldem sprawno[ci 52 Rzd niemiecki wskazaB w swoich uwagach na pi[mie podczas rozprawy przed TS, |e ustawodawca zamierzaB utrzyma granic wieku bdc fizycznej wi|e si z konieczno[ci zastpienia ich przez mBo- przedmiotem sporu w postpowaniu przed sdem krajowym przez ogra- dych funkcjonariuszy. W ten sposób wiek rekrutacji funkcjona- niczony okres przeznaczony na obserwacj, aby sprawdzi, czy problemy riusza determinuje czas, w którym bdzie on w stanie wykony- zwizane z nadmiarem poda|y [wiadczeD opieki zdrowotnej, zapewnianej wa wymagajce pod wzgldem sprawno[ci fizycznej zadania. przez lekarzy dentystów ubezpieczenia zdrowotnego, zniknBy pomimo uchylenia kwot. W oczekiwaniu na wyniki tej kontroli ustawodawca uznaB Funkcjonariusza zatrudnionego przed ukoDczeniem 30 lat, zwa- za ostro|ne zachowanie przepisu majcego na celu ograniczenie liczby |ywszy, |e odbdzie on jeszcze szkolenie trwajce 2 lata, bdzie lekarzy dentystów ubezpieczenia zdrowotnego, a tym samym wydatków mo|na przydzieli do tych zadaD co najmniej na okres od 15 do na zdrowie, przewidujc, |e lekarze, którzy ukoDczyli 68. rok |ycia nie 20 lat. Je|eli natomiast zostaBby on zatrudniony w wieku 40 lat, mog kontynuowa dziaBalno[ci w ramach kontraktowania usBug ubez- pieczenia zdrowotnego. Zachowanie tej granicy wiekowej realizowaBoby okres ten wynosiBby najdBu|ej 5 10 lat. Zatrudnienie w wieku zatem, zdaniem tego rzdu, pierwotny cel ustawy, czyli przede wszystkim starszym skutkowaBoby tym, |e zbyt wielu funkcjonariuszy nie kontrol wydatków na ochron zdrowia publicznego. Rzd niemiecki mo|na byBoby przydzieli do najbardziej wymagajcych zadaD wskazaB tak|e podczas rozprawy, |e granica wieku, bdca przedmiotem pod wzgldem sprawno[ci fizycznej, czyli gaszenia po|arów sporu w postpowaniu przed sdem krajowym, nie znajduje zastosowania w regionach, w których stwierdzono niedobór lekarzy dentystów ubezpie- i ratowania osób48. czenia zdrowotnego. Zauwa|yB te|, |e wa|ne jest, by w obszarze zdrowia paDstwo mogBo korzysta ze swoich uprawnieD dyskrecjonalnych w celu podjcia koniecznych dziaBaD, nie tylko w obliczu aktualnego problemu 46 Wyrok TS z 12.01.2010 r. w sprawie C-229/08, Colin Wolf v. Stadt Frank- nadwy|ki lekarzy, lecz tak|e w przypadku utajonego zagro|enia wynikaj- furt am Main, por. www.curia.europa.eu. cego z takiego problemu. Por. wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 41, 72. 47 Wyrok TS z 12.01.2010 r. w sprawie C-341/08, Domnica Petersen 53 Wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 78, ust. 3. v. Berufungsausschuss für Zahnärzte für den Bezirk Westfalen-Lippe, 54 Wyrok TS z 18.11.2010 r. w sprawie C-250/09 i C-268/09, WasiB Iwanow por. www.curia.europa.eu. Georgiew v. Techniczeski uniwersitet  Sofija, filiaB PBowdiw (Uniwersytet 48 Wyrok TS w sprawie Wolf, pkt 40 41, 43. Techniczny w Sofii, filia w PBowdiwie), por. www.curia.europa.eu. Europejski Przegld Sdowy kwiecieD 2011 34 PRZEGLDY ORZECZNICTWA jej art. 6 ust. 1, nale|y interpretowa w ten sposób, i| nie Niemniej jednak wykluczenie z krgu osób uprawnionych zakazuje ona przepisów krajowych, takich jak przepisy bdce do odprawy z tytuBu rozwizania stosunku pracy wszystkich przedmiotem sporu przed sdem krajowym, zgodnie z któ- pracowników, którzy z chwil rozwizania z nimi stosunku rymi profesorowie uniwersyteccy przechodz obowizkowo pracy nabyli uprawnienia do emerytury wypBacanej przez na emerytur z chwil ukoDczenia 68. roku |ycia, za[ konty- swojego pracodawc i którzy przystpili do tego systemu nuacja ich dziaBalno[ci zawodowej po ukoDczeniu 65. roku emerytalnego przed ukoDczeniem 50. roku |ycia  zostaBo |ycia mo|liwa jest jedynie na podstawie umów na czas okre[- przez TS uznane za wykraczajce poza to, co konieczne lony, które mog by ponownie zawierane jedynie dwukrot- jest do osignicia wytyczonych przez ustawodawc celów. nie, pod warunkiem |e celami tych przepisów s wdro|enie Z wyja[nieD przedstawionych przez TS wynika, |e przepis wysokiej jako[ci nauczania oraz optymalny midzypokole- ten utrudnia pracownikom, którzy s ju| uprawnieni do niowy rozdziaB stanowisk profesorskich, a tak|e pod warun- pobierania [wiadczeD emerytalnych, wykonywanie prawa do kiem |e przepisy te pozwalaj na osignicie tych celów za dalszej pracy, poniewa| nie korzystaj oni  w przeciwieD- pomoc wBa[ciwych i koniecznych [rodków55. TrybunaB Spra- stwie do innych pracowników z takim samym sta|em pracy wiedliwo[ci pozostawiB sdowi krajowemu ocen realizacji  z odprawy z tytuBu rozwizania stosunku pracy w celu wskazanego celu przez przepisy krajowe, gdy| istotne wtpli- uBatwienia przej[cia do nowego stosunku pracy62. TrybunaB wo[ci co do skuteczno[ci wspierania zatrudnienia i uBatwia- Sprawiedliwo[ci podkre[liB dodatkowo, |e przepis krajowy nia mBodym dostpu do wykonywania okre[lonego zawodu mo|e równie| zobowizywa pracowników do przyjcia ni|- przez analizowane przepisy krajowe zostaBy sformuBowane szej emerytury w stosunku do tej, o któr mogliby si ubie- w postpowaniu przez W. Georgiewa. W uwagach zgBoszo- ga, gdyby pozostawali aktywni zawodowo do pózniejszego nych na pi[mie wykazywaB on, |e uniwersytet i rzd buBgarski wieku, powodujc po ich stronie znaczc utrat dochodu opieraj si na prostych stwierdzeniach [wiadczcych o tym i| w dBu|szej perspektywie63. sporne przepisy nie s bynajmniej dostosowane do rzeczywi- Jedynym jak dotychczas orzeczeniem, w którym TS stej sytuacji odno[nego rynku pracy. W. Georgiew podnosiB, odniósB si do procedury krajowej, majcej na celu spowo- |e [rednia wieku profesorów uniwersyteckich wynosi 58 lat, dowanie przestrzegania obowizków wynikajcych z dyrek- a ich liczba nie przekracza tysica, co mo|na wyja[ni brakiem tywy 2000/78/WE, jest wyrok w sprawie C-246/09, Bulicke64. zainteresowania osób mBodych do podejmowania kariery pro- Z dokumentów przesBanych do TS wynikaBo, |e w 2007 r. fesorskiej. Jego zdaniem sporne przepisy nie zachcaj wic S. Bulicke, majca wówczas 41 lat, odpowiedziaBa na ogBo- do zatrudniania osób mBodych56. OdwoBujc si do orzeczenia szenie opublikowane w gazecie przez Deutsche Büro Service w sprawie C-169/07, Hartlauer57, TS naBo|yB na sdy krajowe GmbH (dalej jako Deutsche Büro) o wolnym stanowisku obowizek ustalenia, czy tego rodzaju ograniczenie wiekowe pracy. OgBoszenie miaBo nastpujce brzmienie:  Poszukujemy rzeczywi[cie sBu|y realizacji powoBywanych celów w sposób do naszego mBodego zespoBu w centrum zmotywowanych spójny i systematyczny58. pracowników/pracownic. Lubisz telefonowa? Jest to idealne W wyroku w sprawie C-499/08, Andersen59, TS po raz miejsce dla Ciebie. Dajemy Ci nawet mo|liwo[ zarabiania kolejny dokonywaB interpretacji art. 2 i art. 6 dyrektywy w ten sposób pienidzy. Masz pomidzy 18 a 35 lat, posiadasz 2000/78/WE na tle regulacji krajowych. W przedmiotowej dobr znajomo[ niemieckiego i szukasz zatrudnienia w peB- sprawie o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zwró- nym wymiarze godzin? (...) . Nale|y doda, |e S. Bulicke ciB si sd duDski (Vestre Landsret), podwa|ajcy zgodno[ zostaBa poinformowana telefonicznie o odrzuceniu jej kandy- z zakazem dyskryminacji ze wzgldu na wiek uregulowania datury. Odmowa ta zostaBa potwierdzona w pi[mie, w któ- krajowego, zgodnie z którym pracodawca po wypowiedze- rym wyja[niono, |e wszystkie stanowiska zostaBy ju| wcze[niej niu umowy o prac pracownikowi mianowanemu, zatrud- obsadzone. Tymczasem okazaBo si, |e dwie osoby w wieku 20 nionemu nieprzerwanie przez okre[lon liczb lat w tym i 22 lat zostaBy w tym czasie zatrudnione. S. Bulicke wniosBa samym przedsibiorstwie, musi wypBaci odpraw z tytuBu pozew w celu uzyskania naprawienia szkody i zado[uczy- rozwizania stosunku pracy, z wyjtkiem pracowników, któ- nienia za krzywd poniesion, w jej przekonaniu, w wyniku rzy osignli wiek uprawniajcy do emerytury finansowanej dyskryminacji. Sd oddaliB to |danie ze wzgldu na fakt, |e przez pracodawc60. S. Bulicke nie wniosBa wcze[niej odwoBania do Deutsche TrybunaB Sprawiedliwo[ci ustaliB, |e celami przepisu Büro w terminie przewidzianym w przepisach krajowych65. prawa krajowego, na podstawie którego pracodawca Sd krajowy zadajc pytanie prejudycjalne, zmierzaB do wypBacaB pracownikom o znacznym sta|u pracy odpraw ustalenia, czy przepis krajowy przewidujcy, |e osoba dyskry- z tytuBu rozwizania stosunku pracy, byBy ochrona pracow- minowana przy zatrudnieniu ze wzgldu na wiek powinna ników starszych i uBatwienie ich reintegracji zawodowej61. skierowa odwoBanie do podmiotu, który dopu[ciB si tej dyskryminacji, w terminie dwóch miesicy od otrzymania odmowy zatrudnienia lub od momentu powzicia wiado- mo[ci o dyskryminacji, stanowi wBa[ciw implementacj 55 Wyrok TS w sprawie Georgiew, pkt 68. 56 Wyrok TS w sprawie Georgiew, pkt 47. 57 Wyrok TS z 10.03.2009 r. w sprawie C-169/07, Hartlauer Handelsgesell- schaft mbH v. Wiener Landesregierung i Oberösterreichische Landesregie- rung, Zb. Orz. 2009, s. I-1721, pkt 55. 62 Wyrok TS w sprawie Andersen, pkt 44 45. 58 Wyrok TS w sprawie Georgiew, pkt 56. 63 Wyrok TS w sprawie Andersen, pkt 46. 59 Wyrok TS z 12.10.2010 r. w sprawie C-499/08, Ingeniørforeningen 64 Wyrok TS z 8.07.2010 r. w sprawie C-246/09, Susanne Bulicke v. Deuts- i Danmark, dziaBajcy w imieniu Olego Andersena v. Region Syddanmark, che Büro Service GmbH, por. www.curia.europa.eu. Tre[ wyroku omó- por. www.curia.europa.eu. wiona tak|e w: E. SkibiDska, Dyskryminacja ze wzgldu na wiek,  Moni- 60 Wyrok TS w sprawie Andersen, pkt 17. tor Prawniczy 2010/16, s. 875. 61 Wyrok TS w sprawie Andersen, pkt 27. 65 Wyrok TS w sprawie Bulicke, pkt 13 17. Europejski Przegld Sdowy kwiecieD 2011 35 PRZEGLDY ORZECZNICTWA art. 8 i art. 9 dyrektywy 2000/78/WE66, w szczególno[ci z uwagi podkre[la przede wszystkim, powtarzajc przepisy dyrektywy, na to, i| inne przepisy krajowe przewiduj dBu|sze terminy dla |e konieczne jest ustalenie, w jakim celu zostaBy przyjte [rodki porównywanych |daD czy te| w odniesieniu do wcze[niej- prawa krajowego i czy cel ten jest zgodny z  przepisami , czy szego przepisu krajowego, który przewidywaB dBu|szy termin w [wietle tego celu przepisy prawa krajowego s racjonalnie zawity w przypadku dyskryminacji ze wzgldu na pBe67. i obiektywnie uzasadnione oraz czy przyjte [rodki s wBa[- TrybunaB Sprawiedliwo[ci odwoBujc si do utrwalonego ciwe i konieczne dla osignicia zaBo|onego celu. Innymi orzecznictwa z zakresu zasady równowa|no[ci i skuteczno[ci, sBowy, orzecznictwo TS wykazaBo, |e kwesti podstawow ograniczajcych autonomi proceduraln paDstw czBonkow- jest odpowiedz na pytanie, czy w konkretnym stanie faktycz- skich68, podkre[liB, |e ustalenie rozsdnych terminów zawi- nym mamy do czynienia z przepisami prawa krajowego, które tych do wniesienia powództwa jest, co do zasady, zgodne wprowadzaj dyskryminacj uzasadnion dopuszczalnymi z wymogami skuteczno[ci, poniewa| stanowi zastosowanie przez prawodawc unijnego celami wynikajcymi z polityki fundamentalnej zasady pewno[ci prawa. Tego rodzaju ter- zatrudnienia, rynku pracy, ksztaBcenia zawodowego71, nawet miny nie powoduj, aby wykonanie praw nadanych przez je|eli nie zostaBy one przez ustawodawc krajowego wystar- porzdek prawny UE staBo si praktycznie niemo|liwe czy czajco jasno wyra|one72. nadmiernie utrudnione. Z tym zastrze|eniem paDstwa czBon- Ponadto, TS w ka|dym z prezentowanych wyroków pod- kowskie maj swobod w ustalaniu dBugo[ci terminów. Rea- kre[laB, |e obiektywne i racjonalne uzasadnienie stanowienia sumujc, TS uznaB, |e do sdu krajowego nale|y zbadanie, czy odstpstw od omawianej zasady nie mo|e przebiega w spo- termin zawity, przewidziany w krajowym przepisie proceso- sób dowolny, niemajcy racjonalnych podstaw. Tym samym wym, nie jest mniej korzystny ni| termin dotyczcy podob- na paDstwa czBonkowskie zostaB naBo|ony obowizek wykaza- nych [rodków istniejcych w prawie krajowym w dziedzinie nia, |e obrany cel (o którym mowa w art. 6 ust. 1 dyrektywy prawa pracy, oraz |e ustalenie momentu rozpoczcia biegu 2000/78/WE) nie jest celem hipotetycznym, za[ jego realizacja tego terminu nie czyni wykonywania praw przyznanych przez jest konieczna i uzasadnia stanowienie derogacji od zasady. dyrektyw niemo|liwym lub nadmiernie utrudnionym69. Analizowane orzecznictwo zarysowuje wic wyrazne granice swobody implementacyjnej paDstw czBonkowskich poprzez wprowadzenie wysokich wymagaD dowodowych. Akcepto- Wnioski wane przez TS dowody to przede wszystkim dokumenty kra- Z niniejszego przegldu orzecznictwa wynika, |e najcz[- jowej procedury legislacyjnej, mogce przedstawia uwarun- ciej interpretowan przez TS instytucj zwizan z dyrektyw kowania polityczne, gospodarcze, spoBeczne, demograficzne, 2000/78/WE jest art. 6, który wprowadziB kontratypy dla finansowe czy analizujce sytuacj na krajowym rynku pracy. równego traktowania ze wzgldu na wiek70. Powy|sze dowo- Uznajc wag przedstawionych dowodów, TS dotychczas dzi, |e w ogólnej zasadzie niedyskryminacji pracowników ze tylko w trzech sprawach uznaB, |e [rodki krajowe byBy wBa[ciwe wzgldu na wiek poczynione zostaBy powa|ne wyjtki. Tym i konieczne dla realizacji zaBo|onego celu. Wida wic wyraz- samym wiek pracownika mo|e by uwa|any za obiektywn nie, |e najwiksz trudno[ sprawia paDstwom czBonkowskim i uzasadnion przyczyn ró|nicowania sytuacji prawnej osób speBnienie warunku proporcjonalno[ci stosowanych [rodków w sprawach regulowanych krajowymi przepisami prawa pracy. do zamierzonego celu. Je|eli chodzi o metod ustalania stop- W orzeczeniach kontynuowana jest metoda  szacowania nia wBa[ciwo[ci i konieczno[ci stosowanych krajowych dero- krajowych regulacji pod ktem ich zgodno[ci z przesBankami gacji od unijnej zasady niedyskryminacji ze wzgldu na wiek, wskazanymi w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE. Swoisty TS dokonuje porównania sytuacji prawnej osoby odmiennie test zasadno[ci odstpstw od zasady niedyskryminacji zostaB traktowanej ze wzgldu na wiek z osob, która nie do[wiadcza wskazany ju| w sprawie Mangold. TrybunaB Sprawiedliwo[ci takiej dyskryminacji. Wynikajcy z takiego porównania brak proporcji midzy pogorszeniem sytuacji prawnej danej grupy zawodowo-wiekowej a realizacj zBo|onego celu nie uzasadnia stosowania derogacji krajowej. Tym samym dopuszczalne pra- 66 ArtykuB 9 dyrektywy 2000/78/WE przewiduje, |e paDstwa czBonkow- wem unijnym ramy zró|nicowania pracowników ze wzgldu skie zapewni, aby procedury sdowe lub administracyjne oraz, w przy- na wiek wystpuj wówczas, gdy wprowadzenie [rodków padku gdy uznaj to za wBa[ciwe, procedury pojednawcze, majce na celu doprowadzenie do przestrzegania obowizków wynikajcych z dyrektywy na niekorzy[ pracowników w danym wieku nie odniosBoby  byBy dostpne dla wszystkich osób, które uwa|aj si za poszkodo- zamierzonego skutku, gdyby rozcign ich zakres stosowania wane w zwizku z naruszeniem wobec nich zasady równego traktowania. na pracowników w ró|nym wieku. Dlatego, wyBczenie tych Ponadto, stanowi on, |e te obowizki paDstw czBonkowskich nie naruszaj przepisów krajowych dotyczcych terminów skBadania odwoBaD w odnie- ostatnich z zakresu regulacyjnego omawianych [rodków nie sieniu do wy|ej wymienionej zasady. Z przepisu tego wynika, |e kwestia pozostaje w sprzeczno[ci z zasad proporcjonalno[ci. terminów na wszczcie postpowania, majcego spowodowa przestrze- Pomimo niewielkiej liczby orzeczeD nale|y pozytywnie ganie obowizków wynikajcych z dyrektywy 2000/78/WE nie jest uregu- oceni fakt, |e sdy krajowe sygnalizowaBy ró|norodne prob- lowana przez prawo unijne. lemy prawne dotyczce obowizywania i stosowania regulacji 67 Wyrok TS w sprawie Bulicke, pkt 22 23. 68 Wyroki TS: z 13.03.2007 r. w sprawie C-432/05, Unibet, krajowych wprowadzajcych odstpstwa od zasady niedys- Zb. Orz. 2007, s. I-2271; z 7.06.2007 r. w sprawach poBczonych: od kryminacji ze wzgldu na wiek. Dziki temu TS sprecyzowaB C-222/05 do C-225/05, van der Weerd i in., Zb. Orz. 2007, s. I-4233; liter kontrowersyjnego art. 6 dyrektywy 2000/78/WE. z 12.02.2008 r. w sprawie C-2/06, Kempter, Zb. Orz. 2008, s. I-411; z 1.12.1998 r. w sprawie C-326/96, Levez, ECR 1998, s. I-7835, pkt 41; z 16.05.2000 r. w sprawie C-78/98, Preston i in., ECR 2000, s. I-3201. 69 Wyrok TS w sprawie Bulicke, pkt 42. 71 Wyrok TS w sprawie Pallacios de la Villa, pkt 25. 70 A.M. Zwitkowski, Wiek  Obiektywne kryterium ró|nicowania upraw- 72 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 65 (szeroko pojte cele nieD pracowników?,  Przegld Sdowy 2011/1, s. 10. polityki spoBecznej). Europejski Przegld Sdowy kwiecieD 2011 36 PRZEGLDY ORZECZNICTWA Wszystkie orzeczenia TS s oparte na kilku wspólnych podej[cia do przypadków dyskryminacji, za[ postulowana tezach. Przede wszystkim wskazuj na istotn potrzeb paDstw przez niego przejrzysto[ regulacji krajowych powinna gwa- czBonkowskich stanowienia regulacji krajowych, które dopusz- rantowa jednostce pewno[ prawa. czaByby mo|liwo[ odmiennego traktowania pracowników ze Stosujc takie podej[cie, sd krajowy powinien odmówi wzgldu na wiek. Potrzeba ta jest zwykle uzasadniana przez stosowania wszelkich sprzecznych z zasad niedyskrymina- organy paDstwa czBonkowskiego konieczno[ci realizacji poli- cji ze wzgldu na wiek przepisów krajowych, niezale|nie od tyki zatrudnienia, a przede wszystkim lepszym podziaBem tego, czy na podstawie przepisów krajowych sd krajowy ma dostpu do rynku pracy dla mBodych pracowników. Nale|y tak kompetencj, i niezale|nie od tego, w jakiej konstelacji dodatkowo podkre[li, |e na ogóB paDstwa czBonkowskie nie- podmiotów dany spór wyrósB (wertykalny, horyzontalny). zasadnie przyjmuj, i| aktywizacja zawodowa pracowników starszych czy te| ich (re)integracja zawodowa mo|liwa jest do dr Monika DomaDska zrealizowania przez powszechny wymóg zawierania z takimi Autorka jest adiunktem w ZakBadzie Prawa Europejskiego pracownikami umów o prac na czas okre[lony. Instytutu Nauk Prawnych PAN oraz asystentem sdziego Ponadto, TrybunaB Sprawiedliwo[ci w ka|dym z prezen- w Izbie Pracy, UbezpieczeD SpoBecznych i Spraw Publicznych towanych wyroków podkre[laB konieczno[ indywidualnego Sdu Najwy|szego. REKLAMA

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
M Domańska, Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć w orzecz ETS eps 110
M Domańska, Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć w orzecz ETS eps 110
o dyskryminacji ze wzgledu na wiek
J Barcz, Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek SEDA eps 10 1
Dyskryminacja ze wzgledu na plec i jej przeciwdzialanie
Edukacja zróżnicowana ze względu na płeć
wypow umowy najmu ze wzgledu na niewlasciwe zachowanie najemcy wyp
IV Sprawdzenie ilości powierza ze względu na zagrożenie metanowe i dopuszczalną prędkości powietrza
Zasady optymalizacji ze względu na obciążenie fizyczne

więcej podobnych podstron