KURS PEDAGOGICZNY - OPOLE
TEMAT : MINIMALIZACJA L
KU PRZED NIEPOWODZENIEM
SZKOLNYM. MOJE DOŚWIADCZENIA, PROPOZYCJE,
REFLEKSJE.
Tym, co stanowi o szczególnym uroku młodości, co nadaje jej barwę i intensywność przeżyć,
są emocje. Pod względem formalnym wyróżniamy w nich pobudzenie emocjonalne oraz znak
emocji  emocje dodatnie i ujemne, to znaczy przyjemne i przykre. Emocje różnią się jednak
również pod względem jakościowym, gdyż na przykład radość i miłość to nie to samo,
jakkolwiek pobudzenie emocjonalne może być zbliżone, a i znak emocji taki sam.
Te różne rodzaje emocji nazywamy uczuciami.
Zmiany w zakresie emocji, jakie pojawiają się w okresie dorastania, są wynikiem zarówno
przemian fizjologicznych, jak i jakościowo nowych możliwości umysłu, związanych z
myśleniem formalnym.
Natomiast emocje dziecka skupiają się na konkretnych sytuacjach teraz
niejszości, na jego
działaniach i relacjach z innymi.
Lęk, gniew, wstyd, zazdrość, nienawiść to uczucia które mają znak ujemny i często występują
w okresie dorastania.
Lęki społeczne mają różną postać i nasilenie, występują między innymi w postaci
nieśmiałości, lęku przed niepowodzeniem, odpowiedzialnością, czy przyszłością.
Specyficzną kategorią lęków społecznych są lęki szkolne, których z
ródłem są przede
wszystkim interakcje nauczyciel-uczeń. Wskazują one na to, iż ograniczanie autonomii
uczniów przez nauczycieli, a przede wszystkim poniżanie poczucia własnej godności uczniów
są w większym stopniu lękotwórcze niż złe oceny szkolne.
Trudności, na jakie natrafia w szkole współczesna młodzież, są przyczyną powstawania lęku
przed niepowodzeniem i są one różnorodne, a najważniejsze z nich można ująć w trzy grupy.
Grupa pierwsza jest związana z wymaganiami dotyczącymi nauki szkolnej, z reguły są to
niepowodzenia w nauce ze wszystkimi ich konsekwencjami.
Grupa druga łączy się ze współżyciem i współdziałaniem społecznym na terenie szkoły i
obejmuje zarówno kontakty pomiędzy uczniami, jak i miedzy uczniami i nauczycielami.
Grupa trzecia dotyczy wewnętrznych przeżyć ucznia, jego konfliktów wewnętrznych, głównie
światopoglądowych /głównie w procesie konfrontowania nauki i wiary/.
Związane z tym moje doświadczenia, są nabyte w trakcie chodzenia mojego do szkoły
podstawowej i średniej oraz związane z obecną moją pracą z młodzieżą
Problemy szkolne z dwu pierwszych grup występują w ciągu całej kariery szkolnej uczniów,
a także wzajemnie się warunkują, bo niepowodzenie w nauce w znacznym stopniu decyduje o
zachowaniu społecznym ucznia i jego społecznym niepowodzeniu. Z kolei niepowodzenie
społeczne, którego wyrazem jest nielubienie, niepopularność, obniża aktywność społeczną,
wyzwala uczucie niechęci do przebywania we wspólnej grupie, wskutek czego zmniejszają
motywację do nauki szkolnej.
Odnosząc się do grupy pierwszej, czyli do wymagań, za wyznaczniki niepowodzenia w
nauce, uważamy oceny szkolne. Mają one charakter społeczny /są stawiane przez
nauczyciela, w obecności innych uczniów/, dlatego stanowią bardzo silne wzmocnienie
pozytywne bądz
negatywne.
Cierpią więc wskutek złych ocen szkolnych przede wszystkim uczniowie wrażliwi, ambitni i
uspołecznieni, zwłaszcza ci, których rodzice przywiązują dużą wagę do ocen. Oceny szkolne
nie mogą być wskaz
nikiem dokładnym, ściśle mierzącym poziom wiadomości i umiejętności
ucznia. Oceny stawia nauczyciel i zawsze w pewnym stopniu są one subiektywne, często
młodzież zarzuca nauczycielom niesprawiedliwość, brak ścisłych kryteriów. Dlatego ważne
jest, aby nauczyciel stawiał oceny w sposób jawny, krótko je uzasadniając.
Przyjmując oceny jako kryterium niepowodzenia w nauce, możemy wyróżnić niepowodzenie
obiektywne, polegające na uzyskaniu ocen niedostatecznych, i niepowodzenie subiektywne,
które polega na uzyskaniu ocen poniżej aspiracji ucznia.
Rodzice, a zwłaszcza nauczyciele, interesują się zazwyczaj tylko obiektywnym
niepowodzeniem uczniów, jest ono niepożądane. Ważne jest też niepowodzenie subiektywne,
obniżające samoocenę ucznia.
Przyczyny niepowodzeń w nauce tkwią zarówno w środowisku rodzinnym, szkolnym, jak i w
samym uczniu. Przyczyny przynależne środowisku rodzinnemu dotyczą warunków bytowych,
kulturowych oraz wychowania.
Złe warunki bytowe najczęściej wywierają negatywny wpływ na naukę młodzieży /złe
odżywianie, brak miejsca do odrabiania lekcji/.
Większe znaczenie niż warunki bytowe mają dla nauki szkolnej młodzieży warunki kulturowe
w jakich wzrasta, wyznaczone przez wykształcenie i zawód rodziców oraz ich potrzeby
kulturowe. Ważne są też rodzicielskie ambicje, ich poglądy na życie, na rolę wykształcenia i
pozycję społeczną.
Nadmiar warunków kulturowych /książki, czasopisma, radio, telewizor, komputer/ powoduje
znużenie , działa blokująco na aktywność młodego człowieka, co wpływa na zwiększenie
lęku /złe programy w telewizji, duża liczba godzin spędzonych przed komputerem/.
Do warunków kulturowych zalicza się także uczestnictwo w imprezach kuklturowych, takich
jak koncerty, wystawy, przedstawienia. Młodzież uczestniczy w tego typu imprezach
najczęściej we własnym gronie, używa też swego języka mówiąc, że musi się  odchamić .
Często jednak potrzebuje zarówno zachęty, jak i mądrego doradztwa w doborze imprez.
Nadmiernie bowiem rozwinęła się młodzieżowa pop-kultura, usuwając w cień bardziej
ambitne propozycje.
Spośród wielu czynników zaliczanych do warunków wychowania najważniejsze wydaje się
więz
emocjonalna, między członkami rodziny. Brak więzi emocjonalnej odbija się
niekorzystnie na rozwoju młodego człowieka
Zasadniczy wpływ na powodzenie czy niepowodzenie szkolne młodzieży mają także warunki
środowiska szkolnego, wśród których można wymienić warunki niezależne od nauczyciela i
od niego zależne.
Niezależne od nauczyciela warunki środowiska szkolnego są związane z programem
nauczania /przeładowanie, dobór treści/, metodami nauczania /uczeń często traktowany jest
jak przedmiot oddziaływań nauczyciela, odwołuje się on do pamięci ucznia, a nie do jego
wyobraz
ni i aktywności, nauka na ogół jest nie ciekawa/, formami oddziaływania / zaliczyć tu
należy zróżnicowany system nagród i kar, w praktyce szkolnej przeważa system karania,
budzący zniechęcenie i lęk/, czynnikami natury organizacyjnej /liczba uczniów w klasie,
rozkład zajęć/.
Zależne od nauczyciela warunki środowiska szkolnego to cechy jego osobowości, takie jak:
właściwości poznawcze /inteligencja, wyobraz
nia/, umiejętności pedagogiczne, właściwości
charakteru, duża odporność na stres, pogodne usposobienie wraz z optymistyczną postawą
życiową.
Odrębną grupę czynników środowiska szkolnego, częściowo zależnych od nauczyciela,
stanowią czynniki związane z klasą szkolną jako grupa. Tu istotne znaczenie dla powstania
niepowodzenia ma atmosfera w klasie i pozycja ucznia w zespole klasowym.
Ważną grupą problemów szkolnych młodzieży, są problemy związane ze współżyciem na
terenie szkoły. Współżycie społeczne zależy w głównej mierze od tego, jak szkoła wywiązuje
się ze swojej funkcji wychowawczej. Niestety w tym zakresie kształcenie nauczycieli
pozostawia wiele do życzenia.
Oprócz warunków środowiska rodzinnego i szkolnego niepowodzenia szkolne młodzieży
zależą także, od warunków biologicznych młodzieży /sprawność analizatorów, sprawność
motoryki, przebieg dojrzewania, stan zdrowia/, wpływają one na niepowodzenia w nauce
przez ograniczenie sprawności bądz
przez obniżenie ogólnej dynamiki rozwoju, czynników
częściowo biologicznych i psychicznych /uzdolnienia, inteligencja, nadpobudliwość
nerwowa/, czynników natury psychicznej /motywacja szkolna-przekonanie młodzieży o
pożytku z nauki, dojrzałość społeczna, zainteresowania pozaszkolne/.
Szkoła ze swoim specyficznym systemem nauczania stwarza wiele sytuacji lękotwórczych,
ponadto niektórzy nauczyciele niesłusznie uważają, że lęk mobilizuje. W rzeczywistości
mobilizuje on tylko do pewnego stopnia, po czym powoduje dezorganizację czynności, gdyż
motywem działania staje się redukcja napięcia lękowego. Uczenie się ma u takich uczniów
charakter działania obronnego, jest wymuszone przez zagrożenie. O negatywnym wpływie
lęku na uczenie powinni wiedzieć zarówno nauczyciele, jak i rodzice.
Istotne znaczenie dla sposobu przeżywania niepowodzenia szkolnego przez młodzież i na
wynikające stąd jej zachowanie ma stosunek rodziców, prawdziwym nieszczęściem są
fałszywe ambicje rodziców, popychające młodzież do wyboru innej drogi kształcenia, niż
byłaby dla nich odpowiednia.
W wyborze dalszej szkoły odgrywają nie tylko ambicje rodziców, ale również wpływ
kolegów, moda czy nawet bliskość takiej, a nie innej szkoły.
W innej grupie problemów szkolnych wpływających na lęk, czyli współżyciu i
współdziałaniu uczniów ze sobą oraz z nauczycielami, najbardziej stresujące sytuacje które
występują na płaszczyz
nie stosunków uczeń-uczeń dotyczą wyśmiewania się i ironicznych
uwag kolegów podczas odpowiedzi na lekcjach oraz atmosfery rywalizacji o stopnie, a także
napięcia spowodowane rezultatem znacznego zróżnicowania materialnego młodzieży.
Skrajnym przykładem zakłócenia stosunków pomiędzy uczniami jest odrzucenie ucznia przez
rówieśników, a niekiedy przez cały zespół klasowy.
Jednak bardziej stresujące niż relacje uczeń-uczeń są dla młodzieży relacje uczeń-nauczyciel.
Zasadniczym czynnikiem stresującym mogą być wypowiedzi nauczycieli obniżające godność
osobistą uczniów. Czasami stosunek nauczycieli do uczniów trzeba określić jako wrogi, i
wówczas ich ironiczne czy ośmieszające uwagi skierowane do uczniów wynikają z ich
skrywanej niechęci do nich. Niejednokrotnie nauczyciele nie traktują dzieci i młodzieży jako
godnych szacunku, ale jako osoby zależne, których obowiązkiem jest podporządkowanie się i
posłuszeństwo.
Do trzeciej grupy problemów szkolnych młodzieży należy zaliczyć przede wszystkim
konflikty światopoglądowe. Mogą one powstać w wyniku rozbieżności światopoglądowych, z
którymi styka się młodzież.
Różne rodzaje problemów szkolnych, mogą się też odmiennie wyrażać, przyjmując postać
tzw. stresów szkolnych, kryzysów czy fobii.
Stresy szkolne są powszechnie przeżywane przez uczącą się młodzież. Stres jest zespołem
procesów w systemie nerwowym i całym organizmie, które są reakcją na działanie bodz
ców
lub różnego rodzaju sytuacji trudnych, niezwykłych, przykrych, bolesnych. Stres
niekorzystnie wpływa na sprawność umysłową /podczas egzaminu uczeń nie potrafi
rozwiązać prostych zadań, robi wiele pomyłek, plącze się w wypowiedziach, zapomina,
zacina się/. Często obserwuje się przyśpieszone bicie serca, drżenie, pocenie się, plamy na
twarzy i szyi. Typowymi stresorami szkolnymi są egzaminy , klasówki, sprawdziany, różne
sytuacje rywalizacyjne między uczniami.
Kryzysy szkolne charakteryzują się stanami psychicznego załamania występują tylko u
poszczególnych uczniów. Powstają one najczęściej wskutek chronicznego niepowodzenia
szkolnego, narastają wraz z nim, a bezpośrednim czynnikiem wyzwalającym je są
konsekwencje niepowodzenia w nauce, jak repetowanie klasy, wydalenie ze szkoły. Jest to
kryzys wynikający z kumulowania się negatywnych emocji, aż do ich gwałtownego
wyładowania się.
Fobia szkolna jest silnym nie do opanowania lękiem przed szkołą.
U dzieci rozpoczynających szkołę, mechanizm fobii wiąże się zazwyczaj z lękiem przed
oddzieleniem od matki. U starszych dzieci fobia może przejawiać się w lęku przed szkołą,
wynikająca z kumulowania się niepowodzeń szkolnych. Uczniowie tacy unikają szkoły,
uciekają w choroby, wagarują.
Fobia może występować u szkolnych prymusów i polega wówczas na silnym lęku przed
utratą dotychczasowej, wyróżnionej pozycji.