Sztuka starożytnego Rzymu
Terminem sztuka starożytnego Rzymu określa się zazwyczaj sztukę tworzoną w Rzymie 
mieście nad Tybrem oraz całym państwie złożonym z wielu prowincji i nie wykazującą żadnych
ścisłych związków kulturowych z sztuką rodzimą konkretnego rejonu pozostającego pod panowaniem
imperium, powstałą w okresie od VI w. p.n.e. do końca V w., czyli momentu upadku cesarstwa
zachodniorzymskiego. Okres, w którym trwał stopniowy jej rozwój można podzielić na kilka etapów:
okres panowania królów (VI w. p.n.e.  V w. p.n.e.)
okres republiki (V w. p.n.e.  I w. p.n.e.), a dokładniej 30 rok p.n.e.
okres cesarstwa (od 30 p.n.e.  do połowy III w.)
okres póz
nego antyku (od połowy III do końca V w.)
Architektura starożytnego Rzymu była początkowo związana tylko z Rzymem. Póz
niej, co było
efektem licznych podbojów, jej zasięg ogarnął prawie całą Europę Zachodnią, Bałkany, Grecję, Azję
Mniejszą, Syrię, Palestynę i Afrykę Północną. Sztuka rzymska, a przede wszystkim architektura
ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem kultury hellenistycznej i etruskiej. Pierwsze
rzymskie świątynie powstały podczas panowania etruskich królów, to wtedy Rzymianie nauczyli się
odlewać brąz, wypalać terakotę, poznali konstrukcje doskonale przenoszące siły: łukowe i sklepienia,
głównie kolebkowe a w póz
niejszych okresach przekształcane na krzyżowe, przejęli umiejętność
konstruowania kopuł. Wpływom greckim Rzymianie zawdzięczają porządek koryncki, sami
wykształcili porządek kompozytowy  z głowicą ukształtowaną z jońskich wolut i korynckich liści
akantu oraz toskański  wzorowany na doryckim ale z gładkim trzonem kolumny oraz bazą.
Wynaleziony przez Etrusków odpowiednik cementu produkowanego z wapna i tufu (popiołów
wulkanicznych), wody i drobnych kamieni pozwoliło rzymianom na opanowanie techniki wyrobu
zapraw, tynków oraz szeregu wątków murarskich tzw. opus, pozwalających na łączenie różnych
gatunków i rodzajów materiałów (kamień, gruz, cegła). Opanowana w II w. p.n.e. umiejętność
wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej, odtąd buduje się szybciej
i dokładniej. Zakładane miasta miały siatkę ulic przecinających się pod kątem prostym, brukowane
ulice, kanalizacje, fortyfikacje.
Centrum miasta zazwyczaj stanowiło forum  odpowiednik greckiej agory, prostokątny plac
będący centrum politycznym i towarzyskim. Forum nie było ukształtowane konkretnym kanonem,
jego zabudowa zmieniała się wraz z historią republiki i imperium. Początkowo przeznaczony był
głównie do celów sądowo - handlowych. Z tego względu na forach zaczęto budować monumentalne
bazyliki foralne. Były to budowle podłużne, na planie prostokąta, z wnętrzem podzielonym na nawy
oddzielone kolumnadami. Nawą główna często była wyższa od naw bocznych, posiadająca okna
ponad dachami naw bocznych. Początkowo posiadały odkrytą więz
bę dachową (widoczna konstrukcja
stropowo  dachowa). W okresie cesarstwa przekrywane sklepieniami kolebkowymi z kasetonami
(np. bazylika Konstantyna i Maksencjusza w Rzymie). Często krótsze końce bazylik zamykane były
półokrągłymi pomieszczeniami  absydami. Bazyliki pełniły rolę hali targowo-sądowej. Drogą
naśladownictwa rozpowszechniły się na całym terytorium starożytnego Rzymu. Inne przykłady
bazylik foralnych: rzymskie basilica Iulia czy basilica Ulpia. Na forach stawiano również świątynie.
Architektura starożytnego Rzymu wykształciła kilka typów świątyń: wzorowane na etruskich
na planie podłużnym, odpowiedniki greckich monopterosów i tolosów na planie okręgu oraz
hybryda powyższych czyli budowla podłużno  centralna. Najbardziej popularne były podłużne,
na planie regularnego prostokąta, ustawiane na wysokim cokole z pojedynczą kaskadą schodów
prowadzących do wejścia. Kolumnada nie otaczała ich ze wszystkich stron, jak w świątyniach
greckich, od strony fasady znajdował się podpierający wysunięty dach portyk, kontynuowany przez
kolumny wtopione w ściany zewnętrzne celli. Były to budowle typowo fasadowe. Cella najczęściej
była pojedynczym, podłużnym pomieszczeniem, w którym ustawiano posągi przedstawiające
rzymskich bogów. W większych świątyniach zdarzały się płytkie nisze w ścianach celli, w których
podobne posągi pełniły rolę ozdób ołtarzy. Dekoracja zewnętrzna świątyń rzymskich jest skromniejsza
niż greckich. Korynckie, kompozytowe lub toskańskie fryzy zdobi płaskorzez
ba o ornamentalnym
charakterze, zazwyczaj organicznym, wzorowanym na greckich. Rzymianie wprowadzili również
własny typ ornamentu  bukranion  bycze głowy (lub czaszki) połączone kwietnymi girlandami.
Pozostała dekoracja świątyń to kasetony w stropie. Powyższy sposób dekorowania wynika z faktu
dostępności wnętrza świątyni dla rzymskich obywateli. Nie były to więc hermetyczne mieszkania
bóstw podobne greckim. Różnica z typem greckim polega również na lokalizacji  rzymskie świątynie
stawiano wśród zabudowy miast, zazwyczaj forum, stąd podwyższony cokół, który pozwalał na
rozróżnienie z innymi założeniami. Przykładem powyższego typu jest świątynia Gajusza i Lucjusza
(Maison Carree) w Nimes, z 15-12 p.n.e., fundacji Marka Agrypy. Świątynie na planie centralnym
powtarzały wzory greckie. Ze względu na niewielkie rozmiary ustawiano je w dobrze widocznych
miejscach (np. tolos Świątyni Westy (Sybilli) w Tivoli, 80 p.n.e. lub monopteros Herkulesa Zwycięzcy
II w p.n.e.). Najbardziej interesujące i skomplikowane pod względem struktury były świątynie
podłużno  centralne. Przykładem jest Panteon rzymski czyli świątynia wszystkich bogów. Obecny
wygląd jest wynikiem przebudowy z 125 r. fundacji Hadriana i projektu Apollodora z Damaszku,
zastępującego zniszczoną świątynię podłużną ufundowaną przez Marka Agrypę. Panteon jest rotundą
o średnicy 44 m i takiej samej wysokości. Przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany
trzyrzędowy portyk pod którym widnieje inskrypcja, którą można przetłumaczyć jako "Wzniesiony
przez Marka Agrypę, syna Lucjusza, konsula po raz trzeci". Centralnym elementem jest kopuła
budowli, odlana z betonu z centralnym otworem  oculusem, o średnicy 9,0 m, jedynym otworem
oświetlającym wnętrze. Ponieważ otwór nie ma przykrycia, podłoga na środku jest lekko wklęsła
z odpływem do zbierania deszczu., Podniebienie kopuły jest ozdobione pięcioma rzędami kasetonów,
a w ścianach znajdują się nisze  prostokątne i półkoliste, przeplatające się ze sobą, wewnątrz których
znajdowały się rzez
by z brązu. Wnętrze jest imponujące i zarazem niezwykle harmonijne. Prostota
i regularność budowy, piękno poszczególnych elementów, znakomity materiał konstrukcyjny, nadają
całemu wnętrzu budowli majestatyczny charakter, mimo wielu strat i zubożeń: otóż front w postaci
rzez
b i płaskorzez
b, sklepienia przedsionka jak również kasetony kopuły oraz jej zewnętrzne poszycie,
niegdyś udekorowane były elementami złoconego brązu. Do 1436 r. Panteon był największą budowlą
kopułową.
W okresie cesarstwa fora zaczęły przyjmować bardziej monumentalną i rozbudowaną
architektonicznie formę. Stały się fundacjami cesarskimi, na których zaczęto ustawiać rzez
by oraz
założenia architektoniczne które miały podkreślać wielkość cesarza. Zarówno na forach jak i poza
nimi ustawiano łuki triumfalne - budowle w kształcie monumentalnej, wolno stojącej bramy, jedno
lub trój przelotowej, stawiane dla upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia,
zwykle zwycięstwa militarnego. Przejście pod łukiem triumfalnym autora lub autorów zwycięstwa
było punktem kulminacyjnym pochodu triumfalnego. Wolne pola wypełniano reliefami i inskrypcjami
mówiącymi o przyczynach powstania tego łuku. Przykładami są A
uk Tytusa, upamiętniający
zwycięstwo nad żydowskimi powstańcami w Jerozolimie, A
uk Septymiusza Sewera ustawiony
po zwycięstwie nad Partami czy A
uk Konstantyna Wielkiego wybudowany dla uczczenia
dziesięciolecia rządów oraz zwycięstwa nad rywalem Maksencjuszem. W kontekście zabudowy forum
rzymskiego, podobne łuki triumfalne ustawiano jako bramy prowadzące na forum lub jako główny
element monumentalnego dziedzińca  atrium, które często zamykano po bokach kolumnowymi
krużgankami, a na osi bazyliką. Na forach stawiano również budynki o charakterze kulturowym 
biblioteki lub inne założenia podkreślające dokonania i boskość cesarza  monumentalne,
z pozłacanego brązu pomniki konne (jedyny zachowany to pomnik konny Marka Aureliusza) lub
kolumny. Kolumny upamiętniające poszczególnych cesarzy ustawiano na wysokich cokołach, ich
trzony ozdabiano płaskorzez
bami przedstawiającymi podobnie jak w łukach triumfalnych wydarzenie,
które miało być godnym zapamiętania. Na szczycie umieszczano rzez
by przedstawiające wizerunki
cesarzy lub atrybuty bogów. W Rzymie zachowane są Kolumna Trajana  wzniesiona w 113 r.,
upamiętniająca zwycięstwo nad Dakami oraz Kolumna Marka Aureliusza  pochodząca z 196 r.,
postawiona na pamiątkę wojen z Markomanami i Kwadami. Przykładem tak rozbudowanego forum
jest Forum Trajana.
Dla podkreślenia popularności konsulowie a póz
niej cesarze wznosili założenia użyteczności
publicznej, głównie o charakterze rozrywkowym, ale zazwyczaj monumentalnym. Do takich należały
cyrki - odkryty budynek, w którym znajdował się hipodrom. Odbywały się tam wyścigi kwadryg lub
rydwanów. Arena cyrku oddzielona była od amfiteatralnej widowni rowem w celu zapewnienia
widzom bezpieczeństwa. Tor był rozbudowany, kilkutraktowy, z wirażem wokół słupów ustawionych
na niskim murze oddzielającym tory - spinie. Jeden koniec podłużnego cyrku był zaokrąglony,
powtarzający kształt torów, drugi ścięty, spełniający rolę startu i wjazdu na tory. Największy cyrk jaki
wybudowano w Rzymie to Circus Maximus budowany od VI w p.n.e. do IV w n.e. Inny rodzaj
rozrywki zapewniały amfiteatry  przeznaczone do odgrywania walk gladiatorów. Najczęściej
budowane na planie elipsy z rozbudowanymi, wielostopniowymi trybunami oraz areną w centrum.
Przykładem jest Amfiteatr Flawiuszy czyli słynne Koloseum. Amfiteatr wzniesiony został w latach
72 - 80 n.e. Jest to eliptyczna budowla z 4 galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem
podziemnych korytarzy. W czterokondygnacyjnym podziale zewnętrznym zastosowano półkolumny
w porządku spiętrzonym czyli układ stopniowania porządków (najniższa kondygnacja w porządku
toskańskim, druga w jońskim, trzecia w korynckim). Trzy niższe kondygnacje związane
są z konstrukcyjnym układem arkad, czwarta, najwyższa została zaopatrzona tylko w małe okna.
Od strony wewnętrznej budowla jest pięciokondygnacyjna. Cztery kondygnacje zbudowano jako
układ pomieszczeń wydzielonych pomiędzy filarami, ścianami, ze sklepieniami kolebkowymi
i krzyżowymi. Umieszczono tam bufety, szatnie, natryski, pomieszczenia dla gladiatorów, klatki
dla zwierząt, korytarze. Wokół areny wzniesione było podium. Do Koloseum prowadziło
80 ponumerowanych wejść, które zapewniały szybkie opuszczenie widowni przez widzów. Istniała też
możliwość przykrycia całej widowni specjalną osłoną (velarium) w deszczowe lub bardzo słoneczne
dni. W Koloseum odbywały się m.in. walki gladiatorów, naumachie  bitwy morskie, polowania
na dzikie zwierzęta. Typowymi budowlami użyteczności publicznej były termy - łaz
nie publiczne
w formie kompleksu pomieszczeń, ulokowane na rozległym terenie, dostępne dla wszystkich
obywateli. Wnętrze składało się z wielu pomieszczeń o charakterze kulturalno  wypoczynkowym:
sale z basenami termalnymi, masażu, gimnastyczne ale także biblioteki, urozmaicone
architektonicznie licznymi wnękami i niszami. Ściany i posadzki pokrywały mozaiki oraz malowidła.
Bogaty wystrój uzupełniała zieleń i monumentalne rzez
by. Na terenie Rzymu zachowały się
pozostałości term Karakalli oraz term Dioklecjana. Działanie term w czasach starożytnego Rzymu
było możliwe dzięki budowie i rozpowszechnieniu traktu doprowadzającego wodę do miast -
akweduktu i systemu kanalizacyjnego. Akweduktem nazywamy nie tylko kanał wodociągowy,
rurociąg podziemny lub nadziemny, doprowadzający wodę z odległych z
ródeł na ogół do miast przy
wykorzystaniu siły ciążenia ziemskiego, ale również most umieszczony na arkadach
przeprowadzonych nad rzekami lub nierównościami terenu (np. akwedukt Pont-du-Gard 26-16
p.n.e.).
Drogi rzymskie regulujące zabudowę miast, należą do jednych z ważniejszych osiągnięć
inżynierskich Rzymu. Budowana przez Rzymian sieć umożliwiała łatwiejsze przemieszczanie
legionów, ułatwiała handel i pozwalała na szybsze przekazywanie informacji za pomocą
zorganizowanej wzdłuż dróg poczty państwowej. Pierwszą prawdziwie rzymską drogą była rozpoczęta
w 312 p.n.e. Via Appia, łącząca Rzym z Kapuą. Drogę wytyczono w taki sposób, by skrócić
odległość do minimum, tak więc całymi kilometrami biegnie ona w linii prostej, a nad doliną Arriccia
przez potężny wiadukt. W kolejnych stuleciach chęć uzyskania jak najkrótszej odległości była cechą
charakterystyczną rzymskiego budownictwa drogowego. Zmuszała ona budowniczych do budowania
licznych mostów. Technika budowania dróg została przejęta od Etrusków i udoskonalona.
W pierwszej kolejności niwelowano (wyrównywano) teren i wykonywano wykop. Wzdłuż drogi
budowano rowy odwadniające, a sama droga miała wyprofilowane spadki umożliwiające odpływ
wody z nawierzchni. Konstrukcja dróg składała się z kilku warstw ubitej ziemi, tufu, gruzu i na koniec
kamiennych płyt.
Zabudowę miasta dopełniają wille i kamienice czynszowe  insule. Jedne z najlepiej
zachowanych insuli znajdują się w Ostii. Były to domy kilkupiętrowe, otoczone z czterech stron
ulicami. Prosto z ulicy schody prowadziły na wyższe kondygnacje. Ilość kondygnacji i szerokość
przejść pomiędzy domami regulowana była rozporządzeniami prawnymi (o wymowie
przeciwpożarowej). Parter budynku zajmował często warsztat albo sklepik właściciela. Jego
mieszkanie znajdowało się także na parterze albo na I piętrze. Mieszkania zlokalizowane wyżej, były
o niższym standardzie (czym wyżej, tym mniej wygód). Woda, urządzenia sanitarne, jeśli były
umieszczone w budynku, to tylko na najniższych kondygnacjach (parter, I piętro). Pozostali
mieszkańcy korzystali z łaz
ni publicznych, a wodę czerpali z studni lub fontann. Rzymskie wille
budowano w oparciu o dom grecki. Układ pomieszczeń skupiony jest wokół centralnego dziedzińca 
atrium, przy którym umieszczano magazyny i pomieszczenia dla służby. W dalszej odległości
pomieszczenia właścicieli  sypialnia (tablinum) oraz jadalnia (triclinium). W II w p.n.e. dodano
perystyl - ogród otoczony portykiem kolumnowym. Większe wille posiadały piętro z sypialniami.
Ściany większości pomieszczeń ozdabiano mozaikami oraz freskami. Malarstwo rzymskie
nawiązywało do greckiego. Powstawały obrazy iluzjonistyczne z przedstawieniami pejzażu
i motywów architektonicznych. Dekoracja miała wprowadzić wrażenie większych przestrzeni.
Na ścianach pojawiły się imitacje obrazów tablicowych przedstawiające sceny mitologiczne
rozgrywane na tle krajobrazu. Znany był styl inkrustacyjny imitujący marmurową okładzinę. Wraz
z rozwojem rzez
by zaczęły się również pojawiać przedstawienia portretowe. Malarstwo rzymskie
znane jest głównie dzięki odkryciu Pompei oraz Herkulanum, w których zastałe malarstwo
sklasyfikowano w tzw. czterech stylach pompejańskich. Szczególny rodzaj zabudowy świeckiej
stanowią cesarskie pałace. Wyróżniała je różnorodność, skomplikowany układ poszczególnych
pomieszczeń, przepych dekoracji oraz wystroju wnętrza. Do bardziej znanych należą Domus Aurea
Nerona (Złoty Dom), budowany od 64 r. czy kompleks Pałacu Flawiuszy. W III w zabudowa pałacu
uległa regulacji wynikającej z wzorowania się na strukturze obozu wojskowego (castrum romanum)
np. Pałac Dioklecjana w Spalatum - rezydencja zbudowana przez cesarza Dioklecjana na przełomie
III i IV w.
Rzez
ba rzymska, jak cała sztuka rzymska, pełna jest wpływów zarówno etruskich jak
i greckich. Początki rozwoju rzez
by rzymskiej przyjmowane są zazwyczaj na koniec II w. p.n.e.
Rzez
by powstawały w odpowiedzi na zapotrzebowanie świątyń oraz patrycjuszy kolekcjonujących
dzieła sztuki. Wraz z uczynieniem z Grecji prowincji pozostającej pod patronatem Rzymu utworzył
się rynek antykwaryczny a dzieła greckich twórców zaczęły osiągać wysokie ceny. Dla zaspokojenia
stale rosnącego popytu zaczęto więc wytwarzać kopie mniej lub bardziej wiernie oddające
pierwowzory. Początkowo kopie powstawały w warsztatach greckich, póz
niej w różnych miastach
Azji Mniejszej, w końcu także w samej Italii, szczególnie po odkryciu (w czasach Augusta) dużych
złóż marmuru w Carrarze. Kopiowano posągi oraz tworzono z nich całe grupy wzorowane często
na pojedynczych postaciach. Rzez
by te służyły przede wszystkim do dekoracji wnętrz i ogrodów.
Z wzorowania się na greckiej rzez
bie sakralnej, powstała rzez
ba dekoracyjna o tematyce
mitologicznej. Kopiści na ogół nie podpisywali swoich dzieł. Ich twórczość zanika w II w.
Równolegle do działalności kopistów rozwijały się dwa inne nurty tematyki rzez
biarskiej: portret
oraz relief historyczny. Obydwa gatunki nie są oczywiście rzymskim pomysłem.
Początki rozwoju płaskorzez
by o tematyce historycznej datowane są na przełom II i I w. p.n.e.
Przedstawienia utrwalały wydarzenia, które faktycznie rozegrały się w niedalekiej przeszłości. Twórcy
starali się wiernie oddać postacie występujących osób, ich ubiór, broń, sprzęty oraz otoczenie.
Pojawiają się zatem elementy krajobrazu lub budowli. Widz miał dokładnie wiedzieć gdzie i kiedy
rozegrały się zdarzenia i kto w nich brał udział. Nie upiększano zatem postaci, nie odmładzano ich.
Postacie przedstawiano w sposób wieloplanowy. Stąd rozwijały się główne cechy rzez
by rzymskiej,
takie jak: wierność faktom (historycyzm), narracyjność i iluzjonizm. Pewnym zaprzeczeniem
historycyzmu było umieszczanie, często na pierwszym planie, postaci bóstw. Pełniły one rolę
propagandową przekonując oglądających dzieło o słuszności dokonań i udzielanym poparciu dla osób
podejmujących przedstawiane dokonania. Szczególną rolę propagandową relief historyczny zaczął
pełnić z objęciem władzy przez Oktawiana Augusta. Sposób ukazywania cesarza i jego rodziny miał
przyczynić się do uzasadnienia skupienia władzy w jego rękach oraz w przyszłości pozwolić
na jej przekazanie swoim następcom. Stąd eksponowanie jego zasług oraz próba tworzenia legendy
o boskim pochodzeniu jego rodu. Płaskorzez
by ukazane na Ara Pacis (Ołtarzu Pokoju)  wzniesiony
po 13 r. p.n.e. jako wyraz wdzięczności po zakończeniu długotrwałych działań wojennych. Reliefy
przedstawiają mity o Eneaszu i Romulusie nawiązując do boskiego pochodzenia rodu Juliuszów
(August był adoptowany przez Juliusza Cezara). Ukazują Augusta i jego rodzinę jako osoby pobożne
(procesja z uroczystości konsekrowania ołtarza). W podobny sposób, ze stylistyką nawiązującą
do sztuki greckiej wykonano reliefy w Kolumnie Trajana. W II w relief stał się bardziej malowniczy,
przedstawienia wyraz
niej cięte, plastyczne, w rozbudowanych partiach kompozycyjnych. Miało to
związek z min. Wynalezieniem i zastosowaniem świdra jako narzędzia. Przykładem jest relief
Kolumny Marka Aureliusza.
Portret rzymski obejmuje dwie grupy rzez
b. Pierwsza z nich, to występujące wcześniej
przedstawienia całych postaci stawiane dla uczczenia ludzi zasłużonych dla kraju  tzw. portrety
konwencjonalne. Przedstawiane postacie mimo podobieństwa do osób portretowanych
były idealizowane. Wyraz
na konwencja sposobu prezentowania ważnych osób zaznaczona jest
w portretach Oktawiana Augusta. August przedstawiany był jako wiecznie młody, pełen siły
i godności władca, z zaznaczonymi cechami indywidualnymi aczkolwiek wyidealizowanymi,
z atrybutami podkreślającymi jego boskość oraz sukcesy rządów (np. posąg Augusta z Prima Porta).
W połowie I w., pod wpływem wschodnich obyczajów, cesarz już za życia mógł być ukazany pod
postacią boską. Jednak nie każdy władca korzystał z tego przywileju. Cesarz Klaudiusz nakazywał
pokazywać swoją twarz realistycznie. Znany jest jego pomnik ukazujący postać młodzieńca z głową
starego człowieka. Klaudiusz-Jowisz łączy ze sobą cechy portretów werystycznych (wzorowanych
na maskach pośmiertnych, podkreślających fizyczne cechy związane z podeszłym wiekiem)
z powszechnym przedstawianiem panujących pod postacią bogów  w ten sposób narodził się portret
konwencjonalno  werystyczny. W okresie póz
norzymskim zatracają się cechy indywidualne.
W portrecie władca ukazywany jest jako człowiek uduchowiony, ze wzrokiem skierowanym
w przestrzeń (np. zachowane fragmenty monumentalnego posągu Konstantyna Wielkiego).
Stateczność, bezruch postaci ukazują jej majestat. Posągi przybierają ogromne rozmiary. Ulubionym
materiałem do wykonywania portretów władcy staje się czerwony porfir. Z tego okresu zachowała się
np. grupa tetrarchów wmurowana w narożnik bazyliki św. Marka w Wenecji. Postacie są do siebie
podobne, wyraz
nie typizowane. Najważniejsze w tym wypadku było ukazanie idei współrządzenia.
Zgodę symbolizuje wzajemny uścisk ukazanych postaci. Z portretu wyparty został naturalizm.
Zastąpił go symbolizm.
Druga grupa portretowa to werystyczne popiersia. Ich forma zmieniała się w ciągu dziejów
od głowy z wycinkiem szyi do rzez
by rozciągającej się na znaczną część tułowia. Genezę powstania
tego gatunku rzez
b wyprowadza się z rzymskiego obyczaju zdejmowania woskowych masek
pośmiertnych, które z czasem zaczęto kopiować w kamieniu. Maski były wystawiane podczas
pogrzebów a następnie eksponowane w domach. Wielkość takiej "kolekcji" świadczyła
o starożytności rodu. Cechą charakterystyczną tych portretów a następnie figur, jest realizm postaci,
wierność rysom nawet z pewnym przejaskrawieniem mankamentów urody. Najcenniejszym
zabytkiem tego nurtu jest Statua Barberini  jest to postać męska w todze podtrzymująca dwa
popiersia  wyobrażenia przodków. Przykładem popiersia werystycznego  portret arka Agrypy.
W II w wraz z wynalezieniem świdra rzez
biarze wprowadzili w portretach dokładniejsze opracowanie
oka. Wyodrębniona został tęczówka i z
renica. Portrety mają cechy studium psychologicznego  cesarz
Karakalla, żołnierz, okrutnik  wyobrażany był z srogim spojrzeniem, gniewnym wyrazem twarzy.
W póz
nym antyku portret również, podobnie jak konwencjonalny ulega orientalizacji.
Oprócz rzez
by "oficjalnej" obejmującej reliefy historyczne i portrety panujących, powstawały
inne dzieła w postaci posągów, popiersi i płaskorzez
b zamawianych przez mieszkańców Rzymu.
W nich również odbijała się panująca w danym okresie moda i przemiany stylu (np. Rzymianka jako
królowa Omfale, pocz. III w). Do wyrobów związanych z tym nurtem należą reliefy dekorujące
budowle świeckie, prywatne domy czy grobowce oraz reliefy wykonywane na sarkofagach.
Zapotrzebowanie na sarkofagi wzrosło wraz z zerwaniem w II w., z tradycją palenia zwłok i chowania
popiołów w urnach. Sarkofagi rzymskie najbogatszy relief mają wykonany na pokrywie i froncie.
Tylne ściany były pozbawione ozdób (sarkofagi stawiano w głębokich niszach, zatem nie wszystkie
boki były dobrze widoczne). Dekorację ich stanowiły sceny związane z mitologią, zwłaszcza grecką.
Najczęściej przedstawiano sceny o dużym ładunku dramatyzmu oraz alegorie wyrażające zwycięstwo
nad śmiercią. Pod koniec II w. pojawiły się sceny batalistyczne, gloryfikujące zmarłego,
przedstawiającego go jako zwycięzcę, człowieka dzielnego.
Sztuka starożytnego Rzymu, utrzymująca się do końca VI w miała duży wpływ na kształtującą
się sztukę wczesnochrześcijańską oraz bizantyjską.