PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
Monika Domańska
Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć
w orzecznictwie TS
Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć1 istnieje od dawna w stosownych przepisach Unii Europejskiej.
Niejednokrotnie zmiennie używany z  zasadą równego traktowania bez względu na płeć 2 pojawia
się zarówno w przepisach traktatowych, prawie wtórnym UE, jak i w orzecznictwie TS. O wadze oma-
wianego zagadnienia świadczy chociażby fakt, że dotychczas Unia przyjęła ok. 18 dyrektyw odnoszą-
cych się do problematyki równości płci3, zaś działania w celu zapewnienia faktycznej równości płci są
wspierane przez akcje pozytywne i strategię gender mainstreaming4, czyli włączanie kwestii równości
płci do głównego nurtu polityki i działań państw członkowskich UE5.
Przegląd orzecznictwa antydyskryminacyjnego TS ma umoż-
1. Wprowadzenie w życie zasady równego
liwić zorientowanie się w najnowszych kierunkach wykładni
traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie
unijnych przepisów zabraniających dyskryminacji ze względu na
dostępu do zatrudnienia, kształcenia
płeć. W ramach niniejszego przeglądu zaprezentowane zostaną
i awansu zawodowego oraz warunków pracy
wyroki TS, wydane w okresie od 1.05.2004 r. do 1.05.2011 r.,
(dyrektywa 76/207/WE7)
czyli w okresie następującym po przystąpieniu Polski do UE.
Z uwagi na wielość wydanych orzeczeń konieczna była ich
W wyroku z 30.09.2010 r. w sprawie C-104/09, �lvarez8
selekcja. W przeglądzie celowo zostały też pominięte orzeczenia
wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym doty-
TS dotyczące interpretacji art. 157 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej (dalej jako TFUE, dawny art. 141 Traktatu ustana- czył zgodności z prawem unijnym przepisu hiszpańskiego
kodeksu pracy, zgodnie z którym  (...) Pracownice z tytułu
wiającego Wspólnotę Europejską, dalej jako TWE). Treść tych
karmienia piersią dziecka, które nie ukończyło dziewięciu
orzeczeń będzie przedmiotem kolejnej analizy6.
miesięcy, mają prawo do jednogodzinnej nieobecności
w pracy, którą mogą podzielić na dwie części. Czas trwania
przerwy zwiększa się odpowiednio w przypadkach porodów
1 Innym, wyróżnionym przez Trybunał Sprawiedliwości (dalej jako TS),
obszarem stosowania omawianego zakazu jest dyskryminacja ze względu
mnogich. W tym samym celu kobieta z własnej inicjatywy
na zmianę płci, np. wyroki TS: z 30.04.1996 r. w sprawie C-13/94,
może zastąpić owo prawo zmniejszeniem dziennego wymiaru
P v. S and Cornwall Country Council, ECR 1996, s. I-02143; z 7.01.2004 r.
czasu pracy o pół godziny lub zakumulować je do wymiaru
w sprawie C-117/01, K.B. v. National Health Service Pensions Agency,
pełnych dni pracy na warunkach przewidzianych w zbioro-
Secretary of State for Health, ECR 2004, s. I-541. W literaturze angloję-
zycznej używane są zwroty  sex equality oraz  gender equality . Podkreś- wym układzie pracy lub w porozumieniu zawartym z praco-
lenia wymaga, że termin  sex należy w tym przypadku odnosić przede
dawcą, z poszanowaniem w danym przypadku warunków tam
wszystkim do biologicznych cech człowieka i różnic między mężczyznami
ustanowionych. Z przerwy tej w ten sam sposób może korzys-
i kobietami; termin  gender jest terminem szerszym i odnosi się do tzw.
tać matka jak i ojciec, w przypadku gdy obydwoje pracują .
płci kulturowej, obejmującej również sposób pojmowania, postrzegania
i przypisywania pewnych cech i zachowań kobiecie i mężczyz
nie. S. Burki,
Zgodność tego przepisu z zasadą równego traktowania, zaka-
S. Prechal, EU Gender Equality Law, Luksemburg 2008, s. 3 (manuskrypt
zującą wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, została
przygotowany na zlecenie Komisji Europejskiej, dalej jako Komisja).
zakwestionowana przez pana �lvareza, który świadczył pracę
2 Zasadność (lub jej brak) zamiennego stosowania tych zwrotów nie będzie
analizowana w niniejszym przeglądzie. Zob. szerzej A. Wróbel, w: Traktat
ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, t. I, A. Wróbel (red.),
D. Miąsik, N. Półtorak, Warszawa 2008, s. 324 398; J. Maliszewska-Nienar-
towicz, Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć na rynku pracy  orzecznictwo 7 Dyrektywa 76/207/WE w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego
Trybunału Sprawiedliwości WE,  Studia Europejskie 2008/1, s. 78; A. Arnull, traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształ-
The European Union and its Court of Justice, Oksford 1999, s. 202. cenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy (Dz. Urz. WE L 39
3 Włączając w to wersje dyrektyw przeredagowanych, zmieniających z 14.02.1976 r., s. 40), zmieniona następnie dyrektywą 2002/73/WE Par-
i uchylających. lamentu Europejskiego i Rady z 23.09.2002 r. (Dz. Urz. WE L 269
4 W zależności od kontekstu, tłumaczona także jako  polityka równości płci . z 5.10.2002 r., s. 15) i uchylona przez dyrektywę 2006/54/WE Parla-
5 B. Unmu�ig, Nachdenken �ber Gender Mainstreaming. Bilanz eines radi- mentu Europejskiego i Rady z 5.07.2006 r. w sprawie wprowadzenia
kalen geselleschaftspolitischen Konzepts zehn Jahre nach der Weltfrauen- w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i męż-
konferenz in Peking 2005, materiały konferencyjne, por. http://www.bezu- czyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana)
przedzen.org/doc/Gender_mainstreaming_polit_potencjal.pdf. (Dz. Urz. UE L 204 z 26.07.2006, s. 23) , dalej jako dyrektywa 76/207/WE.
6 Zob. także M. Domańska, Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek 8 Wyrok TS z 30.09.2010 r. w sprawie C-104/09, Pedro Manuel Roca �lva-
w orzecznictwie TS,  Europejski Przegląd Sądowy 2011/4, s. 28. rez v. Sesa Start Espańa ETT SA, por. www.curia.europa.eu.
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
30
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
w charakterze pracownika najemnego na rzecz hiszpańskiej urodzona w lutym 1948 r., była zatrudniona na stanowisku
spółki akcyjnej od lipca 2004 r. Należy dodać, że 7.03.2005 r. głównego lekarza w zakładzie ubezpieczeń społecznych, który
wystąpił on do pracodawcy o przyznanie mu prawa do sko- podjął decyzję o zwolnieniu wszystkich pracowników
rzystania z przerwy przewidzianej w kodeksie pracy za okres zarówno mężczyzn, jak i kobiet, którzy spełniają przesłanki
od 4.01. do 4.10.2005 r. Pracodawca odmówił mu takiego przejścia na emeryturę, określone w regulaminie służbowym.
prawa argumentując, że matka dziecka pana �lvareza nie była Pismem z 9.01.2007 r. Ch. Kleist poinformowała swojego
pracownikiem najemnym, lecz osobą prowadzącą działalność pracodawcę o tym, że nie zamierza przejść na emeryturę
na własny rachunek, a w ocenie pracodawcy status matki, w wieku 60 lat, gdyż pragnie kontynuować pracę do ukończe-
jako pracownika najemnego, był nieodzowną przesłanką nia 65. roku życia. Pismem z 6.12.2007 r. zakład poinformo-
przyznania tej przerwy9. wał jednak Ch. Kleist o podjęciu decyzji w sprawie przeniesie-
Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że przepis hiszpań- nia jej na emeryturę z urzędu ze skutkiem od 1.07.2008 r.
skiego kodeksu pracy zasadniczo zastrzega prawo do przerwy Sąd Najwyższy (Oberster Gerichtshof)  sąd odsyłający
będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym  uznał, że jeżeli chodzi o zakres swobody działania, którą
dla matek dzieci, podczas gdy ojciec dziecka może skorzystać dysponują państwa członkowskie UE przy określaniu środ-
z tej przerwy tylko pod warunkiem iż oboje rodzice mają sta- ków z dziedziny polityki zatrudnienia, kwestie prawne, które
tus pracownika najemnego. Wynika z tego, że matki mające zostały przed nim podniesione nie zostały wyjaśnione
status pracownika najemnego zawsze mogą korzystać z prze- w orzecznictwie TS w takim stopniu, aby mógł on wydać roz-
rwy zwanej  przerwą na karmienie , podczas gdy ojcowie strzygnięcie w sprawie. Z tego powodu zdecydował się na
mający status pracownika najemnego mogą z niej skorzystać skierowanie pytania prejudycjalnego do TS.
tylko wtedy, gdy matka ich dziecka ma też taki status. Zatem Po pierwsze, TS przypomniał, że ogólna polityka dotycząca
kryterium  bycia rodzicem nie jest wystarczające, aby umoż- zwolnień z pracy, obejmująca zwolnienie pracownicy z tego
liwić mężczyznom mającym status pracownika najemnego tylko powodu, iż ta osiągnęła lub przekroczyła wiek, z którym
skorzystanie z przerwy, podczas gdy wystarcza ono dla kobiet wiąże się nabycie praw emerytalnych, i który na podstawie
mających identyczny status10. prawa krajowego jest różny w przypadku mężczyzn i w przy-
Po wykluczeniu możliwości stosowania uregulowania kra- padku kobiet, stanowi dyskryminację ze względu na płeć,
jowego wyłącznie w odniesieniu do konieczności przerwy która została zakazana w dyrektywie 76/207/WE. W tym
w pracy, przeznaczonej na karmienie dziecka piersią11, TS względzie TS w pierwszej kolejności zauważył, że zgodnie
podkreślił, że przerwa będąca przedmiotem postępowania z art. 2 ust. 2 tiret pierwsze dyrektywy 76/207/WE dyskrymi-
przed sądem krajowym przybiera postać zezwolenia na nie- nacja bezpośrednia występuje, gdy dana osoba traktowana jest
obecność podczas pracy lub zmniejszenie jej wymiaru. W oce- mniej korzystnie ze względu na płeć, niż jest, była lub byłaby
nie TS bezsporne było, że taki przepis może skutkować uprzy- traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji. Odnosząc
wilejowaniem kobiet, pozwalając matkom mającym status to do rozpatrywanego przypadku, TS zaznaczył, że lekarze
pracownika najemnego na zachowanie zatrudnienia, a zara- podlegający ochronie przed zwolnieniem mogą mimo to
zem umożliwiając poświęcenie czasu swojemu dziecku. Sku- zostać zwolnieni od momentu nabycia praw emerytalnych,
tek ten jest wzmocniony okolicznością, że jeżeli ojciec dziecka czyli pracownice mogą zostać zwolnione po ukończeniu
sam ma status pracownika najemnego, to ma możliwość sko- 60 lat, podczas gdy pracownicy mogą zostać zwolnieni
rzystania z przerwy zamiast matki, która nie ponosi negatyw- dopiero po ukończeniu 65 lat15. Wobec tego TS podniósł, że
nych konsekwencji dla swojego zatrudnienia z powodu opieki kryterium, którym posłużono się w tych przepisach, nie ma
i uwagi poświęconej swojemu dziecku12. Dlatego TS uznał, charakteru niezwiązanego z płcią pracownika i wbrew temu,
zgodnie z sugestiami zawartymi w opinii rzecznik generalnej co podnosił zakład ubezpieczeń społecznych, występują róż-
Juliane Kokott, że odmowa prawa do przerwy będącej przed- nice traktowania, których bezpośrednim powodem jest płeć16.
miotem postępowania przed sądem krajowym ojcom mającym Po drugie, Trybunał w Luksemburgu zbadał, czy sytuacja
status pracownika najemnego tylko na tej podstawie, iż matka pracownic w wieku od 60 do 65 lat jest porównywalna z sytua-
dziecka nie ma tego statusu, może skutkować tym, że kobieta, cją pracowników znajdujących się w tym samym przedziale
taka jak matka dziecka pana �lvareza, która prowadzi działal- wiekowym. W tym zakresie TS poszukiwał celu przepisów
ność na własny rachunek, musi ograniczyć swoją działalność ustanawiających różnice w traktowaniu. W powyższym kon-
zawodową i sama ponosić obciążenie wynikające z narodzin jej tekście TS uznał, że korzyść przyznana na rzecz pracownic,
dziecka, bez możliwości otrzymania pomocy od ojca dziecka13. polegająca na możliwości ubiegania się o emeryturę z chwilą
Ostatecznie TS uznał, że przepisy interpretowanej dyrektywy ukończeniu wieku o 5 lat niższego niż wiek ustalony dla pra-
sprzeciwiają się stosowaniu środka krajowego, takiego jak ten cowników, nie ma bezpośredniego związku z celem przepisów
będący przedmiotem postępowania przed sądem krajowym. ustanawiających różnice traktowania. Korzyść ta nie powo-
W sprawie C-356/09, Christine Kleist14 przedmiotem sporu duje bowiem, że pracownice znajdują się w sytuacji specyficz-
były warunki rozwiązania umowy o pracę. Christine Kleist, nej w stosunku do pracowników, gdyż jeżeli chodzi o warunki
ustania stosunku pracy, to mężczyz
ni i kobiety znajdują się
w identycznej sytuacji17. Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że
z uwagi na podstawowe znaczenie zasady równego traktowania
9 Wyrok TS w sprawie �lvarez, pkt 11.
10 Wyrok TS w sprawie �lvarez, pkt 22 23.
11 Wyrok TS w sprawie �lvarez, pkt 28 29.
12 Wyrok TS w sprawie �lvarez, pkt 35.
13 Wyrok TS w sprawie �lvarez, pkt 37. 15 Wyrok TS w sprawie Kleist, pkt 28 30.
14 Wyrok TS z 18.11.2010 r. w sprawie C-356/09, Pensionsversicherungsan- 16 Wyrok TS w sprawie Kleist, pkt 31.
stalt v. Christine Kleist, por. www.curia.europa.eu. 17 Wyrok TS w sprawie Kleist, pkt 36 37.
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
31
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
przewidziany w tym przepisie wyjątek od zakazu dyskrymina- z zaświadczenia wydanego 1.03.1996 r. wynikało, iż skarżąca
cji ze względu na płeć powinien być interpretowany ściśle zawsze pracowała  ku całkowitemu zadowoleniu pracodawcy .
w ten sposób, iż znajduje on zastosowanie wyłącznie do usta- Warto dodać, że sąd krajowy uznał, iż zwolnienie skarżącej nie
lenia wieku emerytalnego i do konsekwencji, które mogą pozostawało bez związku z ciążą, a w każdym razie nie bez
z tego wyniknąć w odniesieniu do innych świadczeń zabezpie- związku z okolicznością, jaką było urodzenie dziecka24.
czenia społecznego18. W pierwszym pytaniu Tribunal du travail de Bruxelles pytał
Po trzecie, TS zważył, że po pierwsze, różnica traktowania, TS o to, czy wykładni art. 10 dyrektywy 92/85/WE25 należy
przewidziana w rozpatrywanym przepisie krajowym, jest bez- dokonać w ten sposób, że zakazuje on nie tylko doręczenia
pośrednio oparta na płci, podczas gdy sytuacja kobiet i męż- decyzji o zwolnieniu z powodu ciąży lub urodzenia dziecka
czyzn jest w tym przypadku identyczna, i po drugie, że dyrek- w okresie ochronnym, o którym stanowi ust. 1 tego artykułu,
tywa 76/207/WE nie ustanawia odstępstwa od zasady lecz także podjęcia takiej decyzji o zwolnieniu i przygotowa-
równości traktowania, które mogłoby mieć zastosowanie nia definitywnego zastąpienia takiej pracownicy przed zakoń-
w niniejszym przypadku. Tym samym TS uznał, że taka róż- czeniem tego okresu26. W drugim pytaniu sąd krajowy w isto-
nica traktowania stanowi dyskryminację bezpośrednią ze cie pytał, po pierwsze, o to, czy decyzja o zwolnieniu z powodu
względu na płeć19. Jednocześnie TS nie podzielił argumentacji ciąży lub urodzenia dziecka doręczona po zakończeniu okresu
zakładu ubezpieczeń społecznych, jakoby różnica traktowania ochronnego, o którym mowa w art. 10 dyrektywy 92/85/WE,
mogła zostać uzasadniona celem promowania zatrudnienia jest sprzeczna z art. 2 ust. 1 i art. 5 ust. 1 dyrektywy 76/207/WE,
osób młodszych20. a po drugie, o to, czy w sytuacji gdy naruszenie tych postano-
wień dyrektywy 76/207/WE zostanie wykazane, środek
wybrany przez państwo członkowskie na podstawie art. 6 tej
2. Środki służące wspieraniu poprawy ostatniej dyrektywy dla ukarania naruszenia tych postano-
wień powinien być przynajmniej równoważny środkowi prze-
w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia
widzianemu przez prawo krajowe w wykonaniu art. 10 i art.
pracownic w ciąży, pracownic, które
12 dyrektywy 92/85/WE27.
niedawno rodziły i pracownic karmiących
Odpowiadając na pierwsze zadane pytanie, TS podkreślił,
piersią, dotyczące urlopu macierzyńskiego
że celem realizowanym przez przepisy prawa unijnego, doty-
(dyrektywa 92/85/WE21)
czące równości mężczyzn i kobiet w dziedzinie praw kobiet
ciężarnych i kobiet, które niedawno urodziły, jest ochrona
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
pracownic w okresie przed urodzeniem i po urodzeniu dzie-
w sprawie C-460/06, Nadine Paquay22 został złożony
cka28. Powołując się na swoje wcześniejsze orzecznictwo29, TS
w ramach postępowania pomiędzy N. Paquay (dalej jako skar- przypomniał, że właśnie ze względu na negatywny wpływ, jaki
żąca) a Soci�t� d architectes Hoet + Minne SPRL (dalej jako
ewentualne zwolnienie może mieć na sytuację fizyczną i psy-
pozwana) dotyczącego zwolnienia skarżącej.
chiczną pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno
Skarżąca była zatrudniona w biurze architektonicznym
rodziły, i pracownic karmiących piersią, włączając w to szcze-
pozwanej od 24.12.1987 r. Od września do końca grudnia
gólnie poważne ryzyko dobrowolnego przerwania ciąży, pra-
1995 r. przebywała na urlopie macierzyńskim. Jej okres
wodawca unijny na mocy art. 10 dyrektywy 92/85/WE prze-
ochronny przed zwolnieniem, biegnący od początku ciąży do
widział szczególną ochronę kobiety, wprowadzając zakaz
końca urlopu macierzyńskiego zakończył się, stosownie do
zwolnienia w okresie od początku ciąży do końca urlopu
prawa belgijskiego, 31.01.1996 r. Skarżąca została zwolniona
macierzyńskiego30. Popierając złożoną do sprawy argumentację
listem poleconym z 21.02.1996 r., tj. z zachowaniem 6-mie- rządu włoskiego, TS podkreślił, że w świetle celów realizowanych
sięcznego okresu wypowiedzenia, rozpoczynającego bieg
1.03.1996 r. Pozwana rozwiązała umowę 15.04.1996 r.,
wypłacając odszkodowanie za pozostały okres wypowiedze-
24 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 23.
nia. Decyzja o zwolnieniu skarżącej została podjęta, gdy była
25  W celu zagwarantowania pracownicom (w ciąży, pracownicom, które
ona w ciąży i przed 31.01.1996 r., tj. przed zakończeniem
niedawno rodziły, lub karmiącym piersią) określonym w art. 2 możliwości
okresu ochronnego przed zwolnieniem23. Belgijski sąd pracy korzystania z praw do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, uznanych
w niniejszym artykule, postanawia się, że: 1) państwa członkowskie
uznał w wyroku z 26.04.2006 r., że przyczyna zwolnienia,
podejmują niezbędne środki zakazujące zwolnień pracownic w rozumie-
jaką pozwana chciała przedstawić, tj. brak dostosowania do
niu art. 2, w okresie od początku ciąży do końca urlopu macierzyńskiego
zmian w zawodzie architekta nie została wykazana, gdyż
przewidzianego w art. 8 ust. 1, chyba że zachodzą szczególne przyczyny,
niezwiązane z ich stanem, dopuszczone w prawie krajowym i/lub praktyce
oraz, w stosownych przypadkach, odpowiednie władze wyraziły na to
zgodę; 2) jeżeli pracownica, w rozumieniu art. 2, została zwolniona
18 Wyrok TS w sprawie Kleist, pkt 39.
w okresie, o którym mowa w pkt 1, pracodawca powinien przedstawić na
19 Wyrok TS w sprawie Kleist, pkt 42.
piśmie należycie uzasadnione powody jej zwolnienia; 3) państwa człon-
20 Wyrok TS w sprawie Kleist, pkt 43.
kowskie podejmują niezbędne środki w celu ochrony pracownic, w rozu-
21 Dyrektywa 92/85/WE z 19.10.1992 r. w sprawie wprowadzenia środków
mieniu art. 2, przed konsekwencjami zwolnienia niezgodnego z prawem,
służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia
na mocy pkt 1 .
pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły i pracownic kar- 26 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 26.
miących piersią (Dziesiąta Dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16
27 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 39.
ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG), Dz. Urz. WE L 348 z 28.11.1992 r.,
28 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 28.
s. 1, dalej jako dyrektywa 92/85/WE.
29 Zob. wyroki TS: z 14.07.1994 r. w sprawie C-32/93, Webb, ECR 1994,
22 Wyrok TS z 11.10.2007 r. w sprawie C-460/06, Nadine Paquay v. Soci�t�
s. I-3567, pkt 21; z 4.10.2001 r. w sprawie C-109/00, Tele Danmark,
d architectes Hoet+ Minne SPRL, Zb. Orz. 2007, s. I-08511. ECR 2001, s. I-6993, pkt 26.
23 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 17 21. 30 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 30.
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
32
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
przez dyrektywę 92/85/WE, a w szczególności przez jej Głównym problemem wymagającym zaangażowania TS było
art. 10, należy zwrócić uwagę, iż zakaz zwolnienia kobiety wskazanie momentu objęcia ochroną przed wypowiedzeniem
w ciąży, kobiety, która niedawno rodziła i kobiety karmiącej umowy o pracę dla kobiety, która została zapłodniona poza-
piersią w okresie ochronnym nie ogranicza się do doręczenia ustrojowo. S. Mayr przebywała na zwolnieniu lekarskim od
decyzji o zwolnieniu. Ochrona przyznana przez ten przepis 8 13.03.2005 r., zaś 10.03.2005 r., podczas rozmowy telefo-
wyklucza zarówno powzięcie decyzji o zwolnieniu, jak i pod- nicznej, pracodawca poinformował ją, że wypowiada jej umowę
jęcie działań przygotowawczych do zwolnienia, takich jak o pracę ze skutkiem na 26.03.2005 r. Powódka poinformowała
poszukiwanie i prognozowanie definitywnego zastąpienia pracodawcę, że w dniu wypowiedzenia komórki jej zostały już
danej pracownicy z powodu jej ciąży lub narodzenia dziecka31. zapłodnione metodą in vitro (zaś po 3 dniach zapłodnione
Trybunał Sprawiedliwości zwrócił też uwagę, że odmienna komórki zostały umieszczone w jej macicy). Tym samym
wykładnia, ograniczająca zakaz zwolnienia do samego tylko powódka utrzymywała, że w dniu dokonania wypowiedzenia
doręczenia decyzji o zwolnieniu w czasie okresu ochronnego, korzystała z ochrony przed zwolnieniem z powodu ciąży36.
o którym stanowi art. 10 dyrektywy 92/85/WE, pozbawiłaby Oberster Gerichtshof postanowił zawiesić postępowanie
to unormowanie skuteczności (effet utile) i mogłaby spowo- i skierować do TS następujące pytanie prejudycjalne:  Czy
dować ryzyko nadużycia przez pracodawców tego zakazu ze pracownicę, która poddaje się zabiegowi zapłodnienia in vitro
szkodą dla uprawnień nadanych przez dyrektywę 92/85/WE należy uważać za �pracownicę w ciąży w rozumieniu art. 2
kobietom w ciąży, kobietom, które niedawno rodziły i kobie- lit. a pierwsza część zdania dyrektywy Rady 92/85/WE37, jeżeli
tom karmiącym piersią. w momencie wypowiedzenia jej komórki jajowe zostały już
Jeżeli chodzi o pierwszą część drugiego pytania, to TS przyjął, zapłodnione nasieniem partnera i tym samym jeżeli istnieją
że decyzja o zwolnieniu z powodu ciąży lub urodzenia dziecka już embriony in vitro, choć nie zostały one jeszcze umiesz-
jest niezgodna z art. 2 ust. 1 i art. 5 ust. 1 dyrektywy 76/207/WE, czone w ciele kobiety?
niezależnie od momentu, w którym owa decyzja o zwolnieniu Odpowiadając na zadane pytanie, TS stwierdził, że
jest doręczona, a nawet gdy jest ona doręczona po zakończe- zarówno z treści art. 10 dyrektywy 92/85/WE, jak i z jej głów-
niu okresu ochronnego, o którym mowa w art. 10 dyrektywy nego celu wynika, iż aby korzystać z ochrony przed zwolnie-
92/85/WE32. Jeżeli zaś chodzi o drugą część drugiego pytania, niem przyznanej przez ten artykuł, dana ciąża musiała się już
to TS zaznaczył, że  wyżej wskazany art. 6 nie narzuca pań- rozpocząć38. Trybunał Sprawiedliwości zgodził się tu z argu-
stwom członkowskim określonego środka w razie naruszenia mentacją rządu austriackiego, że należy dopuścić możliwie
zakazu dyskryminacji, lecz pozostawia państwom członkow- najwcześniejszą chwilę istnienia ciąży w celu zapewnienia bez-
skim wolny wybór pomiędzy różnymi rozwiązaniami właści- pieczeństwa i ochrony pracownic w ciąży. Niemniej jednak
wymi do realizacji celu dyrektywy 76/207, w zależności od nawet jeżeli by przyjąć, że w przypadku zapłodnienia metodą
różnych sytuacji, które mogą się pojawić 33. Trybunał Spra- in vitro chwilą tą byłby transfer zapłodnionych komórek jajo-
wiedliwości podkreślał, że głównym celem pozostaje osiągnię- wych do macicy kobiety, to jednak z uwagi na przestrzeganie
cie faktycznej równości szans, co nie może zostać zrealizo- zasady pewności prawnej nie można dopuścić, aby ochrona
wane, gdy brakuje środków właściwych dla przywrócenia tej ustanowiona przez art. 10 dyrektywy 92/85/WE była rozciąg-
równości w sytuacji gdy się jej nie przestrzega. Środki te nięta na pracownicę wówczas, gdy w chwili dokonania jej
powinny zapewniać faktyczną i skuteczną ochronę prawną wypowiedzenia nie został jeszcze dokonany wyżej wymie-
i mieć w stosunku do pracodawcy odstraszające działanie. niony transfer komórek zapłodnionych39. W rzeczywistości
Tego rodzaju nakazy siłą rzeczy wymuszają uwzględnienie szcze- bowiem, jeżeli dopuszczono by taką możliwość, możliwe
gólnych okoliczności każdego przypadku naruszenia zasady rów- byłoby przyznanie tej ochrony nawet wówczas, gdy taki trans-
ności. Ponadto, TS zaznaczył, że w sytuacji gdy odszkodowanie fer byłby z różnych powodów odraczany przez wiele lat lub
pieniężne jest środkiem, który ma zrealizować wyżej określony nawet gdyby ostatecznie zrezygnowano z takiego transferu.
cel, powinno ono być odpowiednie, czyli pozwolić całkowicie Niemniej jednak pracownica, która poddała się zabiegowi
naprawić faktycznie poniesioną szkodę i doznaną w związku zapłodnienia in vitro, może się powoływać na ochronę przed
z dyskryminującym zwolnieniem krzywdę, zgodnie z właści- dyskryminacją ze względu na płeć, przyznaną przez dyrek-
wymi przepisami krajowymi. Tym samym na państwach człon- tywę, dotyczącą równego traktowania mężczyzn i kobiet
kowskich spoczywa obowiązek zadbania o to, by naruszenia (dyrektywa 76/207/WE)40.
prawa unijnego były karane analogicznie i przy zastosowaniu W zakresie tym TS zwrócił uwagę, że zabiegi, takie jak te,
porównywalnych procedur do tych, które mają zastosowanie do którym poddała się S. Mayr dotyczą wyłącznie kobiet. Zwol-
naruszeń prawa krajowego o podobnym charakterze i ciężarze. nienie kobiety zasadniczo na tej podstawie, że znajduje się
Rozumowanie to znajduje zastosowanie mutatis mutandis do w zaawansowanym stadium zabiegu zapłodnienia in vitro jest
naruszeń prawa UE o podobnym charakterze i ciężarze34. sprzeczne z zasadą równego traktowania kobiet i mężczyzn.
Dyskryminacja ze względu na płeć, w powiązaniu z ciążą Ponieważ jednak zwolnienie powódki w postępowaniu przed
pracownicy, do której doszło w wyniku zapłodnienia in vitro, sądem krajowym nastąpiło w czasie, gdy znajdowała się ona
była przedmiotem rozważań TS w sprawie Sabine Mayr35.
36 Wyrok TS w sprawie Mayr, pkt 16 21.
31 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 33. 37 Pracownicą w ciąży jest każda pracownica w ciąży, która poinformuje
32 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 42. o tym stanie swojego pracodawcę zgodnie z prawem krajowym i/lub prak-
33 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 44. tyką krajową.
34 Wyrok TS w sprawie Paquay, pkt 49, 52. 38 Wyrok TS w sprawie Mayr, pkt 37.
35 Wyrok TS z 26.02.2008 r. w sprawie C-506/06, Sabine Mayr v. Biickerei 39 Wyrok TS w sprawie Mayr, pkt 40 41.
und Konditorei Gerhard FI�ckner OHG, Zb. Orz. 2008, s. I-1017. 40 Wyrok TS w sprawie Mayr, pkt 43 44.
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
33
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
na zwolnieniu chorobowym w celu poddania się zabiegowi rozwiązywania stosunku pracy z pracownicami określonymi
zapłodnienia metodą in vitro, sąd krajowy powinien ustalić, w art. 10, wykonywany według zasad proceduralnych właści-
czy zwolnienie powódki spowodowane było tym, że poddała wych dla skargi prawa krajowego, jeśli jednak zasady te nie są
się takiemu zabiegowi41. Trybunał Sprawiedliwości podkreślił, mniej korzystne niż w przypadku podobnych postępowań
że z natury rzeczy pracownicy obojga płci mogą przejściowo o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) i nie
napotkać przeszkodę w świadczeniu pracy z powodu zabie- mogą powodować w praktyce, że korzystanie z uprawnień
gów medycznych, którym się muszą poddać. Niemniej jednak wynikających z prawa unijnego stanie się niemożliwe (zasada
zabiegi w postaci punkcji w celu pobrania komórek jajowych skuteczności). Zważywszy na powyższe, co podkreślił TS, ter-
oraz transfer komórek jajowych, pobranych w czasie tej punk- min prekluzyjny 15 dni, mający zastosowanie do skargi
cji niezwłocznie po ich zapłodnieniu, dotyczą jedynie bezpoś- o stwierdzenie nieważności i przywrócenie do pracy, nie
rednio kobiet. Tym samym, w ocenie TS, zwolnienie kobiety wydaje się spełniać warunku skuteczności, niemniej weryfika-
na tej podstawie, że znajduje się ona w zaawansowanym sta- cja tego należy do sądu krajowego46.
dium zabiegu zapłodnienia metodą in vitro stanowi dyskrymi- Następnie TS uznał, że wykładni art. 2 w zw. z art. 3 dyrek-
nację bezpośrednią ze względu na płeć42. tywy 76/2007/WE należy dokonywać w ten sposób, iż stoi on
W analizowanym okresie Trybunał w Luksemburgu rozpo- na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, szczególnemu dla
znawał również sprawy dotyczące zagadnienia sądowej ochrony przewidzianej w art. 10 dyrektywy 92/85/WE
ochrony praw jednostek wynikających z prawa unijnego w przypadku rozwiązania z pracownicą w ciąży stosunku
w kontekście ograniczenia środków prawnych przysługują- pracy, które to uregulowanie krajowe pozbawia tę pracownicę
cych kobiecie, z którą rozwiązano stosunek pracy podczas jej możliwości wniesienia skargi o odszkodowanie, chociaż
ciąży. Tym samym na krótką analizę zasługuje wyrok TS skarga ta przysługuje każdemu innemu zwolnionemu z pracy
w sprawie C-63/08, Pontin43. W przedmiotowej sprawie prze- pracownikowi, jeżeli takie ograniczenie środków prawnych
pisy prawa luksemburskiego przewidywały, że skarga stanowi mniej korzystne traktowanie kobiety w związku
o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy z ciążą. Trybunał Sprawiedliwości zaznaczył, że mniej
o pracę nie przysługuje pracownicy w ciąży, takiej jak V. Pon- korzystne traktowanie takiej pracownicy zachodzi w szczegól-
tin, gdyż nie ma ona, zgodnie z art. L. 337-1 kodeksu pracy, ności wówczas, gdy zasady proceduralne, dotyczące jedynej
możliwości wyboru pomiędzy skargą o stwierdzenie nieważ- skargi przysługującej pracownicom w przypadku rozwiązania
ności i przywrócenie do pracy, przewidzianą w tym przepisie stosunku pracy, nie przestrzegają zasady skutecznej ochrony
(dalej jako skarga o stwierdzenie nieważności i przywrócenie sądowej praw przyznanych jednostkom na mocy prawa UE.
do pracy) a skargą o odszkodowanie, lecz powinna bezwzględ- Weryfikacja możliwości skorzystania z prawa do skutecznej
nie przedstawić swojemu pracodawcy zaświadczenie lekarskie ochrony sądowej przez taką pracownicę została pozostawiona
o ciąży w terminie ośmiu dni od doręczenia decyzji o rozwią- przez TS sądowi krajowemu47.
zaniu stosunku pracy, jak to przewiduje art. L. 337-1 ust. 1
ak. 2 kodeksu pracy (dalej jako termin 8 dni), i wnieść skargę
o stwierdzenie nieważności i przywrócenie do pracy do pre- 3. Stopniowe wprowadzanie w życie zasady
zesa sądu pracy w terminie 15 dni od rozwiązania umowy,
równego traktowania kobiet i mężczyzn
który to termin przewidziany został w art. L. 337-1 ust. 1
w dziedzinie zabezpieczenia społecznego
ak. 4 kodeksu pracy (dalej jako termin 15 dni)44. Innymi
(dyrektywa 79/7/EWG48)
słowy, pracownicy w ciąży, która z jakiejkolwiek przyczyny,
nawet niezależnej od swojej woli, pozwoliła upłynąć odpo-
wiednio terminom 8 i 15 dni, nie przysługuje już prawo wnie-
W wyroku w sprawie C-423/04, Sarah Margaret Richards49
sienia skargi w celu zakwestionowania rozwiązania z nią sto-
kwestią wymagającą zaangażowania TS była odmowa przy-
sunku pracy, ponieważ w przypadku upłynięcia tych terminów
znania transseksualiście emerytury w tym samym wieku co
rozwiązanie stosunku pracy z taką pracownicą w ciąży nie jest
kobiecie, w sytuacji gdy zmienił on płeć z męskiej na żeńską.
już nieważne i nieprawidłowe, lecz w pełni ważne.
W omawianej sprawie Sarah Margaret Richards została zare-
Trybunał Sprawiedliwości, powołując się szeroko na swoje
jestrowana w dniu urodzin jako osoba płci męskiej. W związku
wcześniejsze orzecznictwo dotyczące zasady efektywności
ze zdiagnozowaniem dysforii płciowej dokonano operacji
i ekwiwalentności, podkreślał zadania sądów krajowych, słu-
zmiany płci. Już jako kobieta złożyła wniosek o przyznanie
żące weryfikacji zgodności przepisów procedury krajowej
świadczenia emerytalnego, począwszy od swoich 60. urodzin.
z wymaganiami stawianymi im przez prawo unijne45. Wypo-
Organ rentowy oddalił ten wniosek.
wiadając się w uprawnionym zakresie w przedmiocie regulacji
Na wstępie TS podkreślił, że do państw członkowskich
krajowych, TS stwierdził, że wykładni art. 10 i art. 12 dyrek-
należy określenie warunków prawnego uznania zmiany płci
tywy 92/85/WE należy dokonywać w ten sposób, iż nie stoją
danej osoby50. Ponadto, TS orzekł, że zakres ochrony wynikający
na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego,
przewidującemu szczególny środek prawny w zakresie zakazu
46 Wyrok TS w sprawie Pontin, pkt 62, 69.
47 Wyrok TS w sprawie Pontin, pkt 76.
48 Dyrektywa Rady 79/7/EWG z 19.12.1978 r. w sprawie stopniowego
41 Wyrok TS w sprawie Mayr, pkt 47 48. wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn
42 Wyrok TS w sprawie Mayr, pkt 50. w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. WE L 6 z 1979 r., s. 24),
43 Wyrok TS z 29.10.2009 r. w sprawie C-63/08, Virginie Pontin v. T-Coma- dalej jako dyrektywa 79/7/EWG.
lux S.A., Zb. Orz. 2009, s. I-10467. 49 Wyrok TS z 27.04.2006 r. w sprawie C-423/04, Sarah Margaret Richards
44 Wyrok TS w sprawie Pontin, pkt 29. v. Secretary of State for Work and Pensions, Zb. Orz. 2006, s. I-3585.
45 Wyrok TS w sprawie Pontin, pkt 37 50. 50 Wyrok TS w sprawie Richards, pkt 21.
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
34
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
z dyrektywy Rady 79/7/EWG nie może być ograniczony tylko od zakazu dyskryminacji ze względu na płeć, przewidziany
do dyskryminacji wynikającej z przynależności do jednej w art. 7 ust. 1 lit. a dyrektywy 79/7/EWG, należy interpreto-
z płci. W istocie, dyrektywa ta powinna również znajdować wać ściśle. Dlatego wykładni tego przepisu należy dokonywać
zastosowanie w przypadku dyskryminacji, które mają swoje w ten sposób, że ma on jedynie na celu ustalenie różnego
podłoże w zmianie płci danej osoby51. Następnie TS wyjaś- wieku emerytalnego dla mężczyzn i kobiet. Jednak spór
niał, że rozpatrywana w postępowaniu przed sądem krajo- w postępowaniu przed sądem krajowym tego nie dotyczył56.
wym nierówność traktowania polega na niemożności uznania, W orzeczeniu TS wydanym w sprawach połączonych:
do celów stosowania ustawy krajowej o emeryturach, nowej C-231/06 do C-233/06, Jonkman57 stan faktyczny i prawny
płci S.M. Richards, nabytej w następstwie operacji. W anali- przedstawiał się następująco. E. Jonkman, H. Vercheval oraz
zowanym przypadku, w przeciwieństwie do kobiet, których N. Permesaen, po ukończeniu pracy w charakterze stewardes
płeć nie była wynikiem operacji zmiany płci i które mogą korzys- w Sabena SA (belgijskie przedsiębiorstwo transportu lotni-
tać z emerytury w wieku 60 lat, S.M. Richards nie mogła spełnić czego) złożyły wniosek o przyznanie emerytury należnej perso-
jednego z warunków przyznania emerytury, tzn. warunku zwią- nelowi latającemu lotnictwa cywilnego. Złożyły te wnioski
zanego z wiekiem emerytalnym. W związku z tym, że nierów- odpowiednio w 1992 r., 1995 r. i 1996 r. w celu skorzystania
ność traktowania, którego ofiarą była S.M. Richards, spowodo- ze swoich uprawnień emerytalnych, począwszy odpowiednio
wana była zmianą płci należało uznać ją za dyskryminację, od 1.03.1993 r., od 1.07.1996 r. i od 1.02.1997 r. Organ eme-
zakazaną przez art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7/EWG52. rytalny przyznał im emeryturę, niemniej jednak wnioskodaw-
Trybunał Sprawiedliwości nie podzielił stanowiska rządu czynie odwołały się od otrzymanych decyzji do sądów pracy,
Zjednoczonego Królestwa, przedstawionego w sprawie, podnosząc, że wyliczenie ich emerytur dokonane zostało na
jakoby  żadne prawo przyznane na mocy prawa wspólnoto- podstawie dyskryminujących przepisów oraz iż powinny one
wego nie zostało naruszone decyzją o odmowie emerytury otrzymać emeryturę obliczoną według tych samych reguł, co
z 12.03.2002 r., gdyż prawo do świadczenia emerytalnego personel pokładowy płci męskiej. Dokładniej rzecz ujmując,
wynika wyłącznie z prawa krajowego 53. Trybunał ten przy- z porównania wyliczeń emerytur zainteresowanych wynikało,
pomniał w tym zakresie, że prawo unijne nie narusza właści- że kwoty wynagrodzeń uwzględnione przez organ emerytalny
wości państw członkowskich w zakresie organizacji systemów były w okresie od 1.01.1964 r. do 31.12.1980 r. znacznie niż-
zabezpieczenia społecznego, i iż w związku z brakiem harmo- sze dla stewardes niż dla stewardów, mimo iż ich wynagrodze-
nizacji na poziomie unijnym do ustawodawstwa każdego pań- nie podstawowe było identyczne. Takie wyliczenie emerytur
stwa członkowskiego należy określenie przesłanek uzyskania wynikało z różnicy wynagrodzenia między stewardesami
prawa lub obowiązku przynależności do systemu zabezpiecze- a pozostałymi członkami personelu pokładowego w określo-
nia społecznego oraz przesłanek uprawnienia do świadczeń. nym powyżej okresie. Dekret królewski z 10.01.1964 r. okreś-
Jednak przy korzystaniu z tej kompetencji państwa członkow- lający wysokość składek przeznaczonych na finansowanie sys-
skie muszą przestrzegać prawo unijne. Chociaż motywy temu emerytalnego i rentowego personelu latającego lotnictwa
dyrektywy 79/7/EWG nie wyjaśniają racji bytu odstępstw, cywilnego, a także szczegółowe zasady wypłaty rent i emerytur
które ta przewiduje, to z charakteru wyjątków, zawartych (z 17.01.1964 r.), który wszedł w życie 1.01.1964 r. wprowa-
w art. 7 ust. 1 dyrektywy 79/7/EWG54 można wywnioskować, dził specjalny system emerytalny dla personelu latającego lotni-
że prawodawca unijny zgodził się, by państwa członkowskie ctwa cywilnego, z którego stewardesy były jednak wykluczone.
zachowały tymczasowo w dziedzinie emerytur przywileje dla Przyczyną wykluczenia stewardes z tego specjalnego systemu
kobiet, aby umożliwić im przystąpienie do stopniowej zmiany emerytalnego był brak możliwości kontynuowania kariery
systemów emerytalnych w tym zakresie, nie zakłócając złożo- zawodowej w charakterze członków personelu latającego wraz
nej równowagi finansowej tych systemów. Wiele takich przy- z ukończeniem 40 lat. Nie były one zatem w stanie pracować
wilejów przewiduje możliwość wcześniejszego korzystania w tym charakterze do końca kariery zawodowej. Problematyka
z uprawnień emerytalnych przez pracowników płci żeńskiej kariery zawodowej w Sabena SA i systemu emerytalnego ste-
niż przez pracowników płci męskiej, jak przewiduje art. 7 ust. wardes była przedmiotem wielu sporów przed sądami belgij-
1 lit. a dyrektywy 79/7/EWG55. Konkludując, TS podkreślił, że skimi. Ostatecznie Królestwo Belgii przyjęło dekret królewski
zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wyjątek z 25.06.1997 r., zgodnie z którym stewardesy, które wykony-
wały tę pracę w okresie od 1.01.1964 r. do 31.12.1980 r.,
miały od tego momentu prawo do emerytury obliczonej na
tych samych zasadach jak stewardzi, pod warunkiem jednora-
51 Wyrok TS w sprawie Richards, pkt 24.
zowego opłacenia składek wyrównawczych wraz z odsetkami
52 Wyrok TS w sprawie Richards, pkt 28 30. Artykuł 4 ust. 1 dyrektywy
79/7/EWG stanowi:  Zasada równego traktowania oznacza brak jakiej-
wynoszącymi 10% rocznie. Owe składki wyrównawcze stano-
kolwiek dyskryminacji ze względu na płeć, bądz
bezpośrednio, bądz

wią, w istocie, różnicę między składkami wpłaconymi przez
pośrednio poprzez odwołanie, zwłaszcza do stanu cywilnego lub rodzin-
stewardesy w okresie między 1.01.1964 r. a 31.12.1980 r.,
nego, w szczególności jeżeli chodzi o:
a wyższymi składkami wpłaconymi przez stewardów w tym
" zakres stosowania systemów i warunki objęcia systemami,
" obowiązek opłacania i obliczania wysokości składek,
samym okresie58.
" obliczanie wysokości świadczeń, w tym podwyżek należnych na (...) mał-
żonka i na osobę będącą na utrzymaniu oraz jeżeli chodzi o warunki doty-
czące okresu wypłaty świadczeń i zachowanie prawa do świadczeń .
53 Wyrok TS w sprawie Richards, pkt 32. 56 Wyrok TS w sprawie Richards, pkt 36 37.
54 Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 79/7/EWG przewiduje, że dyrektywa ta nie 57 Wyrok TS z 21.06.2007 r. w sprawach połączonych: C-231/06, C-232/06
narusza prawa państw członkowskich do wyłączenia z jej zakresu:  a) usta- i C-233/06, Office national des pensions v. Emilienne Jonkman i H�lŁne
lenia wieku emerytalnego dla celów przyznania rent i emerytur oraz skut- Vercheval i No�lle Permesaen v. Office national des pensions, Zb. Orz. 2007,
ków mogących z tego wypływać w odniesieniu do innych świadczeń; (...) . s. I-05149.
55 Wyrok TS w sprawie Richards, pkt 35. 58 Wyrok TS w sprawie Jonkman, pkt 3 9.
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
35
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
Cour du travail de Bruxelles uznał, że praktyczne zastoso- W sprawie C-577/08, Brouwer62, obywatelka belgijska
wanie systemu wyrównawczego, wprowadzonego przez E. Brouwer mieszkająca w Belgii pracowała jako pracownik
dekret królewski z 25.06.1997 r. może być dyskryminujące. przygraniczny w Niderlandach w okresie od 15.08.1960 r. do
Zwracając się z pytaniem prejudycjalnym do TS, podniósł 31.12.1998 r. Począwszy od 1.01.1999 r. zaprzestała praco-
w tym względzie, że jednorazowa wpłata znacznego kapitału wać i otrzymywała świadczenia przedemerytalne w Belgii.
stanowi dla emeryta niebagatelną przeszkodę. Prawo do pełnej emerytury w Belgii przysługiwało jej do
W pierwszej kolejności TS, powołując się na swoje wcześ- chwili ukończenia 65. roku życia, a następnie obowiązek ten
niejsze orzecznictwo, podniósł, że okoliczność, iż pracownik przeszedł na Królestwo Niderlandów. Emerytura obliczona
może się domagać objęcia ze skutkiem wstecznym systemem proporcjonalnie do ukończonych okresów ubezpieczenia
emerytalnym, nie pozwala mu uniknąć zapłaty składek należ- została ustalona na kwotę 11.724,61 euro i przyznana jej,
nych za taki okres przynależności do systemu. W przypadku począwszy od 1.05.2004 r. E. Brouwer zakwestionowała
gdy wystąpiła dyskryminacja, przywrócenie równości trakto- wysokość przyznanej jej emerytury, twierdząc, że w odniesie-
wania powinno na nowo postawić dyskryminowanego pra- niu do okresu od 1.01.1968 r. do 31.12.1994 r. wspomniana
cownika w takiej samej sytuacji, jak sytuacja pracowników wysokość została obliczona na podstawie fikcyjnych lub
odmiennej płci. W konsekwencji, pracownik taki nie może ryczałtowych wynagrodzeń, które podczas tego okresu były
wymagać, w szczególności na płaszczyz
nie finansowej, lep- niższe dla pracowników płci żeńskiej niż dla ich współpra-
szego traktowania niż traktowanie, któremu by podlegał, cowników płci męskiej63.
gdyby został prawidłowo objęty systemem emerytalnym. Zasadniczym pytaniem zadanym TS przez sąd krajowy
Ponadto, aby uniknąć odwróconej dyskryminacji, składki było, czy art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7/EWG stoi na przeszko-
wyrównawcze mogą zostać powiększone o odsetki mające na dzie przepisom krajowym, na mocy których w odniesieniu do
celu rekompensatę spadku wartości pieniądza. W istocie, na okresu 1968 1994 sposób obliczania emerytur pracowników
co zwróciła uwagę także rzecznik generalna J. Kokott w swo- przygranicznych płci żeńskiej opierał się na fikcyjnych lub
jej opinii, takie powiększenie gwarantuje, że składki wpłacone ryczałtowych wynagrodzeniach dziennych niższych od wyna-
przez nowych członków nie są w rzeczywistości niższe niż grodzeń pracowników przygranicznych płci męskiej64. Trybu-
składki wpłacone przez pracowników będących członkami nał Sprawiedliwości stwierdził, że aby odpowiedzieć na to
systemu emerytalnego od początku jego istnienia59. pytanie, należy  jak słusznie podniosła Komisja  podzielić
W drugiej kolejności TS zważył, że ustalenie stopy odsetek okres 1968 1994, którego dotyczy spór przed sądem krajo-
(na poziomie 10%) wyższej niż stopa, która jest niezbędna do wym. Mianowicie należy wyróżnić okres od 23.12.1984 r.,
zrekompensowania zmniejszenia wartości pieniądza skutkuje czyli daty upływu terminu transpozycji dyrektywy 79/7/EWG
tym, iż składki wpłacone przez nowych członków są w rzeczy- do 31.12.1994 r. i okres od 1.01.1968 r. do 22.12.1984 r.
wistości wyższe niż składki wpłacone przez pracowników Tym samym TS podkreślił, że co się tyczy okresu od 1.01.1968 r.
będących od początku członkami systemu emerytalnego. Dla- do 22.12.1984 r. (jako że dyrektywa 79/7/EWG została przy-
tego zamiast postawić stewardesy w takiej samej sytuacji jak jęta dopiero w 1978 r., a jej termin transpozycji został usta-
stewardzi, stopa ta przyczyniła się do kontynuacji nierównego lony na 23.12.1984 r.), zgodność rozpatrywanych przepisów
traktowania stewardes. Ostatecznie TS uznał, że do sądu kra- krajowych może być badana wyłącznie w stosunku do byłego
jowego, mającego pełną wiedzę na temat prawa krajowego, art. 119 TWE. Niemniej jednak omawiane przepisy krajowe,
należy ustalenie, w jakim stopniu stopa odsetek w wysokości dotyczące ustawowych systemów emerytalnych, znajdowały
10% rocznie, o której stanowi dekret królewski z 25.06.1997 r., się poza zakresem stosowania wspomnianego artykułu i z tego
może zawierać część odsetek, których celem jest zrekompen- względu nie można było uważać, że są z nim sprzeczne. Co się
sowanie utraty wartości pieniądza60. tyczy okresu od 23.12.1984 r. do 31.12.1994 r., to TS stwier-
Następnie Trybunał w Luksemburgu zdecydowanie podkreś- dził, że Królestwo Belgii nie dopełniło obowiązków ciążących
lił, że w następstwie wydania wyroku w trybie prejudycjalnym, na nim na mocy dyrektywy 79/7/EWG w odniesieniu do obli-
z którego wynika niezgodność ustawodawstwa krajowego z pra- czania emerytury, stosując do 1.01. 1995 r. dyskryminujący
wem unijnym, na władzach tego państwa członkowskiego spo- sposób obliczania, który opierał się na fikcyjnych lub ryczałto-
czywa obowiązek przyjęcia środków ogólnych lub szczegóło- wych wynagrodzeniach dziennych, wyższych dla pracowni-
wych  odpowiednich do zapewnienia przestrzegania prawa UE, ków przygranicznych płci męskiej od tych ustalonych dla pra-
w szczególności poprzez uzgodnienie w najkrótszym czasie nie- cowników przygranicznych płci żeńskiej za taką samą pracę
zgodnych przepisów prawa oraz zapewnienie pełnej skuteczności lub za pracę tej samej wartości65.
uprawnień unijnych jednostek. W razie stwierdzenia dyskrymi- Kończąc rozważania w przedmiotowej sprawie, TS wyjaś-
nacji sąd krajowy zobowiązany jest  tak długo, jak nie zostaną niał, że  oprócz istnienia ryzyka poważnych reperkusji finan-
przyjęte środki zapewniające równe traktowanie  do niestoso- sowych ze względu, m.in., na znaczną liczbę stosunków praw-
wania wszelkich dyskryminujących przepisów krajowych bez nych nawiązanych w dobrej wierze na podstawie uregulowania
konieczności żądania lub oczekiwania uprzedniego uchylenia uważanego za prawnie obowiązujące, innym czynnikiem,
tych przepisów przez ustawodawcę oraz do zastosowania wobec który należy wziąć pod uwagę w celu uzasadnienia ogranicze-
członków gorzej traktowanej grupy przepisów obowiązujących nia skutków wyroku w czasie, jest istnienie obiektywnej
wobec osób należących do tej drugiej kategorii61.
62 Wyrok TS z 29.07.2010 r. w sprawie C-577/08, Rijksdienst voor Pensioenen
v. Elisabeth Brouwer, por. www.curia.europa.eu.
59 Wyrok TS w sprawie Jonkman, pkt 23 25. 63 Wyrok TS w sprawie Brouwer, pkt 8 11.
60 Wyrok TS w sprawie Jonkman, pkt 33, 34. 64 Wyrok TS w sprawie Brouwer, pkt 27.
61 Wyrok TS w sprawie Jonkman, pkt 41. 65 Wyrok TS w sprawie Brouwer, pkt 28 30.
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
36
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
i istotnej niepewności odnośnie do zakresu przepisów a jej celem jest zapewnienie świadczenia na rzecz pracowni-
wspólnotowych 66. Konkludując, TS uznał, że  nie można ków w przypadku zajścia ryzyka objętego ubezpieczeniem,
w niniejszym przypadku ustalić istnienia obiektywnej niepew- jakim jest starość lub niezdolność do pracy. Taka renta ubez-
ności odnośnie do zakresu stosowania art. 4 ust. 1 dyrektywy pieczeniowa stanowi w ten sposób świadczenie uzupełniające,
79/7/EWG, stwierdzenie to wystarcza do uzasadnienia braku które wchodzi w zakres przedmiotowy tej dyrektywy oraz nie
ograniczenia skutków niniejszego wyroku w czasie 67. jest objęte żadnym z przewidzianych w niej wyłączeń71. Trybu-
nał Sprawiedliwości zaznaczył, że świadczenia otrzymywane
podczas urlopów macierzyńskich przez panią Mayer były
4. Wprowadzenie w życie zasady równego częściowo wypłacane przez państwo i częściowo przez praco-
dawcę. Tym samym ta ostatnia okoliczność wystarczy, w oce-
traktowania kobiet i mężczyzn w systemach
nie TS, aby stwierdzić, że wynagrodzenie za urlop było wypła-
zabezpieczenia społecznego pracowników
cane przez pracodawcę zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. g dyrektywy
(dyrektywa 86/378/EWG68)
86/378/EWG zmienionej dyrektywą 96/97/WE. Dlatego TS uznał,
że interpretowany przepis dyrektywy 86/378/EWG zmienionej
dyrektywą 96/97/WE stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajo-
Przedmiotem sporu w sprawie C-356/03, Mayer69 był brak
wego, którego skutkiem jest zawieszenie nabycia praw do renty
możliwości uwzględnienia (w ocenie zakładu zaopatrzenia
ubezpieczeniowej podczas ustawowych urlopów macierzyńskich
emerytalnego) okresów urlopu macierzyńskiego przy oblicza-
z powodu narzucenia warunku, aby podczas tych urlopów pracow-
niu praw do renty ubezpieczeniowej. Podczas urlopu macie-
nica otrzymywała dochód podlegający opodatkowaniu72.
rzyńskiego E. Mayer, która należała do prywatnej kasy cho-
rych, otrzymywała zasiłek macierzyński, wypłacany przez
państwo oraz dodatek do niego, wypłacany przez pracodawcę
5. Wprowadzenie w życie zasady równego
w wysokości różnicy między zasiłkiem wypłacanym przez
państwo a ostatnim otrzymanym wynagrodzeniem netto. traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie
Świadczenie pracodawcy zwolnione było z opodatkowania.
dostępu do towarów i usług
W czasie urlopów macierzyńskich E. Mayer nie uzyskiwała więc
oraz dostarczania towarów i usług
dochodów podlegających składce na uzupełniający system eme-
(dyrektywa 2004/113/WE73)
rytalny, od których pracodawca byłby zobowiązany odprowa-
dzać miesięczne składki do tego podmiotu. W konsekwencji,
podczas obliczania renty ubezpieczeniowej, przysługującej
Jednym z najnowszych orzeczeń TS dotyczącym omawia-
E. Mayer, zakład emerytalny nie uwzględnił świadczeń, które
nej tematyki jest wyrok w sprawie C-236/09, Test-Achats74.
otrzymała ona od pracodawcy w czasie urlopu macierzyńskiego.
Wniosek do TS został złożony w związku ze sporem między
W orzeczeniu TS podkreślił, że prawa, o których mowa
Association Belge des Consommateurs Test-Achats ASBL,
w art. 6 ust. 1 lit. g dyrektywy 86/378/EWG zmienionej
a także Y. van Vugtem i Ch. Basselierem oraz radą ministrów
dyrektywą 96/97/WE70, to m.in. prawa do przyszłych rent
Królestwa Belgii dotyczącym stwierdzenia nieważności krajo-
i emerytur, których nabycie mogłoby zostać zawieszone przez
wej ustawy z 21.12.2007 r. transponującej do prawa belgij-
stosowanie przepisów krajowych dotyczących urlopu macie-
skiego dyrektywę 2004/113/WE. Skarżący uważali, że ustawa
rzyńskiego. Nie zgadzając się z argumentem zakładu zaopa-
z 21.12.2007 r. realizująca uprawnienie do wprowadzenia
trzenia emerytalnego, który twierdzi, że rozpatrywana
wyjątku, przewidziane w art. 5 ust. 2 dyrektywy 2004/113/WE75,
w postępowaniu przed sądem krajowym renta ubezpiecze-
jest sprzeczna z zasadą równości kobiet i mężczyzn.
niowa nie jest objęta dyrektywą 86/378/EWG w brzmieniu
zmienionym dyrektywą Rady 96/97/WE, ponieważ jej celem
jest wypłacenie zaktualizowanego ekwiwalentu wpłaconych
71 Wyrok TS w sprawie Mayer, pkt 27 30.
składek, a nie zapewnienie świadczenia na starość lub na
72 Wyrok TS w sprawie Mayer, pkt 31, 32.
wypadek niezdolności do pracy, TS podkreślił, że z całości
73 Dyrektywa Rady 2004/113/WE z 13.12.2004 r. wprowadzająca w życie
zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do
określonych w orzeczeniu odsyłającym okoliczności wynika,
towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (Dz. Urz. UE L 373
iż renta ta stanowi część uzupełniającego systemu emerytalnego,
z 21.12.2004 r., s. 37), dalej jako dyrektywa 2004/113/WE.
74 Wyrok TS z 1.03.2011 r. w sprawie C-236/09, Association belge des Con-
sommateurs Test-Achats ASBL, Yann van Vugt, Charles Basselier v. Conseil
66 Wyrok TS w sprawie Brouwer, pkt 36.
des ministrem, por. www.curia.europa.eu.
67 Wyrok TS w sprawie Brouwer, pkt 40.
75 Zob. art. 5 dyrektywy 2004/113/WE, zatytułowany  Czynniki aktuarialne ,
68 Dyrektywa Rady 86/378/EWG z 24.07.1986 r. w sprawie wprowadzenia
stanowi:  1. Państwa członkowskie zapewniają, że we wszystkich nowych
w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w systemach
umowach zawartych najpóz
niej po 21.12.2007 r. użycie płci jako czynnika
zabezpieczenia społecznego pracowników (Dz. Urz. WE L 225
w kalkulowaniu składek i świadczeń do celów ubezpieczenia i związanych
z 12.08.1986 r., s. 40), zmienionej dyrektywą Rady 96/97/WE z 20.12.1996 r.
usług finansowych nie powoduje różnic w składkach i odszkodowaniach
(Dz. Urz. WE L 46 z 1997 r., s. 20), dalej jako dyrektywa 86/378/EWG.
poszczególnych osób. 2. Niezależnie od ust. 1 państwa członkowskie mogą
69 Wyrok TS z 13.01.2005 r.w sprawie C-356/03, Elisabeth Mayer v. Versor- zdecydować przed 21.12.2007 r. o zezwoleniu na proporcjonalne różnice
gungsanstalt des Bundes und der L�nder, Zb. Orz. 2005, s. I-00295. w składkach i świadczeniach poszczególnych osób, w przypadkach, w których
70  1. Do przepisów sprzecznych z zasadą równego traktowania należą prze- użycie płci jest czynnikiem decydującym w ocenie ryzyka opartego na odpo-
pisy, które posługują się pojęciem płci pośrednio lub bezpośrednio wiednich i dokładnych danych aktualnych i statystycznych. Odnośne państwa
poprzez odniesienie zwłaszcza do stanu cywilnego lub rodzinnego, jeżeli członkowskie informują Komisję i zapewniają, że dokładne dane dotyczące
chodzi o: (...) g) zawieszenie zachowania lub nabycia praw w okresach użycia płci jako decydującego czynnika aktualnego są gromadzone, publiko-
urlopu macierzyńskiego lub urlopu ze względów rodzinnych, ustawowo wane i regularnie uaktualniane. Te państwa członkowskie dokonują przeglądu
lub umownie ustalonych, za które wynagrodzenie jest wypłacane przez swoich decyzji pięć lat po 21.12.2007 r., uwzględniając sprawozdanie Komisji,
pracodawcę . o którym mowa w art. 16, i przekazują wyniki tego przeglądu Komisji (...) .
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
37
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
Po pierwsze, TS przypomniał, że art. 6 Traktatu o Unii uprawnienia, są upoważnione do tego, by zezwalać ubezpieczycie-
Europejskiej (dalej jako TUE), który jest wspomniany w moty- lom na takie nierówne traktowanie bez ograniczenia w czasie77.
wie 1 dyrektywy 2004/113/WE, stanowił w ust. 2, iż UE sza- Po trzecie, Trybunał luksemburski powołując się na wcześniej-
nuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej sze orzecznictwo78, przypomniał, że zasada równego traktowania
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wol- wymaga, aby podobne sytuacje nie były traktowane w odmienny
ności (dalej jako EKPCz) oraz wynikające z tradycji konstytu- sposób, a odmienne sytuacje nie były traktowane jednakowo,
cyjnych wspólnych dla państw członkowskich jako zasady chyba iż takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione, zaś
ogólne prawa UE. Te prawa podstawowe zostały ujęte w Kar- porównywalność sytuacji należy rozpatrywać w świetle przed-
cie Praw Podstawowych UE (dalej jako Karta), która od miotu i celu aktu Unii, który wprowadza dane rozróżnienie. Jako
1.12.2009 r. ma taką samą moc prawną jak traktaty. Jako że bezsporne TS uznał, że celem dyrektywy 2004/113/WE w zakresie
motyw 4 dyrektywy 2004/113/WE odnosi się wyraz
nie do ubezpieczeń jest  co znajduje odzwierciedlenie w art. 5 ust. 1
postanowień Karty wyrażonych w art. 21 i art. 23 (które sta-  zastosowanie reguły jednolitych składek i świadczeń dla obu płci.
nowią, iż zakazana jest wszelka dyskryminacja oparta na płci Powołując się na motywy 18 i 19 tej dyrektywy, TS wskazał, że
oraz że należy zapewnić równość mężczyzn i kobiet we wszyst- dyrektywa 2004/113/WE opiera się na założeniu, iż  do celów
kich dziedzinach), zdaniem TS, należało ocenić ważność art. 5 stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn, usta-
ust. 2 dyrektywy 2004/113/WE w świetle tych postanowień nowionej w art. 21 i art. 23 Karty  odpowiednie sytuacje kobiet
Karty. Następnie TS podkreślił, że art. 19 ust. 1 TFUE przy- i mężczyzn są porównywalne w aspekcie składek i świadczeń
znaje Radzie uprawnienie, przy którego wykonywaniu z tytułu ubezpieczeń, do których przystąpili. Zdaniem TS w tych
powinna się ona stosować do art. 3 ust. 3 ak. 2 TUE, stano- okolicznościach istnieje niebezpieczeństwo, że wyjątek od rów-
wiącego, iż Unia zwalcza wykluczenie społeczne i dyskrymi- nego traktowania kobiet i mężczyzn, przewidziany w art. 5 ust. 2
nację oraz wspiera sprawiedliwość społeczną i ochronę dyrektywy 2004/113/WE, znajdzie bezterminowe przyzwolenie
socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między w prawie UE. Taki przepis, pozwalający zainteresowanym pań-
pokoleniami i ochronę praw dziecka, a także do art. 8 TFUE, stwom członkowskim na utrzymywanie bez ograniczenia czaso-
zgodnie z którym UE, we wszystkich swoich działaniach, wego wyjątku od reguły składek i świadczeń jednolitych dla obu
zmierza do zniesienia nierówności oraz wspierania równości płci, jest sprzeczny  w ocenie TS  z urzeczywistnianiem celu rów-
mężczyzn i kobiet. W opinii TS, unijny prawodawca ma nego traktowania kobiet i mężczyzn, jaki przyświeca dyrektywie
prawo wdrażać zasadę równego traktowania kobiet i męż- 2004/113/WE, i jest niezgodny z art. 21 i art. 23 Karty. Konkludu-
czyzn, a konkretnie regułę składek i świadczeń jednolitych dla jąc, TS orzekł, że art. 5 ust. 2 dyrektywy 2004/113/WE jest nie-
obu płci stopniowo i z zachowaniem właściwych okresów ważny ze skutkiem od 21.12.2012 r.79
przejściowych76. W omawianym zakresie należy też przywołać wyrok TS w spra-
Po drugie, przechodząc do interpretacji przepisów analizo- wie C-326/09, Komisja Europejska v. Rzeczypospolita Polska80.
wanej dyrektywy, TS zaznaczył, że przy stopniowym urzeczy- Komisja nie otrzymawszy od RP do 21.12.2007 r. informacji
wistnianiu tej równości to ustawodawca Unii określa, kiedy o przepisach ustawowych, wykonawczych i administracyjnych,
powinna nastąpić jego interwencja, z uwzględnieniem ewolu- transponujących dyrektywę Rady 2004/113/WE do krajowego
cji warunków gospodarczych i społecznych w UE. W związku porządku prawnego, wszczęła postępowanie w sprawie uchybie-
z tym ustawodawca unijny miał prawo wdrażać zasadę rów- nia zobowiązaniom państwa członkowskiego, przewidziane
nego traktowania kobiet i mężczyzn, a konkretnie regułę skła- w art. 226 TWE (obecnie art. 258 TFUE), i wezwała RP do przed-
dek i świadczeń jednolitych dla obu płci, w sposób stopniowy stawienia stanowiska. Strona polska poinformowała, że niektóre
i z zachowaniem właściwych okresów przejściowych. Powyż- przepisy dyrektywy 2004/113/WE mają już swoje odpowiedniki
sze stało się przesłanką ku temu, aby w art. 5 ust. 1 dyrektywy w obowiązujących przepisach krajowych, a ponadto, środki
2004/113/WE przyjąć, że różnice w zakresie składek i świad- konieczne do implementacji dyrektywy są przedmiotem wciąż
czeń, wynikające z użycia czynnika płci przy ich obliczaniu, trwających prac legislacyjnych. Nie uzyskawszy póz
niej żadnej
powinny zostać zniesione najpóz
niej do 21.12.2007 r. Tytu- informacji dotyczącej przyjęcia środków implementacyjnych,
łem wyjątku od ogólnej reguły składek i świadczeń jednoli- Komisja wniosła skargę do TS, podnosząc, że RP nie przyjęła nie-
tych dla obu płci przyznano natomiast tym państwom człon- zbędnych przepisów implementujących, a w każdym razie nie
kowskim, których prawo krajowe nie stosowało jeszcze tej zostały one Komisji przekazane.
reguły w czasie przyjmowania dyrektywy 2004/113/WE, Strona polska z kolei podniosła, że w dniu przewidzianym jako
uprawnienie polegające na tym, że przed 21.12.2007 r. mogą data transpozycji dyrektywy 2004/113/WE ustawodawstwo kra-
one podjąć decyzję o zezwoleniu na istnienie proporcjonal- jowe, dotyczące równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie
nych różnic w składkach i świadczeniach poszczególnych dostępu do towarów i usług, było już zgodne z jej przepisami (na
osób, w przypadkach, w których użycie płci jest czynnikiem poparcie tych twierdzeń przywołano wykaz 11 tytułów polskich
decydującym w ocenie ryzyka, na podstawie odpowiednich aktów prawnych). Ponadto podkreślono, że polskie prawo zawiera
i dokładnych danych aktualnych i statystycznych. W tym liczne przepisy ustawowe mające zapewnić równość kobiet i męż-
samym ustępie przewidziano, że uprawnienie to zostanie czyzn, w tym przepisy pozwalające na wszczynanie postępowań
ponownie zbadane 5 lat po 21.12.2007 r. z uwzględnieniem
sprawozdania Komisji, lecz wobec braku w dyrektywie
2004/113/WE przepisu dotyczącego okresu stosowania tych
77 Wyrok TS w sprawie Test-Achats, pkt 21 26.
78 Wyrok TS z 16.12.2008 r. w sprawie C-127/07, Arcelor Atlantique et Lor-
różnic, państwa członkowskie, które skorzystały z omawianego
raine i in., Zb. Orz. 2008, s. I-9895, pkt 23.
79 Wyrok TS w sprawie Test-Achats, pkt 28 34.
80 Wyrok TS z 17.03.2011 r. w sprawie C-326/09, Komisja Europejska
76 Wyrok TS w sprawie Test-Achats, pkt 16 19. v. Rzeczypospolita Polska, por. www.curia.europa.eu.
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
38
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
dotyczących naruszenia zasady równości traktowania, co, w ocenie z art. 157 TFUE w zakresie, w jakim zawiera szczegółowy nakaz
strony polskiej, realizuje cel dyrektywy. Dodatkowo podniesiono, że  równego traktowania mężczyzn i kobiet , czy art. 8 i art. 151 TFUE.
RP jest stroną umów międzynarodowych, poświęconych ochronie Kompetencje UE w zakresie ochrony równości płci, wyrażone
praw człowieka, a zwłaszcza europejskiej EKPCz oraz Konwencji w art. 157 TFUE, ograniczają się do działań podejmowanych na
w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. płaszczyz
nie polityki społecznej i warunków zatrudnienia. Przyjęcie
Trybunał Sprawiedliwości przypomniał, że w ramach postępo- art. 19 TFUE rozszerzyło zakres tych kompetencji i upoważniło UE
wania o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa człon- do podejmowania działań zmierzających do zwalczania dyskryminacji
kowskiego do Komisji należy wykazanie zarzucanego uchybienia ze względu na płeć także w innych dziedzinach.
i to ona powinna przedstawić stosowne dowody. Jednak państwa Na podstawie przepisów traktatowych zakazujących dyskrymina-
członkowskie są zobowiązane do ułatwiania Komisji wypełniania jej cji ze względu na płeć ustawodawca unijny przyjął dyrektywy, których
zadań. Komisja w znacznym stopniu musi polegać na dowodach zakres przedmiotowy jest bardzo zróżnicowany, a których głównym
dostarczonych przez dane państwo członkowskie. W ocenie TS, celem było wyznaczenie ram prawnych w zakresie zwalczania dyskry-
mimo że w czasie całego postępowania poprzedzającego wniesienie minacji zarówno bezpośredniej, jak i pośredniej. Znamienne jest to, że
skargi strona polska twierdziła, iż przepisy dyrektywy 2004/113/WE każda z dyrektyw definiuje dyskryminację  do celów dyrektywy .
mają odpowiedniki w obowiązujących przepisach, to jednak wyma- Tym samym  odnalezienie właściwego celu dyrektywy, najpierw
gana implementacja nie jest pełna. Twierdzenie, że prawidłowa przez ustawodawcę krajowego transponującego przepisy dyrektywy
i pełna implementacja dyrektywy jest zapewniona przez ogólny do prawa krajowego, a następnie przez sąd krajowy obowiązany do
kontekst prawny, zostało przez RP podniesione po raz pierwszy interpretacji prawa krajowego w odniesieniu do tego celu, jest niejed-
w jej odpowiedzi na skargę, niemniej jednak strona polska nie nokrotnie zadaniem skomplikowanym, wymagającym umiejętności
przedstawiła wystarczająco dokładnych wskazówek co do treści swobodnego  poruszania się w przepisach i orzecznictwie unijnym.
przepisów krajowych, które, jej zdaniem, stanowią implementację Znamienny jest chociażby fakt, że przepisy dyrektywy 92/85/WE
tej dyrektywy. Trybunał Sprwiedliwości, odwołując się do wcześniej- w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy
szego orzecznictwa, podkreślił, że kiedy w dyrektywie wprost prze- w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pra-
widziano, iż przepisy implementujące powinny zawierać do niej cownic, które niedawno rodziły i pracownic karmiących piersią są
odniesienie lub odniesienie takie powinno towarzyszyć ich urzędo- bardzo często interpretowane w związku z przepisami dyrektywy
wej publikacji, w każdym przypadku konieczne jest przyjęcie aktu 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego trak-
prawnego stanowiącego implementację (tak jak w art. 17 ust. 1 towania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształ-
dyrektywy 2004/113/WE). Tymczasem obowiązujące polskie prze- cenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy.
pisy ustawowe nie spełniają tego warunku. Konstruowanie wspólnej tezy dla prezentowanych w niniejszym
Konkludując, TS uznał, że okoliczność, iż art. 5 dyrektywy przeglądzie orzeczeń TS nie jest ani konieczne, ani celowe, a to cho-
2004/113/WE został implementowany do polskiego prawa ciażby z uwagi na różny zakres przedmiotowy interpretowanych
w lutym 2009 r., tj. po upływie terminu wyznaczonego w uza- dyrektyw. Niemniej jednak przedstawione wyroki TS przekonują,
sadnionej opinii, jaką wystosowała do niej Komisja, powoduje, że Trybunał ten dokłada wszelkich starań, aby państwa członkow-
że RP w sposób dorozumiany przyznała, że wcześniej istniejące skie, w ramach Unii Europejskiej opartej m.in. na zasadzie poszano-
przepisy krajowe nie stanowiły pełnej implementacji dyrektywy wania praw jednostki i podstawowych wolności, gwarantowały
2004/113/WE. Wobec powyższego, TS uznał skargę wniesioną równość płci oraz równość szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy.
przez Komisję za zasadną. Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że Priorytetem TS wydaje się zapewnienie przejrzystości rozwiązań
nie ustanawiając w wyznaczonym terminie przepisów ustawo- krajowych w ramach omawianego zagadnienia, co powinno ułatwić
wych, wykonawczych i administracyjnych, niezbędnych w celu przepływ osób w ramach wspólnego rynku jako obszaru wolnego
implementacji przepisów dyrektywy 2004/113/WE, RP uchybiła od dyskryminacji82.
zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy tej dyrektywy. Polska Należy podkreślić, że niezwykle istotnym warunkiem popraw-
została również obciążona kosztami postępowania. nego stosowania przepisów krajowych transponujących powoływane
dyrektywy jest uwzględnienie przez sąd krajowy stanowiska TS, wyra-
żonego w orzecznictwie interpretującym przepisy dyrektyw zakazują-
6. Wnioski
cych dyskryminacji ze względu na płeć. Trybunał Sprawiedliwości jest
Zwalczanie dyskryminacji jest tylko jednym z wielu celów UE, zaś wyłącznym interpretatorem prawa unijnego, zaś jego orzeczenia są
zwalczanie dyskryminacji ze względu na płeć jest jednym z wielu kie- elementem acquis communautaire83 i muszą być skutecznie wykony-
runków polityki antydyskryminacyjnej Unii. Szerokie przedmiotowe wane przez wszystkie organy państwa członkowskiego.
ujęcie zakazu dyskryminacji nie stwarza jednak podstaw do przyjęcia,
aby jedno z zabronionych kryteriów dyskryminacji było ważniejsze od dr Monika Domańska
pozostałych. Niemniej jednak należy podzielić pogląd, że analiza Autorka jest adiunktem w Zakładzie Prawa Europejskiego
korzystania przez ustawodawcę unijnego z kompetencji traktatowych Instytutu Nauk Prawnych PAN oraz asystentem sędziego
wskazuje, iż zwalczanie dyskryminacji ze względu na płeć ma jednak w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
zasadnicze znaczenie81. Zarówno zasadnicze koncepcje, jak i kształt Sądu Najwyższego.
wszystkich regulacji antydyskryminacyjnych w UE mają swoje z
ródło
w postanowieniach zakazujących dyskryminacji ze względu na płeć.
Należy tu wskazać art. 19 TFUE, który jest funkcjonalnie powiązany
82 A.M. Świątkowski, Przegląd antydyskryminacyjnego orzecznictwa Trybu-
nału WE w sprawach z zakresu prawa pracy (2007 2010),  Radca
z innymi przepisami traktatowymi, w tym w szczególności
Prawny 2011/1, s. 19.
83  Acquis communautaire w wolnym tłumaczeniu oznacza patrymonium
UE, dorobek Unii. Termin ten można także zdefiniować jako całość przy-
81 A. Wróbel, w: Traktat ustanawiający..., s. 382. jętych przepisów prawa i zasad unijnych.
Europejski Przegląd Sądowy czerwiec 2011
39