KURS PEDAGOGICZNY - OPOLE




TEMAT : MINIMALIZACJA LĘKU PRZED NIEPOWODZENIEM
SZKOLNYM. MOJE DOŚWIADCZENIA, PROPOZYCJE,
REFLEKSJE.


Tym, co stanowi o szczególnym uroku młodości, co nadaje jej barwę i
intensywność przeżyć, są emocje. Pod względem formalnym wyróżniamy w nich
pobudzenie emocjonalne oraz znak emocji
emocje dodatnie i ujemne, to znaczy
przyjemne i przykre. Emocje różnią się jednak również pod względem jakościowym,
gdyż na przykład radość i miłość to nie to samo, jakkolwiek pobudzenie
emocjonalne może być zbliżone, a i znak emocji taki sam.
Te różne rodzaje emocji nazywamy uczuciami.
Zmiany w zakresie emocji, jakie pojawiają się w okresie dorastania, są wynikiem
zarówno przemian fizjologicznych, jak i jakościowo nowych możliwości umysłu,
związanych z myśleniem formalnym.
Natomiast emocje dziecka skupiają się na konkretnych sytuacjach
teraźniejszości, na jego działaniach i relacjach z innymi.
Lęk, gniew, wstyd, zazdrość, nienawiść to uczucia które mają znak ujemny i
często występują w okresie dorastania.
Lęki społeczne mają różną postać i nasilenie, występują między innymi w postaci
nieśmiałości, lęku przed niepowodzeniem, odpowiedzialnością, czy przyszłością.
Specyficzną kategorią lęków społecznych są lęki szkolne, których źródłem są
przede wszystkim interakcje nauczyciel-uczeń. Wskazują one na to, iż
ograniczanie autonomii uczniów przez nauczycieli, a przede wszystkim poniżanie
poczucia własnej godności uczniów są w większym stopniu lękotwórcze niż złe
oceny szkolne.

Trudności, na jakie natrafia w szkole współczesna młodzież, są przyczyną
powstawania lęku przed niepowodzeniem i są one różnorodne, a najważniejsze z
nich można ująć w trzy grupy.
Grupa pierwsza jest związana z wymaganiami dotyczącymi nauki szkolnej, z reguły
są to niepowodzenia w nauce ze wszystkimi ich konsekwencjami.
Grupa druga łączy się ze współżyciem i współdziałaniem społecznym na terenie
szkoły i obejmuje zarówno kontakty pomiędzy uczniami, jak i miedzy uczniami i
nauczycielami.
Grupa trzecia dotyczy wewnętrznych przeżyć ucznia, jego konfliktów
wewnętrznych, głównie światopoglądowych /głównie w procesie konfrontowania
nauki i wiary/.
Związane z tym moje doświadczenia, są nabyte w trakcie chodzenia mojego do
szkoły podstawowej i średniej oraz związane z obecną moją pracą z młodzieżą

Problemy szkolne z dwu pierwszych grup występują w ciągu całej kariery szkolnej
uczniów, a także wzajemnie się warunkują, bo niepowodzenie w nauce w znacznym
stopniu decyduje o zachowaniu społecznym ucznia i jego społecznym
niepowodzeniu. Z kolei niepowodzenie społeczne, którego wyrazem jest
nielubienie, niepopularność, obniża aktywność społeczną, wyzwala uczucie
niechęci do przebywania we wspólnej grupie, wskutek czego zmniejszają motywację
do nauki szkolnej.
Odnosząc się do grupy pierwszej, czyli do wymagań, za wyznaczniki niepowodzenia
w nauce, uważamy oceny szkolne. Mają one charakter społeczny /są stawiane przez
nauczyciela, w obecności innych uczniów/, dlatego stanowią bardzo silne
wzmocnienie pozytywne bądź negatywne.
Cierpią więc wskutek złych ocen szkolnych przede wszystkim uczniowie wrażliwi,
ambitni i uspołecznieni, zwłaszcza ci, których rodzice przywiązują dużą wagę do
ocen. Oceny szkolne nie mogą być wskaźnikiem dokładnym, ściśle mierzącym poziom
wiadomości i umiejętności ucznia. Oceny stawia nauczyciel i zawsze w pewnym
stopniu są one subiektywne, często młodzież zarzuca nauczycielom
niesprawiedliwość, brak ścisłych kryteriów. Dlatego ważne jest, aby nauczyciel
stawiał oceny w sposób jawny, krótko je uzasadniając.
Przyjmując oceny jako kryterium niepowodzenia w nauce, możemy wyróżnić
niepowodzenie obiektywne, polegające na uzyskaniu ocen niedostatecznych, i
niepowodzenie subiektywne, które polega na uzyskaniu ocen poniżej aspiracji
ucznia.
Rodzice, a zwłaszcza nauczyciele, interesują się zazwyczaj tylko obiektywnym
niepowodzeniem uczniów, jest ono niepożądane. Ważne jest też niepowodzenie
subiektywne, obniżające samoocenę ucznia.
Przyczyny niepowodzeń w nauce tkwią zarówno w środowisku rodzinnym, szkolnym,
jak i w samym uczniu. Przyczyny przynależne środowisku rodzinnemu dotyczą
warunków bytowych, kulturowych oraz wychowania.
Złe warunki bytowe najczęściej wywierają negatywny wpływ na naukę młodzieży
/złe odżywianie, brak miejsca do odrabiania lekcji/.
Większe znaczenie niż warunki bytowe mają dla nauki szkolnej młodzieży warunki
kulturowe w jakich wzrasta, wyznaczone przez wykształcenie i zawód rodziców
oraz ich potrzeby kulturowe. Ważne są też rodzicielskie ambicje, ich poglądy na
życie, na rolę wykształcenia i pozycję społeczną.
Nadmiar warunków kulturowych /książki, czasopisma, radio, telewizor, komputer/
powoduje znużenie , działa blokująco na aktywność młodego człowieka, co wpływa
na zwiększenie lęku /złe programy w telewizji, duża liczba godzin spędzonych
przed komputerem/.
Do warunków kulturowych zalicza się także uczestnictwo w imprezach
kuklturowych, takich jak koncerty, wystawy, przedstawienia. Młodzież
uczestniczy w tego typu imprezach najczęściej we własnym gronie, używa też
swego języka mówiąc, że musi się "odchamić". Często jednak potrzebuje zarówno
zachęty, jak i mądrego doradztwa w doborze imprez. Nadmiernie bowiem rozwinęła
się młodzieżowa pop-kultura, usuwając w cień bardziej ambitne propozycje.
Spośród wielu czynników zaliczanych do warunków wychowania najważniejsze wydaje
się więź emocjonalna, między członkami rodziny. Brak więzi emocjonalnej odbija
się niekorzystnie na rozwoju młodego człowieka

Zasadniczy wpływ na powodzenie czy niepowodzenie szkolne młodzieży mają także
warunki środowiska szkolnego, wśród których można wymienić warunki niezależne
od nauczyciela i od niego zależne.
Niezależne od nauczyciela warunki środowiska szkolnego są związane z programem
nauczania /przeładowanie, dobór treści/, metodami nauczania /uczeń często
traktowany jest jak przedmiot oddziaływań nauczyciela, odwołuje się on do
pamięci ucznia, a nie do jego wyobraźni i aktywności, nauka na ogół jest nie
ciekawa/, formami oddziaływania / zaliczyć tu należy zróżnicowany system nagród
i kar, w praktyce szkolnej przeważa system karania, budzący zniechęcenie i
lęk/, czynnikami natury organizacyjnej /liczba uczniów w klasie, rozkład
zajęć/.
Zależne od nauczyciela warunki środowiska szkolnego to cechy jego osobowości,
takie jak: właściwości poznawcze /inteligencja, wyobraźnia/, umiejętności
pedagogiczne, właściwości charakteru, duża odporność na stres, pogodne
usposobienie wraz z optymistyczną postawą życiową.

Odrębną grupę czynników środowiska szkolnego, częściowo zależnych od
nauczyciela, stanowią czynniki związane z klasą szkolną jako grupa. Tu istotne
znaczenie dla powstania niepowodzenia ma atmosfera w klasie i pozycja ucznia w
zespole klasowym.

Ważną grupą problemów szkolnych młodzieży, są problemy związane ze współżyciem
na terenie szkoły. Współżycie społeczne zależy w głównej mierze od tego, jak
szkoła wywiązuje się ze swojej funkcji wychowawczej. Niestety w tym zakresie
kształcenie nauczycieli pozostawia wiele do życzenia.

Oprócz warunków środowiska rodzinnego i szkolnego niepowodzenia szkolne
młodzieży zależą także, od warunków biologicznych młodzieży /sprawność
analizatorów, sprawność motoryki, przebieg dojrzewania, stan zdrowia/, wpływają
one na niepowodzenia w nauce przez ograniczenie sprawności bądź przez obniżenie
ogólnej dynamiki rozwoju, czynników częściowo biologicznych i psychicznych
/uzdolnienia, inteligencja, nadpobudliwość nerwowa/, czynników natury
psychicznej /motywacja szkolna-przekonanie młodzieży o pożytku z nauki,
dojrzałość społeczna, zainteresowania pozaszkolne/.

Szkoła ze swoim specyficznym systemem nauczania stwarza wiele sytuacji
lękotwórczych, ponadto niektórzy nauczyciele niesłusznie uważają, że lęk
mobilizuje. W rzeczywistości mobilizuje on tylko do pewnego stopnia, po czym
powoduje dezorganizację czynności, gdyż motywem działania staje się redukcja
napięcia lękowego. Uczenie się ma u takich uczniów charakter działania
obronnego, jest wymuszone przez zagrożenie. O negatywnym wpływie lęku na
uczenie powinni wiedzieć zarówno nauczyciele, jak i rodzice.

Istotne znaczenie dla sposobu przeżywania niepowodzenia szkolnego przez
młodzież i na wynikające stąd jej zachowanie ma stosunek rodziców, prawdziwym
nieszczęściem są fałszywe ambicje rodziców, popychające młodzież do wyboru
innej drogi kształcenia, niż byłaby dla nich odpowiednia.
W wyborze dalszej szkoły odgrywają nie tylko ambicje rodziców, ale również
wpływ kolegów, moda czy nawet bliskość takiej, a nie innej szkoły.

W innej grupie problemów szkolnych wpływających na lęk, czyli współżyciu i
współdziałaniu uczniów ze sobą oraz z nauczycielami, najbardziej stresujące
sytuacje które występują na płaszczyźnie stosunków uczeń-uczeń dotyczą
wyśmiewania się i ironicznych uwag kolegów podczas odpowiedzi na lekcjach oraz
atmosfery rywalizacji o stopnie, a także napięcia spowodowane rezultatem
znacznego zróżnicowania materialnego młodzieży.
Skrajnym przykładem zakłócenia stosunków pomiędzy uczniami jest odrzucenie
ucznia przez rówieśników, a niekiedy przez cały zespół klasowy.

Jednak bardziej stresujące niż relacje uczeń-uczeń są dla młodzieży relacje
uczeń-nauczyciel. Zasadniczym czynnikiem stresującym mogą być wypowiedzi
nauczycieli obniżające godność osobistą uczniów. Czasami stosunek nauczycieli
do uczniów trzeba określić jako wrogi, i wówczas ich ironiczne czy ośmieszające
uwagi skierowane do uczniów wynikają z ich skrywanej niechęci do nich.
Niejednokrotnie nauczyciele nie traktują dzieci i młodzieży jako godnych
szacunku, ale jako osoby zależne, których obowiązkiem jest podporządkowanie się
i posłuszeństwo.


Do trzeciej grupy problemów szkolnych młodzieży należy zaliczyć przede
wszystkim konflikty światopoglądowe. Mogą one powstać w wyniku rozbieżności
światopoglądowych, z którymi styka się młodzież.
Różne rodzaje problemów szkolnych, mogą się też odmiennie wyrażać, przyjmując
postać tzw. stresów szkolnych, kryzysów czy fobii.

Stresy szkolne są powszechnie przeżywane przez uczącą się młodzież. Stres jest
zespołem procesów w systemie nerwowym i całym organizmie, które są reakcją na
działanie bodźców lub różnego rodzaju sytuacji trudnych, niezwykłych,
przykrych, bolesnych. Stres niekorzystnie wpływa na sprawność umysłową /podczas
egzaminu uczeń nie potrafi rozwiązać prostych zadań, robi wiele pomyłek, plącze
się w wypowiedziach, zapomina, zacina się/. Często obserwuje się przyśpieszone
bicie serca, drżenie, pocenie się, plamy na twarzy i szyi. Typowymi stresorami
szkolnymi są egzaminy , klasówki, sprawdziany, różne sytuacje rywalizacyjne
między uczniami.

Kryzysy szkolne charakteryzują się stanami psychicznego załamania występują
tylko u poszczególnych uczniów. Powstają one najczęściej wskutek chronicznego
niepowodzenia szkolnego, narastają wraz z nim, a bezpośrednim czynnikiem
wyzwalającym je są konsekwencje niepowodzenia w nauce, jak repetowanie klasy,
wydalenie ze szkoły. Jest to kryzys wynikający z kumulowania się negatywnych
emocji, aż do ich gwałtownego wyładowania się.

Fobia szkolna jest silnym nie do opanowania lękiem przed szkołą.
U dzieci rozpoczynających szkołę, mechanizm fobii wiąże się zazwyczaj z lękiem
przed oddzieleniem od matki. U starszych dzieci fobia może przejawiać się w
lęku przed szkołą, wynikająca z kumulowania się niepowodzeń szkolnych.
Uczniowie tacy unikają szkoły, uciekają w choroby, wagarują.
Fobia może występować u szkolnych prymusów i polega wówczas na silnym lęku
przed utratą dotychczasowej, wyróżnionej pozycji.