Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
W literaturze pedagogicznej dotyczącej powodzeń i niepowodzeń szkolnych
pojęcia terminologiczne, jak dotąd nie zostały jednoznacznie zdefiniowane.
Termin "niepowodzenia szkolne" używa się zamiennie jako opóz
nienie w
nauce szkolnej, niepowodzenie dydaktyczno-wychowawcze, trudności
szkolne, trudności i niepowodzenia w nauce.
Najogólniej niepowodzenie szkolne można zdefiniować jako;
" "stan w jakim znalazło się dziecko na skutek niespełnienia wymagań
szkoły (J. Konopnicki, Powodzenia i niepowodzenia szkolne).
" "sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraz
nych
rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły
a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami
nauczania" (Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej).
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Oficjalne stwierdzenie niepowodzenia ucznia w nauce to:
1/ Drugoroczność w/g W. Okonia - to jeden z dwu głównych rodzajów
jawnego niepowodzenia szkolnego, polegający na pozostawaniu uczniów w
tej samej klasie w ciągu dwóch lub więcej lat. Drugoroczność jest wyrazem
rozbieżności pomiędzy wymaganiami szkoły a osiągnięciami ucznia.
2/ Odsiew szkolny w/g W. Okonia - zjawisko polegajÄ…ce na przerywaniu
przez pewien odsetek uczniów nauki przed ukończeniem szkoły z powodu
niedostatecznych postępów w nauce lub niewłaściwego zachowania
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Typy niepowodzeń szkolnych:
Niepowodzenia ukryte.
Występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w
wiadomościach i nawykach uczniów, mimo że braki tego rodzaju z punktu
widzenia celów oraz programu nauczania rzeczywiście istnieją.
Niepowodzenia jawne.
O tego rodzaju niepowodzeniach szkolnych mówimy wtedy, gdy nauczyciel
stwierdza określone braki w opanowanej przez ucznia wiedzy i w rezultacie
ocenia wyniki jego pracy jako niedostateczne.
Jawne opóz
nienia przejściowe.
Gdy ocena niedostateczna nie obejmuje całorocznej pracy ucznia, lecz
jedynie odnosi się do rezultatów uzyskanych przez niego np. w ciągu
pierwszego semestru nauki szkolnej, stanowi ona wskaz
nik.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Cztery fazy rozwoju niepowodzenia według J. Konopnickiego
Faza Pierwsza
PojawiajÄ… siÄ™ pierwsze niedostrzegalne jeszcze przez nikogo braki w
wiadomościach. Uczeń stwierdza, że inni są lepsi. Występuje u niego brak
zainteresowania na lekcjach oraz chęci do nauki. Przejawiają się pierwsze
symptomy niezadowolenia ze szkoły  dziecko zaczyna unikać szkoły.
Faza Druga
Występują zaawansowane braki w wiadomościach. Jest ich tak dużo, że uczeń nie
daje sobie rady. Zaczyna w różny sposób oszukiwać nauczycieli, np. odpisywać
zadania domowe.
Faza Trzecia
Charakteryzuje się sporadycznym występowaniem ocen niedostatecznych.
Dostrzegają to nauczyciele i rodzice. Niewłaściwa forma walki z nimi prowadzi do
całkowitej niechęci do szkoły oraz różnych form negacji w pracy szkolnej.
Faza Czwarta
Drugoroczność czyli oficjalne stwierdzenie niepowodzenia ucznia w nauce. Często
takie pozostawienie ucznia w tej samej klasie jest poczÄ…tkiem wykolejenia siÄ™, ale
przede wszystkim zachwiania jego równowagi życiowej.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Do zasadniczych przyczyn niepowodzeń szkolnych
zaliczyć należy:
1. Przyczyny ekonomiczno- społeczne - to całokształt tych względnie
trwały warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które
powodują niekorzystną sytuację życiową dziecka w środowisku
rodzinnym, szkolnym i pozaszkolnym.
2. Przyczyny dydaktyczne
a) nieodpowiednie zewnętrzne warunki pracy dydaktycznej nauczyciela:
- różnorodne braki istniejącego systemu szkolnego,
nieprzystosowanie szkoły do wymagań współczesnej nauki i techniki,
- nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości
intelektualnych oraz społecznie uwarunkowanych zainteresowań oraz
potrzeb uczniów,
- nieodpowiedni poziom podręczników pod względem merytorycznym
i metodycznym,
- niedostateczne wyposażenie szkół i pracowni przedmiotowych w
niezbędny sprzęt i pomoce naukowe,
- trudne warunki organizacyjne pracy szkół, nadmierna liczba uczniów
w klasie, nieracjonalna organizacja zajęć szkolnych,
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
b) działalność dydaktyczna nauczyciela:
- błędy metodyczne i wychowawcze wynikające z niedostatecznej
znajomości współczesnej teorii pedagogicznej oraz posługiwania się teoria
w praktyce,
- błędy oraz usterki metodyczne i wychowawcze wynikające z
niedostatecznej znajomości uczniów,
- niedostateczna opieka nad uczniami opóz
nionymi w nauce,
- nieprzygotowywanie się do lekcji, zaniedbywanie samokształcenia i
podnoszenia kwalifikacji,
c) wadliwa praca ucznia:
- brak odpowiednich warunków do odrabiania pracy w domu,
- niechętny stosunek do nauki, niesystematyczność, lekceważenie
obowiązków szkolnych, wagary.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
3. Czynniki biopsychiczne - to przyczyny tkwiÄ…ce w dziecku:
- Zaburzenia rozwoju dziecka, np. słaby rozwój umysłowy, wady słuchu,
wzroku, wymowy.
- Zły stan zdrowia - zły stan zdrowia odbija się niekorzystnie na jego
układzie nerwowym, a tym samym na jego rozwoju umysłowym. Chore
dziecko opuszcza lekcje, nie nadąża za programem, co ma wpływ na wyniki
nauczania.
- Nadpobudliwość psychoruchowa - dziecko nie potrafi się skupić.
- Zaburzona lateralizacja - przewaga jednej ze stron czynnościowych
ciała.
- Dysfunkcje analizatora słuchowego, wzrokowego i ruchowego -
dzieci z zaburzoną analizą i syntezą słuchową słyszą prawidłowo
poszczególne dz
więki, ale nie potrafią ich wyróżnić z potoku słów.
Zakłócenia korowych funkcji analizatora słuchowego mogą stać się
przyczyną nieprawidłowego rozwoju mowy dziecka: zasób słów ubogi, z
trudem przyswajane długie i trudne wyrazy, występują trudności w
formułowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych, jak również w rozumieniu
instrukcji i poleceń słuchowych. Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową
mają trudności również w pisaniu: opuszczają litery i sylaby, opuszczają
końcówki wyrazów.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Zaburzenia rozwoju dziecka, np. słaby rozwój umysłowy, wady słuchu, wzroku,
wymowy.
Zaburzenia rozwoju wymowy.
"Związek zaburzeń wymowy z trudnościami w nauce ma charakter dwustronny. Z
jednej strony zaburzenia mowy przyczyniają się do powstawania trudności w nauce,
z drugiej strony przedłużające się niepowodzenia w nauce powodują powstawanie
zaburzeń mowy". Zaburzenia wymowy wpływają niekorzystnie przede wszystkim na
naukę czytania, pisania oraz umiejętności wypowiadania się. Niepoprawna wymowa
dziecka jest często z
ródłem błędów w pisaniu. Jeżeli dziecko z
le wymawia wyrazy,
może również z
le je zapisywać. Utrudnia to, w znacznym stopniu, naukę ortografii.
Do najczęściej spotykanych form zaburzeń wymowy należy nieprawidłowa
artykulacja, spowodowana najrozmaitszymi czynnikami. Zaburzenia te określa się
jako "dyslaliÄ™".
Dyslalia obejmuje trzy grupy niewłaściwej realizacji głosek:
" opuszczanie,
" podstawianie
" zniekształcenia.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Ze względu na zniekształcone dz
więki wyróżniamy tu:
1/ Reranie (nieprawidłową realizację dz
więku [r],
2/ Seplenienie i szeplenienie (wadliwa wymowa głosek szumiących i
syczÄ…cych),
3/ Kappacyzm (nieprawidłowa wymowa [k]),
4/ Bezdz
więczność oraz nosowanie - czyli wymawianie głosek nosowych
jako ustne i odwrotnie.
Skrajnym przypadkiem może być dyslalia całkowita - wówczas wszystkie głoski są
zniekształcone.
Trudności te powstają w wyniku zaburzeń procesu różnicowania dz
więków (słuchu
fonematycznego), jak i ich analizy i syntezy na poziomie korowym.
Inną przyczyną trudności szkolnych może być opóz
niony rozwój mowy, który
przejawiać się może w ubóstwie słownika czynnego i biernego, w dłuższym
utrzymywaniu się agramatyzmów, w wadliwym wymawianiu różnych dz
więków.
Mały zasób słów powoduje, że dziecko nie jest w stanie poradzić sobie z sytuacjami,
które czekają na niego w klasie - odpowiedzi na pytania, samodzielne budowanie
zdań, samodzielne wypowiedzi pisemne. Jeśli równocześnie opóz
niony rozwój mowy
wiąże się z nieprawidłową wymową głosek - problem rośnie i nawarstwia się.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
W jąkaniu można wyróżnić:
" wielokrotne powtarzanie tej samej sylaby lub głoski tzw. jąkanie
kloniczne) lub
" zatrzymywanie wypowiedzi przy równoczesnym wysiłku głosowym,
mięśniowym i emocjonalnym (tzw. jąkanie toniczne).
Przyjmuje się, że mechanizm jąkania polega na wadliwej koordynacji
wszystkich układów biorących udział w mówieniu, tj. układu artykulacyjnego,
fonacyjnego i oddechowego.
W literaturze spotkać można podział na:
1/ jąkanie czynnościowe - stanowi wynik funkcjonalnych zaburzeń, przy
nieuszkodzonej strukturze,
2/ jąkanie organiczne, które jest rezultatem uszkodzenia mózgu.
Zaburzenie to powstaje na skutek dysfunkcji jÄ…der podkorowych lub
uszkodzenia podkorowych ośrodków motorycznych, regulujących
współpracę mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Za najważniejsze przyczyny jąkania przyjmuje się:
- przestawianie dziecka z ręki lewej na prawą,
- czynniki dziedziczne,
- uszkodzenia mózgu, choroby,
- zaburzenia emocjonalne,
- naśladownictwo,
- nerwowość,
- brak koordynacji między myśleniem a mową,
- niekorzystnÄ… sytuacjÄ… rodzinnÄ….
Problemem tych dzieci jest w głównej mierze zaburzona komunikacja, która
uniemożliwia im prezentowanie swoich możliwości na terenie klasy i szkoły,
co powodować może otrzymywanie gorszych stopni.
Wystąpienia publiczne powodują u nich lęk, agresję, poczucie mniejszej
wartości.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Wady narządu słuchu (niedosłuchy) są to uszkodzenia słuchu
towarzyszące różnego rodzaju uszkodzeniom struktur przewodzących
dz
więk.
Schorzenia te mogą być:
1/ Wrodzone tj. genetycznie uwarunkowane, mogą być wynikiem
uszkodzeń występujących w okresie życia płodowego. Rozwój
analizatora słuchu rozpoczyna się w dwunastym tygodniu ciąży.
Zarejestrowano reakcje ruchowe na bodz
ce akustyczne już w 24
tygodniu życia płodowego oraz reakcje układu krążenia od 26 tygodnia
ciąży.
2/ Nabyte tj. pojawiajÄ…ce siÄ™ po urodzeniu (urazy, uszkodzenia toksyczne,
infekcje), w okresie wczesnego dzieciństwa w przebiegu chorób
zakaz
nych (świnka, odra, płonica, półpasiec) oraz jako powikłanie po
zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, konsekwencja chorób
zapalnych ucha środkowego .
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Światowe dane epidemiologiczne wykazują, że 2  3 na 1000 dzieci rocznie rodzi się z głęboką wadą słuchu, a u
kolejnych można podejrzewać wystąpienie uszkodzenia średniego stopnia lub jednostronny niedosłuch. Z badań
Fundacji Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy wynika, że w Polsce ok. 600 dzieci rocznie rodzi się z wadą.
Stopnie niedosłuchu:
ubytek lekki - osoby z lekkim ubytkiem słuchu nie słyszą dz
więków cichych i mają trudności z rozumieniem
mowy w hałasie (30-40dB)
ubytek średni - osoby ze średnim ubytkiem słuchu nie słyszą dz
więków cichych i średniogłośnych oraz mają
wyraz
ne trudności z rozumieniem mowy, szczególnie w hałasie (40-60dB)
ubytek głęboki - osoby z głębokim ubytkiem słuchu słyszą tylko niektóre bardzo głośne dz
więki, rozmowy w
większym gronie wymagają znacznego wysiłku (70-90dB)
resztki słuchowe - (100-120dB)
głuchota - brak reakcji na dz
więk
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Test rozwoju reakcji słuchowych i mowy. Kiedy po jego wykonaniu pojawią się
wątpliwości, lub odpowiedz
na dwa lub więcej pytań dla danego wieku brzmi NIE, należy
zgłosić się do lekarza pediatry, aby skierował dziecko na badanie słuchu do ośrodka
audiologicznego. Opóz
nienie w ramach poszczególnych etapów rozwoju nie powinno
przekraczać 4- 6 miesięcy.
Od 1- 3 miesięcy:
Około 2 miesiąca życia niemowlęta głużą (gruchają). Są to najczęściej dz
więki gardłowe k, g, h. Te
wokalizacje pojawiają się niezależnie od tego, czy dziecko słyszy, czy nie.
" Reaguje zmrużeniem oczu lub nagłym rozłożeniem rączek na głośne dz
więki- TAK NIE
" Od drugiego miesiąca reaguje na głos bliskiej osoby (kiedy jej nie widzi) TAK NIE
" Budzi się przy głośnych dz
więkach TAK NIE
" Głuży tzn. wydaje gardłowe dz
więki TAK NIE
Od 4- 6 miesięcy:
Około 5 miesiąca życia niemowlę zaczyna gaworzyć. Powtarza dz
więki, najczęściej sylaby. Na tym etapie
milknie dziecko, które urodziło się z poważnym niedosłuchem.
" Zwraca głowę w kierunku głosu znanej osoby lub innego dz
więku TAK NIE
" Budzi się z lekkiego snu, gdy ktoś głośno mówi TAK NIE
" Reaguje gaworzeniem na mowÄ™ matki TAK NIE
" Reaguje płaczem lub podrywa się przy głośnym hałasie TAK NIE
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Od 7-12 miesięcy:
Pojawiają się pierwsze reakcje na wołanie po imieniu, dziecko zaczyna powtarzać niektóre dz
więki.
" Reaguje na swoje imię, zwraca głowę w kierunku, z którego dochodzi głos lub inny dz
więk
" Gaworzy tzn. powtarza sylaby, np.  ba - ba
" Budzi się z lekkiego snu, gdy ktoś głośno mówi
" Używa własnego głosu, chcąc zwrócić na siebie uwagę
" Próbuje naśladować głos mamy, taty pod względem rytmu i głośności
" SpoglÄ…da lub wskazuje palcem osoby, gdy siÄ™ o nie prosi.
Od 13-18 miesięcy:
Do ukończenia 2 roku życia dziecko przyswaja około 300 wyrazów.
" Reaguje na swoje imię wołane z drugiego pokoju
" Naśladuje wiele słów
" Szuka z
ródła interesującego go dz
więku
" Mówi pierwsze trzy lub cztery słowa
" BawiÄ… go rymowanki
" Poproszone pokaże np. nos
" Naśladuje głosy zwierząt
" Tańczy przy muzyce
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Nadpobudliwość psychoruchowa (ADHD)
Dzieci z problemami w zachowaniu z reguły są postrzegane przez środowisko
szkolne jako uczniowie trudni wychowawczo, złośliwi, aroganccy. Często mimo
wysokich zdolności intelektualnych i możliwości percepcyjnych, uzyskują oceny
poniżej swoich możliwości.
Wyróżnia się kilka przyczyn powstawania tych zaburzeń:
1. niewykształceni lub uszkodzenie połączeń nerwowych w fazie wzrostu mózgu,
2. uszkodzenia mózgu powstałe w życiu płodowym,
3. uszkodzenia okołoporodowe np. niedotlenienie mózgu,
4. błędy pielęgnacyjne lub wychowawcze w okresie wczesnoniemowlęcym,
5. stresujący tryb życia dziecka w wieku poniemowlęcym.
Nadpobudliwość psychoruchowa rozpatrywana jest w trzech sferach:
1. emocjonalnej,
2. poznawczej,
3. ruchowej.
Nadpobudliwość u dziecka może również występować w więcej niż jednej sferze.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Nadpobudliwość w sferze poznawczej objawia się niemożnością skupienia się
przez dziecko na jednym tylko zadaniu. W takich przypadkach ciÄ…gle zmienia ono
kierunek myślenia, nie umie się wyciszyć, ma potrzebę mówienia bez powodu,
głośno komentuje swoje obserwacje i bezkrytyczne przemyślenia. Pisze bardzo
niestarannie, często nie kończy wyrazów i zdań, testy wypełnia szybko i
mechanicznie. Zgłasza się do odpowiedzi, nigdy nie słucha długich pytań
nauczyciela i zazwyczaj udziela błędnych odpowiedzi.
Dziecko z nadpobudliwością emocjonalną nie potrafi wyrażać emocji adekwatnych
do konkretnej sytuacji. Jest konfliktowe, nie podporządkowuje się żadnym normom
zachowania, bez powodu ulega różnym skrajnym nastrojom.
Dziecko z nadpobudliwością w sferze ruchowej wykazuje ciągłą potrzebę ruchu,
postrzegamy go jako dziecko nadruchliwe. Precyzja jego ruchów jest bardzo niska,
stąd też przy zabawach z kolegami zdarzają się częste upadki, uderzenia głową w
różne przedmioty, potrącanie innych osób, itp. Dziecko pobudzone ruchowo w czasie
lekcji mimowolnie pisze po ławce lub kreśli bazgroły w zeszycie, siedząc macha
nogami, huśta się na krześle lub bez powodu wychodzi z ławki.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
ADHD  Attention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli Zespół
nadpobudliwości psychoruchowej, określany w literaturze jako zespół
nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zaburzenia
hiperkinetyczne.
W przypadku zaburzeń uwagi i braku nadpobudliwości ruchowej mówimy o
ADD (Attention Deficit Disorder).
ADHD oznacza problemy dziecka zauważanie już od wieku niemowlęcego,
przy czym statystyki mówią, że 70% dzieci dotkniętych tym schorzeniem
wyrasta z niego w okresie dojrzewania około 15-17 roku życia.
U 60% dorosłych utrzymują się niektóre cechy zespołu (zwłaszcza
dotyczące deficytów uwagi). Noszą wtedy nazwę AADD  ang. Adult
attention-deficit disorder.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej ma podłoże biologiczne to znaczy, że nie
wynika on z błędów wychowawczych, czy czynników psychogennych.
Niektóre objawy podobne do zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą
występować u dzieci wychowywanych bez systemów zasad i konsekwencji, ale
także np. u dzieci maltretowanych fizycznie, psychicznie lub seksualnie.
Objawy ADHD u dzieci:
Diagnoza ADHD we wczesnym dzieciństwie nie jest możliwa. Natomiast występuje kilka
objawów sugerujących wystąpienie ADHD w następnych latach:
" ciągła aktywność ruchowa
" dziecko nie uczy się na własnych błędach,
" opóz
niony albo przyspieszony rozwój mowy
" problemy ze snem
" problemy z jedzeniem (wygląda na to, że dziecko nie ma czasu na jedzenie), łącznie z
występowaniem wymiotów, lub słaby odruch ssania
" ataki kolki, które mogą wynikać z uczulenia, ale również mogą być wynikiem zaburzeń
koncentracji uwagi
" dzieci nadpobudliwe nie lubią (wg opinii wielu rodziców), gdy się je przytula (to jest związane
z współwystępującą nadwrażliwością dotykową, ale nie z ADHD)
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
W wieku szkolnym
Sfera ruchowa:
" wyraz
ny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki
" niemożność pozostawania w bezruchu przez nawet krótki czas
" podrywanie siÄ™ z miejsca
" bezcelowe chodzenie
" zwiększona szybkość i częsta zmienność ruchów (wrażenie ciągłego pośpiechu)
" bieganie
" przymusowe wymachiwanie rękami
" podskakiwanie
" wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, głośne deptanie, poruszanie palcami rąk, ciągłe
zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.)
" bieganie bez celu
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Sfera poznawcza
" trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych)
" brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania
" wzmożony odruch orientacyjny
" pochopność
" znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność
" pobieżność myślenia
" przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na
pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań)
" w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom "poniżej spodziewanego", głównie w skalach
wykonawczych
" trudności wizualno-motoryczne
" trudności syntetyzowania w myśleniu
" brak umiejętności planowania
" u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka,
do których należą:
 opóz
nienie rozwoju mowy
 kłopoty z artykulacją
 problemy ze strukturÄ… zdania
 nieprawidłowe układanie dz
więków
" Trudności stanowi również pisemne wyrażanie myśli i słowa
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Sfera emocjonalna
" nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne
" wzmożona ekspresja uczuć
" zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodz
ce otoczenia
" wybuchy złości
" impulsywność działania
Często występujące cechy osobowości dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi
" działanie impulsywne,
" chęć dominowania w grupie
" niska samoocena
" okresowo występująca depresja
" niedojrzałe zachowanie
" Zaburzenia snu:
 wczesne budzenie siÄ™
 trudności z zaśnięciem
 niespokojny sen
" Rozwój fizyczny:
 wysoki poziom aktywności fizycznej
" Rozwój społeczny:
 opóz
niony rozwój społeczny
 rudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami
 popisują się przed rówieśnikami, aby zwrócić na siebie uwagę
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Ogólne zasady dotyczące postępowania wychowawczego
" Cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka, nie może być zbyt odległy (niecierpliwość).
" Konsekwentne przyzwyczajanie dziecka do kończenia każdego rozpoczętego zadania.
" Stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach:
 zakres określonych obowiązków musi być dostosowany do możliwości i ograniczeń dziecka
 trzeba zaoszczędzić wystąpienia dodatkowych niepotrzebnych bodz
ców
 nie dać się zdominować dziecku
 należy przygotować dziecko do przezwyciężania trudności (a nie chronić przed nimi)
 po wystąpieniu konfliktu  należy go przedyskutować z dzieckiem w atmosferze spokoju i
rzeczowości, po uspokojeniu dziecka
 należy unikać agresji słownej i fizycznej, która bardzo mocno pobudza dodatkowo dziecko (może
doprowadzić do objawów nerwicowych takich jak: lęki, moczenie nocne, natręctwa, czy też
reakcje obronne: arogancka postawa, agresja, kłamstwa, a nawet doprowadzić do
niewłaściwego rozwoju osobowosci);
" Pomoc w nauce
 czytanie  ze względu na małą zdolność koncentracji, opowiadania powinny być ciekawe
 czytanki powinny być opowiedziane przez dziecko (w celu skontrolowania zapamiętanego
tekstu)
 odrabianie lekcji powinno się odbywać o regularnych porach (w domu powinien wtedy panować
względny spokój)
 dziecko powinno wykonywać prace zręcznościowe (uczą cierpliwości, a także skrupulatności)
 zasada trzech R: rutyna, regularność, repetycja.
" Nauka powinna odbywać się pod kontrolą rodziców.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Zaburzona lateralizacja.
Lateralizacja- to postępujący w trakcie rozwoju ruchowego proces, w wyniku
którego kształtuje się przewaga jednej strony ciała nad drugą. Lateralizację
czynności nazywa się też  asymetrią funkcjonalną . Oprócz asymetrycznej przewagi
funkcjonalnej jednej z półkul mózgowych może wystąpić sytuacja jej braku, co ma
miejsce, gdy żadna z półkul nie wykazuje wyraz
nej przewagi, dominacja wówczas
nie występuje, obie półkule działają jakby ekwiwalentnie. Skutkuje to swoistymi
konsekwencjami obserwowanymi w zachowaniu dziecka.
Istnieje podejrzenie o zaburzenie lateralizacji u dzieci, u których zauważyliśmy
następujące objawy:
· dziecko posÅ‚uguje siÄ™ sprawniej lewÄ… rÄ™kÄ…, czasami posÅ‚uguje siÄ™ na równi
obiema
· sÅ‚aba sprawność manualna, której może towarzyszyć ogólna niezrÄ™czność
ciała
· trudnoÅ›ci w przyswajaniu pojęć okreÅ›lajÄ…cych kierunki przestrzenne
· trudność w orientacji w stronach swego ciaÅ‚a .
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Rodzaje lateralizacji:
1/ Lateralizacja jednorodna: prawostronna lub lewostronna
2/ Lateralizacja nieustalona manifestuje siÄ™  niezdecydowaniem dziecka
w zakresie prawej i lewej ręki przy czynnościach manualnych, co sprawia,
że zmienia ono preferencje, a poziom grafomotoryczny obu kończyn
jest jednakowo słaby. Dziecko takie sprawia wrażenie, jakby miało raczej
dwie lewe niż dwie prawe ręce; jest oburęczne, obunożne, obuoczne, ale
tylko w obrębie jednej pary narządów. Dzieci oburęczne są najczęściej
opóz
nione w rozwoju ruchowym. Brak dominacji w zakresie rÄ…k powoduje
niezręczność manualną
3/ Lateralizacja skrzyżowana może być obserwowana w zachowaniu
dziecka jako leworęczność i prawooczność, czyli brak zdecydowanej
przewagi narządów po jednej stronie ciała. Inną formą tego modelu jest
praworęczne dziecko z dominującym lewym okiem. Należy podkreślić, iż
każdy z narządów wykazuje wyraz
ną przewagę, ale występuje ona po
przeciwnych stronach.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Nigdy nie przeuczamy na prawą rękę dzieci:
· zlateralizowanych lewostronnie
· o wczesnej sile dominacji lewej rÄ™ki
· lewoocznych - dąży siÄ™ do jednorodnej( po tej samej stronie ciaÅ‚a)
· lateralizacji oka i rÄ™ki
· upoÅ›ledzonych umysÅ‚owo
· o maÅ‚ej sprawnoÅ›ci rÄ™ki prawej
· akceptujÄ…cych swojÄ… leworÄ™czność
· jÄ…kajÄ…cych siÄ™
Dla bezproblemowej nauki czytania i pisania większe znaczenie ma
prawostronna dominacja w zakresie oczu, niż to, czy dziecko jest prawo-
czy leworęczne. U dzieci z dominacją lewego oka ruchy gałek ocznych
majÄ… tendencjÄ™ do kierowania siÄ™ od strony prawej do lewej i dlatego
popełniają one bardzo typowe błędy w czytaniu.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Dysfunkcje analizatora słuchowego, wzrokowego i
ruchowego:
Dysleksja  to kompleksowe trudności w opanowaniu pisowni i czytania u
dzieci o przynajmniej przeciętnych możliwościach intelektualnych uczonymi
standardowymi metodami nauczania.
Ogólnego terminu  dysleksja rozwojowa używa się do określenia zespołu
zaburzeń, w ramach którego stosuje się węższe definicje:
"  dysleksja  specyficzne trudności w czytaniu,
"  dysortografia  specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej
pisowni, częste popełnianie błędów ortograficznych pomimo znajomości
reguł ortografii,
"  dysgrafia  specyficzne trudności w opanowaniu kaligraficznego pisma,
czyli niski poziom graficzny pisma, brzydkie pismo.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, występujące u
dzieci o normalnej inteligencji, uwarunkowane nieprawidłowym funkcjonowaniem
układu nerwowego. Dysleksja wynika z pewnych zakłóceń w rozwoju u dziecka
czynności mowy, spostrzegania, pamięci (słuchowej i wzrokowej), ruchu czy
koncentracji.
Badania wykazują, że wśród wszystkich uczniów jest około 10-15 % dyslektyków.
W ICD  10 dysleksja to specyficzne rozwojowo zaburzenie umiejętności szkolnych
wynikające ze specyficznych zaburzeń czytania.
W DSM  IV dysleksja to specyficzne zaburzenie uczenia siÄ™ wynikajÄ…ce z
zaburzenia czytania.
Obie klasyfikacje stwierdzają specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności
szkolnych i zaburzenia w uczeniu się, gdy osiągnięcia danej osoby, mierzone
wystandaryzowanymi testami czytania i pisania, znajdują się istotnie poniżej
oczekiwań zgodnych z wiekiem, wykształceniem i poziomem intelektualnym.
Istotność określa się do dwóch odchyleń standardowych między testami czytania i
pisania a wynikiem testu inteligencji.
Poza tym obserwuje się istotny wpływ na osiągnięcia szkolne, na codzienną
aktywność ucznia. Jeżeli występuje wada narządu zmysłu lub zmiana neurologiczna
 trudności w czytaniu wyrażają się silniej, niż zaburzenia, które byłyby ich
konsekwencją. Doświadczenia szkolne są typowe  zaburzenia czytania nie
wynikają z istotnych zaniedbań dydaktycznych.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Nie rozpoznaje się dysleksji rozwojowej, gdy trudności w czytaniu i pisaniu są
jedynie wynikiem:
- złego funkcjonowania narządów zmysłu (niedosłuchem lub wadą wzroku);
- należą do zespołu objawów inteligencji niższej niż przeciętna,
- upośledzenia umysłowego,
- są skutkiem schorzenia neurologicznego (mózgowe porażenie dziecięce,
epilepsja),
- są wyłącznie wynikiem zaniedbania środowiskowego i błędów dydaktycznych.
Wyróżnia się następujące typy dysleksji:
- dysleksja typu wzrokowego, u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i
pamięci wzrokowej, powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-
ruchowej i wzrokowo przestrzennej,
- dysleksja typu słuchowego, uwarunkowana zaburzeniami percepcji i
pamięci słuchowej dz
więków mowy,
- dysleksja integracyjna, kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują
zakłóceń, natomiast zaburzona jest ich koordynacja,
- dysleksja typu mieszanego, gdy występują zaburzenia zarówno w
percepcji słuchowej, pamięci wzrokowo-słuchowej oraz wyobraz
ni
przestrzennej
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Objawy dysleksji to przede wszystkim:
1. trudności w nauce czytania i rozumienia tekstu czytanego, które występują od początki nauki szkolnej
i utrzymują się do wieku dojrzałości,
2. występowanie specyficznych rodzajów błędów w czytaniu tj. dodawanie lub pomijanie liter czy sylab
oraz zniekształcanie końcówek lub pomijanie linijek tekstu przy czytaniu, trudności w różnicowaniu
podobnych wyrazów (bąk-pąk),
3. czytanie bez zrozumienia,
4. trudności z głośnym czytaniem, lepiej rozumieją tekst czytany po cichu
5. niezrozumienie poleceń,
6. trudności w opanowaniu poprawnej pisowni tj. mylenie liter o podobnym kształcie, błędy fonetyczne
np.(f-w, p-b), opuszczanie liter,
7. błędy przy zmiękczaniu /słonice-słońce,ciema-ćma/
8. niepewność w określaniu czasu i kierunków,
9. nienajlepszy poziom graficzny charakteru pisma,
10. zaburzenia rozpoznawania symboli i logicznego ustawiania ich np. liter w alfabecie,
11. mylenie dat i nazw,
12. wolne czytanie i pisanie.
13. trudności w nauczeniu się tabliczki mnożenia
14. niski poziom estetyczny i graficzny prac
15. trudności w wykonywaniu poleceń
16. trudności w zapamiętywaniu dopiero co usłyszanych informacji
17. trudności w rozróżnianiu strony prawej i lewej
18. częste gubienie potrzebnych rzeczy
19. zaburzenia koordynacji ruchowej, które można zaobserwować przy ćwiczeniach fizycznych, wiązaniu
sznurowadeł itp.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Dysortografia - specyficzne zaburzenie w nauce pisania, objawiajÄ…ce siÄ™
popełnianiem błędów ortograficznych pomimo znajomości zasad pisowni i
odpowiedniej motywacji do poprawnego pisania. Dysortografia może być
korygowana, jednak całkowite ustąpienie objawów występuje bardzo rzadko.
Dysortografia definiowana jest jako trudności w nauce ortografii. Czasem spotyka
się ją oddzielnie, jednak najczęściej występuje wspólnie z dysleksją - trudności w
nauce czytania. Można ją rozpoznać wówczas gdy pojawia się na początku nauki
szkolnej u dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym, u którego pismo wykazuje
różnego rodzaju odstępstwa od prawidłowego zapisu wyrazów. W tym błędy
ortograficzne oraz błędy wynikające z mylenia liter ze względu na ich podobieństwo
w wymowie np.:  w i  f  i pisowni np.:  m i  n ,  p i  g . Dziecko mimo znajomości
podstawowych zasad pisowni popełnia błędy w zapisie.
Wraz z wiekiem oraz wzrostem poziomu klasy i wymagań programu nauczania
zmienia się nieco natura błędów. Dziecko najpierw w większym stopniu może mylić
lub opuszczać pojedyncze litery czy sylaby. Natomiast u starszych uczniów z takim
zaburzeniem zmniejsza się liczba błędów związanych z myleniem liter, a wraz z
poszerzeniem materiału ortograficznego oraz koniecznością pisania dłuższych prac
zwiększa się częstotliwość popełniania błędów typowo ortograficznych. Problemy z
nauką ortografii mogą się również pojawić w nauce języków obcych.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Dysgrafia (agrafia;)  częściowa lub całkowita utrata umiejętności pisania,
spowodowana mikrouszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego lub
zaburzeniami ośrodkowych funkcji wzrokowych i słuchowych.
Pismo dysgrafika jest nieestetyczne i nieczytelne.
Dysgrafia może występować jako tzw. dysgrafia głęboka, w której osoba
dotknięta tym zaburzeniem ma kłopoty z zapisywaniem słów nieistniejących
lub nieznanych, a także może popełniać błędy semantyczne. Specyficzną
formÄ… dysgrafii jest dysgrafia leksykalna. Osoba na niÄ… cierpiÄ…ca potrafi
zapisywać słowa, ale czyni to w sposób zbliżony do zapisu fonetycznego,
np. wyraz 'chleb' może zostać zapisany jako 'hlep', co skutkuje
popełnianiem wielu błędów ortograficznych.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Zgodnie z sugestiami zawartymi w klasyfikacji DSM-IV, przy
rozpoznawaniu zaburzeń w pisaniu należy opierać się na
następujących kryteriach:
A. Umiejętności w zakresie pisania, mierzone za pomocą standaryzowanych
testów lub ich funkcjonalnej oceny, występują na poziomie istotnie
niższym, niż wynika to z wieku życia danej osoby, jej ilorazu inteligencji
ogólnej oraz poziomu wykształcenia
B. Zaburzenia określone w kryterium A w istotny sposób utrudniają
osiąganie postępów w nauce lub wykonywanie czynności codziennych
wymagających posługiwania się tekstami pisanymi (m.in. pisanie
zdaniami poprawnymi pod względem gramatycznym oraz składni)
C. W przypadku deficytu o charakterze sensorycznym, trudności w pisaniu
są znacznie większe, niż wynikałoby to z istoty samego deficytu.
Objawy dysgrafii
1. niedokładności w odtwarzaniu liter, ich połączeń, niekształtność liter
2. niewłaściwe proporcje liter w obrębie wyrazów (zróżnicowanie wielkości)
3. nierównomierne zagęszczenie pisma
4. niejednolite położenie pisma (nachylenie liter)
5. litery "drżące" o niepewnej linii
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
Dyskalkulia to trudności z opanowaniem rachunków symbolicznych i
liczbowych, zapamiętaniem tabliczki mnożenia, poprawnym zapisywaniem
liczb i działań arytmetycznych, przestawianie kolejności cyfr, zwierciadlane
ich zapisywanie lub od prawej do lewej, trudności w zapisie nierówności
oraz w geometrii.
Podstawowe formy dyskalkulii rozwojowej; (w/g M. Bogdanowicz).
- Dyskalkulia werbalna - przejawia się zaburzeniami umiejętności
słownego opisywania zależności matematycznych, takich jak oznaczanie
ilości i kolejności przedmiotów, symboli działań i dokonań matematycznych,
np.: brak zdolności utożsamiania ilości z odpowiadającą jej liczbą, chociaż
uczeń jest zdolny policzyć przedmioty.
- Dyskalkulia praktognostyczna - wiąże się z zaburzeniami manipulacji
matematycznych (liczenie przedmiotów oraz porównywanie wielkości).
Uczeń nie jest w stanie ułożyć patyczków czy kostek wg ich wielkości, a
nawet wskazać, który z tych patyczków jest grubszy, cieńszy czy ma taki
sam wymiar).
- Dyskalkulia leksykalna -związana jest z nieumiejętnością czytania
symboli matematycznych: cyfr, liczb, znaków działań. W lżejszych
przypadkach uczeń nie umie czytać liczb, ułamków, kwadratów,
pierwiastków itd.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
- Dyskalkulia graficzna - jest to niezdolność zapisywania symboli
matematycznych, często objawiająca się również dysgrafią i dysleksją liter.
Uczeń nie jest w stanie napisać dyktowanych matematycznych nazw, a
nawet ich skopiować
- Dyskalkulia ideognostyczna - to przede wszystkim niezdolność
zrozumienia działań matematycznych oraz wykonania obliczeń w pamięci.
Często uczeń jest w stanie przepisywać liczby, ale nie rozumie, co
przeczytał czy napisał.
- Dyskalkulia operacyjna -to bezpośrednie zaburzenie wykonywania
działań matematycznych. Typowym przykładem jest zamienianie ich, np.
wykonanie mnożenia czy odejmowania zamiast dzielenia. Ten typ
dyskalkulii jest najtrudniejszy do diagnozy, ponieważ wymaga ciągłego
obserwowania czynności wykonywanych przez osobę badaną.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
PROCEDURA DIAGNOZOWANIA I OPINIOWANIA
W KIERUNKU DYSLEKSII ROZWOJOWEJ
1. Wniosek o przeprowadzenie w poradni badań specjalistycznych, mających
potwierdzić występowanie u ucznia zaburzeń dyslektycznych mogą składać:
rodzice (prawni opiekunowie), pełnoletni uczeń, nauczyciel, pedagog lub
psycholog szkolny, lekarze i inni.
2.
Wymagane jest załączenie do wniosku następującej dokumentacji:
- opinii nauczyciela polonisty lub pedagoga szkolnego ( z zaznaczeniem
rzetelnej informacji na temat znajomości przez ucznia zasad ortograficznych),
prac pisemnych lub zeszytów z języka Polskiego ( do wglądu),
- wyników badań lekarskich( neurologicznych, laryngologicznych,
okulistycznych) oraz badań psychologiczno  pedagogicznych, jeśli były
przeprowadzone,
- zgody rodziców ( prawnych opiekunów)  w sytuacji, gdy uczeń zgłasza się
sam i jest niepełnoletni
lub wniosek składa inna instytucja.
3. Uczniowie mogą być kierowani lub zgłaszać się na badania do poradni w ciągu
całego roku i powinno się to odbyć najlepiej co najmniej na dwa lata przed
ukończeniem przez nich danego etapu Edukacji.
Psychologiczne podstawy niepowodzeń szkolnych
5. Uczeń, który otrzymał z poradni opinię ze wskazaniami do prowadzenia ćwiczeń, powinien
wykonywać je systematycznie zgodnie z instruktażem otrzymanym w poradni pod opieką
nauczyciela języka polskiego, pedagoga szkolnego lub innej osoby prowadzącej terapię przez
co najmniej 1 rok i dostarczyć na kontrolne badanie w poradni dokumentację przebiegu terapii (
ocenę prowadzącego materiały).
6. Uczeń dyslektyczny powinien być oceniany zgodnie ze wskazaniami poradni, zawartymi w
opinii psychologiczno  pedagogicznej.
7. Opinia jednoznacznie stwierdzająca występowanie u ucznia dysleksji rozwojowej powinna
być respektowana na każdym etapie Edukacji  do szkoły ponadgimnazjalnej włącznie.
Zachowuje ona jednak moc tylko w przypadku , gdy uczeń prowadzi systematyczne ćwiczenia
w pisaniu. Praca samokształceniowa powinna być okresowo kontrolowana przez nauczyciela
języka polskiego , pedagoga szkolnego lub osobę prowadzącą terapię.
8. Wszelkie prace pisemne oraz egzaminy sprawdzające ( z języka polskiego, języka obcego
oraz innych przedmiotów) ucznia dyslektycznego, który posiada jednoznaczną diagnozę winny
być oceniane za treść, przy czym błędy wynikające z zaburzeń dyslektycznych nie mogą
stanowić podstawy do obniżenia oceny, która jest wieloaspektowa; uwzględnia się przy jej
sporządzaniu szeroki zakres wiadomości i umiejętności określonych programem nauczania.