ORGANIZACJA OCHRONY ÅšRODOWISKA
(wykład)
mgr inż. Małgorzata Pawlak
Wyższa Szkoła Zarządzania w Gdańsku
Rok akademicki 2007/2008
Wykład 1:
Ochrona środowiska w kontekście rozwoju cywilizacyjnego
1. WPROWADZENIE
Środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia
ziemi, łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także
krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku
działalności człowieka.
Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska fizyczne lub stany utrudniające życie albo
dokuczliwe dla otaczającego środowiska (hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza,
zanieczyszczenie odpadami itp.)
Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla
środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także, jeżeli są dokuczliwe w
stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.
2. ÅšWIATOWE PROBLEMY ÅšRODOWISKOWE
- Atmosfera: Zanieczyszczenie powietrza, Globalne ocieplenie, Niszczenie warstwy
ozonowej, Kwaśne deszcze, Smog
- Woda (rzeki, jeziora, morza): Deficyt i zanieczyszczenie wody różnymi szkodliwymi
substancjami, Masowe odławianie stworzeń morskich
- Ziemia: Wyniszczanie lasów, Pustynnienie, zanieczyszczenie i erozja gleby,
Zmniejszenie się liczby dziko żyjących gatunków zwierząt i roślin, ograniczona
odporność życia biologicznego, wyczerpywanie surowców
- Odpady: Ścieki, Śmieci Wraki statków, Substancje radioaktywne, Produkty
petrochemiczne, Odpady niebezpieczne
- INNE: promieniowanie elektromagnetyczne, promieniowanie jonizujÄ…ce, bariera
przestrzeni oraz hałas i wibracje
Rodzaje i główne z
ródła zanieczyszczeń:
Rodzaj zanieczyszczeń Główne z
ródła
gazy i pyły (emisja SOx, NOx, lotnych związków przemysł energetyczny, produkcja przemysłowa (hutnictwo,
organicznych VOC, ołowiu, pyłów PM, CO2& ) przemysł maszynowy, chemiczny i in.), transport (zwłaszcza
samochodowy)
substancje biogeniczne (gł. związki azotu i fosforu) oraz rolnictwo (nawozy sztuczne, hodowla), przemysł i motoryzacja
materia organiczna (spalanie paliw), gospodarka komunalna (detergenty)
przemysł (produkty uboczne procesów technologicznych),
substancje toksyczne np. metale ciężkie (kadm, rtęć,
gospodarka komunalna (spalanie śmieci), motoryzacja (spalanie
miedz
, cynk ołów), pestycydy, trwałe związki organiczne
paliw), rolnictwo (chemizacja)
zanieczyszczenia ropopochodne (ropa, jej przetwory i przemysł, motoryzacja, gospodarka komunalna, żegluga
produkty spalania) (katastrofy) i porty (przeładunki)
gospodarka komunalna (ścieki bytowe), rolnictwo (hodowla),
skażenia sanitarne (mikrobiologiczne)
przemysł (odpady spożywcze)
substancje radioaktywne elektrownie jądrowe (katastrofy, zrzuty odpadów)
inne np. śmieci gospodarka komunalna, przemysł
a) zanieczyszczenia atmosfery:
Jako zanieczyszczenie powietrza traktuje się zarówno przekroczenie średniej zawartości
składników powietrza czystego jak i obecność w nim innych, niepożądanych składników,
których udział jest zmienny w czasie i przestrzeni.
1
Główne z
ródła wprowadzania zanieczyszczeń - gazów i pyłów (emisja tlenków siarki
SOx, tlenków azotu NOx, lotnych związków organicznych VOC, ołowiu, pyłów PM,
dwutlenku węgla CO2& ) do powietrza:
- przemysł energetyczny,
- produkcja przemysłowa (hutnictwo, przemysł maszynowy, chemiczny i in.),
- transport (zwłaszcza samochodowy)
b) zanieczyszczenia wody:
Drogi wprowadzania zanieczyszczeń (rtęć, żelazo, chrom, miedz
, mangan, kadm, arsen,
ołów,& , mikroorganizmy& ) do wód:
A. Zanieczyszczenia powstajÄ…ce na lÄ…dzie:
- depozycja do wód substancji emitowanych do atmosfery ze z
ródeł lądowych
- Przenikanie do wód powierzchniowych środków uprawy roślin (azotany,
fosforany, pestycydy)
- zrzucane w postaci ścieków do zbiorników wodnych (rzek, jezior, mórz)
B. Zanieczyszczenia wynikające z działalności na wodzie
- zrzuty ścieków ze statków
- wycieki olejowe ze statków
c) zanieczyszczenia gleb:
Główne z
ródła skażenia gleb:
- Pb, Cd, inne metale ciężkie, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne WWA,
zwiÄ…zki siarki (z wody i powietrza)
- Pestycydy (ich główne z
ródło stanowi rolnictwo)
- Dioksyny i furany (ze spalania odpadów stałych)
- Substancje przedostające się do gleb z wysypisk śmieci
3. SKUTKI SUBSTANCJI SZKODLIWYCH DLA ORGANIZMÓW ŻYWYCH
- Mogą przemieszczać się na ogromne odległości,
- Dostają się do tkanek organizmów żywych przez skórę, z pożywieniem lub z wodą,
- Niektóre są bardzo trwałe i ulegają bioakumulacji (te substancje nie rozpadają się w
przyrodzie, tylko gromadzą się w środowisku i odkładają się w organizmach żywych),
- Przyczyniają się do alergii układu oddechowego, powstania nowotworów, problemów
rozrodczych albo uszkodzeń DNA,
- Zaburzają gospodarkę hormonalną organizmów,
- Powodują deforestację, niszczenie drzewostanu i innych roślin.
4. SKUTKI ZANIECZYSZCZEC
DLA ÅšRODOWISKA
Ekonomiści sklasyfikowali straty, jakie powstają w środowisku przyrodniczym pod
wpływem działalności człowieka. Dzieli się je na straty bezpośrednie  ekonomicznie
wymierne i pośrednie  ekonomicznie trudno wymierne. Najważniejsze z nich:
1. Wyczerpywanie się zasobów nieodnawialnych (surowców mineralnych):
- nadmierna eksploatacja zasobów,
- dewastacja złóż (zabudowa, dzika eksploatacja),
- marnotrawstwo surowców towarzyszących wydobywaniu głównych surowców i
odpadów górniczych,
- degradacja powierzchni ziemi.
2. Zanieczyszczenie powietrza:
- obniżenie plonów rolnych i bogactw leśnych, chroniczne choroby drzewostanu
- niszczenie budynków, degradacja majątku trwałego (korozja metali),
- pogarszanie warunków zdrowotnych człowieka,
2
3. Zanieczyszczenie wody:
- utrata z
ródeł wody dla potrzeb konsumpcyjnych, rolniczych i przemysłowych,
- obniżenie zysków z gospodarki rybackiej (słodkowodnej i morskiej),
- utrata walorów miejsc rekreacji,
- pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka.
4. Zanieczyszczenie gleby:
- zakwaszanie gleb
- utrata terenów rolniczych i leśnych,
- Pustynnienie i stepowienie
- pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka (produkcja skażonej żywności).
5. Wyczerpywanie się zasobów leśnych:
- obniżenie się zdrowotności lasów,
- spadek produkcyjności lasów,
- pogarszanie się warunków klimatycznych, wodnych i funkcji rekreacyjnych lasów.
6. Obniżenie się poziomu życia;
- pogarszanie się czystości wody, powietrza i żywności,
- utrata terenów wypoczynkowych,
- pogarszanie się zdrowia człowieka i jego wydajności w pracy,
- powstawanie u człowieka poczucia bezradności powodującej brak motywacji do pracy
(głównie działań społecznych).
Skutkiem zanieczyszczania środowiska są również poniższe zjawiska:
A) Efekt cieplarniany - zjawisko zachodzÄ…ce w atmosferze planety powodujÄ…ce wzrost
temperatury planety, w tym i Ziemi. Dzięki temu na powierzchni Ziemi oraz w dolnych
warstwach jej atmosfery jest cieplej niż byłoby, gdyby atmosfera nie istniała. Efekt wywołują
gazy atmosfery, zwane gazami cieplarnianymi, ograniczajÄ…ce promieniowanie cieplne
powierzchni i dolnych warstw atmosfery do przestrzeni kosmicznej.
Udział gazów cieplarnianych w globalnym ociepleniu: dwutlenek węgla - 60%, metan - 20%,
inne [podtlenek azotu, ozon, chlorofluorokarbony (CFC), fluorowęglowodory (HFC),
perfluorokarbony (PFC), sześciofluorek siarki (SF6)] - 20%.
Skutki efektu cieplarnianego:
- temperatura panujÄ…ca na Ziemi podniosÅ‚a siÄ™ o okoÅ‚o 0,6ÚC w ciÄ…gu ostatniego
stulecia.
- w wyniku topnienia lodowców, poziom wód oceanicznych podniósł się o kilkanaście
centymetrów w ciągu ostatniego stulecia.
- jeżeli tempo to się utrzyma, do roku 2100 poziom oceanów może się podnieść nawet
blisko metr, co dla niektórych krajów oznacza zagładę.
- widoczne są także zmiany w globalnym rozkładzie opadów. Na półkuli północnej
ilość opadów wzrasta o 0,5  1% na dekadę
- w Afryce i Azji obserwuje się coraz częściej występujące i coraz bardziej dotkliwe
susze.
Zmiany mogą w dalszej perspektywie doprowadzić do przesunięcia się stref klimatycznych,
wyginięcia wielu gatunków flory i fauny, utratę pól uprawnych, a w związku z tym do klęski
głodu.
B) Powstawanie dziury ozonowej - związki chlorofluorowęglowe (freony), z których
uwolniony chlor (pod wpływem promieniowania ultrafioletowego) atakuje cząsteczki ozonu,
prowadzÄ…c do wyzwolenia tlenu (O2) oraz tlenku chloru (ClO).
3
Tempo globalnego spadku ozonu stratosferycznego pod wpływem działalności człowieka (z
wyjątkiem Antarktydy), oszacowane na podstawie badań satelitarnych, wynosi 0,4-0,8% na
rok w północnych, umiarkowanych szerokościach geograficznych i mniej.
C) Smog
- Smog siarkowy (tzw. londyński) (ang. smoke + fog) - spalanie węgla o wysokiej
zawartości siarki
- Smog fotochemiczny (UV +węglowodory + NOx) - reakcje gazów wylotowych
D) Kwaśne deszcze
5. STAN ÅšRODOWISKA W POLSCE
 Stan Środowiska w Polsce na tle celów i priorytetów Unii Europejskiej RAPORT
WSKAy
NIKOWY 2004, Warszawa 2006
(http://www.mos.gov.pl/2aktualnosci/informacje_rp/materialy/13.07.2006/Raport.wskaznikowy.2004.
pdf)
Raport przedstawia stan środowiska w Polsce, uwzględniając aktualne priorytety polityki
środowiskowej Unii Europejskiej.
Do najważniejszych zadań zaliczono:
- zrównoważone wykorzystanie surowców i racjonalną gospodarkę odpadami;
- ochronę różnorodności biologicznej;
- ochronę zdrowia i jakości życia;
- przeciwdziałanie zmianom klimatu.
Wybrane zagadnienia:
ENERGIA
- W Polsce energia pochodzi głównie ze z
ródeł nieodnawialnych.
- w "starych" państwach UE (UE-15) na każde 1000 osób w 2002 roku przypadało 0,84
GWh energii wyprodukowanej ze z
ródeł odnawialnych (wiatr i woda),
- dla dziesięciu "nowych" krajów Unii wskaz
nik ten wynosił 0,22 GWh. W Polsce
natomiast było to zaledwie 0,06 GWh.
- udział energii wytworzonej ze z
ródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii w
Polsce osiągnął w 2002 roku, najwyższy od 1995 roku, poziom 2 %. W "starych"
państwach Unii był on dużo wyższy i wynosił 13,5 %.
WODA
- Polska należy do krajów ubogich w wodę. Przypadające na jednego mieszkańca
naszego kraju zasoby wody należą do najuboższych w Europie.
- Efektem takiego stanu jest występowanie w części obszaru Polski okresowych lub
trwałych trudności w zaopatrzeniu w wodę.
- Podstawowym problemem w zakresie zaopatrzenia w wodę ludności jest mała
dostępność wody o dobrej jakości, natomiast wobec wyraz
nego spadku w ostatnim
dziesięcioleciu wielkości poborów wody przez przemysł, jak również dla potrzeb
gospodarstw domowych, problemy ilościowe straciły na znaczeniu.
ODPADY
- W 2004 roku wytworzono w kraju 133,8 mln ton odpadów ogółem, w tym odpadów z
sektora przemysłowego  124 mln ton.
- Całkowita ilość odpadów generowanych w kraju oraz odpadów z sektora
przemysłowego, których udział wynosi ponad 90% w ogólnej masie odpadów,
zmniejszała się od końca lat 90-tych do 2002 roku.
4
- od 2003 roku, następuje wzrost tych wartości (o około 4% w 2004 roku w stosunku do
2002 roku), co spowodowane było ożywieniem gospodarczym w kraju.
- Odpady niebezpieczne stanowią około 1% odpadów ogółem wytwarzanych w Polsce.
- W 2004 roku wytworzono około 1,35 mln ton odpadów niebezpiecznych.
HAA
AS
- trendy zmian klimatu akustycznego w Polsce wskazują na wzrost zagrożenia hałasem
komunikacyjnym oraz ograniczenie wzrostu i wystÄ…pienie tendencji malejÄ…cych w
zakresie hałasu przemysłowo-instalacyjnego.
- Tendencje wzrostowe hałasu komunikacyjnego odnoszą się przede wszystkim do
hałasu drogowego i hałasu lotniczego.
Opracowano na podstawie:
1. Materiały własne.
3.  Stan Środowiska w Polsce na tle celów i priorytetów Unii Europejskiej Raport Wskaz
nikowy 2004,
Warszawa 2006
http://www.mos.gov.pl/2aktualnosci/informacje_rp/materialy/13.07.2006/Raport.wskaznikowy.2004.pdf
5
Wykład 2:
Wybrane zagadnienia międzynarodowego prawa ochrony środowiska
1. Pojęcie i zasady międzynarodowego prawa ochrony środowiska
Międzynarodowe prawo ochrony przyrody i środowiska - normy i przepisy prawne
obowiązujące dwa lub więcej państw, powstające w drodze międzynarodowych umów lub
stanowione przez międzynarodowe organizacje, dobrowolnie przyjmowane przez państwa.
Przedmiotem międzynarodowego prawa ochrony przyrody i środowiska jest przede
wszystkim zapobieganie zagrożeniom globalnym, a także:
- użytkowanie wspólnych dóbr ludzkości,
- wspólna ochrona (np. czystości rzek granicznych),
- zapobieganie zanieczyszczeniu mórz, powietrza atmosferycznego,
- ochrona zwierząt wędrownych,
- regulacja rekompensat za szkody i inne.
Międzynarodowe prawo urzeczywistnia się w formach:
- umowy dwustronnej (zwykle między dwoma sąsiednimi państwami),
- umowy regionalnej,
- umowy lub konwencji wielostronnej,
- traktatu,
- umowy między organizacjami międzynarodowymi oraz między organizacjami a
państwami.
2. Pierwsze przejawy globalnego ujęcia prawa ochrony środowiska w pracach ONZ
- 1968 r. - XXIII Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ  rezolucja zobowiązująca
Sekretarza Generalnego do przygotowania raportu
- 1969  Sekretarz Generalny ONZ przedstawia raport  Człowiek i środowisko
definiujący najważniejsze problemy środowiska (Raport U Thanta)
3. Konferencja Organizacji Narodów Zjednoczonych  Środowisko Życia Człowieka w
Sztokholmie w czerwcu 1972 r.
- wzięło w niej udział 113 państw, bez państw socjalistycznych
- proklamowała międzynarodową współpracę w dziedzinie ochrony środowiska.
- zawierała 26 zasad będących podwaliną międzynarodowego prawa ochrony
środowiska.
Cele Konferencji Sztokholmskiej:
- ustanowienie ekologicznego reżimu korzystania z zasobów przyrody,
- międzynarodowa ochrona pomników przyrody i rezerwatów (tworzenie parków
narodowych po obu stronach granic)
- potrzeba współpracy naukowo-technicznej w ochronie środowiska.
Efektem tej konferencji były:
- Deklaracja Sztokholmska zawierająca podstawowe zasady ochrony środowiska,
- plan działania ze wskazaniami jak go realizować,
- ustalenie instytucjonalne i finansowe,
- utworzenie międzynarodowej organizacji UNEP - Program Narodów Zjednoczonych
do spraw Åšrodowiska
6
- początek nowego działu prawa : Międzynarodowe Prawo Ochrony Środowiska
- wprowadzenie pojęcia zrównoważonego rozwoju
 Zróżnicowany rozwój lub ekorozwój to prawo do zaspokajania aspiracji
rozwojowych obecnej generacji bez ograniczania praw przyszłych pokoleń w
zaspokajaniu ich potrzeb rozwojowych .
Konsekwencje legislacyjne Konferencji Sztokholmskiej:
- Konferencja Helsińska - o ochronie środowiska Bałtyku,
- Konwencja Londyńska - uzupełnienie przepisów dotyczących wód morskich,
- Konwencja Genewska - o ochronie powietrza,
- Konwencja Ramsarska - dotyczyła problemów bioróżnorodności, ochrony obszarów
wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym,
- Konwencja Waszyngtońska - dotycząca handlu dzikimi roślinami i zwierzętami, które
są zagrożone wyginięciem,
- Åšwiatowa Karta Przyrody ,
- Konwencja w sprawie ochrony dziedzictwa kulturalnego i naturalnego
4. Konwencja z Espoo 1991 r.
25 lutego 1991 r., Espoo, Finlandia - podpisanie KONWENCJI EKG ONZ o ocenach
oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym. (27 czerwca 1997 r. -
zatwierdzenie I i II poprawki do konwencji)
Art..2 (Konwencja z Espoo z 1991 r.):
 1. Strony będą podejmować, indywidualnie lub wspólnie, wszelkie odpowiednie i
skuteczne środki mające na celu zapobieganie, redukcję i kontrolowanie znaczącego
szkodliwego transgranicznego oddziaływania na środowisko wynikającego z planowanej
działalności.
2. Każda ze Stron podejmuje niezbędne prawne, administracyjne lub inne działania w
celu wprowadzenia postanowień niniejszej konwencji w życie, włącznie z ustanowieniem
procedury ocen oddziaływania na środowisko w odniesieniu do planowanych działalności
wymienionych w załączniku I, które mogą powodować znaczące szkodliwe oddziaływania
transgraniczne, pozwalające na uwzględnienie opinii publicznej i przygotowanie
dokumentacji oceny oddziaływania na środowisko opisanej w załączniku II.
5. Konferencja w Rio de Janeiro w 1992 r.
Rio de Janeiro - Konferencja p.n. "Środowisko i rozwój" pod auspicjami ONZ.
(ang. United Nations Conference on Environment and Development, UNCED)
Wzięło w niej udział 180 państw, a delegacjom krajów przewodniczyli głowy państw lub
szefowie rządów.
Efektem konferencji była:
- Deklaracja z Rio de Janeiro, obejmująca 27 zasad przyszłych praw i obowiązków
państw, które dokumenty podpisały,
- globalny program działań pod nazwą AGENDA 21,
- przyjęto ramową konwencję w sprawie zmian klimatu,
- konwencja o różnorodności biologicznej,
- zasady w sprawie lasów.
W deklaracji z Rio de Janeiro zawarto, że:
- wszystkie te zasady mają doprowadzić do nowego ładu na ziemi, a głównym celem
tego nowego ładu jest osiągnięcie zrównoważonego rozwoju i lepszej jakości życia,
7
- podstawowa zasada głosi, że ludzie mają prawo do zdrowego i twórczego życia w
zgodzie z naturÄ…,
- w celu realizacji powyższych celów trzeba doprowadzić do światowego partnerstwa
poprzez nowe formy współpracy między państwami, narodami i grupami
społecznymi.
- Szczególne znaczenie w myśl ustaleń konferencji mają: zdrowie człowieka i
ekosystem ziemi.
Deklaracja z Rio de Janeiro poszerzyła i na nowo zdefiniowała pojęcie zrównoważonego
rozwoju:
- Zrównoważony rozwój jest takim pożądanym przypadkiem rozwoju, w którym cele
ekonomiczne, ekologiczne i społeczne są równoważone i zintegrowane, a tempo
wzrostu gospodarczego nie jest większe od tempa reprodukcji zasobów
przyrodniczych, które są w tej działalności wykorzystywane.
- Rozwój ten jest mierzony wskaz
nikami poprawy jakości życia, a wskaz
niki powinny
być takie aby były realne i mierzalne.
AGENDA 21 - jest to rozpisanie praw i obowiązków na 40 konkretnych celów i zadań,
które wiążą się z ideą zrównoważonego rozwoju. Z tej oferty każdy kraj ma wybrać
najważniejsze dla siebie sprawy.
Zadania te podzielone sÄ… na 4 grupy:
- wymiar społeczny i ekonomiczny - zadania dotyczące np. współpracy
międzynarodowej dla zrównoważonego rozwoju, wskazania i zadania dotyczące zasad
kształtowania polityki ekologicznej, zadania dotyczące problemów ochrony zdrowia,
zmian w modelu konsumpcji,
- ochrona i zarzÄ…dzanie zasobami rozwoju - zadania dotyczÄ…ce zarzÄ…dzaniem zasobami
gruntów, lasów, zasobami wodnymi,
- umacnianie roli różnych grup społecznych - w rozwiązywaniu problemów ochrony dla
różnych podmiotów od dzieci poprzez rodzinę, szkołę, organizacje, instytucje, władze,
- środki realizacji - uruchamianie różnych z
ródeł finansowania, badania naukowe,
edukacja, kierunki doskonalenia prawa i inne.
W Polsce opracowano krajową wersje AGENDY 21 opublikowana w 1993 roku, która
stała się podstawą opracowania strategii zrównoważonego rozwoju.
6. Konwencja z Aarhus 1998 r.
25 czerwca 1998 r. w Aarhus, Dania - Konwencja o Dostępie do Informacji, Udziale
Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach
Dotyczących Środowiska, podpisana podczas IV Paneuropejskiej Konferencji Ministrów
Ochrony Środowiska przez 35 państw regionu EKG oraz Wspólnotę Europejską.
W państwach, które ratyfikowały konwencję (m.in. Polska), weszła ona w życie dnia
30.10.2001r.
- Konwencja z Aarhus zajmuje szczególną pozycję w prawie międzynarodowym - nie
jest to bowiem  zwykła konwencja z dziedziny ochrony środowiska. Mniej dotyczy
ona samej ochrony środowiska, bardziej natomiast prawa człowieka do czystego
środowiska.
- W tym sensie prawo do informacji, do udziału w podejmowaniu decyzji i dostępu do
sądownictwa w ochronie środowiska są często określane jako  następna generacja
praw człowieka i jako takie stanowią kluczowy element realizacji
zasadyzrównoważonego rozwoju.
8
7. Protokół z Kioto 1997 r.
- wynegocjowany został na konferencji w Kioto w grudniu 1997, zaś wszedł w życie
16.02.2005 (trzy miesiÄ…ce po ratyfikowaniu go przez RosjÄ™ 18.11.2004)
- protokół jest uzupełnieniem Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych
dotyczÄ…cej Zmian Klimatycznych (United Nations Framework Convention on Climate
Change) i jednocześnie międzynarodowym porozumieniem dotyczącym globalnego
ocieplenia.
(W lutym 2005, protokół z Kioto został ratyfikowany przez 141 krajów, wytwarzających w sumie 61%
światowej emisji gazów cieplarnianych. Samo podpisanie Protokołu nie wystarczało, musiały go jeszcze
ratyfikować narodowe władze. Aby Protokół wszedł w życie, musiała zostać spełniona zawarta w umowie
zasada  2 razy 55  minimum 55 krajów ratyfikujących Konwencję, wytwarzających minimum 55 % światowej
emisji dwutlenku węgla. Wówczas Protokół mógł wejść w życie dziewięćdziesiątego dnia po jego ratyfikacji
przez ostatnie państwo, które przyczyniało się do wypełnienia jego postanowień. Państwem, którego ratyfikacja
przesądziła o pomyślnym wejściu Protokołu w życie, była Rosja.)
Na zielono zaznaczono kraje, które podpisały i ratyfikowały Protokół, na żółto kraje, które podpisały Protokół i
jego ratyfikacja trwa, na czerwono kraje, które Protokół podpisały, ale odmówiły ratyfikacji. Kraje zaznaczone
na szaro nie wypracowały stanowiska. Dane z 2006 r. z
ródło: wikipedia
Postanowienia:
- kraje, które zdecydowały się na ratyfikację Protokołu, zobowiązały się do redukcji do
2012 r. własnych emisji o 5,2% dwutlenku węgla, metanu, tlenków azotu, HFC i PFC
- gazów powodujących efekt cieplarniany.
- w przypadku niedoboru bÄ…dz
nadwyżki emisji tych gazów, sygnatariusze umowy
zobowiązali się do zaangażowania się w  wymianę handlową , polegającą na
odsprzedaży lub odkupieniu limitów od innych krajów.
- jeżeli Protokół z Kioto zostanie w pełni wprowadzony z sukcesem w życie, to
przewiduje się, na skutek jego postanowień, redukcję średniej temperatury globalnej
pomiÄ™dzy 0.02°C a 0.28°C do roku 2050.
Niespełnienie zobowiązań:
- kraje, które po upływie 2012 roku będą wciąż emitowały więcej gazów cieplarnianych
niż pozwalają im na to ich limity, będą musiały się wywiązać ze swoich zobowiązań
w kolejnym okresie, a ich kwoty zostaną karnie obniżone o 30%.
- jednakże za złamanie umowy nie grożą żadne konsekwencje finansowe, a raczej
polubowne załatwienie sprawy w ramach mechanizmów łagodzących takich jak
handel emisyjny czy inwestycje w słabiej rozwiniętych krajach.
9
- brak poważniejszych sankcji ekonomicznych i organów które mogłyby je skutecznie
egzekwować poddaje w wątpliwość ewentualne dostosowanie się niektórych krajów
świata do postanowień protokołu.
Ustanowiono "mechanizmy łagodzące", dające poszczególnym sygnatariuszom protokołu z
Kioto możliwość wypełnienia norm także w sytuacjach, w których państwa te nie są w stanie
ich spełnić:
- Mechanizm klosza (ang. Bubbles): maksymalny poziom emisji zanieczyszczeń (pułap
emisyjny) jest przydzielany grupie zakładów tak, iż mogą one łącznie dokonywać
najbardziej efektywnych kosztowo redukcji emisji (zakłady te mogą działać w ramach
jednego przedsiębiorstwa).
- Mechanizm kompensat (ang. Offsets): zakłady chcące rozszerzyć skalę swojej
działalności, mogą dokonać inwestycji redukcyjnych w innych zakładach.
- Kredyty redukcji emisji (ang. Emission Reduction Credits): zakłady o emisjach
poniżej określonego progu (standardu) mogą otrzymywać kredyty redukcji i następnie
sprzedawać je zakładom o emisjach powyżej progu.
- Ograniczenie-handel (ang. Cap-and-Trade): całkowity limit emisji (tzw. czapka, czyli
cap) ustalany jest dla grupy zakładów lub sektorów, a następnie uprawnienia do emisji
odpowiadające całkowitemu limitowi rozdzielane są pomiędzy te zakłady - emitentów
zanieczyszczeń. Zakłady mogą wykorzystać uprawnienia do wypełnienia swych celów
redukcyjnych, sprzedać je lub zachować na przyszłe okresy rozliczeniowe.
8. Konferencja w Johannesburgu (RPA) w 2002 r. - Szczyt Ziemi - pod auspicjami ONZ.
(ang. The World Summit on Sustainable Development)
- Była to konferencja poświęcona problemom zrównoważonego rozwoju. Po raz
pierwszy wzięli w niej udział przedstawiciele biznesu oraz instytucji pozarządowych.
Cele konferencji:
- głównym celem była ocena wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju przyjętych w
Rio de Janeiro,
- potwierdzenie politycznej woli realizowania tych zasad,
- przyjęcie planu działania na kolejną dekadę.
- najwięcej uwagi poświęcono sprawom gospodarczym i problematyce społecznej, a
szczególnie: zwalczaniem ubóstwa, zapewnieniem dostępu do wody pitnej i
kanalizacji, właściwego wyżywienia, poprawie stanu zdrowia.
- ważnym osiągnięciem był udział przedstawicieli biznesu,
- stworzono platformę porozumienia pomiędzy rządem, biznesem i ekologicznymi
organizacjami pozarzÄ…dowymi
Nie rozwiÄ…zano:
- problemów finansowania - nie opracowano zasad, z
ródeł wpływów, pomnażania
funduszu,
- słabości strategii działania - nie opracowano koncepcji realizacji tych zadań,
- kwestii dotyczących decyzji instytucjonalnych ONZ, które uznano za niezbędne do
prawidłowego działania systemu ochrony.
9. Strategie ochrony środowiska:
- W latach 50-tych i 60-tych stosowano strategię rozcieńczania (zmniejszanie stężenia
odprowadzanych do środowiska zanieczyszczeń)
10
- W latach 70-tych obowiązywała strategia filtrowania (stosowanie urządzeń
filtrujÄ…cych)
- W latach 80-tych zalecano i stosowano strategię recyrkulacji (zawracanie powstałych
odpadów do tego samego procesu lub innych procesów wytwórczych jako materiał
wsadowy lub jako produkt )
Obecnie:
- model zrównoważonego rozwoju, preferujący strategię, która ma zapobiegać
powstawaniu odpadów u z
ródła, czyli już w procesach wytwórczych.
Opracowano na podstawie:
1. Materiały własne.
2. Kozłowski S. , Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002.
3. Interdyscyplinarne podstawy ochrony środowiska przyrodniczego  Kompendium do nauczania i studiowania,
Praca zbiorowa, Wyd. Ossolineum, Warszawa, 1993.
4. http://pl.wikipedia.org
11
Wykład 3:
Prawo ochrony środowiska i polityka ekologiczna w Unii Europejskiej
1) WIADOMOÅšCI WST
PNE: y
RÓDA
A PRAWA EUROPEJSKIEGO
Prawo europejskie - ogół norm prawnych regulujących stosunki w ramach procesów
integracyjnych realizowanych przez Wspólnoty Europejskie i Unię Europejską.
y
ródła prawa dzielimy na pierwotne i wtórne:
a) Prawo pierwotne Wspólnoty - to z
ródła prawa obejmujące kompleks traktatów, na
którym opiera się ustrój Unii, struktura polityczna oraz polityki gospodarcze, wynikające z
założeń i celów Traktatów założycielskich.
- traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej
/np. Traktat Paryski z 1951 r. (obowiązywał w latach 1952 - 2002) ; Traktaty rzymskie z 1957 r.
(weszły w życie w 1958r.) ; Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską /
- umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające
traktaty założycielskie
/np. Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA z 1957 r. (weszła w życie
w 1958 r.); Traktat fuzyjny z 1965 r. (wszedł w życie w 1967 r.) ; Jednolity Akt Europejski z 1986
r. (wszedł w życie w 1987r.) ; Traktat Amsterdamski z 1997 r. (wszedł w życie w 1999 r.) ; Traktat
Nicejski z 2001 r. (wszedł w życie w 2003 r.) /
- traktaty akcesyjne
/Traktat o przystąpieniu Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii z 1971 r. (wszedł w życie w 1972 r.) ;
Traktat o przystąpieniu Grecji z 1979 r. (wszedł w życie w 1981 r.) ; Traktat o przystąpieniu
Hiszpanii i Portugalii z 1985 r. (wszedł w życie w 1986 r.) ; Traktat o przystąpieniu Austrii,
Finlandii i Szwecji z 1994 r. (wszedł w życie w 1995 r.) ; Traktat ateński z 2003 r. (wszedł w życie
w 2004 r.) ; Traktat o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii z 2005 r. (wszedł w życie 1 stycznia 2007) /
- postanowienia Rady, gdy jej członkowie działają jako przedstawiciele państw
członkowskich
/np. Akt dotyczÄ…cy wyboru przedstawicieli Parlamentu Europejskiego w drodze powszechnych
wyborów bezpośrednich z 1976 r. /
Częścią prawa pierwotnego są również załączniki (w formie protokołów) dołączone do wyżej
wymienionych umów. Nie mogą to być natomiast deklaracje i umowy (nie mają mocy
wiążącej).
Szczególne znaczenie dla ochrony środowiska ma Traktat o Unii Europejskiej (TUE) 
Traktat z Maastricht  umowa międzynarodowa parafowana 10.12.1991, podpisana
07.02.1992 w Maastricht.
TUE wszedł w życie 01.11.1993 po referendach przeprowadzonych w niektórych krajach
członkowskich. Znowelizował on Traktat Rzymski z 1957, którym ustanowiono EWG,
uwzględniając zmiany wprowadzone do tego Traktatu zawarte w Jednolitym Akcie
Europejskim z 1987 (w którym po raz pierwszy w historii EWG wprowadzono do prawa
pierwotnego postanowienia dotyczÄ…ce OÅš). Na mocy Traktatu, wprowadzono wiele nowych
postawień, dot. bezpośrednio ochrony środowiska w państwach czł. UE, m.in. zobowiązywał
on do prowadzenia przez Wspólnotę odpow. polityki OŚ, popierał zrównoważony rozwój,
określał zadania i kompetencje organów UE w zakresie OŚ, zwłaszcza rady, PE oraz
Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.
b) y
ródła prawa wtórnego:
akty o charakterze wiążącym: Rozporządzenia, Dyrektywy, Decyzje
oraz akty niewiążące: zalecenia oraz opinie.
12
+ normy i przepisy techniczne (akty powszechnie obowiÄ…zujÄ…ce)
W Unii jest ponad 300 aktów prawnych, a najważniejsze z nich to dyrektywy i
rozporzÄ…dzenia.
A) Rozporządzenie: akt normatywny i zastosowaniu ogólnym, zawiera normy generalne i
abstrakcyjne kierowane do nieokreślonej ilości adresatów (mają zasięg ogólny i nie mają
sprecyzowanego adresata). Obowiązuje w całości i bezpośrednio wszystkie państwa
członkowskie i nie wymaga żadnej transformacji czy uznania przez prawo krajowe (ma
skuteczność ustaw). Nie można go zmieniać ani uchylać się od ich stosowania .
B) Dyrektywy: są wiążące co do rezultatu - zobowiązują wszystkie państwa członkowskie do
których są skierowane do wydania odpowiednich aktów prawnych; pozostawiając jednak
owym państwom wybór środków i form realizacji dyrektyw.
C) Decyzje: są aktem wiążącym wszystkich adresatów. Mogą nimi być wszystkie lub
niektóre państwa członkowskie, instytucje, lub jednostki. Obowiązują w całości, nie
pozostawiają możliwości wyboru formy lub metody ich wykonania (rozporządzenie
sformułowane jest w formie ogólnego abstrakcyjnego nakazu, zaś decyzja jest konkretnym
nakazem, który odnosi się bezpośrednio do adresata).
D) Opinie: nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w
postępowaniu między organami wspólnot.
E) Zalecenia: nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań
F) Normy i przepisy techniczne: Wyrażają w swej treści normatywnej warunki techniczne,
oparte na ugruntowanych osiągnięciach nauki lub techniki.
Norma (standard) jest ustanawiana w trybie określonej procedury normalizującej prze
powszechnie uznaną instytucję normalizującą: międzynarodową (np. ISO), europejską (np.
EN), krajowÄ… (Niemcy  DIN, Wlk. Brytania  BSI, Francja- AFNOR). Stosowanie norm jest
fakultatywne. Jednakże, gdy normy ISO i EN określają wymagania bezpieczeństwa
odnoszące się do OŚ oraz zdrowia lub życia, stają się normami powszechnie obowiązującymi
z mocy aktów normatywnych UE.
Przepisy techniczne  zawarte są w treści normatywnej rozporządzeń, dyrektyw i innych
z
ródeł prawa wtórnego UE lub prawa wewnętrznego państw członkowskich. Przestrzeganie
przepisów technicznych jest obowiązkowe, z wyjątkiem tych warunków technicznych, które
są ustanawiane przez miejscowe organy władzy.
Normy i przepisy techniczne odgrywają nader istotną rolę w osiąganiu celów polityki OŚ UE,
gdyż ustalanie i egzekwowanie odpowiednich warunków technicznych jest podstawą
racjonalnego korzystania z zasobów Ś, przywracania Ś do właściwego stanu i zapobiegania
zagrożeniom.
2) PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ W DZIEDZINIE OCHRONY ÅšRODOWISKA
Unijne prawo ekologiczne zawiera około 200 dyrektyw i ok. 50 zarządzeń, niekiedy
kontrowersyjnych. Regulacje ekologiczne dotyczą: jakości wody; jakości powietrza;
odpadów; chemikaliów i innych substancji niebezpiecznych; hałasu; ochrony krajobrazu oraz
ochrony bioróżnorodności; zasad, np.  zanieczyszczający płaci i in. Prawo wspólnotowe w
dziedzinie ochrony środowiska można podzielić na kilka grup. Są to generalnie przepisy
dotyczÄ…ce:
Produktów - określające poziom hałasu emitowanego przez urządzenia, zawartość substancji
chemicznych w niektórych produktach, regulujące obrót substancjami i preparatami
13
chemicznymi, warunki importu i eksportu oraz przemieszczania się odpadów, przyznawanie
oznakowań ekologicznych.
Działalności lub procesów produkcyjnych - mogących wywołać wpływ na środowisko lub
zdrowie - składowanie odpadów, emisja zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych do
powietrza i wód, zarządzanie ekologiczne i audyty ekologiczne.
Jakości środowiska - ochrona przyrody i różnorodności biologicznej, ograniczenie ilości
substancji zanieczyszczajÄ…cych w wodzie, powietrzu, glebie.
Procedur - oceny oddziaływania na środowisko, dostęp do informacji o środowisku,
konsultacje społeczne w przypadku decyzji o inwestycjach mogących wpływać na
środowisko.
3) ORGANY DS. OCHRONY ÅšRODOWISKA W UNII EUROPEJSKIEJ
Wiadomości wstępne n/t organów UE:
Organy główne UE: Rada Europejska, Parlament Europejski, Komisja Wspólnoty Europejskiej, Rada
Ministrów Wspólnoty, Trybunał Kontroli Budżetowej, Trybunał Sprawiedliwości.
Organy pomocnicze i doradcze: Komitet Ekonomiczny i Społeczny; Komitet Regionów, Komitet ds.
Norm i Przepisów Technicznych.
Organy wyspecjalizowane, np. Europejski Bank Inwestycyjny, Europejska Agencja OÅš (EEA)
Rada Europejska  organ nadrzędny względem Wspólnoty. Powołana do ustalania strategii działania
oraz kierunku polityki UE.  Rada Europejska nadaje Unii impuls niezbędny do jej rozwoju i określa jej
ogólne polityczne kierunki działania - Artykuł D TUE.
Radę tworzą głowy państw lub szefowie państw członkowskich oraz Przewodniczący Komisji.
Członkom Rady towarzyszą ministrowie spraw zagr. państw czł. i 1 członek Komisji. Rada zbiera się 2
razy w roku, składa Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie.
Parlament Europejski  organ Wspólnoty o najbardziej rozbudowanej strukturze organizacyjnej. PE
pełni funkcje: kontroli politycznej, kontroli budżetowej oraz prawodawczą (współdziałanie w zakresie
stanowienia prawa). W skład PE wchodzi 20 Komisji parlamentarnych, m.in. Komisja ds. OŚ, zdrowia
publicznego i ochrony konsumentów. W PE działają różne ugrupowania polityczne państw czł., jak np.
ugrupowania ekologów (np. frakcja zielonych).
Komisja Europejska  zajmuje się wykonywaniem inicjatywy ustawodawczej oraz przepisów
stanowionych przez Radę Europejską. Pełni też funkcje skarbnika Wspólnoty, bierze udział w
przygotowaniach i realizacji budżetu Wspólnoty. Zarządza funduszami specjalnymi (m.in. Funduszem
Spójności, finansującym m.in. zadania z dziedziny OŚ). W jej skład wchodzą: Sekretariat Generalny
oraz 23 Dyrektoriaty Generalne. XI Dyrektoriat Generalny zajmuje się ochroną środowiska,
bezpieczeństwem nuklearnym i ochroną cywilną.
Rada Ministrów Wspólnoty  organ powołany do zapewnienia koordynacjo ogólnej polityki
gospodarczej państw czł. oraz realizacji celów i zadań polityki gosp. i monetarnej p.czł. Pełni funkcję
prawodawczą (stanowi akty normatywne). W jej wkład wchodzą: Sekretarz Generalny, 7 Dyrektoriatów
Generalnych oraz Komitet Stałych Przedstawicieli.
Trybunał Kontroli Budżetowej  organ kontroli dochodów i wydatków Wspólnoty, w tym również
organów ustanowionych przez Wspólnotę
Trybunał Sprawiedliwości  sąd wewnętrzny Wspólnoty, kontrolujący zgodność z prawem aktów
organów Wspólnoty oraz wykonywanie zobowiązań przez państwa czł. Siedziba znajduje się w
Luksemburgu.
NAJISTOTNIEJSZE INSTYTUCJE UE ODPOWIEDZIALNE ZA OCHRON

ÅšRODOWISKA
Dyrekcja Generalna Do Spraw Ochrony Åšrodowiska  jest jednÄ… z dyrekcji
generalnych (DG) i innych wyspecjalizowanych służb, które tworzą Komisję Europejską. Jej
główna rola polega na inicjowaniu i tworzeniu nowego prawa ekologicznego oraz
monitorowaniu czy nałożone środki naprawcze są stosowane przez Państwa Członkowskie.
14
Komisja Środowiska, Zdrowia Publicznego i Ochrony Konsumentów  została
powołana przez Parlament Europejski w 1973. Była to pierwsza specjalna komórka zajmująca
się prawem ochrony środowiska. W 1987 roku, po podpisaniu Jednolitego Aktu
Europejskiego Komisja Ochrony Środowiska wzięła na siebie odpowiedzialność za
świadczenie pomocy w sprawach ochrony zdrowia i konsumentów.
Europejska Agencja Ochrony Środowiska (EEA)  powołana została w Kopenhadze
na mocy RozporzÄ…dzenia Rady 7 maja 1990 nr EWG/1210/1990, zmodyfikowanego
Rozporządzeniem nr 933/1990 w roku 1993. W skład EEA wchodzą: Zarząd, Dyrektor
Wykonawczy, Komitet Naukowy Agencji. Agencja posiada osobowość prawną. Obecnie,
EEA jest głównym centrum informacji o stanie środowiska i jego zanieczyszczeniu w krajach
UE. Celem działania Agencji jest wspieranie idei zrównoważonego rozwoju oraz utworzenie
europejskiej sieci informacji i obserwacji środowiska dla zapewnienia istnienia wiarygodnych
i porównywalnych informacji (dostarczanie rzetelnych danych statystycznych oraz
szacunkowych dla podmiotów wdrażających i rozwijających europejską politykę ochrony
środowiska). EEA jest otwarta na daleko idącą współpracę z innymi państwami, które nie są
członkami UE, ale podzielają te same cele i dążenia.
4) ROZWÓJ POLITYKI UNII EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE OCHRONY
ÅšRODOWISKA
W ciągu ostatnich 30 lat polityka ochrony środowiska stała się jednym z najszybciej
rozwijających się obszarów współpracy krajów należących do UE i jednym z
fundamentalnych aspektów funkcjonowania UE. Zajmuje się obecnie szerokim spektrum
zagadnień dotyczących ochrony środowiska, jak również tematami pokrewnymi, takimi jak
choćby zmiany klimatyczne. Promowanie zasady zrównoważonego rozwoju oraz
wysokiego poziomu ochrony środowiska zostało zapisane w Traktacie o Unii Europejskiej
jako jeden z najważniejszych celów integracji. Polityka ochrony środowiska Unii
Europejskiej opiera się na przekonaniu, że wysokie standardy ekologiczne stymulują
innowację i przynoszą określone korzyści ekonomiczne.
Najistotniejsze wydarzenia:
1957 - Brak kompetencji w dziedzinie ochrony środowiska; dyrektywy regulujące
oddziaływanie na środowisko dyktowane potrzebami rynku wewnętrznego,
1972 - Szczyt Wspólnoty Europejskiej stwierdza potrzebę podjęcia szerokiej i
skoordynowanej akcji na rzecz ochrony środowiska
1973 - Przyjęcie I Programu Działań, który promuje indywidualne akcje; brak konsekwentnej
koncepcji polityki ekologicznej,
1976  opracowany zostaje II Program Działań
1981 - Reorganizacja Komisji, przeniesienie kompetencji w dziedzinie ochrony środowiska z
III Dyrekcji Generalnej (Polityka Przemysłowa) do XI Dyrekcji Generalnej (Środowisko,
Bezpieczeństwo Nuklearne i Ochrona Konsumentów)
1986 - Jednolity Akt Europejski (JAE) wprowadza nowy rozdział "Środowisko" (nr VII) do
traktatu nadając tym samym Wspólnocie prawne kompetencje w kwestiach ekologicznych;
polityka ekologiczna jako integralny składnik innych polityk
1992 - Traktat z Maastricht formułuje zasadę zrównoważonego rozwoju jako cel
fundamentalny, istotne rozszerzenie polityki ekologicznej
1992 - V Program Działań definiuje wspólnotową koncepcję zrównoważonego rozwoju i
zaczyna odchodzić od środków czysto regulujących do tych fiskalnych związanych z rynkiem
15
1994 - Założenie Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska (EEA) z siedzibą w
Kopenhadze; informacja i wyszukiwanie danych; brak komórki kreującej politykę
ekologicznÄ…,
1997 - Traktat Amsterdamski potwierdza zasadę zrównoważonego rozwoju; poprawienie
procedury podejmowania decyzji. Zaliczył do głównych celów Unii zrównoważony rozwój
społeczno-gospodarczy oraz zobowiązał kraje członkowskie do uwzględnienia kwestii
ochrony środowiska we wszystkich dziedzinach polityki gospodarczej, a zwłaszcza w sferze
rolnictwa, przemysłu, energetyki, transportu i rynku wewnętrznego
1998 - wprowadzono dyrektywę w sprawie ochrony środowiska przewidującą jednolitą
procedurę administracyjną, stosowaną przy planowaniu przedsięwzięć gospodarczych, celem
kontroli skutków tych projektów dla ludzi, zwierząt i środowiska. Jednolite standardy w
zakresie ochrony środowiska stały się podstawowym warunkiem funkcjonowania wspólnego
rynku Unii. Dzięki temu przestrzeganie przepisów ekologicznych w jednakowy sposób
wpływa na koszty produkcji i usług we wszystkich krajach a także stymuluje wprowadzenie
nowych technologii oczyszczania i technologii bezodpadowych, tworzÄ…cych z kolei nowe
rynki zbytu i nowe miejsca pracy.
2001 - VI Program Działań zatytułowany "2010 - Nasza Przyszłość, Nasz Wybór"
PROGRAMY DZIAA
AC
NA RZECZ OCHRONY ÅšRODOWISKA
Programy Działań na Rzecz Ochrony Środowiska zawierają kierunki priorytety i zakres
polityki ekologicznej Unii Europejskiej
Programy Działań na Rzecz Ochrony Środowiska:
l Program Działań 1973-1976 - dotyczył gospodarowania toksycznymi artykułami
chemicznymi. Stanowił Europejską reakcję na zauważalnie wzrastające szkody ekologiczne,
które muszą zostać ujawnione i opisane/wyjaśnione naukowo. Po drugie, postęp
technologiczny musi być kształtowany zgodnie z wymogami ekologicznymi. Niezbędne jest
stosowanie zasady urzędowej i standardów jakości w środkach ochrony środowiska.
II Program Działań 1977-1981 - dotyczył walki z zanieczyszczeniami powietrza
atmosferycznego. Stanowił kontynuację pierwszego programu: dyrektywy i rozporządzenia
dla różnych składników środowiska (powietrza, wody i gleby); wczesne środki ochrony
związane ze wspólnotową harmonizacją zagadnień proceduralnych.
III Program Działań 1982-1986 - dotyczył urzeczywistniania zasady zapobiegania
zagrożeniom w środowisku naturalnym i obejmował wszystkie dziedziny działalności
gospodarczej. Główne cele: wprowadzenie zasady prewencji i zastosowania wytycznych
ekologicznych w innych ważnych sektorach takich jak: ochrona Morza Śródziemnego,
redukcja hałasu; regulacja emisji transgranicznych, substancje niebezpieczne oraz ich
transport. Przejście do zasady emisji przemysłowej - redukcja emisji u jej z
ródła,
obligatoryjne użycie najlepszej dostępnej technologii (BAT)
IV Program Działań 1987-1992 - dotyczył problemów oceny skuteczności podejmowanych
działań w zakresie ochrony środowiska oraz rozbudowę systemu OŚ. Zastosowanie
wymogów ekologicznych w innych politykach wspólnotowych, szczególnie w rolnictwie,
przemyśle, transporcie i energetyce poprzez wspomaganie bodz
ców ekonomicznych dla
zachowań przyjaznych środowisku oraz wprowadzenie instrumentu standardowego
planowania- Szacowania Oddziaływania na Środowisko
V Program Działań 1993-2000 - dotyczy zrównoważonego rozwoju w wymiarze
ekologicznym. Tworzenie programów przeciwdziałających zagrożeniom. Żądanie
wprowadzenia zasady zrównoważonego rozwoju w celu połączenia celów ekonomicznych i
ekologicznych; decentralizacja i współuczestnictwo: przeniesienie kompetencji do rządów
16
narodowych i władz lokalnych (zasada pomocniczości), zintegrowanie różnych aktorów
sektora ekologicznego o różnych interesach w struktury dialogu instytucjonalnego (dzielenie
odpowiedzialności); przejście od standardów emisji do standardów jakości środowiskowej.
VI Program Działań 2001-2010 - program zatytułowany "Środowisko 2010: Nasza
Przyszłość, Nasz Wybór . Celem jest tworzenie warunków do urzeczywistniania założeń
wspólnej polityki ochrony środowiska. Dotyczy on także krajów kandydujących. Wejście w
życie zasady zrównoważonego rozwoju. Proponuje pięć strategicznych dróg postępowania:
"poprawę implementowania prawodawstwa już istniejącego, zintegrowanie zagadnień
ochrony środowiska z innymi politykami, bliższą współpracę z rynkiem, wspieranie
obywateli w zmianie podejścia do ochrony środowiska, uwzględnienie ochrony środowiska w
użytkowaniu gruntów i decyzjach menedżerskich.
W Programach dotyczących ochrony środowiska zwraca się uwagę głównie na:
powstrzymanie zmian klimatu, ochronę przyrody i różnorodności biologicznej (program
Natura 2000 - tworzenie europejskiej sieci obszarów chronionych), zapewnienie właściwej
relacji - środowisko - zdrowie, a także zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych.
Polityka ekologiczna  świadoma i celowa działalność państwa, władz samorządowych i
podmiotów gospodarczych w zakresie gospodarowania środowiskiem naturalnym, czyli
użytkowania jego zasobów, walorów, ochrony ekosystemów i elementów biosfery.
Funkcje Polityki Ekologicznej: określenie celów procesów ochronnych, określenie
podstawowych warunków określenia celów, przewidywanie przeszkód uniemożliwiających
spełnienie warunków osiągnięcia założonych celów, wskazanie najkorzystniejszych
sposobów (środków, narzędzi, instrumentów) osiągnięcia wytyczonych celów. Polityka
określa cele, metody i środki wykorzystywania i ochrony środowiska. Zawsze przy tym
zależą one od ogólnej polityki państwa, stanu środowiska i gospodarki, stanu świadomości
społecznej, a także od uwarunkowań zewnętrznych. Innymi słowy, polityka ekologiczna
państwa - jest to planowanie i realizacja ochrony środowiska.
Główne zasady polityki ekologicznej UE:
- Wysoki poziom ochrony środowiska (stosownie do badań naukowych, specyfiki
regionu, oceny kosztów i korzyści) z uwzględnieniem efektywności gospodarczej;
- Podejmowanie środków ostrożności (unikanie szkód w środowisku naturalnym) 
zasada przezorności;
- Zapobieganie skutkom zanieczyszczenia u samego z
ródła (zasada prewencji);
- Zasada  zanieczyszczający płaci , która obejmuje odpowiedzialność za skutki
zanieczyszczenia środowiska i za dostosowanie się do standardów ekologicznych (w
praktyce dopuszcza się wiele wyjątków) w połączeniu z zasadą sprawiedliwości;
- Integracja zagadnień ochrony środowiska z wszystkimi dziedzinami polityki
gospodarczej i społecznej
- Działanie Unii dopiero wówczas, gdy jest w stanie zrobić więcej niż inne kraje
(zasada subsydiarności)
- Zrównoważony ekologiczny i trwały rozwój gospodarczy (zasada zrównoważonego
rozwoju)
Instrumenty polityki ekologicznej
Instrumenty  narzędzia, sposoby, metody oddziaływania na podmioty gospodarcze i
fizyczne korzystające ze środowiska, które motywują do pożądanych działań, postaw i
zachowań. umożliwiają albo tylko ułatwiają osiągnięcie założonych celów.
Celem zastosowania określonych instrumentów jest osiągnięcie założonego poziomu jakości
środowiska albo realizacja zrównoważonego i trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego.
17
Wyróżniamy instrumenty regulacji bezpośredniej oraz regulacji pośredniej.
Instrumenty bezpośrednie: regulacje administracyjno-prawne, mające najczęściej formę
nakazów lub zakazów, warunkujących sposób i/lub intensywność korzystania ze środowiska i
charakteryzujące się bezwzględnym przymusem stosowania przez podmioty będące
adresatem regulacji.
Regulacje bezpośrednie (nakazowo-zakazowe):
- Normy i standardy dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń i składowania odpadów
- Normy regulujące ważniejsze procesy produkcyjne z punktu widzenia ich
oddziaływania na środowisko
- Normy zbierania i przetwarzania informacji
- Akty prawne określające system zarządzania oraz sposób użytkowania, ochrony i
kształtowania środowiska
- Przepisy regulujÄ…ce korzystanie z powierzchni i przestrzeni, przepisy w zakresie
planowania przestrzennego i prawa budowlanego
- Przepisy regulujące korzystanie z zasobów naturalnych
- Przepisy wdrażające organizację systemu zarządzania OŚ
Regulacje pośrednie (instrumenty ekonomiczne / rynkowe):
- Podatki i opłaty ekologiczne
- Systemy depozytowe
- Uprawnienia zbywalne
- Odszkodowania  rekompensaty dla poszkodowanych
- Instrumenty fiskalne, ulgi i zwolnienia podatkowe
- Subwencje i dotacje do przedsięwzięć ochrony środowiska
+
- Dobrowolne umowy miedzy administracjÄ… rzÄ…dowÄ… a sektorami gospodarki czy
określonymi branżami przemysłu.
Instrumenty perswazyjne oraz działania podejmowane przez organizacje pozarządowe
i różne nieformalne grupy społeczne na rzecz formułowania i modyfikowania celów
Polityki Ekologicznej oraz przekonywania do stosowania określonych rozwiązań
FUNDUSZE JAKO y
RÓDA
A FINANSOWANIA OCHRONY ÅšRODOWISKA W UE
Fundusze strukturalne
Fundusz Spójności
Fundusz LIFE  instrument finansowy na rzecz OÅš utworzony w 1992 r.
(w UE i niektórych krajach trzecich)
W krajach kandydujÄ…cych: ISPA, SAPARD, PHARE II
Wydatki z unijnego budżetu na ochronę środowiska w krajach UE: w 1994r.: 2,1% ; w
1997r.: 8,2% ; obecnie: około 9-10%
Opracowano na podstawie:
1. Paczuski R., Prawo ochrony środowiska w Unii Europejskiej w zarysie, Wyd. TNOiK, Toruń, 1999.
2. Bernaciak A., Gaczek W. M., Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska, Wyd. Akademii Ekonomicznej w
Poznaniu, Poznań, 2002.
3. Bukowski Z., Wybrane zagadnienia zrównoważonego rozwoju w prawie ochrony środowiska, Wyższa Szkoła
Biznesu w Pile, Piła 2002.
4. Materiały własne.
18
Wykład 4:
Prawo ochrony środowiska w systemie prawnym Rzeczypospolitej Polskiej
I. POWSTANIE I ROZWÓJ PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA W
POLSCE (rys historyczny)
Prawo ochrony środowiska - zbiór przepisów prawnych, którego przedmiotem jest
środowisko (naturalne/przyrodnicze) oraz jego elementy.
1. NAJWCZEÅšNIEJSZE REGULACJE PRAWNE OCHRONY PRZYRODY W
POLSCE
- początki państwa polskiego  system regaliów (monopoli) książęcych (zwł. w regale
polowania, rybołówstwa, górniczym i bartnym).
- panowanie B. Chrobrego  objęto ochroną bobry.
- II poł. XIVw.  statuty Kazimierza Wielkiego o ochronie lasów.
- 1423 r.  Statut Warcki Władysława Jagiełły  ograniczenia w polowaniach na
zwierzynę leśną oraz ochronę okazałych, wiekowych dębów i cisów.
- 1529, 1566, 1588  trzy Statuty Litewskie  ochrona drzew bartnych, gniazd sokolich
i żeremi bobrowych.
- koniec XVI w.  zorganizowanie na Mazowszu w Puszczach Wiskickiej i
Jaktorowskiej rezerwatu turów.
- 7 maja 1778  Uniwersał Leśny Stanisława Augusta Poniatowskiego  apel o troskę o
lasy.
- 5 paz
dziernika 1868  Sejm Autonomiczny we Lwowie wydał ustawę pt.  Względem
zakazu łapania, wytępiania i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwym Tatrom,
świstaka i dzikich kóz (weszła w życie 19.07.1869r.).
2. PIERWSZA POLSKA USTAWA O OCHRONIE PRZYRODY
- 1918 r.  powstanie grupy działaczy przyrody. Cel: uregulowania prawne.
- XII.1919 r.  powstanie Tymczasowej Państwowa Komisja Ochrony Przyrody (od
1925 r.  Państwowa Rada Ochrony Przyrody  PROP).
- 1928 r.  PROP opracowała projekt pierwszej polskiej ustawy o ochronie przyrody,
wprowadzonej w życie 10.III.1934.
Art..1:  Ochronie podlegają twory przyrody, jako to: ziemia, jej ukształtowanie i
formacje, jaskinie, wody stojące i płynące, wodospady, brzegi tych wód, zwierzęta,
rośliny, minerały, skamieniałości  tak gatunki, jak zbiorowiska i poszczególne okazy,
których zachowanie leży w interesie publicznym ze względów naukowych, estetycznych,
historycznych, pamiątkowych, albo też ze względu na swoiste cechy krajobrazu, i które
władza państwowa uznała za podlegające ochronie .
3. DRUGA POLSKA USTAWA O OCHRONIE PRZYRODY
07.04.1949 r.  nowa ustawa o ochronie przyrody.
Art..1.:  Ochrona przyrody w rozumieniu niniejszej ustawy oznacza zachowanie,
restytuowanie i właściwe użytkowanie: zasobów przyrody, tworów przyrody żywej i
nieożywionej, tak poszczególnych okazów i ich skupień, jak i zbiorowisk na określonych
obszarach oraz gatunków roślin i zwierząt, których ochrona leży w interesie publicznym ze
względów naukowych, estetycznych, historyczno-pamiątkowych, zdrowotnych i społecznych
oraz ze względu na swoiste cechy krajobrazu.
19
Kompetencje, jakie ustawa nadawała Ministrowi Leśnictwa (naczelnemu organowi
ochrony przyrody) i PROP w dziedzinie gospodarowania zasobami przyrody, nigdy nie były
wykorzystywane.
4. POCZ
TKI PRAWNEJ OCHRONY ÅšRODOWISKA W POLSCE POWOJENNEJ
- 1960 r.  powstanie Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej.
- ustawa z 31.01.1961 r. O ochronie wód przed zanieczyszczeniem (Dz.U. Nr 5, poz.
33)
- ustawa z 30.05.1962 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 34, poz. 158)
- ustawa z 21.04.1966 r. O ochronie powietrza atmosferycznego przed
zanieczyszczeniem (Dz.U. Nr 14, poz. 87).
W tych dwóch ustawach  wodnych" (a także w kolejnej ustawie z 24.10.1974
Prawo wodne - Dz.U. Nr 38, poz. 230) pojawi siÄ™ niezwykle charakterystyczne dla
ochrony środowiska ujęcie odpowiedzialności prawnej w postaci swoistej  triady":
przestępstwa (art. 122-125 prawa wodnego z 1974 r.), wykroczenia (art. 126-129
prawa wodnego z 1974 r.), delikty administracyjne zagrożone karami pieniężnymi
(art. 130 Prawa wodnego z 1974 r.).
- Pojęcie  ochrona środowiska" pojawiło się w Polsce (podobnie zresztą jak na całym
świecie) na przełomie lat 60. i 70. Było to związane ze słynnym raportem grupy
naukowców, zwanym Raportem U Thanta  Człowiek i jego środowisko", ogłoszonym
26.05.1969, oraz Konferencją Narodów Zjednoczonych w sprawie Środowiska
Człowieka, obradująca w czerwcu 1972 r. w Sztokholmie.
- Koncepcję środowiska jako przedmiotu ochrony prawnej wypracował Wacław
Brzeziński, który przedstawił ją w 1971 r., a rozwinął w najważniejszej w owym
czasie pracy teoretycznej opublikowanej w 1975 r. W. Brzeziński był twórcą pojęcia
środowisko naturalne, przez które rozumiał ogół elementów naturalnych, tzn.
elementów stworzonych przez naturę, ale w mniejszym lub większym stopniu
przekształconych przez gospodarczą działalność człowieka, składających się w danym
miejscu i czasie na warunki życia ludzkiego.
- nowelizacja pochodzÄ…cej z 1952 r. Konstytucji PRL - UstawÄ… nowelizacyjnÄ… z
10.02.1976 wprowadzono do jej tekstu dwa nowe przepisy w brzmieniu:
Art. 12. (...) 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia ochronÄ™ i racjonalne
kształtowanie środowiska naturalnego, stanowiącego dobro ogólnonarodowe.
Art. 71. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej majÄ… prawo do
korzystania z wartości środowiska naturalnego oraz obowiązek jego ochrony.
5. USTAWA O OCHRONIE I KSZTAA
TOWANIU ÅšRODOWISKA
Ustawa z 31 stycznia 1980 o ochronie i kształtowaniu środowiska zdefiniowała w art.1
ust.2 środowisko jako ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnię ziemi
łącznie z glebą, wody i powietrze (atmosferyczne), świat roślinny i zwierzęcy, a także
krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku
działalności człowieka. Ustawodawca nie przejął terminologii konstytucyjnej i nie określił
środowiska mianem  naturalnego", niemniej jednak podkreślając, że środowiskiem jest ogół
elementów przyrodniczych (a nie np. także  dzieł rąk ludzkich o charakterze trwałym", jak to
proponowano w kilku wstępnych wersjach projektu), dał wyraz temu, że w istocie
zaakceptował koncepcję ochrony środowiska naturalnego w wersji przedstawionej przez
Brzezińskiego. Przez ochronę środowiska ustawodawca nakazał rozumieć działanie lub
zaniechanie umożliwiające zachowanie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej
koniecznej do zapewnienia współczesnemu i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków
życia oraz realizacji prawa do korzystania z zasobów środowiska i zachowania jego wartości.
20
Ochrona ta miała wyrażać się w szczególności w:
1. racjonalnym kształtowaniu środowiska,
2. racjonalnym gospodarowaniu zasobami przyrodniczymi,
3. przeciwdziałaniu lub zapobieganiu szkodliwym wpływom na środowisko,
powodujÄ…cym jego zniszczenie, uszkodzenie, zanieczyszczenie, zmiany cech
fizycznych lub charakteru elementów przyrodniczych,
4. przywracaniu do stanu właściwego elementów przyrodniczych (art.2 ust.1 i art.1 ust.1
ustawy w brzmieniu pierwotnym).
Dział IV Ustawy z 1980 r.  Odpowiedzialność za skutki naruszenia stanu środowiska"
złożony z kilku przepisów o zróżnicowanej wartości normatywnej:
o art. 80 odsyłający do prawa cywilnego w przedmiocie odpowiedzialności odszkodowawczej,
o art. 81 ust. 1 modyfikujÄ…cy znane Kodeksowi cywilnemu klasyczne roszczenie negatoryjne,
o art. 81 ust. 2 odsyłający do innych przepisów w przedmiocie odpowiedzialności pracowniczej,
o art. 82 zawierający kilkuetapową konstrukcję odpowiedzialności administracyjnej,
o art. 83 regulujący najostrzejszą sankcję wstrzymania szkodliwej działalności
o art. 84 i 85 wprowadzające roszczenia o wykup lub zamianę nieruchomości, z której korzystanie
było połączone z istotnymi ograniczeniami lub utrudnieniami.
Odpowiedzialności dotyczył także dział VII zatytułowany w tekście pierwotnym  Przepisy
karne , w który odnajdujemy znaną już z wcześniejszych ustaw wodnych  triadę":
o przepisy o wykroczeniach (art. 106),
o przepisy o przestępstwach (art. 107-109),
o przepisy o deliktach administracyjnych (art. 110).
Przeprowadzona w 1989 r. nowelizacja ustawy o ochronie środowiska zmieniła tytuł działu
VII na  Przepisy karne i kary pieniężne za naruszenie wymagań ochrony środowiska",
uzupełniła przepisy o przestępstwach, dodając nowy ust.2 do art. 106 oraz nowy art. 108a
oraz istotnie rozbudowała przepisy o karach pieniężnych, dodając nowe art. 110a, 110b i 110c
regulujące kwestie przedawnienia kar, terminów płatności, a przede wszystkim dwie
niezwykle doniosłe instytucje prawne odroczenia terminu płatności kar pieniężnych i
rozłożenia ich na raty.
6. POCZ
TEK PROCESU TRANSFORMACJI USTROJOWEJ I TRZECIA POLSKA
USTAWA O OCHRONIE PRZYRODY
Program zasadniczej modernizacji prawa ochrony środowiska w Polsce został
zarysowany podczas obrad tzw. podstolika ekologicznego  Okrągłego stołu" wiosną 1989 r.
W lipcu 1989 r. została powołana Komisja do spraw kompleksowej nowelizacji ustaw o
ochronie i kształtowaniu środowiska, o ochronie przyrody i prawa wodnego. Niezależnie od
niej rozpoczęły się prace nad ustawą o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, ustawą
leśną, prawem geologicznym i górniczym, prawem łowieckim i kilkoma ustawami morskimi.
Efektem działalności wspomnianej komisji był projekt ustawy o ochronie środowiska
przyrodniczego integrujący w ramach jednej ustawy zagadnienia objęte dotychczas ustawami
o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz o ochronie przyrody. Projekt został przedstawiony
ministrowi w 1990 r. Jednocześnie wszakże w parlamencie pojawił się poselski projekt odręb-
nej ustawy o ochronie przyrody, który - ku zaskoczeniu członków komisji - został uchwalony
16 paz
dziernika 1991 jako ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 114, poz. 492). W ten
sposób praktycznie został przekreślony pomysł jednolitej ustawy o ochronie środowiska
przyrodniczego jako wstępnego etapu przyszłej kodyfikacji prawa ochrony środowiska.
Zasadniczą treścią ustawy o ochronie przyrody były przepisy o szczególnych formach
ochrony przyrody, które można podzielić na trzy grupy:
1) formy ochrony obszarowej: a) parki narodowe, b) rezerwaty przyrody, c) parki
krajobrazowe, d) obszary chronionego krajobrazu,
21
2) formy ochrony gatunkowej roślin i zwierząt,
3) formy ochrony indywidualnej: a) pomniki przyrody, b) stanowiska
dokumentacyjne, c) użytki ekologiczne, d) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.
Zwraca uwagę konstrukcja przepisów karnych. Otóż ustawa zerwała z tradycją przyjętą
przez poprzednie z lat 1934 i 1949, że odpowiedzialność za naruszanie regulacji ochronnych
ogranicza się do odpowiedzialności za wykroczenia, lecz uregulowała w art. 54-57
odpowiedzialność za przestępstwa i dopiero w art. 58 pojawiła się odpowiedzialność za
wykroczenia jako uzupełniająca regulacje czterech artykułów poprzedzających.
W sytuacji przekreślania zamierzeń integrujących ochronę środowiska i przyrody w
ramach jednej ustawy ustawodawstwo lat dziewięćdziesiątych zostało sprowadzone do
przyjmowania rozwiązań cząstkowych, które w kolejności chronologicznej (poza
wspomnianą już ustawą o ochronie przyrody) objęły:
o ustawÄ™ z 21 marca 1991 o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej
(Dz.U. Nr 32, poz. 131),
o ustawę z 20 lipca 1991 o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. Nr 77, poz. 335),
o ustawę z 28 września 1991 o lasach (Dz.U. Nr 101, poz. 444),
o ustawę z 4 lutego 1994 Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 27, poz. 96),
o ustawÄ™ z 7 lipca 1994 Prawo budowlane (Dz.U. Nr 89, poz. 414),
o ustawÄ™ z 7 lipca 1994 o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 89, poz. 415,
o ustawę z 3 lutego 1995 o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 16, poz. 78),
o ustawÄ™ z 16 marca 1995 o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (Dz.U. Nr 47, poz. 243),
o ustawÄ™ z 13 paz
dziernika 1995 Prawo Å‚owieckie (Dz.U. Nr 147, poz. 713),
o ustawę z 18 stycznia 1996 o rybołówstwie morskim (Dz.U. Nr 34, poz. 145),
o ustawę z 13 września 1996 o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. Nr 132, poz. 622),
o ustawÄ™ z 27 czerwca 1997 o odpadach (Dz.U. Nr 96, poz. 592),
o ustawÄ™ z 21 sierpnia 1997 o ochronie zwierzÄ…t (Dz.U. Nr 111, poz. 724).
Kilka uwag szczegółowych należy poświęcić ustawie o odpadach. Ustawodawca przyjął
w niej inną niż w prawie wodnym z 1974 r. i w ustawie o ochronie środowiska z 1980 r.
konstrukcję odpowiedzialności. Mianowicie przepisy o karach pieniężnych zostały połączone
z przepisami o opłatach w rozdziale 3 ustawy  Opłaty i kary pieniężne". Przepisy art. 37-40
dotyczące kar pieniężnych wzorowane były na art. 110-110c ustawy o ochronie środowiska i
art. 130-130c Prawa wodnego. Przy takim umiejscowieniu przepisów o karach pieniężnych
rozdział 5 ustawy o odpadach  Przepisy karne zawierał już tylko regulacje dotyczące
przestępstw (art. 46-48) i wykroczeń (art. 49-55), nie zniknęła przeto dawna  triada :
przestępstwa, wykroczenia, delikty administracyjne, ale została rozdzielona między rozdziały
3 i 5. Poza tym w ustawie o odpadach znalazły się przepisy regulujące stosowanie sankcji
wstrzymania działalności.
Ponadto lata dziewięćdziesiąte przyniosły obszerne nowelizacje licznych ustaw
ochronnych, z poprzednią ustawą o ochronie środowiska i prawem wodnym na czele. Wśród
innych znowelizowanych ustaw należy wymienić również ustawę z 15 lutego 1962 o ochronie
dóbr kultury (tekst jednolity Dz.U. 1999 Nr 98, poz. 1150), która wprawdzie dotyczy
 kultury , a nie  natury , ale jakiekolwiek przeciwstawianie ochrony środowiska
 naturalnego ochronie środowiska  kulturowego nie powinno mieć miejsca.
Najwyraz
niejszym Å‚Ä…cznikiem tych dziedzin jest konstrukcja normatywna ochrony
krajobrazu, uwzględniająca także krajobraz kulturowy. Dlatego należy dostrzec znaczenie
ustawy o ochronie dóbr kultury dla ochrony środowiska w przyjmowanym tu rozumieniu.
Wskazać także trzeba na nową Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997,
która istotnie wzmocniła pozycję ochrony środowiska wśród wartości konstytucyjnych, oraz
na nowy Kodeks karny z 6 czerwca 1997, który w rozdziale XXII  Przestępstwa przeciwko
środowisku przyjął nową kodeksową koncepcję zwalczania najpoważniejszych zamachów
na środowisko, w związku z czym przepisy o przestępstwach zamieszczone w poprzedniej
ustawie o ochronie środowiska oraz w ustawie o ochronie przyrody zostały uchylone.
22
7. KOLEJNE ZMIANY USTAWOWE
W latach dziewięćdziesiątych sprawą najistotniejszą stały się aspiracje Polski do
członkostwa w Unii Europejskiej. Szczególne znaczenie przypisać wypadnie podpisanemu 16
grudnia 1991 Układowi Europejskiemu ustanawiającemu stowarzyszenie między
Rzeczpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami
członkowskimi z drugiej strony (tekst polski w załączniku do Dz.U. 1992 Nr 17, poz. 69).
Według układu istotnym warunkiem wstępnym integracji Polski ze Wspólnotą jest zbliżanie
istniejącego i przyszłego ustawodawstwa polskiego do ustawodawstwa unijnego w wielu
dziedzinach, wśród których wymieniona jest także ochrona środowiska. Niektóre nowsze
ustawy polskie uwzględniały już postanowienia Dyrektyw europejskich, ale nie wszystkie, a
jeżeli nawet uwzględniały, to nie w wymaganym zakresie (może najwyraz
niejszym
przykładem niepełnego uwzględnienia dyrektyw była ustawa o odpadach z 1997 r.). Jednym z
najważniejszych zadań, jakie stanęły przed ustawodawcą, była głęboka przebudowa polskiego
ustawodawstwa ochronnego w kierunku uwzględnienia Dyrektyw unijnych. Dotyczyło to
przede wszystkim zasadniczej ustawy o ochronie środowiska.
Pierwszym wyraz
nym krokiem w kierunku integracji było wydanie 9 listopada 2000
ustawy o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania
na środowisko (Dz.U. Nr 109, poz. 1157), która zresztą okazała się ustawa epizodyczną, gdyż
po niecałym roku obowiązywania została uchylona, a jej treść przejęta przez ustawę
generalną. Drugim takim krokiem była ustawa z 7 grudnia 2000 o zmianie ustawy o ochronie
przyrody (Dz.U. 2001 Nr 3, poz. 21), która zmieniła zdecydowaną większość
dotychczasowych przepisów, kilka uchyliła, dodała kilkanaście nowych, co sprawia, że od 2
lutego 2001 (data wejścia w życie nowelizacji) mamy praktycznie nową ustawę o ochronie
przyrody.
Istotne z punktu widzenia ochrony środowiska było uchwalenie 29 listopada 2000
nowej ustawy Prawo atomowe (Dz.U. 2001 Nr 3, poz. 18), której związek z problematyką
ochrony środowiska jest szczególnie bliski.
8. PRZYSPIESZENIE LEGISLACYJNE - 2001 R.
Najważniejszy dla procesu przemian okazał się rok 2001. Najpierw odnotować należy
ustawÄ™ z 11 stycznia 2001 o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. Nr 11, poz. 84),
której znaczenie dla ochrony środowiska trudne jest do przecenienia, zwłaszcza jeśli zważyć,
że w wielu systemach prawnych wyodrębnia się dział ochrony przed substancjami
chemicznymi jako swoisty kierunek ochrony środowiska. Następnym aktem prawnym była
ustawa z 2 marca 2001 o postępowaniu z substancjami zubożającymi warstwę ozonową
(Dz.U. Nr 52, poz. 537). Najistotniejsze wszakże wydarzenia legislacyjne nastąpiły wiosną
2001, kiedy ukazały się kolejno następujące akty normatywne:
Najpierw tego samego dnia 27 kwietnia 2001 zostały uchwalone dwa fundamentalne
akty prawne: ustawa - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627), oraz ustawa o
odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628).
Następnie 11 maja 2001 ukazały się dwie kolejne ustawy dotyczące problematyki
odpadów: o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638) oraz o
obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów
oraz o opłacie produktowej i depozytowej (Dz.U. Nr 63, poz. 639).
Kolejne znaczące dla ochrony środowiska akty prawne to: ustawa z 7 czerwca 2001 o
leśnym materiale rozmnożeniowym (Dz.U. Nr 73, poz. 761), ustawa z 8 czerwca 2001 o
przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz.U. Nr 73, poz. 764), ustawa z 22 czerwca
2001 o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz.U. Nr 76, poz. 811) oraz ustawa z 6
23
lipca 2001 o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju
(Dz.U. Nr 97, poz. 1051). Ostatnimi ważnymi punktami tej ewolucji są ustawa z 18 lipca
2001 Prawo wodne (Dz.U. Nr 115, poz. 1229) oraz zastÄ…pienie ustawy z 1996 r. o
rybołówstwie morskim nową ustawą.
Nader istotna dla kształtu prawa ochrony środowiska jest ustawa z 27 lipca 2001 o
wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085). Ustawa ta: po pierwsze, określiła datę wejścia w
życie PrOchrŚr i UoOdp na 1 paz
dziernika 2001, aczkolwiek niektóre przepisy tych ustaw
weszły w życie póz
niej; po drugie, dokonała głębokiej nowelizacji siedemnastu ustaw, w tym
ustawy o ochronie przyrody, do której przeniosła niektóre regulacje z poprzedniej ustawy
ochronie środowiska, zwłaszcza instrumentarium ochrony drzew, krzewów i zieleni, a także
ustawy o ochronie czystości i porządku w gminach.
II. OBECNY STAN PRAWA OCHRONY ÅšRODOWISKA W POLSCE
KONSTYTUCYJNA STRUKTURA y
RÓDEA
PRAWA
Za punkt wyjścia rozważań nad strukturą prawa ochrony środowiska w Polsce
przyjąć należy art. 87 Konstytucji RP, który do z
ródeł powszechnie obowiązującego
prawa Rzeczypospolitej Polskiej zalicza: KonstytucjÄ™, ustawy, ratyfikowane umowy
międzynarodowe, rozporządzenia, oraz akty prawa miejscowego.
Inne akty prawne, takie jak uchwały RM oraz zarządzenia prezesa RM i ministrów mają
charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi
wydajÄ…cemu te akty (art. 93 Konstytucji RP).
Analiza zakresu i struktury prawa ochrony środowiska w Polsce musi uwzględni tę
klasyfikacjÄ™, pozwalajÄ…cÄ… na przedstawienie tego prawa w postaci struktury hierarchicznej.
Na jej czele musi znalez
ć się, co oczywiste, Konstytucja RP.
A) Konstytucja RP
Uchwalona 2 kwietnia 1997, przyjęta w referendum ogólnonarodowym 25 maja 1997 i
obowiÄ…zujÄ…ca od 17 paz
dziernika 1997 Konstytucja RP poświęca ochronie środowiska kilka
przepisów. Rozdział I  Rzeczpospolita , art.5 stanowi:  Rzeczpospolita Polska strzeże
niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i
obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia
ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju . Analiza tego przepisu
pozwala uznać ochronę środowiska za jedno z najważniejszych zadań państwa. U podstaw
ochrony środowiska znajduje się zasada zrównoważonego rozwoju, wywodząca się z prac
komisji powołanej w latach 80-tych pod kierunkiem pani premier Norwegii Gro Harlem
Brundtland. Prace zakończyły się sporządzeniem raportu, którego centralną kategorią stało się
pojęcie stabilnego (zrównoważonego) rozwoju (ang. sustainable development).
Zrównoważony rozwój to taki proces zmian, w którym eksploatacja zasobów, kierunki
inwestowania, kierunki postępu technicznego i zmiany instytucjonalne pozostają w harmonii i
zachowują bieżąco i na przyszłość możliwość zaspokojenia ludzkich potrzeb i aspiracji.
Rozdział II  Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela" w podrozdziale
 Zasady ogólne" art. 31 ust. 3 stanowi:  Ograniczenia w zakresie korzystania z
konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są
konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego,
bÄ…dz
dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych
osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw . Przepis ten daje wyraz
24
myśli, że każda konstytucyjna wolność i każde konstytucyjne prawo może być ograniczone w
imię m.in. ochrony środowiska.
Zrozumiałe jest, że praktycznie chodzi tu o wolność działalności gospodarczej (art. 22
Konstytucji RP) oraz własność (art. 21 i 64 Konstytucji RP). Jednakże dopuszczalność
ograniczeń uzależniona jest od spełnienia warunków, o których mowa w art. 31 ust. 3
Konstytucji RP:
1) wyłącznie ustawowa podstawa ograniczenia,
2) zachowanie zasady proporcjonalności oznaczającej, że założonego celu ochrony
środowiska nie można osiągnąć inaczej niż ograniczając wolności i prawa; kryteriami
wyznaczającymi treść zasady proporcjonalności jest konieczność oraz reguły
demokratycznego państwa,
3) zakaz naruszania istoty wolności i praw.
Rozdział II  Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela , podrozdział
 Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne art. 68 poświęcony jest
przysługującemu każdemu prawu do ochrony zdrowia. W tym artykule ustęp 4 głosi:
 Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania
negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska . W świetle tego przepisu ochrona
środowiska jawi się jako jedna z gwarancji prawa do ochrony zdrowia. W tym samym
podrozdziale znajduje się najobszerniejszy, poświęcony w całości ochronie środowiska art.
74, złożony z 4 ustępów, których treść jest następująca:
 1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne
współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.
4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu
środowiska .
B) Umowy międzynarodowe
Kolejnym konstytucyjnym z
ródłem prawa ochrony środowiska są ratyfikowane umowy
międzynarodowe. We współczesnej doktrynie prawa międzynarodowego nie budzi
wątpliwości teza o istnieniu międzynarodowego prawa ochrony środowiska opartego na
systemie zasad obejmującym zasady ogólne, takie jak zasada dobrego sąsiedztwa, zakaz
nadużycia prawa oraz zasady szczegółowe obejmujące:
- obowiązek współpracy w dziedzinie środowiska między państwami,
- zasadę racjonalności i słuszności stosowaną do użytkowania i podziału korzyści,
- obowiązek informowania i konsultacji z państwami, z którymi dzielone są zasoby, w
sprawie wszelkich działań oddziałujących na ich stan naturalny,
- obowiązek zawierania umów w przedmiocie ochrony i eksploatacji zasobów,
- wolność badań naukowych służących ochronie środowiska,
- obowiÄ…zek ostrzegania i informowania o zdarzeniach niebezpiecznych,
- odpowiedzialność międzynarodową za zniszczenia i szkody w środowisku,
- obowiązek pokojowego wykorzystania zasobów naturalnych.
Podstawowym z
ródłem prawa międzynarodowego, także międzynarodowego prawa
ochrony środowiska, są umowy międzynarodowe, aczkolwiek nie jest to z
ródło jedyne, gdyż
nie bez znaczenia pozostaje zwyczaj międzynarodowy, a także tzw. prawo miękkie (soft law),
na które składają się różnego rodzaju zalecenia i rezolucje organizacji międzynarodowych..
Obowiązująca Konstytucja RP w nowy sposób ujęła miejsce umów międzynarodowych
w polskim porzÄ…dku prawnym. Zasadnicze znaczenie ma w tej kwestii art. 91 Konstytucji,
którego dwa pierwsze ustępy stanowią:
25
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest
bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma
pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
Ponieważ według art. 89 ust. 1 pkt 5 Konstytucji zgody wyrażonej w ustawie wymaga
ratyfikacja umowy międzynarodowej, która dotyczy spraw uregulowanych w ustawie lub w
których Konstytucja wymaga ustawy, a zagadnienia ochrony środowiska wymagają regulacji
ustawowej, więc umowa międzynarodowa, której przedmiotem są zagadnienia ochrony
środowiska, zawsze wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.
Według art. 241 ust. 1 Konstytucji umowy międzynarodowe ratyfikowane dotychczas
przez Rzeczpospolitą Polską na podstawie obowiązujących w czasie ich ratyfikacji przepisów
konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw uznaje się za umowy ratyfikowane za
uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich art. 91 Konstytucji, jeżeli z treści
umowy międzynarodowej wynika, że dotyczą one kategorii spraw wymienionych w art. 89
Konstytucji. Jeśli zważyć, że zdecydowana większość umów międzynarodowych z dziedziny
ochrony środowiska została ratyfikowana przez Polskę na podstawie poprzednich przepisów,
to okazuje się, że wszystkie umowy międzynarodowe z tej dziedziny, ratyfikowane przez
Polskę, objęte są zasadami określonymi w art. 91 Konstytucji: nie tylko stanowią cześć
polskiego porządku prawnego, ale także korzystają z pierwszeństwa przed ustawami, gdyby
ustaw tych nie dało się pogodzić z umowami.
Uznanie za z
ródła prawa powszechnie obowiązującego tylko ratyfikowanych i
ogłoszonych w Dzienniku Ustaw umów międzynarodowych nie oznacza, że nie mają
znaczenia umowy, które nie były ratyfikowane choćby dlatego, że nie przewidywały
ratyfikacji. One na pewno są zobowiązaniami międzynarodowymi naszego państwa i nie
mogą być pominięte, aczkolwiek nie stanowią prawa powszechnie w Polsce obowiązującego.
Najważniejsze wiążące Polskę umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony
środowiska można ująć w następującym schemacie:
UMOWY WIELOSTRONNE:
a) w dziedzinie ochrony środowiska morskiego:
1. Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki, podpisana w
Londynie 2 listopada 1973 (Dz.U. 1987 Nr 17, poz. 101).
2. Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji,
podpisana w Moskwie, Waszyngtonie, Londynie i Meksyku 29 grudnia 1972 (Dz.U.1984 Nr11,poz.46).
3. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, podpisana w Helsinkach
22 marca 1974 (Dz.U. 1980 nr 18, poz. 64), zastąpiona nową Konwencją Helsińską, tj. Konwencją o
ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzoną w Helsinkach 9 kwietnia 1992
(Dz.U. 2000 Nr 28, poz. 346).
4. Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowo-dowane
zanieczyszczeniem olejami, podpisana w Brukseli 29 listopada 1969 (Dz.U. 1976 Nr 32, poz. 184).
5. Międzynarodowa konwencja o utworzeniu międzynarodowego funduszu od-szkodowań za szkody
spowodowane zanieczyszczeniem olejami, podpisana w Brukseli 18 grudnia 1971 (Dz.U. 1986 Nr 14,
poz. 79).
6. Międzynarodowa konwencja dotycząca interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia
olejami, podpisana w Brukseli 29 listopada 1969 (Dz.U. 1976 Nr 35, poz. 207).
7. Protokół dotyczący interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia morza substancjami
innymi niż olej (Dz.U. 1984 Nr 24, poz. 116).
b) w dziedzinie ochrony klimatu, atmosfery i warstwy ozonowej:
1. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, podpisana w Nowym Jorku
9 maja 1992 (Dz.U. 1996 Nr 53, poz. 238).
26
2. Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, podpisana
w Genewie 13 listopada 1979 (Dz.U. 1985 Nr 60, poz. 311).
3. Konwencja Wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej, podpisana w Wiedniu 22 marca 1985 (Dz.U.
1992 Nr 98, poz. 488).
c) w dziedzinie ochrony flory, fauny, szczególnie cennych terenów:
1. Konwencja UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego,
sporządzona w Paryżu 23 listopada 1972 (Dz.U. 1976 Nr 32, poz. 190).
2. Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodo-we, zwłaszcza jako
środowisko życiowe ptactwa wodnego, podpisana w Ramsarze 2 lutego 1971 (Dz.U. 1978 Nr 2, poz.
24).
3. Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych
wyginięciem, podpisana w Waszyngtonie 3 marca 1973 (Dz.U. 1991 Nr 27, poz. 112).
4. Konwencja Rady Europy o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk,
sporządzona w Bernie 19 września 1979 (Dz.U. 1996 Nr 58, poz. 263).
d) w dziedzinie ochrony przed różnymi zagrożeniami:
1. Konwencja o wczesnym powiadamianiu o awarii jądrowej, podpisana w Wiedniu 26 września 1986
(Dz.U. 1988 Nr 31, poz. 216).
2. Konwencja o pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicz-nego, podpisana w
Wiedniu 26 września 1986 (Dz.U. 1988 Nr 31, poz. 218).
3. Konwencja o ochronie fizycznej materiałów jądrowych, podpisana w Wiedniu i Nowym Jorku 3
marca 1980 (Dz.U. 1989 Nr 17, poz. 93).
4. Konwencja Wiedeńska o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową, podpisana w Wiedniu
21maja 1963 (Dz.U. 1990 Nr 63, poz. 370).
5. Konwencja bezpieczeństwa jądrowego, podpisana w Wiedniu 20 września 1994 (Dz.U. 1997 Nr 42,
poz. 262).
6. Konwencja Bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów
niebezpiecznych, podpisana w Bazylei 22 marca 1989 (Dz.U. 1995 Nr 19, poz. 88).
7. Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzona w
Espoo 25 lutego 1991 (Dz.U. 1999 Nr 96, poz. 1110).
8. Konwencja o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach
militarnych lub jakichkolwiek innych celach wrogich, sporzÄ…dzona w Genewie 19 maja 1977 (Dz.U.
1978 Nr 31, poz. 132).
UMOWY DWUSTRONNE:
a) układy dobrosąsiedzkie:
1. Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i
przyjaznej współpracy, podpisany w Bonn 17 czerwca 1991 (Dz.U. 1992 Nr 14, poz. 56).
2. Układ między Rzeczpospolitą Polską a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną o dobrym
sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy, podpisany w Krakowie 6 paz
dziernika 1991
(Dz.U. 1992 Nr 59, poz. 296).
3. Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i
współpracy, podpisany w Warszawie 18 maja 1992 (Dz.U. 1993 Nr 125, poz. 573).
4. Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Białoruś o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej
współpracy, podpisany w Warszawie 23 czerwca 1992 (Dz.U. 1993 Nr 118, poz. 527).
5. Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i
dobrosąsiedzkiej współpracy, podpisany w Wilnie 26 kwietnia 1994 (Dz.U. 1995 Nr 15, poz. 71).
6. Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej
współpracy, podpisany w Moskwie 22 maja 1992 (Dz.U. 1993 Nr 61, poz. 291).
b) specjalne umowy o ochronie środowiska:
1. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o
współpracy w dziedzinie ochrony środowiska, podpisana w Schwerinie 7 kwietnia 1994.
2. Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o wzajemnej pomocy podczas
katastrof i klęsk żywiołowych lub innych poważnych wypadków, sporządzona w Warszawie 10
kwietnia 1997 (Dz.U. 1999 Nr 22, poz. 201).
3. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Czeskiej o współpracy w
dziedzinie ochrony środowiska, podpisana w Pradze 15 stycznia 1998.
4. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Słowackiej o współpracy w
dziedzinie ochrony środowiska, podpisana w Warszawie 18 sierpnia 1994.
27
5. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie
ochrony środowiska, podpisana w Warszawie 24 stycznia 1994.
6. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o współpracy w
dziedzinie ochrony środowiska, podpisana w Warsza-wie 25 sierpnia 1993.
c) umowy dotyczące wód granicznych:
1. Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o współpracy w dziedzinie
gospodarki wodnej na wodach granicznych, sporzÄ…dzona w Warszawie 19 maja 1992 (Dz.U. 1997 Nr
11, poz. 56).
2. Umowa w sprawie Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, sporządzona
we Wrocławiu 11 kwietnia 1996 (Dz.U. 1999 Nr 79, poz. 886).
3. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie
gospodarki wodnej na wodach granicznych, sporzÄ…dzona w Kijowie 10 paz
dziernika 1996 (Dz.U. 1999
Nr 30, poz. 282).
C) Ustawy ochronne
Ochrona środowiska zawsze była i jest materią wymagającą regulacji ustawowej.
Obowiązujące ustawy, których przedmiotem jest ochrona środowiska, można przedstawić w
postaci pewnej struktury, która obejmuje:
I. Ustawę podstawową, jaką jest ustawa - Prawo ochrony środowiska
II. UstawÄ™ o ochronie przyrody.
III. Ustawy dotyczące odpadów, czyli:
1. UstawÄ™ o odpadach
2. UstawÄ™ o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
3. Ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów
oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej
4. Ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
IV. Ustawy o ochronie zasobów środowiska, na które składają się:
- po pierwsze, ustawa o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju,
- po drugie, ustawy, do których odsyła art. 81 PrOchŚr, mianowicie:
1. Prawo wodne
2. Prawo geologiczne i górnicze
3. Ustawa o lasach
4. Prawo Å‚owieckie
5. Ustawa o rybactwie śródlądowym
6. Ustawa o rybołówstwie morskim
7. Ustawa o ochronie zwierzÄ…t
8. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych
V. Inne ustawy:
- I grupa: ustawy, które w całości mieszczą się w tej kategorii: ustawa o postępowaniu z substancjami
zubożającymi warstwę ozonową, ustawa o organizmach genetycznie zmodyfikowanych, ustawa o
rolnictwie ekologicznym, ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodÄ™ i zbiorowym odprowadzaniu
ścieków.
- II grupa: przepisy o charakterze ochronnym zawarte w różnych ustawach: ustawa o zagospodarowaniu
przestrzennym, Prawo budowlane, ustawa o drogach publicznych, ustawa o substancjach i preparatach
chemicznych, Prawo atomowe, ustawa o ochronie roślin uprawnych, ustawa o nasiennictwie, ustawa o
nawozach i nawożeniu, ustawa o zwalczaniu chorób zakaz
nych zwierzÄ…t, badaniu zwierzÄ…t rzez
nych i
mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej, ustawa o żegludze śródlądowej.
Nie ulega wątpliwości, że zasadnicze znaczenie w systemie prawnym ochrony
środowiska mają dwie podstawowe ustawy, jakimi są Prawo ochrony środowiska oraz ustawa
o ochronie przyrody.
28
USTAWA Z 27 KWIETNIA 2001  PRAWO OCHRONY ÅšRODOWISKA
Jest to niezwykle obszerny akt prawny składający się z 422 artykułów podzielonych na
dziewięć tytułów z dalszym podziałem szczegółowym na działy i rozdziały. Kolejne tytuły
ustawy to:
I. Przepisy ogólne (art. 1-80)
II. Ochrona zasobów środowiska (art. 81-136)
III. Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom (art. 137-242)
IV. Poważne awarie (art. 243-271)
V. Åšrodki finansowo-prawne (art. 272-321)
VI. Odpowiedzialność w ochronie środowiska (art. 322-375)
VII. Organy administracji oraz instytucje ochrony środowiska (art. 376-421)
VIII. Programy dostosowawcze (art. 422-441)
IX. Przepis końcowy (art. 442).
Ustawa definiuje środowisko jako ogół elementów przyrodniczych, w tym także
przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi,
kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat (art. 3 pkt 39). Definicja
ta nie odbiega w istotny sposób od tej, jaką posługiwał się ustawodawca w poprzedniej
ustawie o ochronie środowiska (nowym elementem jest jedynie włączenie klimatu). W
każdym razie nowa definicja została utrzymana  w ramach przyrodniczych" według
koncepcji wypracowanej przed laty przez Brzezińskiego.
Przez ochronę środowiska ustawodawca nakazuje rozumieć (art. 3 pkt 13) podjęcie lub
zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej;
ochrona ta polega w szczególności na:
a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z
zasadą zrównoważonego rozwoju,
b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Trzy kluczowe terminy zastosowane w tej definicji także zostały przez ustawodawcę
zdefiniowane. I tak:
Równowaga przyrodnicza to stan, w którym na określonym obszarze istnieje
równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu
warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej (art. 3 pkt 32).
Zrównoważony rozwój to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje
proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem
równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu
zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych
społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń (art.
3 pkt 50).
Zanieczyszczenie - to emisja (odrębnie zdefiniowana w art. 3 pkt 4 jako wprowadzane
bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub
ziemi: substancje oraz energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub promieniowanie
elektromagnetyczne), która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje
szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z
innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska (art. 3 pkt 49).
Dla konstrukcji odpowiedzialności w ochronie środowiska, ujętej obecnie w odrębnym
tytule VI PrOchŚr, istotne znaczenie mają 2 zasady sformułowane w art. 6 i art. 7:
- zasada przezorności:
Art. 6.1. Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko,
jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu.
29
 2. Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest
jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie
możliwe środki zapobiegawcze.
- zasada  zanieczyszczający płaci", będącą od lat jednym z fundamentów prawa
ochrony środowiska w Unii Europejskiej, uzyskała następującą treść normatywną:
Art. 7.1. Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków
tego zanieczyszczenia.
2. Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania
temu zanieczyszczeniu.
NOWELIZACJE Ustawy Prawo ochrony środowiska:
Ustawa z dnia 18 maja 2005 r.  O zmianie ustawy  Prawo ochrony środowiska oraz
niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 113, poz. 954) wprowadza liczne zmiany w ustawie
z dnia 27 kwietnia 2001 r., m.in. zmiany dotyczące opłat za korzystanie ze środowiska
10 paz
dziernika 2007 r. weszła w życie Ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie
ustaw w związku z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej (Dz. U. Nr
176, poz. 1238), zmieniajÄ…ca m.in.:
- ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r.  Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr
129, poz. 902),
- ustawÄ™ z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880, z 2005
r. Nr 113, poz. 954 i Nr 130, poz. 1087 oraz z 2007 r. Nr 75, poz. 493)
- ustawę z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r.
Nr 122, poz. 851)
- ustawÄ™ z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki
(Dz. U. z 2006 r. Nr 99, poz. 692)
- ustawÄ™ z dnia 13 paz
dziernika 1995 r.  Prawo Å‚owieckie (Dz. U. z 2005 r. Nr 127,
poz. 1066).
Zmiany dotyczące opłat za korzystanie ze środowiska:
1) Od dnia 01 lipca 2005 r. obowiÄ…zuje nowe brzmienie art. 285 ust. 2 PrOchÅšr:
 Podmiot korzystający ze środowiska wnosi opłatę do końca miesiąca następującego po
upływie każdego półrocza.
6) Opłaty za korzystanie ze środowiska, o których mowa w art. 292 PrOchŚr, są ponoszone:
a) za okres do 31 grudnia 2006 r. w wysokości dotychczasowej, czyli podwyższonej
o 100 %
b) za lata 2007 i 2008 w wysokości podwyższonej o 200 %
c) od 2009 r. w wysokości podwyższonej o 500 % (art. 1 pkt. 104 w związku z 14
ustawy z dnia 18 maja 2005 r.  O zmianie ustawy  Prawo ochrony środowiska oraz
niektórych innych ustaw - Dz. U. Nr 113, poz. 954).
7) Jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie prowadzi wymaganych pomiarów wielkości
emisji, pomiary ciągłe nie są prowadzone przez rok kalendarzowy, pomiary nasuwają
zastrzeżenia lub nie są spełnione warunki prowadzenia pomiarów określone w art. 147a
PrOchŚr, przyjmuje się, że warunki korzystania ze środowiska określone w pozwoleniu
wodnoprawnym na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, dla każdego z tych
pomiarów zostały przekroczone w przypadku składu ścieków o 50 % za okres do dnia 31
grudnia 2005 r. oraz za 2006 r.
30
USTAWA Z DNIA 16 KWIETNIA 2004 R. O OCHRONIE PRZYRODY
Drugą ustawą podstawową w polskim systemie prawnym ochrony środowiska jest
ustawa o ochronie przyrody. Nie jest to ustawa działowa z tego oczywistego powodu, że
przyroda nie jest komponentem środowiska. Nie ma żadnej różnicy między elementami
przyrodniczymi środowiska a przyrodą. Różnica ma charakter wyłącznie normatywny, a
polega na swoistym rozumieniu ochrony przyrody przyjętym w ustawie z 16 paz
dziernika
1991. Mianowicie ochrona przyrody w rozumieniu tej ustawy to przede wszystkim szcze-
gólne (aczkolwiek po ostatnich nowelizacjach ten przymiotnik nie jest już używany) formy
ochrony przyrody wymienione w art. 13 ustawy, dające się sprowadzić do:
1) ochrony obszarowej obejmujÄ…cej:
a) parki narodowe,
b) rezerwaty przyrody,
c) parki krajobrazowe,
d) obszary chronionego krajobrazu;
składające się łącznie na krajowy system obszarów chronionych,
2) ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, w szczególności gatunków rzadkich i
zagrożonych wyginięciem,
3) ochrony indywidualnej (także ten przymiotnik nie jest już używany) obejmującej:
a) pomniki przyrody,
b) stanowiska dokumentacyjne,
c) użytki ekologiczne,
d) zespoły przyrodniczo-kraj obrazowe,
e) parki gminne.
Art. 4.
1. Obowiązkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych jednostek
organizacyjnych oraz osób fizycznych jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i
bogactwem narodowym.
2. Organy administracji publicznej są obowiązane do zapewnienia warunków prawnych,
organizacyjnych i finansowych dla ochrony przyrody.
3. Obowiązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i oświatowych, a
także publicznych środków masowego przekazu jest prowadzenie działalności edukacyjnej,
informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody.
D) RozporzÄ…dzenia
Według art. 92 ust. 1 Konstytucji, rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane
w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej
wykonania.
Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres
spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Art. 92 ust. 2
Konstytucji formułuje zakaz tzw. subdelegacji; organ upoważniony do wydania
rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu
organowi.
W dziedzinie ochrony środowiska musi obowiązywać kilkadziesiąt rozporządzeń
regulujących zagadnienia szczegółowe. Praktyczny ciężar regulacji ochronnej spoczywa na
rozporządzeniach. W ochronie środowiska rozporządzenia wydaje RM oraz minister
właściwy do spraw środowiska, którym do ostatnich zmian organizacyjnych z 1999 r. był
MOŚZNiL, następnie zaś MŚ.
31
Dla tego kierunku ochrony środowiska, który znalazł wyraz w ustawie o ochronie
przyrody, szczególnie istotne znaczenie mają:
1) rozporządzenia RM o utworzeniu parków narodowych,
2) rozporządzenia MŚ o wprowadzeniu ochrony gatunkowej roślin i zwierząt,
3) rozporządzenia MŚ o uznaniu za rezerwaty przyrody, jeżeli obowiązek utworzenia
rezerwatu wynika z zobowiązań międzynarodowych Polski, a wojewoda rezerwatu nie
utworzył.
E) Akty prawa miejscowego
y
ródłami prawa powszechnie obowiązującego są także akty prawa miejscowego na
obszarze działania organów, które je ustanowiły.
Do stanowienia prawa miejscowego uprawnieni są: wojewodowie, sejmiki województw,
rady powiatów oraz rady gmin:
1) wojewodowie na podstawie ustawy o administracji rządowej w województwie.
Akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodów noszą nazwę rozporządzeń i mogą
być: rozporządzeniami wykonawczymi (wydawanymi na podstawie upoważnień zawartych w
ustawach) i rozporzÄ…dzeniami porzÄ…dkowymi (wydawanymi na podstawie samej ustawy o
administracji rządowej w województwie),
2) sejmiki województw na podstawie ustawy o samorządzie województwa,
3) rady powiatów na podstawie ustawy o samorządzie powiatowym; rady powiatów mogą
stanowić akty prawa miejscowego w szczególności w sprawach:
a) wymagajÄ…cych uregulowania w statucie,
b) porzÄ…dkowych,
c) szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu,
d) zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności
publicznej,
4) rady gmin na podstawie ustawy o samorzÄ…dzie gminnym; przepisy ustanawia rada gminy w
formie uchwały (jedynie wyjątkowo zarząd gminy może wydawać przepisy porządkowe) w
następujących sytuacjach:
a) na podstawie upoważnień ustawowych,
b) na podstawie samej ustawy o samorządzie gminnym (w zakresie wewnętrznego
ustroju gminy i jednostek pomocniczych, organizacji urzędów i instytucji gminnych,
zasad zarządu mieniem gminy, zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i
urządzeń użyteczności publicznej),
c) jako przepisy porzÄ…dkowe.
Wojewodowie, rady powiatów i rady gmin mogą wydawać przepisy porządkowe, które
także mogą mieć znaczenie dla ochrony środowiska. Wydaje się jednak, iż niewielkie. Otóż
przepisy porządkowe mogą być wydawane pod dwoma ujętymi kumulatywnie warunkami:
- w zakresie nieuregulowanym ustawami lub innymi przepisami powszechnie
obowiÄ…zujÄ…cymi,
- jeżeli tego wymaga ochrona szczególnie istotnych interesów; w ustawach ustrojowych
powtarza się wskazanie na życie, zdrowie, mienie, porządek, spokój i bezpieczeństwo
publiczne, a jedynie ustawa o samorzÄ…dzie powiatowym wskazuje wyraz
nie, że
przepisy porządkowe mogą być wydawane w szczególnie uzasadnionych
przypadkach, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony środowiska naturalnego na obszarze
więcej niż jednej gminy.
Trudno przeceniać znaczenie legislacji porządkowej w dziedzinie ochrony środowiska,
aczkolwiek nie można wykluczyć, że także w tej dziedzinie może dojść do konieczności
32
wydania takich przepisów ze względu na ochronę środowiska wprost (w powiecie) lub ze
względu na ochronę życia i zdrowia (gmina, województwo), gdyż można sobie wyobrazić, że
ochrona życia i zdrowia obejmie właśnie ochronę środowiska.
Zaakcentowania wymaga rola organów administracji rządowej i samorządowej w
zakresie stanowienia aktów powszechnie obowiązujących na podstawie ustawy o ochronie
przyrody. SÄ… to:
1) rozporządzenia wojewodów:
a) o uznaniu za rezerwaty przyrody,
b) o utworzeniu parków krajobrazowych,
c) o czasowym wprowadzeniu ochrony gatunkowej na terenie województwa w
zakresie szerszym niż obowiązujące na terenie całego kraju rozporządzenia MŚ,
2) rozporządzenia wojewodów łub uchwały rad gmin o wyznaczeniu obszarów chronionego
krajobrazu,
3) rozporządzenia wojewodów lub uchwały rad gmin o uznaniu za:
a) pomniki przyrody,
b) stanowiska dokumentacyjne,
c) użytki ekologiczne,
d) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
4) uchwały rad gmin o uznaniu za parki gminne.
Charakterystyczną cechą prawa ochrony środowiska w wyżej przedstawionym
rozumieniu jest to, że daje się ono ująć w postać pewnej struktury hierarchicznej - od
postanowień Konstytucji RP poprzez umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia
do aktów prawa miejscowego. Oczywiste jest, że wszystkie akty prawne o randze niższej
niż Konstytucja muszą być z tą Konstytucją zgodne i muszą realizować konstytucyjne
zasady ochrony środowiska.
Opracowano na podstawie:
1. Radecki R., Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska, Wyd. Difin, Warszawa, 2002.
2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.  Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902),
3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880, z 2005 r. Nr 113, poz. 954 i
Nr 130, poz. 1087 oraz z 2007 r. Nr 75, poz. 493)
4. Ustawa z dnia 18 maja 2005 r.  O zmianie ustawy  Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych
ustaw ( Dz. U. Nr 113, poz. 954)
5. Konstytucja RP z 1997.
33
Wykład 5:
Polska Polityka Ekologiczna oraz finansowanie ochrony środowiska w
Polsce
DEFINICJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ
Polityka ekologiczna  świadoma i celowa działalność państwa, władz samorządowych i
podmiotów gospodarczych w zakresie gospodarowania środowiskiem naturalnym, czyli
użytkowania jego zasobów, walorów, ochrony ekosystemów i elementów biosfery.
Definicja polityki ekologicznej
Funkcje Polityki Ekologicznej:
- określenie celów procesów ochronnych
- określenie podstawowych warunków określenia celów
- przewidywanie przeszkód uniemożliwiających spełnienie warunków osiągnięcia
założonych celów
- wskazanie najkorzystniejszych sposobów (środków, narzędzi, instrumentów)
osiągnięcia wytyczonych celów
Polityka określa cele, metody i środki wykorzystywania i ochrony środowiska. Zawsze przy
tym zależą one od ogólnej polityki państwa, stanu środowiska i gospodarki, stanu
świadomości społecznej, a także od uwarunkowań zewnętrznych. A więc, Polityka
Ekologiczna Państwa to planowanie i realizacja ochrony środowiska.
EWOLUCJA POLSKIEJ POLITYKI EKOLOGICZNEJ
PoczÄ…tkowo: formy konserwatorskiej ochrony przyrody:
- Polepszanie warunków bytowych
- Ochrona prywatnych dóbr
- Brak sposobów likwidacji negatywnych oddziaływań na środowisko
XIX w.  początki świadomej ochrony środowiska
- Konserwatorskie formy ochrony przyrody
Obecnie: kompleksowość i podejście systemowe
- Ochrona konserwatorska
- Kontrola i ograniczanie emisji zanieczyszczeń
- Koncepcja zrównoważonego rozwoju
Ważne wydarzenia:
1925 r.  Państwowa Rada Ochrony Przyrody (w formie tymczasowej od 1919 r.)
1928 r.  PROP opracowała projekt pierwszej polskiej ustawy o ochronie przyrody,
wprowadzonej w życie 10.III.1934.
1932 r.  Liga Ochrony Przyrody
1974 r.  ustawa Prawo Wodne
1980 r.  ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska
Pocz. lat 90-tych  radykalna zmiana kształtu i pozycji polityki ekologicznej w Polsce
34
Pierwsze polskie, kompleksowo już nakreślone, krajowe polityki ekologiczne pojawiły
się w czasie tworzenia i realizacji Czwartego (lata 1987-1992) i Piątego Programu Działań
Wspólnoty Europejskiej w zakresie ochrony środowiska naturalnego (lata 1993-2000).
1992  Traktat z Maastricht
1993  V Program Działań UE na rzecz środowiska
Ugruntowanie zrównoważonego rozwoju jako podstawy podejścia do śr.nat., jego
wykorzystania i ochrony.
W tym czasie powstały w Polsce ważne dokumenty, będące obszernymi dowodami sposobu
myślenia o ochronie środowiska w okresie historycznych zmian systemu politycznego i
gospodarczego. Chodzi tu głównie o 3 opracowania:
- Protokół podzespołu ds. ekologii Okrągłego Stołu (marzec 1989),
- Narodowy Program Ochrony Środowiska (lipiec 1989), który miał obowiązywać
do roku 2010,
- Politykę ekologiczna Państwa, przyjęta przez Radę Ministrów w 1990 roku, a
następnie przez Sejm i Senat w 1991 roku; Polityka ta obowiązywała w latach
1991-2000.
Ten ostatni dokument można uznać za początek tworzenia w Polsce serii polityk
ekologicznych nowej generacji coraz silniej powiązanych z polityką środowiskową
Wspólnoty Europejskiej.
1991 r.  Parlament polski przyjął dokument o nazwie  Polityka ekologiczna państwa
chociaż dokument ten nie miał umocowania ustawowego i w dużym stopniu miał charakter
deklaratywny, to jednak bardzo zaważył na działalności gospodarczej i administracyjnej
kraju.
od 1997 r.  podstawowa zasada unijnych przepisów, czyli zasada zrównoważonego rozwoju,
jest w Polsce obowiązkiem konstytucyjnym, a konieczność zapobiegania zanieczyszczeniom
i odpowiedzialność za szkody poczynione w środowisku, zawarte były już w nowelizacji
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1997 r.
W Polityce ekologicznej państwa po raz pierwszy powołano się na nową koncepcję rozwoju
niekonwencjonalnego, określanego w Polityce ekorozwojem.
Dokument ten opierał się na jasno sprecyzowanych ośmiu zasadach, w tym m.in. na
ekonomizacji, praworządności, zasadzie  zanieczyszczający płaci itp.
Stworzona na początku lat 90. pierwsza Polityka Ekologiczna Państwa została oceniona w
Europie bardzo pozytywnie - jako jeden z bardziej nowoczesnych dokumentów
strategicznych odnoszący się do ochrony środowiska w skali kraju.
13 czerwca 2000 r.  Rada Ministrów przyjęła kolejny dokument:  Druga polityka
ekologiczna państwa , która ustala cele ekologiczne do 2010 i 2025 r.
Ważną przesłanką do prac nad kolejną, drugą wersją polskiej polityki ekologicznej na
początek XXI wieku był z pewnością Piąty Program Działań Unii Europejskiej (lata 1993-
2000). Program ten akcentował związek ochrony środowiska z koncepcją zrównoważonego
rozwoju i wskazywał na ścisłe, instytucjonalne powiązanie mechanizmów ochrony
środowiska z wieloma sferami życia człowieka, w tym m.in. z rozwojem gospodarczym,
eksploatacją bogactw naturalnych, rozwojem społecznym i edukacją, a ogólnie - z poprawą
jakości życia.
W 2002 roku opracowany został Program Wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa,
na lata 2002-2010.
35
Sformułowano 13 podstawowych zasad, na których opierają się podejmowane działania i
stosowane narzędzia oraz instrumenty. Są to:
1) zasada zrównoważonego rozwoju - naczelna zasada, odnosząca się nie tylko do
ochrony środowiska, ale także do całego rozwoju społeczno-gospodarczego. (Konf.
N.Zj. 1992 r., Rio de Janeiro)
2) zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi  warunkiem
skutecznej realizacji pol.ekol. jest włączanie celów środowiskowych do innych
rodzajów polityki i traktowanie ich na równi z celami gosp. i społ.
3) zasada prewencji - stawia wyżej działania związane z zapobieganiem
zanieczyszczeniom, niż likwidującym ich skutki. Polega na podejmowaniu takich
decyzji, których realizacja nie prowadzi do powstania nieakceptowalnych skutków dla
środowiska. (prognoza potencjalnych skutków, ich ocena i przeciwdziałanie zanim
one wystąpią). Hierarchia działań: całkowite zapobieganie powstaniu zanieczyszczeń;
recykling; neutralizacja i/lub minimalizacja skutków
4) zasada przezorności  rozwinięcie zasady prewencji. Wymaga działań
prewencyjnych nawet gdy nie ma wystarczających dowodów na zagrożenie dla
środowiska, ale istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo jego wystąpienia.
5) zasada "zanieczyszczający płaci" (tzw. zasada odpowiedzialności)  podmiot
korzystający ze śr. jest odpowiedzialny (także materialnie) za przestrzeganie
wymogów ochr.śr. oraz za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń dla
śr. (dot. producentów, konsumentów).
6) zasada wysokiego poziomu bezpieczeństwa ekologicznego
7) zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego
8) zasada uspołecznienia pol.ekol.  szeroki dostęp do informacji i realny udział
społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony środowiska. Edukacja
ekologiczna, świadomość ekolog. itp.
9) zasada regionalizacji pol.ekol.  definiowanie celów oraz projektowanie i
wykorzystywanie narzędzi pol.ekol. powinny uwzględniać wymagania OŚ, odmienne
na obszarach o wysokich walorach przyrodniczych
10) zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT)  dokładna analizy
skutków ekologicznych przy doborze technologii [BATNEEC- best available
technology not exceeding costs  najlepsze, uzasadnione ekonomicznie, dostępne
technologie]
11) zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej - optymalizacji
relacji między ponoszonymi nakładami finansowymi a uzyskiwanymi efektami
ekologicznymi (kwantyfikacja i ocena wyników w stosunku do kosztów).
12) zasada subsydiarności (pomocniczości)  rozwiązywanie poszczególnych
problemów ochrony środowiska na właściwym szczeblu administracyjnym
(regionalnym lub lokalnym).
13) zasada klauzul zabezpieczających  dopuszcza stosowanie właściwych do potrzeb
danego państwa przepisów prawa, a nie ślepego stosowania dyrektyw unijnych.
 POLITYKA EKOLOGICZNA PAC
STWA NA LATA 2003-2006
Z UWZGL
DNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA 2007-2010
Ogłoszenie "Drugiej polityki ekologicznej państwa" spowodowało uaktywnienie działań
legislacyjnych, których wynikiem było uchwalenie w 2001 r. całego pakietu ustaw
związanych z gospodarką zasobami naturalnymi. Najważniejsze z nich:
- Prawo ochrony środowiska - ustawa z dnia 27.04.2001 r.
- O odpadach,
36
- Prawo wodne,
- O opakowaniach i odpadach opakowaniowych,
- O obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami
oraz o opłacie produktowej i depozytowej.
Ustawa Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. nr 62, poz. 627), Dział III: Polityka
ekologiczna oraz programy ochrony środowiska, nakłada na Ministerstwo Ochrony
Środowiska obowiązek opracowywania co 4 lata Projektu Polityki Ekologicznej Państwa (art.
13-16 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska).
Zgodnie z tym obowiązkiem Rada Ministrów przyjęła:
- w grudniu 2002 roku dokument o nazwie Polityka ekologiczna państwa na lata
2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010. Jest ona w
niektórych instytucjach państwowych nazywana Trzecią Polityka ekologiczna
państwa [głównym punktem odniesienia jest dla nowego dokumentu Szósty
Program Działań Unii Europejskiej (2001-2010)].
- w grudniu 2006 r. dokument o nazwie Polityka ekologiczna państwa na lata 2007-
2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011- 2014.
(proszę zapoznać się z dokumentem dostępnym na stronie:
www.mos.gov.pl/2materialy_informacyjne/raporty_opracowania/pep.pdf)
Ten przygotowywany i aktualizowany co 4 lata dokument zawiera:
" cele ekologiczne
" priorytety ekologiczne
" rodzaj i harmonogram działań proekologicznych
" środki (mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe) niezbędne do
osiągnięcia celów
Władze lokalne co 2 lata opracowują wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony
środowiska
CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAC
STWA
- zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, infrastruktury
społecznej i zasobów przyrodniczych)
- przybliżanie rozwoju kraju do rozwoju zrównoważonego
- poprawa jakości środowiska we wszystkich elementach
- ograniczenie presji konsumpcji na środowisko (kształtowanie proekologicznych
wzorców konsumpcji)
- promowanie zasad zrównoważonego rozwoju w stosunkach międzynarodowych
- promowanie systemów zarządzania środowiskowego
- wdrożenie przepisów i standardów ekologicznych funkcjonujących w UE
Cele II Polityki Ekologicznej Państwa
II PEP ustala cele ekologiczne do 2010 i 2025 roku. SÄ… one podzielone na trzy zasadnicze
grupy:
I. Cele ogólne,
II. Cele polityki ekologicznej w sferze racjonalnego użytkowania zasobów
naturalnych, odnoszÄ…ce siÄ™ do:
(1) racjonalizacji użytkowania wody,
(2) zmniejszenia materiałochłonności i odpadowości produkcji,
37
(3) zmniejszenia energochłonności gospodarki i wzrostu wykorzystania energii
odnawialnej,
(4) ochrony gleb,
(5) wzbogacania i racjonalnej eksploatacji zasobów leśnych,
(6) ochrony zasobów kopalin.
III. Cele polityki ekologicznej w zakresie jakości środowiska, odnoszące się do:
(1) gospodarowania odpadami,
(2) stosunków wodnych i jakości wód,
(3) jakości powietrza i zmian klimatu,
(4) stresu miejskiego, hałasu i promieniowania,
(5) bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego,
(6) nadzwyczajnych zagrożeń środowiska,
(7) różnorodności biologicznej i krajobrazowej.
OBECNY PROGRAM PEP
- ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody
przyroda, krajobraz, lasy, gleby, kopaliny, wody podziemne,
biotechnologie i organizmy zmodyfikowane genetycznie
- zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii
materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość
gospodarki, energia odnawialna, zasoby wodne i ochrona przed powodziÄ…
- środowisko i zdrowie
jakość wód, jakość powietrza, odpady, chemikalia, awarie przemysłowe,
hałas, pola elektro-magnetyczne
- przeciwdziałanie zmianom klimatu
- Udział społeczeństwa. Edukacja ekologiczna, dostęp do informacji i poszerzanie dialogu
społecznego
Działania:
o utworzenie w urzędach administracji publicznej systemu udostępniania
informacji o środowisku spełniającego wymagania ustawy - Prawo ochrony
środowiska.
o opracowanie i wdrożenie, w oparciu o publiczne rejestry, interaktywnych baz
danych o środowisku w postaci elektronicznej, dostępnych za pośred.
Internetu.
o zapewnienie bieżącego udziału przedstawicieli pozarządowych organizacji
ekologicznych w radach nadzorczych funduszy ekologicznych, ciałach
doradczych i opiniodawczych, komitetach nadzorujÄ…cych finansowanie
projektów ekologicznych z funduszy publicznych, itp. (praca ciągła);
o wsparcie wybranych projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe,
w tym powierzanie tym organizacjom realizacji niektórych projektów
inicjowanych przez instytucje publiczne (praca ciągła);
o realizacja przewidzianych prawem obowiązków w zakresie zapewniania
społecznego udziału w procedurach oceny oddziaływania na środowisko
przedsięwzięć, planów i programów (praca ciągła);
o zwiększenie udziału problematyki ekologicznej w podstawach programowych
kształcenia we wszystkich typach szkół oraz rozwój szkoleń obejmujących
zagadnienia środowiskowe organizowanych przez pracodawców, instytucje
publiczne i organizacje społeczne (praca ciągła);
38
powołanie i zapewnienie funkcjonowania stałych ciał konsultacyjnych
zajmujÄ…cych siÄ™ problematyka ekologicznÄ…, skupiajÄ…cych przedstawicieli
administracji publicznej i sfery biznesu, z możliwym i pożądanym udziałem
także przedstawicieli organizacji społecznych
realizacja prezentacji o treściach ekologicznych w ramach oferty programowej
środków przekazu oraz instytucji kultury i wypoczynku.
- Kształtowanie postaw konsumentów:
o wprowadzenie problematyki bezpośredniego i pośredniego oddziaływania na
środowisko przez sferę konsumpcji do podstaw programowych kształcenia we
wszystkich typach szkół oraz programów szkoleń organizowanych przez
pracodawców, instytucje publiczne i organizacje społeczne;
o włączenie prezentacji obejmujących oddziaływanie na środowisko zachowań
konsumentów do oferty programowej środków przekazu oraz instytucji kultury
i wypoczynku
o konsekwentna realizacja obowiązków instytucji publicznych w zakresie
udostępniania informacji o środowisku wynikających z ustawy - Prawo
ochrony środowiska i ustawy o informacji publicznej;
o wprowadzenie w odniesieniu do ustalonych kategorii wyrobów powodujących
szczególnie istotną, jednostkową konsumpcję zasobów środowiska lub emisję
zanieczyszczeń w procesie produkcji i/lub eksploatacji, obowiązku
umieszczania informacji z tego zakresu na widocznych i czytelnych etykietach
(ponad formalne obowiązki wynikające z przepisów o substancjach
niebezpiecznych);
o rozszerzenie listy grup wyrobów, których producenci, dzięki ustaleniu
stosownych kryteriów, mogą i będą mogli się ubiegać o prawo ich oznaczania
znakiem ekologicznym;
o wspieranie rynkowej konkurencyjności produktów i usług przyjaznych
środowisku poprzez uaktywnienie ich marketingu i reklamy, a w
uzasadnionych przypadkach także ograniczone subsydiowanie ich cen.
PEP  GA
ÓWNE ZARZUTY:
- dokument zbyt ogólny, często nie określa odpowiedzialnych za realizację zadań
- cele i zadania mogą być realizowane, ale pod warunkiem b. ścisłej współpracy
państwa z samorządami i NGO, a tak niekoniecznie jest
- szacunki kosztów często nie są realne
OCENA REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ
politykÄ™ ekologicznÄ… prowadzi siÄ™ w oparciu o wskaz
niki,
większość zaproponowanych wskaz
ników przyporządkowuje się schematowi P-S-R
(presja, stan, reakcja)
1. Wskaz
niki presji na środowisko wskazują główne z
ródła problemów i zagrożeń
środowiskowych
(przykładowo:
- emisja zanieczyszczeń do środowiska,
- tempo eksploatacji zasobów naturalnych,
- wyłączanie obszarów z rolniczego i leśnego użytkowania dla potrzeb innych
sektorów produkcji i usług materialnych)
2. Wskaz
niki stanu środowiska odnoszą się do jakości środowiska i jakości jego zasobów
39
(jakość wód powierzchniowych i podziemnych, jakość powietrza, ilość
odpadów gromadzonych na składowiskach, poziom hałasu, lesistość).
Podstawą ich określenia są wyniki badań i pomiarów uzyskane w ramach systemu
Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ).
Wskaz
niki te obrazują ostateczny rezultat realizacji celów polityki ekologicznej i powinny
być tak konstruowane, aby możliwe było dokonanie przeglądowej oceny stanu
środowiska i zmian zachodzących w czasie,
3. Wskaz
niki reakcji działań zapobiegawczych pokazują działania podejmowane przez
społeczeństwo lub określoną instytucję w celu poprawy jakości środowiska lub złagodzenia
antropogennej presji na środowisko
(przykładowo:
- wydatki na ograniczanie emisji zanieczyszczeń powietrza,
- procent mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków,
- obszary prawnie chronione jako procent całego obszaru,
- powierzchnia zrekultywowana jako procent całej zdegradowanej powierzchni gleb,
- udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska i w procesach
decyzyjnych,
- liczba, jakość i skuteczność kampanii edukacyjno-informacyjnych
- inne).
INSTRUMENTY POLITYKI EKOLOGICZNEJ
Instrumenty  narzędzia, sposoby, metody oddziaływania na podmioty gospodarcze i
fizyczne korzystające ze środowiska, które motywują do pożądanych działań, postaw i
zachowań. umożliwiają albo tylko ułatwiają osiągnięcie założonych celów.
Celem zastosowania określonych instrumentów jest osiągnięcie założonego poziomu jakości
środowiska albo realizacja zrównoważonego i trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego.
Wyróżniamy instrumenty:
- regulacji bezpośredniej
- regulacji pośredniej
Rodzaje instrumentów bezpośrednich:
- standardy emisji
- standardy technologiczne i produktowe
- standardy imisji (jakości środowiska)
- pozwolenia prawno-administracyjne
- narzędzia planowania przestrzennego
- obowiÄ…zkowe procedury (np. OOÅš)
- standardy pozyskiwania, przetwarzania i udostępniania informacji
Rodzaje instrumentów pośrednich:
- instrumenty ekonomiczne (w tym mechanizmy rynkowe)
o Obciążenia finansowe (bodz
ce zniechęcające):
o Opłaty za korzystanie z zasobów śr., opłaty emisyjne, opłaty produktowe,
depozyty ekologiczne, zastawy i ubezpieczenia
o Subsydia (bodz
ce zachęcające):
40
o dotacje bezpośrednie, ulgi i zwolnienia podatkowe, preferencyjne
oprocentowania kredytów i pożyczek, gwarancje kredytowe, udogodnienia
celne
o instrumenty zwiększające efektywność alokacji zasobów, w tym przede
wszystkim mechanizmy rynkowe (np. rynek zbywalnych uprawnień do emisji
zanieczyszczeń)
- instrumenty oddziaływania psychospołecznego
- instrumenty dobrowolnego stosowania
FINANSOWANIE OCHRONY ÅšRODOWISKA W POLSCE
(proszę zapoznać się z dokumentem dostępnym na stronie:
http://www.mos.gov.pl/2materialy_informacyjne/raporty_opracowania/zrodla_finansowania/zrodla_fi
nansowania-informator_2005.pdf )
1. Fundusze ekologiczne
- Narodowy Fundusz Ochrony Åšrodowiska i Gospodarki Wodnej
- Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
- Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
- Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
2. Instytucje i programy pomocowe
Np.:
- Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
- European Commission, Directorate-General XI
- Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej
- Fundacja  Fundusz Współpracy
- Fundacja EkoFundusz
- Fundacja na rzecz Rozwoju Wsi Polskiej,  Polska WieÅ› 2000 im. Macieja Rataja
- Fundacja Wspomagania Wsi
- Fundusz na rzecz Globalnego Åšrodowiska & & & & & & .
3. Banki
Np.:
- Bank Gospodarstwa Krajowego
- Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych
- Bank Ochrony Åšrodowiska S.A.
- Bank Współpracy Europejskiej S.A.
- Europejski Bank Inwestycyjny
- Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju & & & & & & & & &
ÅšRODKI FINANSOWO  PRAWNE OCHRONY ÅšRODOWISKA: OPA
ATY I KARY
PIENI
ŻNE
Opłata za korzystanie ze środowiska jest uregulowana w art. 272-297 PrOhrSr.
(proszę zapoznać się z Ustawą Prawo Ochrony Środowiska z2001, dostępną
np. na stronie: http://bap-psp.lex.pl/serwis/du/2001/0627.htm)
Jest środkiem prawno-finansowym o charakterze reglamentacyjnym. Można się w niej
dopatrzyć elementów kompensacyjnych i represyjnych (podwyższona opłata za korzystanie
41
ze środowiska). Opłata ta wiąże się ze zwykłym korzystaniem ze środowiska, które wymaga
uzyskania pozwolenia. Opłatę są zobowiązane uiszczać podmioty korzystające ze środowiska
(osoby fizyczne i podmioty gospodarcze)
Opłata za korzystanie ze środowiska jest ponoszona za:
- wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza
- wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi
- pobór wód
- składowanie odpadów
Opłata za korzystanie ze środowiska ustalana jest we własnym zakresie przez podmiot
korzystający ze środowiska (marszałek w sytuacji budzącej wątpliwości na podstawie
własnych analiz może ustalić inną wysokość opłaty). Opłata powinna zostać uiszczona na
konto urzędu marszałkowskiego
Podmiot korzystający ze środowiska obowiązany jest także przedkładać marszałkowi
województwa ewidencję zawierającą:
1. Informację o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz
dane na podstawie których określono te ilości
2. Informacje o ilości i jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej
3. Informacje o ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub ziemi
4. Informacji o wielkości, rodzaju i sposobie zagospodarowania terenów, z którego
odprowadzane są ścieki.
Opłata za korzystanie ze środowiska ma charakter zróżnicowany. Wysokość opłat za
korzystanie ze środowiska zależy odpowiednio od:
1. ilości i rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza
2. ilości i jakości pobranej wody oraz tego czy pobrano wodę powierzchniową czy
podziemnÄ…
Wysokość opłat za ścieki zależy od rodzaju substancji zawartych w ściekach, ich ilości,
temperatury, rodzaju i sposobu zagospodarowania terenu, z którego odprowadzane są ścieki.
Wysokość opłat za składowanie odpadów zależy od ilości i rodzaju składowanych odpadów.
Podwyższona opłata za korzystanie ze środowiska  uiszcza ją podmiot, który korzysta ze
środowiska bez pozwolenia, mimo iż miał obowiązek takie pozwolenie uzyskać. Maksymalna
stawka podwyższonej opłaty może wynosić nawet 500% stawki podstawowej.
Administracyjna kara pieniężna - jest środkiem prawnofinansowym przede wszystkim o
charakterze represyjnym. Administracyjna kara pieniężna jest ponoszona za przekroczenie lub
naruszenie warunków korzystania ze środowiska, ustalonych decyzją w zakresie:
1. wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza,
2. wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi,
3. poboru wód,
4. Składowania odpadów a także:
5. w zakresie magazynowania odpadów i emitowania hałasu dla środowiska
Kara jest naliczana wtedy, gdy podmiot wprawdzie uzyskał pozwolenie na korzystanie ze
środowiska ale nie dotrzymał warunków pozwolenia
Karę w decyzji ustala wojewódzki inspektor ochrony środowiska a wpłata następuje na
rachunek tegoż inspektora
Wymierzenie kary poprzedza stosowne postępowanie.
Podstawą stwierdzenie przekroczenia lub naruszenia warunków pozwolenia może być:
" Kontrola dokonywana przez wojewódzką inspekcję ochrony środowiska
42
" Pomiary dokonywane przez podmiot korzystający ze środowiska, który ma obowiązek
dokonywania takich pomiarów
Administracyjną karę pieniężną wymierza się w wysokości 10-krotnej wielkości
jednostkowej stawki opłat: za wprowadzenie gazów lub pyłów do powietrza oraz za pobór
wód. Za niezgodne z pozwoleniem składowanie odpadów wymierza się karę w wysokości 0,1
stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą dobę składowania.
Zarówno podwyższona opłata jak i kara mogą być odraczane, zmniejszane lub umarzane
Zróżnicowanie podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska.
Prawo ochrony środowiska spełnia funkcje stymulacyjną. Polega to na osiąganiu pożądanych
przez ustawodawcę zachowań w zakresie ochrony środowiska bez stosowania bezpośrednich
środków przymusu, a zachęcając podmioty w inny sposób. Jednym z takich sposobów jest
zachęcanie lub zniechęcanie podmiotów za pomocą podatków i opłat.
Na podstawie innych ustaw pobierane są także opłaty:
- Produktowa
- Depozytowa
- Za wycinanie drzew i krzewów
- Za korzystanie ze śródlądowych dróg wodnych
- Za wykorzystanie gruntów pokrytych wodami
- Eksploatacyjna
- Za wyłączenie gruntów rolnych lub leśnych z produkcji
FUNDUSZE OCHRONY ÅšRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ
Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej gromadzą środki publiczne na cele
związane z ochroną środowiska oraz je wydatkują.
Wyróżnić można następujące fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej:
- Narodowy Fundusz Ochrony Åšrodowiska i Gospodarki Wodnej
- Wojewódzki fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej
- Powiatowy fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej
- Gminny fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Narodowy Fundusz i wojewódzkie fundusze posiadają osobowość prawną. Wszystkie
fundusze majÄ… charakter celowy.
Przychodami funduszy są wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i
administracyjnych kar pieniężnych, wpływy z opłat produktowych oraz opłaty i kary
pobierane zgodnie z prawem geologicznym i górniczym. Mogą to być dowolne wpłaty,
zapisy, darowizny i inne. Fundusze narodowy i wojewódzkie mogą emitować obligacje i
czerpać z nich korzyści. Fundusze narodowy i wojewódzkie mogą zaciągać pożyczki i
kredyty. Wpływy z tytułu opłat i kar stanowią w 20% przychód gminnego funduszu, w 10% -
powiatowego funduszu. Wpływy z tytułu opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów stanowią
w całości przychód gminnego funduszu gminy, z terenu której usunięto drzewa lub krzewy.
Wpływy z tytułu opłat i kar za składowanie i magazynowanie odpadów stanowią w 50%
przychód gminnego funduszu, a w 10% - przychód funduszu powiatowego. Pozostałe po
przekazaniu gminom i powiatom kwoty z opłat i kar stanowią odpowiednio 35% przychód
Narodowego Funduszu i 65% wojewódzkich funduszy.
43
Środki funduszy przeznacza się na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki
wodnej w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju.
Åšrodki Narodowego Funduszu przeznacza siÄ™ m.in. na:
- Rozwój produkcji środków technicznych i aparatury kontrolno-pomiarowej, służącej
ochronie środowiska i gospodarce wodnej,
- Rozwój specjalistycznego potencjału wykonawczego służącego realizacji inwestycji
na rzecz ochrony środowiska,
- Rozwój stacji pomiarowych, laboratoriów i ośrodków przetwarzania informacji,
służących badaniu środowiska
- Realizację kompleksowych programów badawczych, rozwojowych i wdrożeniowych
oraz edukacji
- Wspomaganie realizacji wojewódzkich i ponadwojewódzkich programów ochrony
środowiska.
Środki wojewódzkich funduszy przeznacza się m.in. na dofinansowanie:
- Działań na rzecz ochrony przyrody oraz zadań związanych ze zwiększeniem lesistości
kraju
- Działań polegających na likwidacji awarii i ich skutków
- Badań, upowszechniania ich wyników, a także postępu technicznego w zakresie
ochrony środowiska i gospodarki wodnej
- Opracowywania i wdrażania nowych technik i technologii zapobiegania lub usuwania
skutków zanieczyszczenia środowiska itd. & .
Åšrodki powiatowych funduszy przeznacza siÄ™ m.in. na:
- Realizację przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi
- Inne zadania ustalone przez radę powiatu służące ochronie środowiska i zasadzie
zrównoważonego rozwoju.
Åšrodki gminnych funduszy przeznacza siÄ™ m.in. na:
- Edukację ekologiczną oraz propagowanie idei zrównoważonego rozwoju
- Wspomaganie zadań państwowego monitoringu środowiska
- Urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewień itd..
- Realizację przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami
- ProfilaktykÄ™ zdrowotnÄ… dzieci
- Wspieranie ekologicznych form transportu itd.
Opracowano na podstawie:
1. Bernaciak A., Gaczek W. M., Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska, Wyd. Akademii Ekonomicznej w
Poznaniu, Poznań, 2002.
2. Cygler M., Polityka ochrony środowiska naturalnego w Polsce, artykuł w Bank i Kredyt Nr 7/2004.
3. Ministerstwo Środowiska, Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy
na lata 2011-2014, Warszawa, grudzień 2006. -
www.mos.gov.pl/2materialy_informacyjne/raporty_opracowania/pep.pdf
4. Ministerstwo Åšrodowiska, y
ródła i zasady finansowania ochrony środowiska w Polsce. Informator,
Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, wrzesień 2005. -
http://www.mos.gov.pl/2materialy_informacyjne/raporty_opracowania/zrodla_finansowania/zrodla_finansowani
a-informator_2005.pdf
5. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z dnia 20 czerwca 2001 r.)
http://bap-psp.lex.pl/serwis/du/2001/0627.htm
44