ostawy
Student.bg.univ.gda.pl
Zagadnienie postaw leży w obszarze zainteresowań wielu dyscyplin naukowych takich jak:
psychologia, socjologia i pedagogika. Z tego też powodu termin postawa jest wieloznaczny.
Najogólniej można wyróżnić trzy grupy definicji postaw:
" definicje nawiązujące do tradycji behawiorystycznej  zwracają szczególną uwagę na
zachowanie osobnika, na jego relacje wobec przedmiotów świata zewnętrznego, a w tym
przedmiotów społecznych. Nie chodzi tu o jakiekolwiek przypadkowe zachowania się, lecz o
zachowania powtarzające się i konsekwentne to znaczy, które pojawiają się ilekroć występuje
dana sytuacja czy dany przedmiot i które co więcej są do siebie podobne.
" definicje nawiązujące do koncepcji socjologicznej  to określony, względnie trwały stosunek
emocjonalny lub oceniający do przedmiotu lub dyspozycja do występowania takiego stosunku,
wyrażająca się w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych.
" definicje nawiązujące do teorii poznawczych w psychologii  postawa to nie tylko określone
zachowanie czy stosunek oceniający lub emocjonalny wobec danego przedmiotu, lecz
również odnoszące się do niego elementy poznawcze.
Według Stanisława Miki, postawa to względnie trwała struktura procesów poznawczych,
emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się określony stosunek wobec danego
przedmiotu. Definicja ta wymaga jednak komentarza:
zawsze istnieje jakiś przedmiot postawy. Zgodnie z powyższą definicją nie ma postaw, które
nie odnosiłyby się do jakiegoś przedmiotu, z tym, że mogą to być zarówno przedmioty
fizyczne, jak i społeczne. Psycholog społeczny interesuje się raczej przedmiotami
społecznymi i stąd bada raczej postawy wobec tego rodzaju przedmiotów (co podkreśla
dodanie do terminu postawy przymiotnika  społeczne"). Przedmiot, do którego odnosi się
postawa, niekoniecznie musi mieć charakter indywidualny, często są to przedmioty o
charakterze zbiorowym czy klasy przedmiotów.
w powyższej definicji nie podkreślono oddzielnie sprawy oceniania przedmiotu postawy, a to
dlatego, że skoro mowa o procesach poznawczych, to wśród nich czołowe miejsce zajmują
przekonania, z których co najmniej część to nic innego jak oceny.
postawa zawsze zawiera wszystkie wspomniane elementy, trudno bowiem wyobrazić sobie
przeżywanie tylko uczucia wobec przedmiotu postawy czy samej tendencji do zachowania
wobec niego, bez innych elementów składających się na postawę, a więc procesów
poznawczych. Nie znaczy to oczywiście, że postawa zawsze prowadzi do zgodnych z nią
zachowań.
stosunek, który wyraża się w postawie zawsze ma jakiś kierunek (znak) i określoną wielkość
(siłę). Stosunek do przedmiotu postawy nie musi wyrażać się w postaci jednego rodzaju
emocji  możemy odczuwać radość, gdy przedmiot postawy coś zyskuje, na przykład, gdy
wygrywa nasza ulubiona drużyna, natomiast możemy odczuwać smutek, gdy ona przegrywa.
Mamy tu do czynienia z różnymi jakościowo stanami emocjonalnymi, natomiast (biorąc
oczywiście pod uwagę sytuacją, w której to się dzieje  sytuację odzwierciedlaną w procesach
poznawczych) w obu tych emocjach wyraża się podobny, pozytywny stosunek do przedmiotu
postawy.
mówiąc o postawie możemy mieć na myśli dwie odrębne, aczkolwiek ściśle ze sobą
powiązane sytuacje. W jednej z nich przedmiot pośrednio lub bezpośrednio pojawia się w
otoczeniu jednostki (nosiciela postawy) i powoduje ujawnienie się postawy. Jednostka
uświadamia sobie wówczas, jakie ma przekonania o przedmiocie, spostrzega go w określony
sposób, w zależności od sytuacji przeżywa charakterystyczne emocje, wreszcie występuje u
niej tendencja do określonego zachowania w stosunku do przedmiotu. Wiele naszych postaw
uaktywnia się dopiero wówczas, gdy pojawia się ich przedmiot, jednakże w okresach między
pojawianiem się danego przedmiotu, te postawy również istnieją, są one zawarte w mózgu
człowieka, w postaci utajnionej. Dlatego właśnie definiując postawę zwracamy uwagę nie tylko
na samą strukturę składających się na nią trzech rodzajów procesów, lecz również na
dyspozycję do występowania takiej struktury.
Dotychczasowe rozważania na temat postawy przedstawia rysunek:
elementy
poznawcze
tendencje do
zachowanie Przedmiot
POSTAWA
zachowania
postawy
stosunek
emocjonalny
Zarówno analiza pojęcia postawy, jak i tego, co się rzeczywiście mierzy badając postawy,
wskazuje, że postawa rozumiana jako struktura posiada szereg wymiarów.
http://student.bg.univ.gda.pl Postawy
2
Podział postaw T. Mądrzyckiego według cech:
Cechy postawy Rodzaje postaw
przedmiot moralne, społeczne, polityczne, religijne, rzeczowe, interpersonalne,
intrapersonalne
kierunek (znak) pozytywny, negatywny, neutralny
siła silne, słabe
złożoność pełne, niepełne
stopień złożoności intelektualne, uczuciowo-motywacyjne
stopień zawartości zintegrowane silnie, zintegrowane słabo
Wpływ czynników na związek zachowania z postawą według Wicker a. Czynniki te można
podzielić na dwie grupy:
1. Czynniki o charakterze osobowościowym:
inne postawy sprzeczne z daną postawą, której związek z zachowaniem go nie
interesuje,
motywy sprzeczne z daną postawą,
umiejętności werbalne  istotne, kiedy dana osoba nie potrafi właściwie w sposób
słowny przedstawić swoich rzeczywistych postaw,
umiejętności społeczne  z którymi wiąże się wiedza o zachowaniu w danej
sytuacji społecznej
2. Czynniki sytuacyjne:
obecności innych osób  hamowanie opinii,
przepisy dotyczące ról,
istnienie alternatywnych zachowań,
zmiany w poziomie ogólności przedmiotu postawy,
przewidywanie konsekwencji wydarzeń,
występowanie pewnych nie przewidywanych wydarzeń zewnętrznych, które
powoduje, że istniejąca postawa nie może być ujawniona.
Postawy można badać za pośrednictwem obserwacji większych ciągów zachowań o
charakterze motorycznym bądz
na podstawie różnorodnych danych werbalnych. W pierwszym
przypadku obserwujemy spontaniczne zachowanie wobec przedmiotu postawy i na ich podstawie
staramy się ustalić, jaki jest znak i siła postawy.
Badając postawy za pośrednictwem zachowań werbalnych analizujemy ich treść, jeżeli są to
wypowiedzi spontaniczne, bądz
zadajemy pytania o charakterze otwartym lub skategoryzowanym albo
też możemy posługiwać się skalami. Próbuje się również badać postawy za pomocą fizjologicznych
objawów emocji, a także technik projekcyjnych.
Kiedy mówimy o kształtowaniu i zmianach postaw, możemy mieć na myśli ukształtowanie
dotychczas nie istniejącej postawy, zmianę siły postawy czy zmianę znaku postawy. Wśród
psychologów społecznych nie ma pełnej zgodności, co do możliwości przekształcania i zmian postaw.
Do badania różnic w kształtowaniu i zmianach postaw można podchodzić w różny sposób na przykład
uwzględniając poznawczy, emocjonalny i behawioralny tor oddziaływania na postawy. W analizach
można wykorzystać dane pochodzące z badań opinii publicznej, z badań między kulturowych czy
wreszcie z badań eksperymentalnych. Biorąc pod uwagę bogactwo uzyskiwanych wyników najbardziej
przydatny do ich uporządkowania wydaje się być schemat:
społeczność
instytucja
grupa
grupa
przekaz
odbiorca
społeczna
kanał
społeczna
http://student.bg.univ.gda.pl Postawy
3
W warunkach naturalnych mamy do czynienia z następującymi nadawcami: rodzice, grupy
rówieśnicze, nauczyciele i środki masowego przekazu. Każdy z tych nadawców w jakimś stopniu
może wpływać na postawy odbiorców. Zasadniczą rolę w kształtowaniu postawy odgrywają rodzice,
zarówno ich postawy jak i stosowane przez nich środki wychowawcze wpływają na ukształtowanie
określonych postaw u ich dzieci, co powoduje, że niejednokrotnie postawy dzieci są podobne do
postaw rodziców. Ta stosunkowa łatwość kształtowania postaw i ich trwałości związana jest z dużą
zależnością dziecka od rodziców.
Jeżeli rozpatrywać będziemy cechy nadawcy to stwierdzimy, że w znacznym stopniu wpływają
one na skuteczność jego oddziaływania na postawy odbiorców. W początkowym okresie rozwoju
psychologii społecznej problem ten rozważano w kategoriach autorytetu ludzi emitujących dany
przekaz, w tym również autorytetu większości czy autorytetu opinii publicznej. Współcześnie mówimy
raczej o wiarygodności nadawcy. Nadawca wiarygodny to taki, którego odbiorca spostrzega jako
kompetentnego w dziedzinie, której dotyczy dany przekaz, jako człowieka, który umie przekazywać
treści związane z daną sprawą, między innymi posługuje się językiem wskazującym na wysoki poziom
kompetencji i wreszcie, którego intencje są spostrzegane jako pozytywne. Intencje nadawcy są wtedy
pozytywnie oceniane przez odbiorcę, gdy spostrzega on, że nadawca chce mu przyjść z pomocą, a
nie uzyskać przez przekonanie odbiorcy jakieś własne korzyści.
Natomiast odwrotnie, nadawca niewiarygodny to ten, który nie jest spostrzegany jako znawca
sprawy, której dotyczy przekaz, który nie ma odpowiednich umiejętności przekonywania, nie posługuje
właściwym językiem i którego intencje są podejrzane, a więc próbuje on coś uzyskać w wyniku
procesu przekonywania. Nadawca wiarygodny wywołuje w postawach odbiorcy zmiany pożądanym
przez siebie kierunku, natomiast nadawca niewiarygodny takich zmian nie wywołuje lub wywołuje
zmiany w kierunku przeciwnym niż zamierzony (efekt bumerangowy). Ocena wiarygodności nadawcy
zależy również od różnych czynników społecznych, politycznych i kulturowych. Intencje nadawcy
mogą być oceniane w zależności od tego, do jakiej grupy on należy: jeżeli jest to grupa własna, to
nadawca jest wiarygodny (szczególnie w zakresie intencji), jeżeli jest to grupa obca lub wroga  może
być on oceniany jako niewiarygodny. Wiarygodność nadawcy zależy również od tego, jak
spostrzegane są jego postawy, jeżeli są one zbliżone do postaw odbiorcy, to wiarygodność jego jest
wyższa niż wówczas, gdy są z nimi rozbieżne.
Jeżeli niewiarygodnemu nadawcy uda się nakłonić odbiorcę do zachowania się w sposób
pożądany przez nadawcę, wówczas zmiany wywołane przez niego w postawach odbiorcy będą
silniejsze, niż analogiczne zmiany wywołane w tej sytuacji przez nadawcę wiarygodnego.
Cechy przekazu wpływające na zmiany postaw. Analiza cech przekazu wpływających na
skuteczności jego oddziaływania na postawy odbiorców wykazała bardziej skuteczny przekaz
zawierający wniosek niż przekaz nie zawierający go. W zależności od wykształcenia i pierwotnej
postawy odbiorców bardziej skuteczny może być przekaz zawierający argumentację jednostronną
albo przekaz operujący argumentacją dwustronną. Gdy wykształcenie odbiorców jest podstawowe lub
średnie, a ich pierwotne postawy są pozytywne wobec sugestii zawartych w przekazie, skuteczny jest
przekaz jednostronny; natomiast gdy wykształcenie odbiorców jest wyższe niż średnie, a ich pierwotne
postawy są negatywne w stosunku do sugestii zawartych w przekazie, bardziej skuteczny jest przekaz
dwustronny. Przekaz dwustronny ma jeszcze tę zaletę, że uodparnia odbiorców na póz
niejsze wpływy
kontrpropagandy. W zależności od interakcji między pierwotną postawą a dwustronnością czy jedno-
stronnością argumentacji nadawca przekazu oceniany jest jako mniej lub bardziej wiarygodny.
To, które elementy przekazu wpłyną bardziej na postawy odbiorców, czy podane w nim jako
pierwsze czy podane jako ostatnie, zależy od szeregu czynników, między innymi od tego, czy sprawa,
której dotyczy przekaz, jest czy nie jest znana odbiorcy. Gdy sprawa nie jest mu znana, skutecznie
wpływa na jego postawy to, co jest w pierwszej części przekazu, natomiast gdy sprawa jest odbiorcy
znana, bardziej skutecznie oddziałuje póz
niejsza część przekazu.
Mimo sugestii, że bardziej skuteczne są przekazy apelujące do uczuć niż do rozumu,
początkowo stwierdzono w badaniach, że materiały budzące silne emocje, szczególnie emocje
negatywne, wytwarzają mniejsze zmiany w postawach niż materiały wywołujące średnie czy słabe
stany emocjonalne. Czynnikiem modyfikującym okazały się tu jednak cechy osobowościowe, takie jak
poziom lęku czy hipochondria. Osoby o niskim poziomie lęku najsilniej reagują (zmieniając postawy)
na przekazy wywołujące silne emocje, osoby o wysokim poziomie lęku zmieniają postawy przede
wszystkim pod wpływem przekazów wywołujących średni lub słaby lęk. Ocena wiarygodności
nadawcy materiałów wywołujących lęk zależy od poziomu lęku odbiorcy. Możemy uodpornić odbiorcę
na wpływy tekstów odwołujących się do emocji, jeżeli przed ich zadziałaniem podamy mu obiektywne
informacje o przedmiocie, w stosunku do którego chcemy wytworzyć u niego określone postawy.
Zależność między rozbieżnością przekazywanych treści i postawami odbiorców a zmianami
wywoływanymi przez dany przekaz zależy nie tylko od stopnia rozbieżności (twierdzi się, że im
bardziej rozbieżny jest przekaz, tym mniejsze wywołuje zmiany), lecz również od stopnia
wiarygodności nadawcy i zaangażowania się odbiorcy w sprawę, której dotyczy przekaz. Gdy
http://student.bg.univ.gda.pl Postawy
4
nadawca jest bardzo wiarygodny czy odbiorca słabo zaangażowany, to większe efekty powoduje
przekaz bardzo rozbieżny, i odwrotnie. Tylko znikomy procent odbiorców preferuje argumenty tylko
emocjonalne lub tylko racjonalne. Skłonność do wyboru argumentów racjonalnych wiąże się z takimi
cechami, jak wysoki poziom wykształcenia, poszukiwanie informacji o przedmiocie postawy,
dominacja i tolerancja.
Procesy zachodzące zarówno u odbiorcy, jak i jego cechy wpływają na to, jaki jest ostateczny
efekt zabiegów mających ukształtować czy zmienić jego postawy. To właśnie u odbiorcy pojawia się
dysonans poznawczy, związany z pojawieniem się przekazu, którego treść jest niezgodna z treścią
jego przekonań. Dysonans ten może być zredukowany w różny sposób, a jednym z nich jest zmiana'
dotychczasowej postawy. U odbiorcy pojawiać się może opór związany z faktem, że nadawca
próbując przekonać go do jednego poglądu na dany temat ogranicza jego swobodę wyboru.
Stwierdzono, że aktywne odbieranie danego przekazu wywiera większy wpływ na zmianę postaw u
odbiorcy niż odbieranie tego przekazu w bierny sposób.
Odbiorcy różnią się taką cechą, jaką jest podatność na perswazję. Osoby podatne na
perswazję łatwiej ulegają wpływowi najrozmaitszych przekazów niż osoby na nią niepodatne.
Podatność na perswazję łączy się z innymi cechami osobowości, takimi jak poczucie nieadekwatności
społecznej, zależność od sygnałów pochodzących z zewnątrz, od poczucia umiejscowienia kontroli i
poziomu samooceny ogólnej i szczegółowej.
Przypuszcza się, że podatność na perswazję jest wyuczona, a jej rozwój zależy od metod
wychowania stosowanych wobec odbiorców w dzieciństwie. Silna kontrola rodzicielska, wymaganie
posłuszeństwa, a także akceptacja dziecka przez rodziców powodują ukształtowanie się u niego silnej
podatności na perswazję i odwrotnie  słaba kontrola rodzicielska, brak wymagań powodują brak
podatności na perswazję. Można również przypuszczać, że z podatnością (w sensie ulegania innym)
łączą się pewne cechy, które są przynajmniej częściowo zdeterminowane genetycznie, jak inteligencja
i ekstrawersja-introwersja.
Jeżeli chodzi o związek między postawami a osobowością to w teorii psychoanalitycznej
tworzy się koncepcje osobowości, w których postawy traktowane jako ich ważne elementy. Do takich
koncepcji należą: koncepcja osobowości autorytarnej i dogmatycznej. Geneza kształtowania tych
rodzajów osobowości jest związana z surowym wychowaniem, które prowadzi do wytworzenia się u
wychowanków negatywnego stosunku do wychowawców. Wrogie uczucia ujawniają się w postaci
negatywnych postaw wobec grup mniejszościowych.
Istnieje wiele teorii kształtowania i zmian postaw. Większość z nich nawiązuje do określonych
teorii psychologicznych. Zgodnie z koncepcjami wywodzącymi się z teorii uczenia się, postawy można
kształtować i zmieniać stosując kary i nagrody o charakterze społecznym. Zgodnie z koncepcjami
wywodzącymi się z teorii poznawczych, kształtowanie i zmiana postawy polega na przekazywaniu
informacji dotyczących przedmiotu postawy, na oddziaływanie na uczucia, lub na prowadzeniu do
zmiany w zachowaniu. Każda taka zmiana wywołuje odpowiednie zmiany w innych elementach
postawy.
Koncepcje wywodzące się z psychologii głębi sugerują, że postawy spełniają funkcję
symptomów broniących ego. Wobec tego postawy można zmieniać stosując takie środki, jak
przyzwalająca katharsis czy bezpośrednia interpretacja, dzięki którym można wykryć u odbiorców
istnienie konfliktów wewnętrznych, uświadomić im je, a tym samym zmienić postawy będące ich
symptomami.
Bibliografia:
Stanisław Mika  Psychologia społeczna
Krystyna Maroszek, Ewa Dubowik, Ryszard Kościelak  Podstawy psychologii
http://student.bg.univ.gda.pl Postawy
5