NOMENKLATURA ZWI
ZKÓW NIEORGANICZNYCH
Związki chemiczne mogą byd określane za pomocą nazw zwyczajowych np. kwas solny,
sól kamienna) lub w sposób jednoznaczny zgodnie z zasadami nomenklatury
systematycznej. Nad regułami nomenklatury związków chemicznych zarówno organicznych,
jak i nieorganicznych pracuje systematycznie od wielu lat Międzynarodowa Unia Chemii
Czystej i Stosowanej (International Union of Pure and Applied Chemistry, w skrócie IUPAC).
Pierwsze reguły dotyczące nazw związków nieorganicznych zostały opracowane przez IUPAC
już w roku 1938, ostatnie zaś zalecenia IUPAC ukazały się w roku 1990. W Polsce, w 1988 r.,
ukazała się książka Nomenklatura związków nieorganicznych, zawierająca propozycje zmian
w dotychczasowym polskim nazewnictwie związków nieorganicznych oparte na
zaleceniach IUPAC.
Aktualnie istnieje możliwośd wyprowadzenia dwóch a nawet w niektórych wypadkach
trzech poprawnych nazw danego związku chemicznego. Obecnie w nazewnictwie
chemicznych istnieją nazwy systematyczne, dopuszczalne i zwyczajowe np. chlorek
wodoru (systematyczna), kwas chlorowodorowy (dopuszczalna), kwas solny
(zwyczajowa). Często też nazwy dopuszczalne to też nazwy zwyczajowe. Przystępując do
tworzenia nazwy, należy uświadomid sobie fakt, że w każdym połączeniu można wyróżnid
składnik elektrododatni, np. kation oraz elektroujemny np. anion czy tlen w tlenkach. O
ile przy zapisie wzoru czynnik elektroujemny zapisywany Jest na drugim miejscu, o tyle w
nazwie stanowi pierwszy jej człon.
Do określenia ilości atomów lub jonów wchodzących w skład cząsteczki preferuje się
stosowane greckich lub łacioskich afiksów zwielokrotniających. Dopuszcza się Jednak
również stosowanie afiksów polskich.
W okresie przejściowym (w którym się znajdujemy) Komisja Nomenklaturowa Polskiego
Towarzystwa Chemicznego z tych właśnie względów dopuszcza stosowanie niektórych
nazw dotychczasowych. Nowe nazwy systematyczne bardziej szczegółowo opisują wzór
związku, zwłaszcza w przypadku pierwiastków występujących na wielu stopniach utlenienia.
Dobrym tego przykładem są nazwy systematyczne tlenków manganu wg tzw. systemu
Stocka: MnO, Mn2O3, MnO2, MnO3 i Mn2O7, które są określone przez kolejne nazwy: tlenek
manganu: (II), (II i IV), (IV), (VI) i (VII). Również za nazwę systematyczną uważa nazwę
podającą ilośd atomów w takim układzie dwuskładnikowym np. Mn2O3 tritlenek
dimanganu,
MnO2 ditlenek maganu, MnO3 tritlenek manganu i Mn2O7-heptatlenek dimanganu.
W tych przypadkach, występująca w starym nazewnictwie, możliwośd użycia odpowiednio
koocówki -awy i -owy nie wystarczą do dokładnego, słownego opisu tych połączeo.
Z uwagi na koniecznośd korzystania często z podręczników chemicznych wydanych
przed dziesięcioma i więcej laty, a także korzystania z literatury chemicznej potrzebna
jest, na poziomie akademickim, znajomośd reguł tworzenia nazw związków według starej
nomenklatury. Poniżej opisano te reguły dla kwasów, zasad i soli, podając zarazem
odpowiednie nazwy obowiązujące obecnie.
1
Nazwy wybranych związków chemicznych
Wzór związku Nazwa systematyczna (nowa) Nazwa dopuszczalna (stara)
NaCl chlorek sodu chlorek sodowy
HClaq chlorek wodoru kwas chlorowodorowy
HClO kwas chlorowy(I) kwas podchlorawy
HClO2 kwas chlorowy(III) kwas chlorawy
HClO3 kwas chlorowy(VII) kwas nadchlorowy
NaCIO chloran(I) sodu podchloryn sodu
H3PO4 kwas ortofosforowy(V) kwas ortofosforowy
H2SO3 kwas siarkowy(IV) kwas siarkawy
Na2SO3 siarczan(IV) sodu siarczyn sodowy
H2SO4 kwas siarkowy (VI) kwas siarkowy
FeO tlenek żelaza(II) tlenek żelazawy
Fe2O3 tlenek żelaza(III) tlenek żelazowy
Fe3O4 = FeO"Fe2O3 tlenek żelaza(II i III) tlenek żelazawo-żelazowy
tetratlenek triżelaza
Połączenia z tlenem
W tlenkach składnikiem elektroujemnym jest tlen (wyjątek stanowi tlenowy związek
fluoru, w którym właśnie fluor posiada większą elektroujemnośd, czyli OF2 ). Tworząc
nazwę tlenku, można za pomocą przedrostka określid ilośd atomów tlenu oraz drugiego
pierwiastka, np. N2O3-trójtlenek diazotu lub ditlenek triazotu; Fe304-tetratlenek triżelaza.
Zasadę tę można również zastosowad do tworzenia nazw połączeo nie mających
charakteru soli a złożonych z dwóch pierwiastków, np. P2S5-pentasiarczek difosforu.
Możliwe jest również tworzenie nazw w systemie Stocka, polegającym na wskazaniu
cyfrą rzymską stopnia utlenienia pierwiastka, np. MnO2-tlenek manganu(IV), Cr203-tlenek
chromu(III); Fe3O4-tlenek diżelaza(III) żelaza(II). W przypadku nadtlenków i ponadtlenków
stosuje się odpowiednie przedrostki, np. BaO2-nadtlenek baru lub ditlenek baru. Proszę zwrócid
uwagę, że jeżeli pierwiastek występuje tylko na jednym stopniu utlenienia to w nazwie stopnia
utlenienia nie podaje się.
Nie zaleca się tworzenia nazw tlenków z zastosowaniem dla określenia stopnia utlenienia
pierwiastka koocówek -owy lub -awy.
Połączenia z wodorem
Nazwy połączeo wodoru z pierwiastkami grupy 1, 2 i 3 tworzy się dodając do ogólnego
określenia wodorek nazwę metalu, np. LiH-wodorek litu. Nazwy wodorków lotnych, z
wyjątkiem wodorków fluorowców, tlenu i azotu tworzy się od rdzenia nazwy pierwiastka,
dodając koocówkę -an. Dopuszcza się jednak używanie w wielu wypadkach nazw
2
zwyczajowych, tak więc: H2S-sulfan (dopuszcza się jednak nazwę siarkowodór); PH3-fosfan;
NH3-amoniak (nazwa systematyczna azan); N2H4 - diazan (lub zwyczajowo hydrazyna);
H2O-pozostaje się przy nazwie zwyczajowej woda. Połączenia z fluorowcami jak do tej pory
noszą nazwy fluorowodór, chlorowodór, jodowodór, bromowodór i należy je odróżnid od
nazwy odpowiedniego kwasu beztlenowego.
KWASY BEZTLENOWE
Dopuszczalne w nomenklaturze polskiej nazwy kwasów beztlenowych tworzy się w ten
sposób, że po słowie  kwas" podaje się nazwę niemetalu oraz koocówkę  wodorowy", na
przykład kwas jodowodorowy, skrótowo: jodowodór. Są to wodne roztwory odpowiednich
gazów. Wodny roztwór chlorowodoru nosi historyczną nazwę  kwas solny".
W nomenklaturze systematycznej nazwy kwasów beztlenowych powinny byd tworzone
od nazw anionów tych kwasów, które mają koocówkę -ek np. chlorek wodoru, siarczek
diwodoru, jodek wodoru.
Zestaw najczęściej spotykanych kwasów beztlenowych
Wzór Nazwa systematyczna Nazwa dopuszczalna
HF fluorek wodoru kwas fluorowodorowy
HCl chlorek wodoru kwas chlorowodorowy
HBr chromek wodoru kwas bromowodorowy
HI jodek wodoru kwas jodowodorowy
H2S siarczek diwodoru kwas siarkowodorowy
KWASY TLENOWE (Oksokwasy)
W powszechnym użyciu są jeszcze używane nazwy zwyczajowe kwasów. Kwasy tlenowe
zwyczajowo biorą nazwę od nazwy niemetalu, do którego dodaje się koocówkę  owy" na
przykład H2CO3-kwas węglowy. Jednak większośd niemetali tworzy dwa lub więcej różnych
kwasów; dla kwasu, w którym niemetal występuje w maksymalnym stopniu utlenienia,
zarezerwowana jest koocówka  owy", a dla kwasu, w którym niemetal występuje na
niższym stopniu utlenienia - koocówka  awy", na przykład:
HNO3 zawiera N(+5) - kwas azotowy, H3PO4 P(+5) - kwas fosforowy,
HNO2 zawiera N(+3) - kwas azotawy, H3PO3 P(+3) - kwas fosforawy
Powyższe kwasy nazywane są odpowiednio w systemie Stocka: kwas azotowy(V), kwas
fosforowy(V), kwas azotowy(III) i kwas fosforowy(III), gdzie w nawiasie pisanym
bezpośrednio za nazwą podaje się stopieo utlenienia atomu centralnego.
3
Znane są jednak trzy kwasy fosforowe, w których fosfor na +5 stopniu utlenienia ; dla
odróżnienia w tym przypadku dajemy przed nazwą kwasu przedrostek: meta, piro lub
orto (:
HPO3 kwas metafosforowy - kwas fosforowy(III)
H4P2O7 kwas pirofosforowy - kwas difosforowy(V)
H3PO4 kwas ortofosforowy - kwas fosforowy(V)
Rzeczywista różnica między tymi kwasami polega na związaniu różnej liczby cząsteczek
wody (różny stopieo hydratacji) przez cząsteczkę bezwodnika kwasowego, P2O5:
H2O + P2O5 2HPO3
2H2O + P2O5 H4P2O7
3H2O + P2O5 2H3PO4
Pewne trudności istniały z ustaleniem nazw dla kwasów, w których niemetal występuje
w trzech i więcej stopniach utlenienia:
H2MnO3 zawiera Mn(+4) kwas manganawy  kwas manganowy(IV)
H2Mn04 zawiera Mn(+6) kwas manganowy  kwas manganowy(VI)
HMn04 zawiera Mn(+7) kwas nadmanganowy  kwas maganowy (VII)
Cząsteczki kwasów mogą zawierad różne ilości atomów tlenu. Z tego powodu w
trudnych przypadkach, o ile nie istnieje odpowiednie nazewnictwo zwyczajowe, stosuje
się człon "-okso-" do podania liczby atomów tlenu w związku (inaczej mówiąc - traktuje
się dany związek jak związek kompleksowy z ligandami tlenowymi).
W tym przypadku kwasów tlenowych (oksokwasów) tworzy się nazwy anionu
kompleksowego z pierwiastkiem występującym jako atom centralny i dodaje się do niego
określenie kwas. Zazwyczaj jednak istnieją odpowiednie nazwy zwyczajowe, których
można używad jako nazw systematycznych.
Tego systematycznego nazewnictwa kwasów prawie się nie używa, pomimo
racjonalności nowych nazw które podają ilości poszczególnym atomów w cząsteczce
Oto poniżej kilka przykładów nazw kwasów:
HNO3 kwas triooksoazotowy(V) (kwas azotowy(V)) trioksoazotan wodoru
H2SO4 kwas tetraoksosiarkowy(V) (kwas siarkowy(VI)) tetraoksosiarczan diwodoru
HClO3 kwas tetraoksochlorowy(V) (kwas chlorowy(V)) tetraoksochloran wodoru
H5IO6 kwas heksaoksojodowy(VII) heksaoksojodan pentawodoru
H4P2O7 kwas heptaoksodifosforowy(V) heptaoksodifosforan tetrawodoru
H2B4O7 kwas heptaoksotetraborowy heptaoksotetraboran diwodoru
H4SiO4 kwas tetraoksokrzemowy tetraoksokrzemian tetrawodoru
Proszę zwrócid uwagę na podobieostwo nowych nazw oksokwasów do nazw soli.
ZASADY
Są to związki, które w roztworze są zdolne do dysocjacji na anion wodorotlenowy i kation
reszty zasadowej (w przypadku zasad nieorganicznych kationem jest najczęściej metal lub
4
grupa amonowa). Grupa wodorotlenowa  OH jest jednowartościowa. W nomenklaturze
handlowej i technicznej zasady nazywa się również ługami.
Jeśli metal występuje zawsze tylko w jednym stopniu utlenienia (jak to zachodzi u
potasowców i wapniowców), to po słowie  wodorotlenek" stawiamy nazwę metalu z
koocówką -owy, na przykład wodorotlenek sodowy, wodorotlenek kadmowy, chod
można też mówid: wodorotlenek sodu, kadmu. Jeśli jednak metal może występowad w
różnych wartościowościach, to dla niższej wartościowości metalu w wodorotlenku stosowana
jest koocówka -awy, a dla wyższej wartościowości metalu - koocówka owy (wodorotlenek
cynawy - wodorotlenek cynowy, wodorotlenek żelazawy - wodorotlenek żelazowy).Bardzo
często potocznie zasady nazywane są wodorotlenkami. Jednak trzeba wyraz
nie zaznaczyd,
że zasadami można nazwad tylko te wodorotlenki, które są rozpuszczalne w wodzie. Nie są
zasadami takie wodorotlenki, jak: Al(OH)3, Fe(OH)3, Sn(OH)2 i wiele innych
Wodorotlenek
Wzór nazwa dotychczasowa nazwa obecna
NaOH sodowy sodu
KOH potasowy potasu
LiOH litowy litu
NH4OH amonowy amonu
Mg(OH)2 magnezowy magnezu
Ca(OH)2 wapniowy wapnia
Sr(OH)2 strontowy strontu
Ba(OH)2 barowy baru
Sn(OH)4 cynowy cyny(IV)
Pb(OH)2 ołowiawy ołowiu(II)
Zn(OH)2 cynkowy cynku
Cd(OH)2 kadmowy kadmu
AgOH srebrowy srebra(I)
Cu(OH)2 miedziowy miedzi(II)
Mn(OH)2 manganawy manganu(II)
Cr(OH)3 chromowy chromu(III)
Fe(OH)2 żelazawy żelaza(II)
Fe(OH)3 żelazowy żelaza(III)
Ni(OH)2 niklawy niklu(II)
Ni(OH)3 niklowy niklu (III)
Co(OH)2 kobaltawy kobaltu(II)
5
SOLE
Sole tworzą się, gdy działamy kwasem na zasadę (reakcja zobojętniania):
HCl + NaOH NaCl + H2O
lub gdy rozpuszczamy metal w kwasie
Zn + H2SO4 ZnSO4 + H2
a także przez połączenie tlenku metalu z bezwodnikiem kwasowym
CaO + CO2 CaCO3
Rozpuszczone w wodzie sole dysocjują na kation i anion - kationem jest tu jon metalu
lub grupa amonowa (w każdym razie nie jon wodorowy), anionem jest reszta kwasowa (a
nie grupa wodorotlenowa). Wzory soli związków nieorganicznych piszemy zawsze w ten
sposób, że na pierwszym miejscu piszemy kation, za nim resztę kwasową, na przykład:
K2CO3 - węglan potasowy; w nazwie podajemy jednak najpierw nazwę reszty kwasowej.
Podobnie jak w nazwach wodorotlenków za pomocą koocówek -awy i -owy.
W nowej nomenklaturze podajemy najpierw nazwę reszty kwasowej z koocówką -an,
pisząc w nawiasie stopieo utlenienia pierwiastka centralnego oraz nazwę metalu i w
nawiasie jego stopieo utlenienia, np.
Fe(NO2)2 azotyn żelazawy lub azotan(III) żelaza(II)
Fe(NO3)3 azotan żelazowy lub azotan (V) żelaza (III)
Sole kwasów beztlenowych mają koocówkę -ek. Sole wywodzące się z kwasów
tlenowych mają koocówkę -an - jeśli odpowiedni kwas miał koocówkę -owy; nazwa soli ma
koocówkę -yn (lub -in ), jeśli odpowiedni kwas miał koocówkę -awy.
Kwasy takie jak na przykład: kwas chlorowodorowy HCl, kwas jodowy HIO3, kwas azotowy
HNO3 mają tylko jeden atom wodoru zdolny do wymiany na metal. Kwasy te dają jeden typ
soli.
Wzór kwasu, z Nazwa soli
Wzór soli którego wywodzi nazwa nazwa
się sól dotychczasowa obecna
NaF HF fluorek sodowy fluorek sodu
NH4Cl HCl chlorek amonowy chlorek amonu
AlBr3 HBr bromek glinowy bromek glinu
Snl2 HI jodek cynawy jodek cyny (II)
Snl4 HI jodek cynowy jodek cyny (IV)
K2S H2S siarczek potasowy siarczek potasu
CdS H2S siarczek kadmowy siarczek kadmu
Takie kwasy, jak na przykład: kwas siarkowy H2SO4, kwas węglowy H2CO3, kwas
manganowy H2MnO4 mają dwa atomy wodoru, które można wymienid na metal. Mogą
one tworzyd dwa szeregi soli: obojętne i kwaśne, na przykład: kwas siarkowy H2SO4 to kwas
dwuwodorowy - jego sole: Na2SO4 siarczan sodu - sól obojętna, NaHSO4 kwaśny węglan
6
sodu - czyli wodorosiarczan sodu. Kwasowośd takich soli jest opisana w nazwie
odpowiedniej soli poprzez dodatek typu wodoro-; dwuwodoro-. Na przykład kwaśny węglan
wapnia, Ca(HCO3)2, nazywamy wodorowęglanem wapnia lub wodorowęglanem wapniowym.
Kwasy trójwodorowe (na przykład ortofosforowy, arsenowy, antymonowy) tworzą trzy
szeregi soli: NaH2PO4 dwuwodorofosforan sodu, Na2HPO4 wodorofosforan sodu, Na3PO4
ortofosforan trójsodu.
Nazwa  dwuwodorofosforanu sodu" oznacza, że w kwasie ortofosforowym jeden atom
wodoru został zastąpiony atomem sodu; odpowiednio  wodorofosforan sodu" - dwa atomy
wodoru w kwasie ortofosforowym zostały zastąpione atomami sodu,  ortofosforan sodu" -
trzy atomy wodoru z kwasu ortofosforowego zostały zastąpione atomami sodu. Jeśli więc
mamy napisad wzór dwuwodorofosforanu wapniowego, musimy pamiętad, że jeden atom
wodoru w kwasie ortofosforowym ma byd zastąpiony atomem wapnia, a więc pozostała
reszta H2PO4- łączy się z + 2 wartościowym atomem wapnia, dając związek Ca(H2PO4)2.
Ortofosforan trójmetaliczny można nazywad też obojętnym, na przykład Cu3(PO4)2 - obojętny
ortofosforan miedziowy.
Analogicznie do kwasów jedno-, dwu- i trójwodorowych istnieją także zasady jedno-,
dwu- i trójwodorotlenowe, na przykład: NaOH, Ca(OH)2, Al(OH)3. Jeśli sól zawiera
niezobojętnione grupy wodorotlenowe zasady, jest to sól zasadowa, na przykład:
Cu2(OH)2CO3 dwuhydroksywęglan miedziowy *miedzi (II)]
Bi(OH)Cl2 hydroksychlorek bizmutawy [bizmutu (III)]
Bi(OH)2Cl3 dwuhydroksychlorek bizmutowy [bizmutu (V)]
Chcąc napisad poprawnie wzór soli zasadowej, włączamy grupy wodorotlenowe do
kationu i obliczamy wartościowośd, na przykład dwuhydroksysiarczan glinu:
Al(OH)2 = Al3+ (OH)2- = [Al(OH)2]+
współczynnik dla kationu i anionu obliczamy metodą  na krzyż":
[Al(OH)2]1+ - SO42-, stąd [Al(OH)2]2SO4
Ponieważ jednak nawiasy kwadratowe stosujemy zwykle dla soli kompleksowych,
zatem można dla odróżnienia wzór ten napisad w postaci:
Al2(OH)4SO4 (Al(OH)2)2SO4.
7
Wzory i nazwy kwasów tlenowych oraz wzory i nazwy odpowiadających im soli
Wzór Nazwa kwasu Wzór Nazwa soli
kwasu dotychczasowa obecna soli dotychczasowa obecna
HClO kwas podchlorawy kwas chlorowy(I) NaCIO podchloryn sodowy chloran(I) sodu
HC1O2 kwas chlorawy kwas chlorowy(III) KClO2 chloryn potasowy chloran(III) potasu
HCIO3 kwas chlorowy kwas chlorowy(V) NH4ClO3 chloran amonowy chloran(V) amonu
HClO4 kwas nadchlorowy kwas chlorowy(VII) Mg(ClO4)2 nadchloran magnezowy chloran(VII) magnezu
HBrO kwas podbromawy kwas bromowy(I) Ca(BrO)2 podbromin wapniowy bromian(I) wapnia
HBrO2 kwas bromawy kwas bromowy(III) Sr(BrO2)2 bromin strontowy bromian(III) strontu
HBrO3 kwas bromowy kwas bromowy(V) Ba(BrO3)2 bromian barowy bromian(V) baru
HIO kwas podjodawy kwas jodowy(I) KIO podjodyn potasowy jodan(I) potasu
HIO2 kwas jodawy kwas jodowy(III) Mg(IO2)2 jodyn magnezowy jodan(III) magnezu
HIO3 kwas jodowy kwas jodowy(V) Zn(IO3)2 jodan cynkowy jodan(V) cynku
HIO4 kwas nadjodowy kwas jodowy(VII) Cd(IO4)2 nadjodan kadmowy jodan(VII) kadmu
H2SO3 kwas siarkawy kwas siarkowy(IV) Na2SO3 siarczyn sodowy siarczan(IV) sodu
H2SO4 kwas siarkowy kwas siarkowy(VI) PbSO4 siarczan ołowiawy siarczan(VI) ołowiu (II)
H2S2O7 kwas pirosiarkowy kwas dwusiarkowy(VI) K2S2O7 pirosiarczan potasowy dwusiarczan (VI) potasu
H2SO5 kwas nadtlenosiarkowy kwas nadtlenomonosiarkowy(VI) Al2(SO5)3 nadtlenosiarczan glinowy nadtlenomonosiarczan(VI) glinu
H2S2O8 kwas nadtlenodwusiarkowy kwas nadtlenodwusiarkowy(VI)- NiS2O8 nadtlenodwusiarczan niklawy nadtlenodwusiarczan(VI) niklu (II)
H2S2O3 kwas tiosiarkowy kwas tiosiarkowy(VI) K2S2O3 tiosiarczan potasowy tiosiarczan(VI) potasu
HNO2 kwas azotawy kwas azotowy(III) LiNO2 azotyn litowy azotan(III) litu
HNO3 kwas azotowy kwas azotowy(V) Cu(NO3)2 azotan miedziowy azotan(V) miedzi (II)
H3PO3 kwas ortofosforawy kwas ortofosforowy(III) (NH4)3PO3 fosforyn amonowy ortofosforan(III) amonu
H3PO4 kwas ortofosforowy kwas ortofosforowy(V) Ca3(PO4)2 ortofosforan wapniowy ortofosforan(V) wapnia
8
HPO3 kwas metafosforowy kwas metafosforowy(V) Fe(PO3)2 metafosforan żelazawy metafosforan(V) żelaza(II)
H4P2O7 kwas pirofosforowy kwas pirofosforowy(V) Fe4(P2O7)3 pirofosforan żelazowy pirofosforan(V) żelaza(III)
H3AsO3 kwas ortoarsenawy kwas ortoarsenowy(III) K3As03 ortoarsenin potasowy ortoarsenian(III) potasu
H3AsO4 kwas ortoarsenowy kwas ortoarsenowy(V) Ag3AsO4 ortoarsenian srebrowy ortoarsenian(V) srebra(I)
H3Sb03 kwas ortoantymonawy kwas ortoantymonowy(III) (NH4)3Sb03 ortoantymonin amonowy ortoantymonian(III) amonu
H3SbO4 kwas ortoantymonowy kwas ortoantymonowy(V) Mg3(SbO4)2 ortoantymonian magnezowy ortoantymonian(V) magnezu
H2CO3 kwas węglowy kwas węglowy NiCO3 węglan niklawy węglan niklu(II)
H2Si03 kwas metakrzemowy kwas metakrzemowy Al2(Si03)2 metakrzemian glinowy metakrzemian glinu
H2Sn02 kwas cynawy kwas cynowy(II) Na2SnO2 cynin sodowy cynian(II) sodu
H2SnO3 kwas cynowy kwas cynowy(IV) BaSnO3 cynian barowy cynian(IV) baru
H3BO3 kwas borowy kwas borowy Na3BO3 boran sodowy boran sodu
H2Mn03 kwas manganawy kwas manganowy(IV) K2Mn03 manganin potasowy manganian(IV) potasu
H2Mn04 kwas manganowy kwas manganowy(VI) K2Mn04 manganian potasowy manganian(VI) potasu
HMnO4 kwas nadmanganowy kwas manganowy(VII) KMnO4 nadmanganian potasowy manganian(VII) potasu
HCrO2 kwas chromawy kwas chromowy(III) Fe(CrO2)2 chromin żelazawy chromian(III)żelaza(II)
H2CrO4 kwas chromowy kwas chromowy(VI) PbCrO4 chromian ołowiawy chromian(VI) ołowiu(II)
H2Cr207 kwas dwuchromowy kwas dwuchromowy(VI) K2Cr207 dwuchromian potasowy dwuchromian(VI) potasu
9
Nazwy związków binarnych, czyli dwuskładnikowych
Najłatwiej jest nazwad związki binarne, czyli związki składające się tylko z
dwóch składników. We wzorach związków binarnych po lewej strome znajduje się
pierwiastek elektro-dodatni, a po prawej - pierwiastek elektroujemny. Natomiast
w nazwie związku najpierw wymieniany jest pierwiastek elektroujemny z
koocówką -ek, a potem pierwiastek elektrododatni w dopełniaczu.
NaCl chlorek sodu
CaO tlenek wapnia
K2S siarczek potasu
Mg3N2 azotek magnezu
W związkach jonowych nazywany jest zatem najpierw anion, a potem kation.
Koocówkę -ek mają również niektóre aniony kilkuatomowe, stanowiące ważne
wyjątki:
O22- nadtlenek (jon nadtlenkowy)
O2- ponadtlenek (jon ponadtlenkowy)
CN- cyjanek (jon cyjankowy)
NH2- amidek (jon amidkowy)
OH- wodorotlenek (jon wodorotlenkowy)
Przy zastosowaniu tego nazewnictwa do związków z wiązaniem atomowym
wychodzi się z założenia, że w układzie okresowym pierwiastki elektrododatnie
zajmują miejsce po lewej stronie wewnątrz okresu, natomiast wewnątrz grupy u
dołu. Zatem pierwiastki znajdujące się w układzie okresowym po lewej stronie lub
na dole, w nazwie związku binarnego podaje się jako drugie:
SiC węglik krzemu (koocówka -ik w nazwie węglik jest wyjątkiem)
CO tlenek węgla
ClF fluorek chloru
Tlen jest bardziej elektroujemny niż chlor, ale bardziej elektrododatni niż fluor,
dlatego:
CIO2 ditlenek chloru, lecz
OF2 difluorek tlenu
Nazwy kationów i anionów wieloatomowych (kompleksowych)
Związki nieorganiczne zbudowane z więcej niż dwóch pierwiastków, w których
występują składniki: elektrododatni i elektroujemny, w nazewnictwie traktuje się
jak związki binarne. W ich nazwach i wzorach, w miejscu jonów prostych
(niezłożonych) występują aniony i kationy kompleksowe. Poniżej podano schemat
nazewnictwa związków kompleksowych:
10
 liczba ligandów nazwa ligandów nazwa jonu centralnego
Podobnie jak w związkach binarnych, jon centralny w kationach kompleksowych
nazywany jest polską nazwą pierwiastka. W anionach nazwa ta ma koocówkę -an
Przykłady związków o kompleksowych kationach:
siarczan(VI) tetraaminamiedzi(II) [Cu(NH3)4SO4
chlorek heksaakwaglinu [Al(H2O)6]Cl3
Przykłady związków o kompleksowych anionach:
heksacyjanożelazian(II) potasu K4[Fe(CN)6]
heksahydroksoglinian sodu Na3[Al(0H)6]
Stopieo utlenienia jonów centralnych podaje się po nazwie jonu, za pomocą cyfr
rzymskich w nawiasie okrągłym wtedy, kiedy jest to niezbędne do rozróżnienia
związków:
heksacyjanożelazian(II) potasu K4[FeII(CN)6]
heksacyjanożelazian(III) potasu K3[FeIII(CN)6]
heksacyjanożelazian(II) żelaza(III) Fe4III[FeII(CN)6]3
W ostatnim przykładzie żelazo jest trójdodatnie w kationie i dwudodatnie w anionie.
Nazwy ligandów tworzy się według następujących reguł:
Aniony występujące jako ligandy: do nazwy anionu dodaje się koocówkę -o, nazwę
odmienia się zgodnie z polskimi zasadami odmiany
SCN- jon tiocyjanianowy jako ligand: tiocyjaniano-
F- jon fluorkowy jako ligand: fluoro-
CN-jon cyjankowy jako ligand: cyjano-
Wyjątkami są: jon tlenkowy, wodorkowy oraz wodorotlenkowy, odpowiednie ligandy
noszą bowiem nazwy pochodzące od nazw łacioskich:
H- jon wodorkowy jako ligand: hydrydo-(hydro-)
O2- jon tlenkowy jako ligand: okso-
OH- jon wodorotlenkowy jako ligand: hydrokso-
Dla cząsteczek występujących jako ligandy przyjęto nazwy szczególne:
H2O woda jako ligand: akwa-
NH3 amoniak jako ligand: amina-
Inaczej tworzy się nazwy kationów kompleksowych z wodorem jako ligandem,
dodając koocówkę -oniowy do łacioskiej nazwy pierwiastka występującego jako jon
centralny:
[PH4+] jon fosfoniowy
[H3S]+ jon sulfoniowy
[H3O]+ jon oksoniowy, dawniej hydroniowy
Wyjątkiem od tej reguły jest nazwa jonu amonowego *NH4]+ wyprowadzona nie
od pierwiastka azotu, ale od związku amoniaku NH3.
11