Górnicze wyciągi szybowe
i ich kwalifikacja
Ze względu na wielkość lub funkcję, wyciągi szybowe dzielą się na:
- duże  o prędkości ruchu powyżej 4m/s i ciężarze użytecznym powyżej 50 kN,
- średnie - o prędkości i ciężarze użytecznym nie przekraczającym odpowiednio
4 m/s i 50kN,
- małe  dla których liczba osób w klatce nie przekracza 10, a prędkość i ciężar
nie przekraczają 2 m/s 20 kN.
Ze względu na intensywność ruchu, wyciągi szybowe dzielimy na dwie klasy:
- klasa I  dla której liczba cykli na dobę przekracza 100,
- klasa II - dla której liczba cykli na dobę nie przekracza 100.
Zabezpieczenia szybowe
Podstawowe zabezpieczenia stanowią wrota szybowe. Dlatego ich zamknięcie
i otwarcie regulują przepisy RMG z dnia 9 czerwca 2006 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie bhp&
Zabezpieczenia przed przypadkowym otwarciem wrót szybowych na
stanowiskach sygnałowych, z których jest prowadzona jazda ludzi, to wymóg
obecności klatki na poziomie. Warunek ten jest realizowany za pomocą łącznika
magnetycznego (nie wchodzi w skład sygnalizacji szybowej),przy zahamowanej
maszynie wyciągowej oraz uprawnieniu stanowiska sygnałowego. Dodatkowym
zabezpieczeniem jest stosowanie odpowiedniego rygla tzw. Rwr.
Jako zabezpieczenie szybowe traktuje się również wymóg malowania
elementów na przyszybiach na kolor czerwony. Wymogowi temu podlegają:
- wrota szybowe,
- otwierane ogrodzenia i osłony wlotów do rury szybowej,
- poręcze ochronne,
- dz
wignie sterownicze lub napędowe urządzeń przyszybowych.
Do zabezpieczeń szybowych należy również oświetlenie przyszybi.
Otwarcie wrót szybowych może być ręczne lub za pomocą zdalnie sterowanego
napędu takiego jak:
- grawitacyjnego, przez uchylenie jezdni wrót, wymuszone skokiem siłownika
o ruchu liniowym (pneumatyczne, elektryczne, elektrohydrauliczne),
- z silnikiem elektrycznym, który napędza przez przekładnię łańcuch połączony
z wrotami,
- z silnikiem elektrycznym liniowym, którego stojan ma formę
prostopadłościanu, a wirnik stanowi pas blachy aluminiowej przytwierdzony do
wrót szybowych. Moment liniowy wytwarzają prądy wirowe.
Podstawowe rodzaje sygnalizacji
Górniczy wyciąg szybowy musi być wyposażony w urządzenia
sygnalizacji szybowej, które obejmują następujące układy:
- zasilanie,
- sygnalizację jednouderzeniową ( bezpośrednia i pośrednia),
- sygnalizację alarmowa,
- sygnalizację do rewizji szybu,
- sygnalizację dla jazdy ludzi wraz sygnalizacją dla jazdy osobistej,
- sygnalizację pośpieszną  gotów dla wydobycia i jazdy ludzi,
- sygnalizację pomocniczą dla jazdy ludzi prowadzonej ze stanowisk
pomocniczych,
- sygnalizację dla wydobycia uruchamianą ręcznie lub automatycznie,
- sygnalizację ze stałych stanowisk rewizyjnych (wieża, zrąb, rząpie,
przyszybia),
- sygnalizację dla prac szybowych,
- sygnalizację dla opuszczania materiałów długich,
- blokowanie hamulca manewrowego maszyny wyciągowej,
- łączność lokalną pomiędzy stanowiskami sygnałowymi i maszyną
wyciągową.
Każdy rodzaj pracy wymaga włączenia odpowiedniego rodzaju
sygnalizacji i spełnienia określonych warunków:
- w maszynie wyciągowej musi być włączone zasilanie sygnalizacji,
- ustawienie przełączników i łączników w maszynie wyc. i na
głównym stanowisku sygnałowym musi być zgodne i potwierdzone.
Niezależnie od stanu przełączników i łączników zawsze działa:
- sygnalizacja alarmowa,
- sygnalizacja stacji nawrotu liny wyrównawczej,
- układ blokady hamulca manewrowego m.wyc.
- układ współdziałania urządzenia rejestracji sygnałów i stanów
 sygnalizacji szybowej.
Rodzaje sygnałów w sygnalizacji szybowej
Ze względu na skutek jaki powoduje dany rodzaj sygnalizacji, sygnały dzielimy
na:
- wykonawcze:
Sygnały jednouderzeniowe: nadawane nadajnikami wykonawczymi (NWk) z
głównych stanowisk roboczych i stanowisk rewizyjnych oraz nadajnika rewizji
szybu.
Sygnał  gotów : nadawany nadajnikiem NG zainstalowanym na głównych i
pomocniczych stanowiskach roboczych, liczba stanowisk jest zawsze parzysta
- porozumiewawcze:
jazda na wskazany poziom,
zapowiedz
jazdy na wskazany poziom,
zapowiedz
jazdy ludzi lub jazdy osobistej,
zapowiedz
jazdy z rannym,
zapowiedz
jazdy z materiałem wybuchowym oraz inne w zależności od potrzeb,
- alarmowe:
sygnał akustyczny uruchamiany przez dowolny nadajnik alarmowy (czas
trwania min 5 s),
przy odhamowanym hamulcu manewrowym w maszynie wyc. gdy nastąpi:
1. przerwanie obwodu blokady,
2. uruchomienie nadajnika  gotów lub sygnalizacji pomocniczej,
3. zadziałanie nadajnika kontroli stacji liny wyrównawczej LIW,
4. nie zamknięcie klapy skipu po odjez
dzie ze stanowiska,
5. zadziałanie łączników kontroli innych urządzeń.
- informacyjne:
sygnały optyczne np. otwarcie wrót, opuszczenie pomostu wahadłowego,
obecność klatki, gotowość pomocniczych stanowisk, jazda ludzi, rodzaj pracy.
SYGNALIZACJA SZYBOWA
Sygnalizację szybową stanowi zespół urządzeń technicznych służących do
przekazywania umownych sygnałów akustycznych i optycznych między
stanowiskami sygnałowymi (miejscem w szybie podczas rewizji i robót
szybowych) oraz maszyną wyciągową.
Dodatkowymi zadaniami sygnalizacji szybowej są blokady w układzie
sygnalizacji, sterowania maszyny wyciągowej oraz urządzeń przyszybowych
i technologicznych.
Stanowiska sygnałowe: są to miejsca technologiczne związane z pracą wyciągu
szybowego i wyposażone w urządzenia do nadawania sygnałów, łączności
szybowej, blokad i sterowania urządzeniami przyszybowymi.
Stanowiska sygnałowe (robocze) dzielą się na:
- główne nadszybia lub zrębu w wyciągach dwunaczyniowych,
- główne na podszybiach wyciągów dwunaczyniowych,
- główne na wszystkich przyszybiach wyciągów jednonaczyniowych,
- pomocnicze na pomostach wsiadania i wysiadania ludzi ( górny pomost J.L.,
dolny pomost J.L.).
Podczas wykonywania rewizji wyciągu szybowego oraz podczas robót
szybowych, sygnały są nadawane z naczynia wydobywczego lub
z odpowiedniego stanowiska. Są to tzw. stanowiska rewizyjne, które dzielą się
na:
- stałe  np. na wieży lub w rząpiu oraz na stanowiskach do kontroli lin, naczyń,
- ruchome na naczyniach (URNS, Echo...)
- w szybie  linka sygnałowa.
PRZYSZYBIA WYCIAGÓW KLATKOWYCH
Urządzenia załadowcze po stronie zapychania:
- pomost wahadłowy (na podszybiach),
- zapora szybowa,
- zapora rozdzielcza,
- hamulec torowy,
- urządzenia zapychające.
Po stronie wypychania:
- pomost wahadłowy,
- zapora wsteczna lub zapora koszowa,
- wyciągacz wozów.
Wszystkie przyszybia wyposaża się we wrota szybowe. Wrota muszą mieć
zamknięcie mechaniczne za pomocą rygla, uniemożliwiające otwarcie wrót
podczas nieobecności klatki na poziomie. Zamknięcia powinny umożliwiać
zamykanie lub otwieranie wrót z piętra klatki bez stosowania specjalnych
narzędzi.
Rozpoczęcie załadunku lub rozładunku klatki może się odbywać po ustawieniu
klatki na poziomie (obecność klatki).
Podczas JL nie mogą być uruchomiane żadne urządzenia załadowcze, oprócz
pomostów wahadłowych.
Przestawianie pięter klatki może się odbywać:
- podczas JL  wyłącznie przy zamkniętych wrotach i podniesionych pomostach
wahadłowych,
- podczas transportu - przy otwartych wrotach i podniesionych pomostach
wahadłowych.
W przypadku zaniku zasilania zapory szybowe, hamulce torowe powinny się
samoczynnie zamknąć, a wrota szybowe muszą zastać w pozycji otwartej.
Ponowny dopływ zasilania nie może spowodować samoczynnego ruchu tych
urządzeń.
Codzienną rewizję urządzeń przyszybowych wykonuje sygnalista.
Przyszybia wyciągów skipowych
Załadunek urobku do skipów odbywa się objętościowo lub wagowo.
Sposób objętościowy może być realizowany przez odliczanie wozów
opróżnianych w wywrocie lub przez pomiar poziomu napełnienia zbiornika
odmiarowego.
Sposób wagowy może być realizowany przez pomiar wagą taśmową lub pomiar
wagi brutto zbiornika odmiarowego wraz z urobkiem.
(str. 127)
Zagrożenia przy eksploatacji sygnalizacji szybowej
- porażenie prądem elektrycznym,
- wybuch metanu lub pyłu węglowego,
- pożarowe,
- zatrucia gazami lub uduszenia w atmosferze beztlenowej,
- wynikające z rodzaju medium zasilającego urządzenia,
- urazy od ruchomych lub wirujących elementów maszyn,
- urazy na drogach dojścia i na stanowisku pracy,
- upadek z wysokości,
- hałas, zapylenie.
JAZDA OSOBISTA
Jazda osobista to jest taki rodzaj jazdy ludzi wyciągiem szybowym, w którym
sygnalista sam lub z upoważnionymi do tego osobami opuszcza lub udaje się
poziom na którym nie ma innej osoby upoważnionej do nadawania sygnałów.
Jazdę osobistą można prowadzić z uprawnionych do tego stanowisk po
spełnieniu następujących warunków:
- zapowiedz
jazdy osobistej musi nastąpić przy obecności klatki na danym
poziomie,
- jazda musi być potwierdzona przez maszynistę wyciągowego,
- jazda musi się odbywać przy załączonej sygnalizacji  jazda osobista
- wyłączenie sygnalizacji dla jazdy osobistej w maszynie wyc. może nastąpić po
zgłoszeniu o rezygnacji z niej przez sygnalistę po dojechaniu na dany poziom 
rezygnacja taka może mieć miejsce tylko przy obecności klatki na tym
poziomie.
Po uprawnieniu przełącznikiem PD głównego stanowiska sygn. na nadszybiu
i ustawieniu łącznika A
ZJL w pozycji  jazda osobista , a łącznika A
Pt w pozycji
 jazda ludzi następuje zapalenie sygnalizatorów optycznych jazdy osobistej
w maszynie wyc. i na stanowiskach sygnałowych.
Na stanowisku sygnałowym świeci zielona lampa blokady (LBl), która musi być
dobrze widziana z klatki.
Po nadaniu sygnału, sygnalista zajmuje miejsce w klatce, zamyka wrota
szybowe. Następuje zadziałanie przekaz
nika pomocniczego dla jazdy osobistej
PkPJO na czas 30 s.
Po czasie 30 s następuje odblokowanie hamulca manewrowego, co umożliwia
rozpoczęcie jazdy.
Sygnalista ma możliwość przedłużenia czasu zablokowania hamulca
manewrowego w maszynie wyc. o kolejne 30 s przez uruchomienie łącznika
blokady jazdy osobistej dostępnego z klatki. To samo dotyczy użycia innego
elementu przerywającego obwód blokady.
Postępowanie sygnalisty podczas jazdy ludzi
Każda jazda ludzi musi być zapowiedziana w nstp. sposób:
- w wyciągach szybowych mających na stanowiskach przełączniki
zapowiadające JL. rozpoczęcie i zakończenie JL. zapowiada się za pomocą tych
przełączników,
- jeżeli na stanowiskach nie ma ww. przełączników, to sygnaliści przed
nadaniem sygnału zapowiadającego JL. informują telefonicznie maszynistę
wyciągowego lub sygnalistę na stanowisku głównym o zamiarze prowadzenia
JL.
- zamiar prowadzenia jazdy osobistej z nadawaniem sygnałów wykonawczych
ze stanowiska sygnałowego dodatkowo zapowiada się sygnałem  jazda
osobista (umowny sygnał jednouderzeniowy).
Ponadto sygnalista powinien:
- założyć bramki w piętrach klatki (przy zał. sygn. JL)
- sygnalista na stanowisku pomocniczym zgłasza gotowość do właściwego
sygnalisty głównego, a ten osobie dozoru nadzorującej j.l.
Sygnalista odpowiada za zachowanie porządku i dyscypliny, a w szczególności
za:
- zachowanie kolejności przy wsiadaniu i wysiadaniu ludzi z klatki,
- aby wsiadanie odbywało się od strony sygnalisty,
- aby liczba osób nie przekroczyła dopuszczalnej dla pietra klatki,
- aby jadący nie mieli przy sobie niebezpiecznych, ciężkich i długich
przedmiotów ....
Zakończenie jazdy ludzi sygnaliści na stanowiskach pomocniczych powinni
zgłosić sygnaliście głównemu, a ten osobie dozoru nadzorującej JL.
Sygnalista zobowiązane jest odmówić prowadzenia JL gdy:
" urządzenie wyciągowe nie ma zezwolenia na prowadzenie JL,
" jazda nie może być prowadzona do i z poziomów nie wymienionych
w zezwoleniu,
" w razie niedostosowania się jadących do jego poleceń,
" gdy inne piętra klatki są załadowane urobkiem lub materiałem.