Biuletyn Rozrodowy
Wydanie polskie na podstawie  Reproduction management bulletin listopad, 2007
Intervet  ekspert
w dziedzinie
reprodukcji
zwierząt domowych
w biuletynie:
 Stany zapalne macicy u bydła
Martin Sheldon,
Royal Veterinary College,
University of London
Biuletyn Rozrodowy
Drodzy Koledzy,
Intervet, ekspert w dziedzinie prowadzenia rozrodu u zwierząt domowych oferuje swoim klientom szeroką gamę produk-
tów, których zastosowanie przynosi korzyści zarówno producentom i właścielom zwierząt, jak i lekarzom weterynarii przy-
czyniając się do ich sukcesu zawodowego. Produkty naszej firmy pozwalają na racjonalną organizację i poprawę wyników
rozrodu u zwierząt gospodarskich, kontrolę aktywności rozrodczych u zwierząt towarzyszących oraz terapię różnorodnych
schorzeń i zaburzeń układu rozrodczego.
Mamy nadzieję, iż nie tylko nasza pozycja lidera na rynku produktów służących prowadzeniu rozrodu, ale również wiedza
i doświadczenie naszych ekspertów i doradców technicznych czyni z nas wartościowego partnera w Państwa codziennej
praktyce.
Sukces zawodowy naszych klientów, lekarzy weterynarii oraz ich korzystny wizerunek zawodowy ma dla nas ogromne zna-
czenie. To właśnie dlatego pragniemy zaprosić Państwa do bliskiej współpracy, której nie chcielibyśmy ograniczyć jedynie
do wykorzystania naszych produków i podstawowego serwisu z naszej strony. Będąc świadomym jak szybko poszerza się
wiedza na temat zarówno fizjologicznych jak i patologicznych aspektów procesów rozrodczych u zwierząt domowych, oraz
zainteresowania lekarzy weterynarii zdobywaniem tej wiedzy, Intervet pragnie ułatwić Państwu dostęp do najnowszych
informacji w sposób, który pozwoli nie tylko na zapoznanie się z najnowszymi informacjami i trendami, ale także na zasto-
sowanie ich w Waszej codziennej praktyce.
Nasza współpraca z lekarzami weterynarii w zakresie leków hormonalnych, antybiotyków domacicznych oraz szczepio-
nek przeciwko chorobom zakaz
nym mającym wpływ na funkcje rozrodcze ma już w Polsce długą historię. Spotykamy się
z Państwem indywidualnie w terenie za pośrednictwem naszych przedstawicieli, zapraszamy Was na organizowane przez
Intervet spotkania i szkolenia tematyczne, jak również cieszymy się widząc Państwa uczestnictwo w konferencjach nauko-
wych, które wspieramy.
Chcielibyśmy jednak dotrzeć do każdego z Państwa w badziej osobisty i specjalny sposób, taki który pozwalałby na ciągłą
i trwałą dostępność zgromadzonych i nieustannie uaktualnianych przez nas informacji technicznych. Mając na celu taki
właśnie stały kontakt z Państwem stworzyliśmy Partners-in-Reproduction, program obejmujący serię różnych narzędzi
szkoleniowych i informacyjnych dotyczących szeroko pojętej wiedzy na temat prowadzenia rozrodu u zwierząt.
Wielu z Państwa na pewno otrzymało już polską edycję Kompendium Rozrodu Zwierząt. Stworzyliśmy ponadto międzyna-
rodowy portal internetowy www.Partners-in-Reproduction.com, w którym znalez
ć możecie Państwo najnowsze wiadomości
dotyczące podstaw fizjologicznych funkcji rozrodczych u bydła, patogenezy najczęstszych zaburzeń rozrodu oraz aktualne
zalecenia dotyczące prowadzenia terapii schorzeń układu rozrodczego i prowadzenia rozrodu w stadach bydła. Sekcja za-
rezerwowana tylko dla lekarzy weterynarii i studentów zawiera publikowany trzykrotnie w ciągu roku Biuletyn Rozrodowy,
w którym nasi klienci znajdą artykuły poświęcone najbardziej aktualnym zagadnieniom w tym zakresie. Autorzy, których
zapraszamy do współpracy, to znani naukowcy, ale również lekarze praktycy mający szerokie doświadczenie w zakresie
fizjologii i patologii rozrodu oraz prowadzenia rozrodu u bydła i świń w różnych systemach produkcji i strefach geograficz-
nych.
To jednak nie wszystko. Ceniąc sobie współpracę z polskimi lekarzami weterynarii i studentami, oddajemy w Państwa ręce
specjalną polską edycję Biuletynu Rozrodowego. Publikacja ta ma nie tylko na celu dostarczenie Państwu artykułów z www.
Partners-in_Reproduction.com w języku polskim. Mamy nadzieję, iż przy Państwa współpracy będziemy mogli dokonać wy-
boru tematów najbardziej aktualnych dla lekarza praktyka w Polsce i odpowiadających realiom pracy z którymi się Państwo
spotykacie.
Dlatego też wybraliśmy na temat pierwszego biuletynu stany zapalne macicy u bydła. Autor artykułu, dr Martin Sheldon z
Royal Veterinary College, University of London, jest jednym z najbardziej znanych i cenionych ekpertów w zakresie schorzeń
macicy u bydła w Europie i na świecie. Publikacje doktora Sheldon w specjalistycznej prasie naukowej są owocem jego sze-
rokiej aktywności naukowej, jak również doświadczenia praktycznego i częstego kontaktu z lekarzami praktykami. Doktor
Sheldon jest także współautorem najnowszego systemu klasyfikacji stanów zapalnych macicy u bydła zamieszczonego w
Theriogenology w zeszłym roku. Mamy nadzieję, iż artykuł ten będzie ciekawy i przydatny z praktycznego punktu widze-
nia.
Zapraszamy Państwa do odwiedzenia www.Partners-in-Reproduction.com. Pragniemy również zachęcić Państwa do zasuge-
rowania naszym przedstawicielom tematów, które chcielibyście znalez
ć w następnych Biuletynach Rozrodowych.
Z wyrazami szacunku,
Dr n. wet. Monika Ptaszyńska
International Product Manager
Reproduction & Anti-inflammation Livestock
Intervet International BV
 2 
Stany zapalne macicy u bydła
Martin Sheldon; Royal Veterinary pierwszych dwóch tygodni po wycie- zwyczaj również stwierdzić na terenie
College, University of London, leniu. Niemniej jednak, wiele z tych pochwy (Ryc. 1.).
Hawkshead Lane drobnoustrojów to oportunistyczne Stany takie często powodowane są
North Mymms, Hatfield, AL9 7TA, UK bakterie środowiskowe i jedynie oko- przez mieszane zakażenia bakteryjne
Tel # [phone] ło jedna trzecia krów wykazuje rze- z E. coli, Arcanobacterium pyogenes
Fax # [phone] czywiście objawy kliniczne zapalenia oraz beztlenowymi bakteriami takimi
e-mail: [e-mail] macicy (metritis). Zapalenie macicy jak Fusobacterium necrophorum i
charakteryzuje się obecnością ropnej Prevotella spp. Dochodzi do znaczne-
wydzieliny w jamie macicy, czemu go nacieczenia endometrium i światła
WST
P często towarzyszą objawy ogólne ta- macicy przez neutrofile, które można
kie jak podwyższenie temperatury stwierdzić w badaniu histologicznym
Po porodzie, bakterie pochodzące ze wewnętrznej ciała. Większość bakterii wycinków endometrium (biopsja) lub
środowiska są obecne na terenie jamy eliminowana jest z jamy macicy pod- próbkach płynu pobranego ze światła
macicy u większości krów. Zakażenie czas pierwszych trzech tygodni po macicy. Ponadto, często obserwować
macicy utrzymuje się w przypadku wycieleniu na drodze fizjologicznych można obecność uogólnionej odpo-
niektórych zwierząt przez okres po- skurczów mięśniówki macicy (inwo- wiedzi immunologicznej, ze zwiększo-
nad trzech tygodni, z około 15% krów lucja), regeneracji endometrium oraz nym stężeniem cytokin i białek ostrej
mlecznych wykazujących kliniczne aktywacji wrodzonych mechanizmów fazy w krążeniu ogólnym, zwierzęta
objawy zapalenia błony śluzowej ma- odpornościowych endometrium obej- takie jednak rzadko wykazują ogólne
cicy. Krowy takie charakteryzują się mujących fagocytozę komórek bakte- objawy chorobowe.
niższym odsetkiem zacieleń, zacielają ryjnych przez neutrofile. Istnieje szereg czynników ryzyka, któ-
się póz
niej po porodzie i obarczone są Jednakże około 15% krów mlecznych re jak się sądzi, sprzyjają zakażeniom
wyższym ryzykiem eliminacji ze stada wykazuje objawy kliniczne zakaże- macicy bakteriami patogennymi oraz
z powodu niskich wyników rozrodu, nia macicy, które utrzymują się przez występowaniu klinicznych stanów
niż osobniki niewykazujące objawów okres dłuższy niż pierwsze trzy tygo- endometritis. Czynniki te podzielić
endometritis. Tak więc, stany zapalne dnie po wycieleniu. Stan taki określa można na takie, które prowadzą do
macicy są kosztownym schorzeniem się terminem klinicznego zapalenia zaburzenia równowagi pomiędzy za-
zarówno dla lekarzy weterynarii, jak błony śluzowej macicy (klinicznego każeniem bakteryjnym a mechani-
i dla hodowców, dorównując takim endometritis) i charakteryzuje się zmami odpornościowymi, urazy ma-
endemicznym schorzeniom jak za- obecnością ropnej wydzieliny w jamie cicy oraz schorzenia metaboliczne,
palenie wymienia. Celem niniejszego macicy, której obecność można za- których przykłady zebrano w Tabeli
artykułu jest sumaryczne wyjaśnienie, 1. Obecność bakterii patogennych w
w jaki sposób dochodzi do rozwoju jamie macicy i spowodowany nią stan
schorzeń macicy oraz przedstawienie zapalny endometrium uniemożliwia
podstawowych zaleceń diagnostycz- prawidłowy rozwój i implantację za-
nych i terapeutycznych w przypadku rodka, prowadząc do utraty ciąży.
endometritis.
FIZJOLOGICZNE I EPIDEMIOLO-
GICZNE PODA
OŻE ENDOMETRITIS
Podczas porodu i wkrótce po nim
drobnoustroje często dostają się dro-
gą wstępującą na teren pochwy, prze-
kraczają barierę szyjki macicy i zaka-
żają jamę macicy u krów, zarówno ras
mlecznych jak i mięsnych. Wysokowy-
Rycina 1.
Kliniczny stan zapalny błony śluzowej macicy
dajne stada bydła mlecznego często
charakteryzuje się obecnością ropnej
wykazują odsetek zakażeń macicy
wydzieliny z macicy/pochwy u krów w okresie
począwszy od 3 tygodnia po wycieleniu
sięgający od 90 do 100% w okresie
 3 
Biuletyn Rozrodowy
i stany bezowulacyjne (anestrus).
Tabela 1.
Czynniki ryzyka sprzyjające wystąpieniu klinicznego endometritis Rzeczywiście badania epizootyczne
prowadzone w stadach bydła mlecz-
nego potwierdzają istnienie powiąza-
RÓWNOWAGA POMI
DZY ZAKAŻENIEM BAKTERYJNYM
nia pomiędzy schorzeniami macicy, a
A UKA
ADEM ODPORNOŚCIOWYM
zaburzeniami funkcji jajników. Poza
 Zaburzenia funkcji neutrofili
pośrednim wpływem mediatorów sta-
 Obecność w świetle macicy bakterii takich jak E. coli i A. pyogenes
nu zapalnego na centra regulacyjne
 Podawanie progesteronu i glukokortykoidów w obrębie mózgu, nie można także
wykluczyć możliwości ich bezpośred-
 Wczesne formowanie ciałka żółtego po wycieleniu
niego wpływu na same jajniki. Scho-
 Higiena krów, boksów wycieleniowych i obory
rzeniom macicy bowiem towarzyszy
spowolniony wzrost pęcherzyków
USZKODZENIA MACICY
jajnikowych, których funkcje wydziel-
 Poród bliz
niaczy, komplikacje porodowe, płód martwo urodzony
nicze wydają się być upośledzone,
 Zatrzymanie błon płodowych
co można wnioskować na podstawie
obniżonego wydzielania przez nie
 Opóz
nienie inwolucji poporodowej macicy
estrogenów. Jest bardzo prawdopo-
dobnym, iż takie upośledzenie funkcji
ZABURZENIA METABOLICZNE
jajników prowadzić będzie do obniżonej
 Gorączka mleczna
płodności i spadku odsetka zacieleń.
 Ketoza i ujemny bilans energetyczny
 Niedobory mikroelementów w paszy
KONSEKWENCJE STANÓW
Co więcej, nawet po ustąpieniu ob- prostaglandyny E2, która wykazuje ZAPALNYCH BA
ONY ŚLUZOWEJ
jawów klinicznych schorzeń macicy, działanie luteotropowe i zapobiega MACICY
krowy wykazują obniżony odsetek za- luteolizie. Może to prowadzić to po-
cieleń. wstania sytuacji swoistego  zaklętego Jako, że zakażenie macicy wywiera
Jedną z możliwych przyczyn jest kręgu , ponieważ zakażenie bakteryj- ujemny wpływ na funkcjonowanie
utrzymywanie się stanu zapalnego ne ma większe szanse utrzymania się układu rozrodczego praktycznie na
nawet po wyeliminowaniu bakterii ze w środowisku podwyższonego stęże- wszystkich jego piętrach regulacyj-
światła macicy. Istnieje także możli- nia progesteronu, podczas gdy faza nych nie powinno zaskakiwać, iż
wość powstawania trwałych uszko- pęcherzykowa cyklu rujowego charak- jest ono z
ródłem znacznego stopnia
dzeń (zbliznowaceń) nabłonka macicy teryzuje się podwyższoną odpornoś- zaburzeń płodności u bydła. Nawet,
lub zrostów w obrębie jajowodu, które cią endometrium. jeśli zwierzęta poddane są leczeniu,
zaburzają proces zapłodnienia. Toksyny bakteryjne i mediatory zapa- odsetek zacieleń uzyskiwany u takich
lenia produkowane na terenie jamy krów jest zazwyczaj około 20% niższy,
Zakażenia macicy również wydają macicy przechodzą również do krąże- a okres od wycielenia do ponownego
się zaburzać funkcję wydzielniczą nia obwodowego i wywierają szerszy zapłodnienia o 30 dni dłuższy niż u
endometrium, często prowadząc do wpływ na funkcje całego układu roz- samic niewykazujących objawów en-
opóz
nienia luteolizy ciałka żółtego. rodczego. Toksyny bakteryjne i cyto- dometritis. W tej grupie krów również
Luteoliza indukowana jest na drodze kiny powodują hamowanie uwalniania o 3% więcej samic zostaje brakowa-
uwalniania prostaglandyny F2ą przez hormonu uwalniającego gonadotropi- nych ze stada z powodu niepłodności.
komórki endometrium, która z kolei ny (GnRH) z podwzgórza oraz zabu- Poza ujemnym wpływem na wyniki
dostaje się na teren jajnika za pośred- rzają wydzielanie hormonu luteinizu- rozrodu, stany zapalne macicy zwią-
nictwem lokalnej sieci naczyń krwio- jącego (LH) z przysadki mózgowej. zane są także z obniżeniem produk-
nośnych i inicjuje degenerację ciałka Wypadkową zaburzenia funkcjonowa- cji mlecznej, zwłaszcza, jeśli towa-
żółtego. Jednakże podczas zakażenia, nia wyższych centrów regulacyjnych rzyszą zatrzymaniu łożyska. Straty
toksyny bakteryjne wiążą się bezpo- na terenie podwzgórza i przysadki finansowe wynikające ze stanów za-
średnio z komórkami nabłonkowymi są zaburzenia owulacji, nasilone wy- palnych macicy uzależnione są od
i miąższowymi stymulując uwalnianie stępowanie torbielowatości jajników kosztów leczenia, stopnia obniżenia
 4 
produkcji mlecznej i spadku płodności. ko, około 33%, co jest wskaz
nikiem o jest dostępny nowy przyrząd do ba-
W Wielkiej Brytanii, jak się ocenia, bez- połowę niższym niż oczekiwany odse- dania charakteru śluzu pochwowego
pośrednie koszty leczenia endome- tek wyleczeń w wyniku postępowania (Metricheck�, Simcro, Nowa Zelandia),
tritis i obniżonej produkcji mlecznej terapeutycznego. Jeśli zwierzęta z kli- który składa się z pręta wykonanego
wynoszą około 60 funtów, zaś po- niczną formą stanu zapalnego błony ze stali nierdzewnej zaopatrzonego
średnie koszty ponoszone z uwagi śluzowej macicy nie zostaną poddane na jednym końcu w gumową półkulę,
na dodatkowe zabiegi unasienniania, leczeniu, połowa z nich wciąż będzie przy pomocy której wydobyć można
przedłużenie okresu wycieleniowego wykazywać objawy endometritis po na zewnątrz próbkę wydzieliny obec-
i zwiększony odsetek brakowania ze upływie 7 tygodni, to jest w okresie, nej w pochwie krowy.
stada to około 70 funtów. gdy hodowcy chcą wprowadzać krowy
powtórnie do rozrodu i rozpoczynają
unasiennianie. Zatem, jak wykazano,
PODSTAWY DIAGNOSTYKI leczenie farmakologiczne stanów za-
I LECZENIA ENDOMETRITIS palnych macicy począwszy od 3 ty-
godnia po wycieleniu jest korzystne
Pierwszym pytaniem, które się nasuwa dla póz
niejszej płodności stada. Final-
jest oczywiście to czy koniecznym jest nie powinniśmy zdać sobie sprawę
podejmowanie leczenia stanów zapal- z tego, iż w przypadku niepodjęcia
nych błony śluzowej macicy. Większość leczenia dwa spośród pięciu podsta-
krów, które nabywają bakteryjnych wowych warunków dobrostanu zwie-
zakażeń jamy macicy po porodzie, rząt nie zostają spełnione: uwolnienie
eliminuje je w okresie pierwszych 3 od objawów chorobowych oraz brak
tygodni po wycieleniu. Nawet po tym bólu i cierpienia fizycznego. Pomimo,
okresie istnieje szereg mechanizmów że ból związany ze schorzeniami ma-
immunologicznych, które w dalszym cicy nie został dobrze opisany, nasze
ciągu aktywnie eliminują zakażenia doświadczenie kliniczne wskazują, iż
bakteryjne z wnętrza macicy. Zatem, chore zwierzęta często wykazują ob-
niektórzy są zdania, iż powinno się niżony apetyt i wydajność mleczną.
pozwolić na spontaniczne wyleczenie Podsumowując, identyfikacja i lecze-
w przypadkach endometritis. Progra- nie zwierząt z objawami klinicznymi
mowe leczenie zakażeń bakteryjnych endometritis wydaje się bardzo za-
w okresie pierwszych 3 tygodni po wy- sadne począwszy od trzeciego tygo-
cieleniu wydaje się zbyteczne z uwagi dnia po wycieleniu.
na znaczne zmiany, do których docho-
dzi w tym czasie w endometrium w W naszym zespole jednak rutynowo
związku z inwolucją macicy i regene- DIAGNOZA ENDOMETRITIS stosujemy inną metodę badania śluzu
racją samego endometrium. Niemniej pochwowego. Polega ona na wyko-
jednak należy pamiętać, iż zwierzęta Aby zdiagnozować kliniczną postać naniu palpacyjnego badania wnętrza
wykazujące objawy poporodowego/ stanu zapalnego błony śluzowej maci- pochwy za pomocą ręki w rękawicy
toksycznego zapalenia macicy (puer- cy należy zbadać charakter wydzieliny gumowej i wydobyciu porcji śluzu po-
peral metritis) wymagają interwencji znajdującej się w pochwie zwierzę- chwowego na zewnątrz. Srom krowy
weterynaryjnej. Po upływie pierwszych cia, zwłaszcza w kierunku obecności należy oczyścić za pomocą suchego
3 tygodni po porodzie, zlokalizowane wydzieliny ropnej. Można wykonać ręcznika papierowego i wprowadzić
zakażenie macicy z reguły związane badanie waginoskopowe przy użyciu rękę w czystej, pokrytej żelem pośliz-
jest z utrzymywaniem się patogen- waginoskopu wykonanego z plastiku gowym rękawicy gumowej do wnętrza
nych szczepów bakteryjnych, a nie z i dezynfekowanego w autoklawie lub kanału pochwy. Poddaje się wówczas
oportunistycznym zakażeniem bakte- jednorazowego wykonanego z folio- badaniu palpacyjnemu ściany pochwy
riami środowiskowymi. Ponadto, jeśli wanej tektury, które umożliwiają oce- i zewnętrzne ujście szyjki macicy, po
krowy wykazują objawy chorobowe w nę śluzu wydostającego się z kanału czym wydobywa rękę z porcją wy-
tym okresie, odsetek samowyleczenia szyjki macicy. Sprzęt ten jednak jest dzieliny znajdującej się we wnętrzu
w przeciągu 2 tygodni wynosi już tyl- niezbyt wygodny. W niektórych krajach pochwy.
 5 
Biuletyn Rozrodowy
Zaletą tej techniki jest jej niski koszt, Wybór zwierząt do badania klinicz-
szybkość wykonania oraz dodatkowa nego może być oparty na podejściu
możliwość uzyskania informacji, co strategicznym lub  dywanowym .
do ewentualnych uszkodzeń ścian po- Podejście strategiczne polegałoby na
chwy i szyjki macicy, ilości wydzieliny objęciu badaniem klinicznym krów, u
w kanale pochwy i jej woni. których hodowca zaobserwował obec-
ność ropnej wydzieliny z pochwy i/lub
Wygląd i zapach śluzu pobranego zaistnienie czynników ryzyka w historii
z pochwy mogą zostać zbadane i klinicznej zwierzęcia (Tab.1). Alterna-
uwzględnione, w punktacyjnej ocenie tywne podejście  dywanowe uwzględ-
STOPIEC
3  wydzielina zawierająca >50%
stopnia zaawansowania endometritis. nia badanie każdej samicy, gdy miną,
materiału ropnego zazwyczaj barwy białej
W badaniu wyglądu śluzu pochwowe- co najmniej 3 tygodnie od jej wyciele-
lub żółtej, choć niekiedy zabarwionego krwią
go ocenia się jego barwę i obecność nia. System ten jest najłatwiej zastoso-
wydzieliny ropnej. Wynik oceny wyra- wać, gdy lekarz weterynarii dokonuje
żany jest w punktach: rutynowych regularnych wizyt w sta-
0 - czysty, przejrzysty śluz; Woń śluzu pochwowego także ocenia- dzie, co umożliwia równoczesne ba-
1 - czysty śluz zawierający kłaczki na jest w skali od 0 (brak nieprzyjem- danie kilkunastu zwierząt. Tak, więc,
białej wydzieliny ropnej; nej woni) do 3 (obecność nieprzyjem- jeśli rutynowe wizyty lekarskie mają
2 - wydzielina zawierająca <50% nej woni). miejsce, co dwa tygodnie, wszystkie
białej lub żółto-białej ropy; Wyniki oceny cech śluzu pochwowego krowy, które wycieliły się w okresie od
3 - wydzielina zawierająca >50% są wówczas sumowane, aby dać oce- trzech do pięciu tygodni są typowane
białej, żółto-białej lub nę kliniczną endometritis wyrażoną do badania i taki system jest prefero-
podbarwionej krwią ropy. w skali od 0 do 6. Pomimo iż bardzo wany w dobrze zorganizowanych go-
rzadko zwierzęta, których śluz ocenio- spodarstwach.
Rycina 2.
no na <3 wykazują także jego zmie-
Typowe próbki śluzu pochwowego:
niony zapach, uwzględnienie oceny
woni śluzu jako stopnia 3 umożliwia LECZENIE ENDOMETRITIS
uniknięcie pomyłek.
Rozwój metod terapii endometritis
Ocena cech wydzieliny odzwierciedla opiera się na połączeniu działania na-
także obecność i liczebność bakterii turalnego systemu immunologicznego
uznanych jako patogenne dla macicy krowy i zastosowania preparatów an-
takich jak E. coli i A. pyogenes, ale nie tybiotykowych. Ruja związana jest ze
drobnoustrojów warunkowo patogen- spontanicznym ustąpieniem objawów
nych i oportunistycznych. Podobnie, chorobowych, podczas gdy naturalne
nieprzyjemna woń śluzu pochwowego mechanizmy odpornościowe maci-
związana jest wyłącznie z obecnością cy ulegają hamowaniu podczas fazy
STOPIEC
1  śluz zawierający kłaczki białej
lub białawej ropy
zakażenia bakteriami patogennymi. lutealnej. Tak więc, jeśli na jajnikach
Co ważniejsze dla lekarza weteryna- chorych krów obecne są ciałka żółte,
rii, ocena stopnia klinicznego stanu iniekcja prostaglandyny F2ą jest bar-
zapalnego błony śluzowej macicy ma dzo efektywnym postępowaniem te-
wartość prognostyczną, co do powo- rapeutycznym. Podawanie preparatów
dzenia ewentualnego postępowania zawierających estrogeny zwierzętom
terapeutycznego. Ogólnie rzecz bio- produkującym żywność zostało za-
rąc, w dostępnych badaniach odsetek bronione na terenie Unii Europejskiej
wyleczeń klinicznych stanów endo- i pomimo, iż stosowanie estrów estra-
metritis w okresie 2 tygodni wynosił diolu w przeszłości często prowadzi-
44% w przypadkach obecności ropnej ło do poprawy obrazu klinicznego, to
wydzieliny o nieprzyjemnej woni, ale jednak u takich zwierząt obserwuje
aż 78% w przypadkach endometritis się wydłużenie okresu od rozpoczęcia
STOPIEC
2  śluz zawierający <50% białej
lub białawej wydzieliny ropnej stopnia 1. leczenia do zapłodnienia w porównaniu
 6 
z krowami, u których dokonano in- lub antybiotyki stosowane samodziel- najłagodniejsza forma podklinicznego
dukcji rui przy pomocy prostaglan- nie, a przynajmniej nie powinno mieć endometritis charakteryzowała się w
dyn. Jest prawdopodobnym, iż obni- żadnych negatywnych konsekwencji, tych badaniach obecnością jedynie od
żenie stężenia progesteronu i inne choć standardowy program leczenia 5 do 10% neutrofili w preparatach cy-
zmiany hormonalne i biochemiczne musi jeszcze zostać określony. Leka- tologicznych, to nawet zwierzęta w tej
związane z okresem rui są równie rze praktycy powinni być szczególnie grupie wykazywały przedłużony okres
ważne jak wzrost stężenia estradiolu, ostrożni podejmując decyzję o jedno- od wycielenia do zapłodnienia w po-
do którego dochodzi wkrótce po lute- czesnym podaniu dwóch dawek doma- równaniu z osobnikami zdrowymi.
olizie. Analogi PGF2ą mają dodatkową cicznego produktu antybiotykowego, z Pomimo, iż znajdujemy się dopiero
zaletę szybkiego metabolizmu i co za uwagi na ryzyko przekroczenia maksy- w początkowej fazie badań nad pod-
tym idzie praktycznie brakiem zagro- malnego limitu pozostałości (MRL) w klinicznymi stanami zapalnymi bło-
żenia pozostałościami w tkankach le- tkankach i mleku leczonych krów. ny śluzowej macicy, możemy przyjąć
czonych zwierząt. roboczą defi podklinicznego
nicję
endometritis jako obecność >18%,
Domaciczne podawanie produktów PODKLINICZNE STANY ZAPALNE >10% lub >5% neutrofili w próbkach
zawierających antybiotyki jest alterna- BA
ONY ŚLUZOWEJ MACICY cytologicznych pobranych z macicy w
tywą dla prostaglandyn, szczególnie okresie odpowiednio 20-33, 34-47 lub
wartościową w przypadkach braku Podkliniczne endometritis stanowi powyżej 50 dni po wycieleniu, przy
ciałka żółtego na jajnikach leczonych stosunkowo nowy obszar w prakty- jednoczesnym braku klinicznych obja-
zwierząt. W leczeniu endometritis ce klinicznej i może być zdefiniowa- wów endometritis. Następną kwestią
stosuje się wiele różnych preparatów ne jako stan zapalny błony śluzowej jest to czy takie zwierzęta powinny w
antybiotykowych i antyseptycznych macicy, który prowadzi do znaczące- ogóle być poddawane leczeniu. Cha-
podawanych domacicznie. Składnik go obniżenia wyników rozrodu przy rakteryzująca je obniżona wydajność
aktywny takiego preparatu powinien jednoczesnym braku wyraz
nych obja- rozrodcza wskazuje, iż takie krowy
wykazywać aktywność w stosunku do wów klinicznych. Podkliniczne stany rzeczywiście powinny być leczone.
bakterii patogennych w specyficznym zapalne endometrium diagnozowane
środowisku macicy, ale jednocześnie są na drodze oceny stopnia natężenia
nie może upośledzać mechanizmów reakcji zapalnej wyrażonej odsetkiem KONTROLA ENDOMETRITIS
odpornościowych endometrium, czy neutrofili obecnych w próbkach cyto-
też wymagać stosowania okresu logicznych pobranych w wyniku płu- Jak dotąd brak jest znacznego postę-
karencji na mleko. Obecnie najczęś- kania jamy macicy lub przy pomocy pu w zakresie programowego podej-
ciej stosowaną grupą antybiotyków wymazówki cytologicznej. Niektóre ścia do kontroli czy też zapobiegania
odpowiadających tym kryteriom są ce- z takich zwierząt mogą wykazywać zapaleniom macicy u bydła. Czynni-
falosporyny, które zastąpiły uprzednio obecność bakterii patogennych w ja- ki zwiększające ryzyko endometritis
używane oksytetracykliny. Oporność mie macicy, choć wcześniejsze ba- obejmują poronienie, komplikacje po-
bakterii na oksytetracykliny jest czę- danie waginoskopowe nie ujawniło rodowe, ciążę bliz
niaczą, zatrzymanie
sto obserwowana, a dawki wymagane wydzieliny ropnej pozwalającej na błon płodowych i schorzenia meta-
w celu osiągnięcia minimalnego stę- diagnozę klinicznego stanu endome- boliczne. Z drugiej zaś strony, udział
żenia hamującego są znacznie wyższe tritis. Możemy mieć także do czynie- czynników, które podejrzewamy o to,
niż w przypadku cefalosporyn. nia z przypadkami zwierząt, u któ- iż mogą wpływać na stopień nasilenia
rych wciąż utrzymuje się stan zapalny endometritis i częstotliwość jego wy-
Pytaniem, które wciąż pozostaje bez endometrium, pomimo iż doszło już stępowania, takich jak higiena na te-
jednoznacznej odpowiedzi jest to do eliminacji zakażenia bakteryjnego renie gospodarstwa, okazał się trudny
czy wielokrotne podawanie antybio- z jamy macicy. W USA, Gilbert i wsp. do potwierdzenia. W konsekwencji
tyków przynosi korzyści, choć wielu (2006) opisali częstotliwość występo- istnieją bardzo nieliczne programy
praktyków rutynowo stosuje ten ro- wania klinicznych i podklinicznych sta- zapobiegania schorzeniom macicy,
dzaj terapii. Połączenie domacicz- nów zapalnych błony śluzowej macicy zaś przeważającym podejściem w ba-
nego podawania cefalosporyn w tym sięgającą 53% w okresie 40-60 dni po daniu występowania zapaleń macicy
samym czasie, co PGF2ą lub wkrótce wycieleniu, i prowadzących do opóz
- jest często empiryczna ocena indy-
po jej podaniu, może okazać się bar- nienia w ponownym zacielaniu krów i widualnego wpływu poszczególnych
dziej efektywne niż prostaglandyny nasilonego brakowania ze stada. Choć znanych czynników ryzyka.
 7 
Biuletyn Rozrodowy
Wciąż niewiele jesteśmy w stanie zdzia-
łać w przypadku takich czynników jak
zaburzenia porodu.
Wiodący kierunek w działaniach mają-
cych na celu ograniczenie występowa-
nia schorzeń macicy to optymalizacja
sposobu utrzymania zwierząt. Zatem
przestrzeganie wymogów higienicz-
nych w pomieszczeniach, w których
stale przebywają krowy i na porodówce
przynosi wyniki w postaci czystszych
nawierzchni, na których kładą się zwie-
rzęta i obniżonego skażenia bakteryj-
nego ich skóry i sierści. Kompozycja
dawki pokarmowej jest bardzo ważna z
wielu powodów. Istnieją dowody na to,
że ujemny bilans energetyczny i niedo-
bory mikroelementów takich jak selen i
witamina E mogą prowadzić do obniże-
nia odporności. Być może większe zna-
czenie ma fakt, że luz
na konsystencja
odchodów występująca często w sta- Najczęściej stosowanym postępowa- PIŚMIENNICTWO y
RÓDA
OWE
dach krów mlecznych może przyczy- niem terapeutycznym jest indukcja rui I ZALECANE
niać się do zakażeń bakteryjnych ukła- przy pomocy PGF2ą w przypadku obec-
du rozrodczego, jako że srom takich ności na jajnikach ciałka żółtego i/lub 1. Gilbert RO, Shin ST, Guard CL,
zwierząt jest często pokryty odchoda- podawanie domaciczne preparatów Erb HN, Frajblat M. Prevalence of endo-
mi. Warto bowiem zauważyć, że bydło antybiotykowych. Obydwa kierunki le- metritis and its effects on reproductive
mięsne zazwyczaj wykazuje bardziej czenia są stosunkowo skuteczne w za- performance of dairy cows. Therioge-
stałą konsystencję odchodów, mniej- kresie eliminacji objawów klinicznych, nology 64, 1879-1888 (2005).
sze zanieczyszczenie sromu i niższe konsekwencje podklinicznych stanów 2. Sheldon, I. M. The postpartum ute-
występowanie endometritis. zapalnych pozostają jednak wciąż nie rus. Veterinary Clinics of North Ameri-
do końca poznane. Najpoważniejszym ca: Food Animal Practice 20, 569-591
wyzwaniem jest obecnie opracowanie (2004).
PODSUMOWANIE efektywnych strategii kontroli i zapo- 3. Sheldon, I. M., Lewis, G. S., LeBlanc,
biegania klinicznym stanom zapalnym S. J. & Gilbert, R. O. Defining postpar-
Zakażenia macicy są częste u bydła po błony śluzowej macicy. tum uterine disease in cattle. Therioge-
wycieleniu i stanowią przyczynę znacz- nology 2006; 65:1516-1530
nego obniżenia płodności. Diagnoza
schorzenia jest prosta, jeśli dokona PODZI
KOWANIA
się badania zawartości pochwy krów,
choć wymaga dobrej strategii selek- Pragnę wyrazić podziękowania profe-
cji osobników typowanych do bada- sorowi Gaetano Mari, z Uniwersytetu w
nia. Ocena natężenia stanu zapalnego Bolonii i profesorowi Robowi Gilertowi
stanowi wartościowy element bada- z Uniwersytetu Cornell za bardzo przy-
nia weterynaryjnego i odzwierciedla datne dyskusje.
obecność bakterii patogennych oraz Nasze badania wspierane są przez
prawdopodobieństwo udanej terapii. BBSRC i The Wellcome Trus.
Intervet Sp. z o.o., ul. Wybrzeże Gdyńskie 6 C, 01-531 Warszawa
tel.: [phone], fax [phone]