Podstawowe zagadnienia

Tekst: Marcin Rutecki



Czym jest Konstytucja?

Konstytucja jest szczególnym aktem prawnym. Reguluje najważniejsze zagadnienia związane z funkcjonowaniem państwa. Decyduje o jego ustroju, określa podstawowe zadania organów państwowych oraz wyznacza ich kompetencje, Stanowi gwarancję podstawowych praw i wolności obywatelskich. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Wszystkie inne akty prawne wydawane są na jej podstawie i muszą być z nią zgodne. Posiadanie własnej Ustawy Zasadniczej to prerogatywa należąca wyłącznie do państwa.

Czym jest Traktat Konstytucyjny UE?

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy jest z punktu widzenia prawa umową międzynarodową podpisaną przez suwerenne państwa. Traktat określa nie tylko cele, kompetencje i instytucje Unii Europejskiej oraz relacje pomiędzy Unią a państwami członkowskimi, ale również jej system wartości i podstawowe prawa obywateli Unii.

Bez względu na jego szczególną nazwę nie jest to jeszcze konstytucja. Jednakże w przypadku jego ratyfikacji i wejścia w życie na terenie całej Unii, stanie się de facto konstytucją. Będzie milowym krokiem w kierunku powstania federalnego państwa europejskiego.

Dlaczego powstał Traktat Konstytucyjny?

Konstytucja Unii powstała z inspiracji największych i tym samym najbardziej wpływowych państw Unii Europejskiej. Nie jest, jak mówią jej zwolennicy, naturalną konsekwencją integracji europejskiej, lecz wyrazem jednej z koncepcji integracji - tej, która dąży do stworzenia jednego państwa europejskiego.

Unia Europejska powinna być wspólnotą na płaszczyźnie której państwa członkowskie współpracowały by ze sobą na zasadach partnerskich a nie federalnym państwem, w którym będzie toczyła się nieustająca walka o dominację jednych nad drugimi.

Czy Konstytucja Unii Europejskiej zastąpi konstytucje Państw Członkowskich?

Art. I-6 Traktatu stanowi wyraźnie, że Konstytucja i prawo przyjęte przez instytucje Unii będą miały pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich włącznie z konstytucjami narodowymi. Obowiązywać będzie bezwzględna zgodność aktów prawnych niższego rzędu z Konstytucją UE. Konstytucje narodowe przestaną obowiązywać w takim zakresie, w jakim nie będą zgodne z ustawodawstwem unijnym. W zakresie przyjętych regulacji wspólna Ustawa Zasadnicza zastąpi więc analogiczne akty prawne Państw Członkowskich. Konstytucje narodowe będą istnieć dalej, ale nie będą niezależne.

Jaka jest struktura Traktatu?

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy składa się z preambuły oraz czterech części podzielonych na tytuły i rozdziały. Zawiera w sumie 448 artykułów. Pierwsza część zawiera postanowienia, które m.in. definiują Unię Europejską oraz określają jej cele, wartości, kompetencje, instytucje, organy, symbole, stosunki z Państwami Członkowskimi i procedury podejmowania decyzji, a także obywatelstwo Unii i charakter Unii. Drugą część stanowi Karta Praw Podstawowych, ogłoszona jeszcze podczas Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000 r. Karta składa się z preambuły i siedmiu tytułów: godność, wolność, równość, solidarność, prawa obywateli, wymiar sprawiedliwości oraz postanowień ogólnych w sprawie interpretacji i stosowania Karty. W trzeciej części znajdziemy szczegółowe regulacje dotyczące polityki i działania Unii Europejskiej, kompetencji poszczególnych instytucji oraz procedur decyzyjnych. Czwarta część zawiera postanowienia końcowe, które dotyczą wejścia w życie Traktatu oraz procedury jego zmiany. Do Traktatu dołączono ponadto 2 załączniki, 36 protokołów i 50 deklaracji.

Jakie są najważniejsze postanowienia Traktatu?

Konstytucja Uchyla Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE), Traktat o Unii Europejskiej (TUE), Traktaty o Przystąpieniu oraz traktaty uzupełniające.

Unia Europejska zyskuje osobowość prawną.

Powstanie nowy system prawny
prawo unijne.

Do Traktatu włączono Kartę Praw Podstawowych.

Przepisy Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy mają pierwszeństwo przed prawem ustanowionym przez instytucje i organy Unii Europejskiej.

Przepisy Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy oraz przepisy aktów prawnych wydawanych na jego podstawie mają pierwszeństwo przed ustawodawstwem Państw Członkowskich łącznie z ich konstytucjami.

Traktat znosi konstrukcję Unii opartą na trzech filarach co oznacza odejście w znacznym stopniu od systemu jednomyślności przy podejmowaniu decyzji w Radzie.

Konstytucja rozszerza zakres obowiązywania głosowania większością kwalifikowaną w Radzie.

Traktat wprowadza nowy podział kompetencji pomiędzy Unią Europejską a Państwa Członkowskie.

Wspólna Konstytucja drastycznie zwiększa kompetencje Unii. Unia uzyskuje prawo do stanowienia w najważniejszych dziedzinach życia zbiorowego.

Unia uzyska w zasadzie prawo do samostanowienia w wielu dziedzinach. Dzięki zawartej w Traktacie procedurze zmiany Konstytucji nie trzeba będzie w wielu przypadkach zwoływać konferencji międzyrządowej do wprowadzenia daleko idących zmian w funkcjonowaniu wspólnoty.

Traktat ustanawia urzędy Przewodniczącego Rady Europejskiej i Ministra Spraw Zagranicznych Unii Europejskiej.

Konstytucja wzmacnia rolÄ™ Parlamentu Europejskiego w unijnym procesie decyzyjnym.

Konstytucja wprowadza system głosowania w Radzie oparty na podwójnej większości, który będzie obowiązywał po 2009 r.

Jaki jest zakres kompetencji Unii według Traktatu?

Traktat Konstytucyjny dokonuje podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi. Unia
dążąc do osiągnięcia swych celów
będzie działać w granicach kompetencji przyznanych jej w Traktacie Konstytucyjnym. Kompetencje nie przyznane Unii Europejskiej w tym Traktacie będą należeć do państw członkowskich. Wprowadzony został podział kompetencji Unii na: kompetencje wyłączne, kompetencje dzielone oraz kompetencje w zakresie prowadzenia działań, które miałyby na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnienie działań państw członkowskich.


Dziedziny kompetencji wyłącznej

W art. I-12, w którym czytamy, iż w przypadku gdy Konstytucja przyznaje Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.

Unia ma wyłączną kompetencję w następujących dziedzinach (art. I-13 ust. 1):

• unia celna,
• ustanawianie reguÅ‚ konkurencji niezbÄ™dnych do funkcjonowania rynku wewnÄ™trznego,
• polityka pieniężna, w odniesieniu do PaÅ„stw CzÅ‚onkowskich, których walutÄ… jest euro,
• zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,
• wspólna polityka handlowa.


Kompetencje Unii w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa obejmują wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i wszelkie sprawy dotyczące bezpieczeństwa Unii, w tym stopniowe określanie wspólnej polityki obrony, która może prowadzić do wspólnej obrony (art. I-16 ust. 1). Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania niektórych umów międzynarodowych.
Państwa Członkowskie będą zobowiązane nie tylko do lojalności wobec Unii, ale także do popierania aktywnie i bez zastrzeżeń jej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (art. I-16 ust. 2).


Dziedziny kompetencji dzielonej

Jeżeli Konstytucja przyznaje Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Jednakże w art. I-12 ust. 2 zdanie drugie wyraźnie czytamy, że Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. Czyli kompetencje "dzielone" również należą de facto do Unii, a dopiero gdy ona nie wykona lub postanowi zaprzestać wykonywania swojej kompetencji Państwo Członkowskie będzie mogło podjąć własne działania. Dotyczy to:

rynku wewnętrznego,

polityki społecznej, w odniesieniu do aspektów określonych w części III Traktatu,

spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej,

rolnictwa i rybołówstwa, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych,

środowiska naturalnego,

ochrony konsumentów,

transportu,

sieci transeuropejskich,

energii,

przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości,

wspólnych problemów bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego, w odniesieniu do aspektów określonych w części III Traktatu.

W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej oraz w dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej Unia ma kompetencję do prowadzenia działań, jednakże wykonywanie tej kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.

Dziedziny działań wspierających, koordynujących i uzupełniających

Unia ma kompetencję do podejmowania działań wspierających, koordynujących i uzupełniających. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą:

• ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego,
• przemysÅ‚,
• kultura,
• turystyka,
• edukacja, sprawy mÅ‚odzieży, sport i szkolenie zawodowe,
• obrona cywilna,
• współpraca administracyjna.


Kompetencje Unii
podsumowanie

Biorąc pod uwagę zakres regulacji, które staną się przedmiotem bezpośredniego lub pośredniego zainteresowania Unii, trzeba jasno stwierdzić, że Wspólnota uzurpuje sobie w ten sposób prawo do stanowienia aktów prawnie wiążących w zdecydowanie najważniejszych dziedzinach życia zbiorowego! Od kwestii związanych z prawami i wolnościami obywatelskimi oraz decydowania o kształcie rodziny zaczynając, poprzez politykę handlową, na polityce zagranicznej i bezpieczeństwa kończąc! Ponadto rości sobie prawo do zajmowania się regulacją wręcz gigantycznej ilości zagadnień szczegółowych.

Jakby tego było mało, Konstytucja w art. I-18 wprowadza tzw. klauzulę elastyczności. Polega ona na tym, iż w przypadku gdy działanie Unii okaże się niezbędne do osiągnięcia jednego z celów, o których mowa w Traktacie, a Ustawa Zasadnicza nie przewidziała odpowiednich uprawnień do wymaganych działań, Rada Ministrów może mimo wszystko (pod pewnymi warunkami) podjąć właściwe środki. Oznacza to, że Unia będzie mogła ingerować nawet w te dziedziny, co do których nie będzie posiadała żadnych kompetencji!

Jakie instrumenty prawne przewiduje Konstytucja dla Unii?

W celu wykonywania kompetencji Unii instytucje będą mogły wykorzystywać następujące instrumenty prawne:

• ustawy europejskie,
• europejskie ustawy ramowe,
• rozporzÄ…dzenia europejskie,
• decyzje europejskie,
• zalecenia i opinie.

Ustawa europejska

Akt ustawodawczym o zasięgu ogólnym. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowana we wszystkich Państwach Członkowskich.

Europejska ustawa ramowa

Akt ustawodawczy, który wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowany, w odniesieniu do rezultatu, który ma zostać osiągnięty, pozostawiając organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

RozporzÄ…dzenie europejskie

Akt o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, służącym do wprowadzenia w życie aktów ustawodawczych i niektórych postanowień Konstytucji. Może ono wiązać w całości i być bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich albo wiązać Państwa Członkowskie, do których jest kierowane, w odniesieniu do rezultatu, który ma zostać osiągnięty, pozostawiając organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Decyzja europejska

Akt o charakterze nieustawodawczym wiążącym w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów oraz wiąże wyłącznie ich.

Zalecenia i opinie

Nie mają mocy wiążącej. Sugerują przeprowadzenie określonych zmian.

Czy Unia ma na celu stworzenie europejskiego superpaństwa?

Wszystko wskazuje na to, że tak właśnie jest. Jeżeli prześledzimy historię Unii Europejskiej od Traktatu z Maastricht aż do Traktatu Konstytucyjnego zauważymy tendencję do coraz większego osłabiania Państw Członkowskich i przenoszenia ich kompetencji na instytucje Unii lub struktury lokalne zależne bezpośrednio od centrali w Brukseli.

Już w kwietniu 1992 roku Parlament Europejski przedstawił raport A3-123/92, w którym wyraził chęć rozwijania wysiłków w kierunku tworzenia unii federalnej, opartej o projekt konstytucji europejskiej (). Podobnie w oficjalnym opracowaniu UE z 1992 roku pt. "Od jednolitego rynku do Unii Europejskiej" znalazło się stwierdzenie: z powodu licznych próśb o przystąpienie, Wspólnota nie ma innego wyboru, jak kroczyć dalej drogą Unii, według zasad jedności federalnej ().Romano Prodi, przewodniczący Komisji Europejskiej w kwietniu 1999 roku powiedział: budowanie federalnej Europy ma być celem samym w sobie () w procesie integracji europejskiej zaczął się nowy rozdział, w którym dotychczasowy kształt państwa narodowego nie ma racji bytu. W czasie trwanie prac nad Traktatem głos w dyskusji nad przyszłością Europy zabrał minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz, który stwierdził, że w najbliższym czasie federacyjna Unia jest utopią, ale w przyszłości jedynym rozwiązaniem. Dodał, że federalizm jako zbiór zasad rządzenia nie powinien wzbudzać niczyich obaw.

Podczas dyskusji toczonych na posiedzeniach Komisji Spraw Konstytucyjnych w Parlamencie Europejskim, unijni politycy nie kryją już zamiarów budowy europejskiego superpaństwa. Przewodniczący wymienionej komisji, socjalista niemiecki Jo Leinen stwierdził niedawno, iż zadaniem Parlamentu Europejskiego tworzenie nowej świadomości europejskiej, w której nie ma miejsca na "przestarzałe" sentymenty narodowe. Dodał, że Parlament jest izbą obywateli Europy a nie narodów Europy i nie ma w nim miejsca na demonstrowanie swojej przynależności narodowej. Herr Johannes Voggenhuber z Grupy Zielonych i jednocześnie Wiceprzewodniczący Komisji Spraw Konstytucyjnych zaznaczył, iż najważniejszym zadaniem tej izby jest przezwyciężenie myślenia w kategoriach narodowych i tworzenie jednej tożsamości europejskiej.

Faktem jest, iż Unia Europejska już teraz posiada cechy państwa federacyjnego, takie jak własna waluta czy zakres władzy Centralnego Banku Europejskiego. Inną taką cechą jest nadrzędność prawa europejskiego nad prawem narodowym. Podobnie Europejski Trybunał Sprawiedliwości, do którego obywatele mogą się zwracać, spełnia z pewnością większą rolę niż tylko rozstrzyganie sporów między państwami. W przypadku przyjęcia wspólnej Konstytucji uprawnienia Unii znacznie się zwiększą.