WYKONYWANIE RENTGENOGRAFII
31-10-2014
BADANIE KOŚCI KOC
CZYNY GÓRNEJ
Wskazania do badania kości kończyny górnej stanowią wszelkie zmiany, stwierdzone przy
bbadaniu klinicznym wrodzone lub nabyte nieprawidłowości tej okolicy lub dolegliwości
nasuwające podejrzenie w kierunku tych nieprawidłowości. Powodem skierowania na badania
może być ból kończyny, zaburzenia czynności stawów i mięśni, zniekształcenie kończyny, przebyty
uraz, swoiste i nieswoiste zmiany zapalne, zmiany zwyrodnieniowe kości i stawów itd.
Przeciwwskazania do badania kości kończyny górnej w zasadzie nie istnieją. Jedynie w pewnych
przypadkach ciężki stan chorego może utrudniać lub uniemożliwiać badanie.
Przygotowanie chorego polega na obnażeniu okolicy badanej, przy badaniu przedramienia często
wystarcza dostateczne podwinięcie rękawa. Należy usunąć z okolicy wszystkie ozdoby (branzolety,
zegarki, pierścionki).
Ochrona polega na osłanianiu płatami gumy ołowiowej tułowia i gonad. Szczególne znaczenie ma
ochrona podczas zdjęć kończyny górnej wykonywanych w pozycji siedzącej. Gdy chory siedzi przy
stole do zdjęć układa kończynę badaną na kasecie leżącej na stole, to padające od góry promienie
mogą przenikać przez stół i padać na dolną część tułowia i gonady chorego.
Podczas wykonywania takiego takiego zdjęcia należy pod kasetę, bezpośrednio na stole, umieścić
płytkę ołowiową, a chorego ubrać w fartuch z gumy ołowiowej.
UA
OŻENIA W OBR
BIE KOŚCI KOŚCZYNY GÓRNEJ
A. UA
OŻENIA W OBR
BIE STAWU A
OKCIOWEGO
1) ZDJ
CIE DA
ONIOWO-GRZBIETOWE (AP) STAWU A
OKCIOWEGO
Anatomia:
" dalszy koniec kości ramiennej,
" nadkłykcie przyśrodkowy i boczny kości ramiennej
" główka kości ramiennej
" bloczek kości ramiennej
" bliższy koniec kości promieniowej
" wyrostek łokciowy kości łokciowej
" bliższy koniec kości łokciowej
Wskazania:
" jest to zdjęcie podstawowe i powinno być wykonywane w każdej serii badań
radiologicznych
" jeżeli stwierdzone zostaną jakiekolwiek nieprawidłowości, może być wskazane wykonanie
zdjęć w projekcjach uzupełniających
Ułożenie chorego:
" chory siedzi na niskim stołku bokiem przy stole
" ręka leży wyprostowana na stole, powierzchnią dłoniową zwrócona ku górze (AP)
" staw łokciowy musi być całkowicie wyprostowany
" ramię i przedramię musi przylegać całkowicie powierzchnią tylną do kasety
" jeżeli stół jest za niski należy podłożyć pod staw podkładkę odpowiedniej grubości
" najczęstrze błędy: ręka ułożona grzbietem do lampy, staw łokciowy nie jest ułożony na
poziomie stawu ramiennego
Unieruchomienie:
" woreczek z piaskiem położony na przedramieniu
Kaseta:
" 18x24 ułożona poprzecznie i dzielona
" literka w położeniu normalnym
" szpara stawowa ułożona na środku kasety
Promień środkowy:
" projekcja prostopadła
" promień główny trafia 2cm poniżej środka linii łączącej nadkłykcie kości ramiennej
" promień przebiega od przodu ku tyłowi przez szparę stawową
" jeżeli wskutek zesztywnienia stawu nie można go całkowicie wyprostować, to promień
środkowy przebiego wzdłuż dwusiecznej kąta zawartego między ramieniem a
przedramieniem
Warunki techniczne:
" odległość lampa-kaseta (OF) 80-100cm
" bez kratki przeciwrozproszeniowej
" ekran drobnoziarnisty
" zdjęcie przy wstrzymanym oddechu
Ochrona:
" gonady i tułów osłonięte fartuchem ochronnym, ważne szczególne u dzieci
" pod kasetę kładziemy płytkę ołowiową
2) ZDJ
CIE BOCZNE STAWU A
OKCIOWEGO (PROMIENIOWO-A
OKCIOWE)
Anatomia:
" nadkłykcie kości ramiennej
" wyrostek łokciowy
" wcięcie bloczkowe kości łokciowej
" głowa kości promieniowej
" przednia podściółka tłuszczowa
Wskazania:
" jest zdjęciem podstawowym i powinno być wykonywane w każdej serii badań rtg łokcia
" jeżeli stwierdzone zostaną jakiekolwiek nieprawidłowości, może być wskazane wykonanie
zdjęć w projekcjach uzupełniających
Ułożenie chorego:
" chory siedzi na niskim stołku, bokiem przy stole
" staw łokciowy zgięty pod kątem prostym
" ramię i przedramię ułożone na stole, tak aby znalazły się na jednym poziomie ze stawem
ramiennym
" dłoń ustawiona prostopadle do powierzchni stołu
" kciuk ułozony tak, aby wskazywał w kierunku sufitu
" najczęstrze błędy: kciuk nie jest skierowany do góry, stawy ramienny i łokciowy nie są
ustawione na jednym poziomie
Unieruchomienie:
" woreczek z piaskiem ułożony na przedramieniu
Kaseta:
" 18x24 ułożona podłużnie do długiej osi ramienia lub przedramienia
" szpara stawowa ułożona na środku kasety
" literka odwrócona
Promień środkowy:
" projekcja prostopadła
" pada na staw łokciowy (nieco ku przodowi od nadkłykcia bocznego) i przebiega od strony
promieniowej ku stronie łokciowej
Warunki techniczne:
" odległość lampa-kaseta (OF) 80-100cm
" bez kratki przeciwrozproszeniowej
" ekran drobnoziarnisty
" zdjęcie przy wstrzymanym oddechu
Ochrona:
" gonady i tułów osłonięte fartuchem ochronnym, ważne szczególne u dzieci
" pod kasetę kładziemy płytkę ołowiową
Uwagi:
" należy upewnić się, czy chory przed rozpoczęciem ekspozycji nie nawrócił ręki
" ramię, łokieć i przedramię powinny znajdować się na tej samej płaszczyz
nie
 23-11-2014
Ogólne zasady przygotowania i ułożenia pacjenta
Wiele badań rentgenowskich wymaga specjalnego przygotowania poza pracownią i wyznaczenia
terminu badania. Wszystkie badania wymagają właściwego postępowania, aby jakość badannia i
szeroko pojęte dobro pacjenta nie były zagrożone
Większość badań narządów w obrębie jamy brzusznej i tworzących jej ściany żeber, kręgosłupa i
kości miednicy, wymaga oczyszczenia jelita grubego z mas kałowych i gazów. Cienie zawartości
jelita grubego mogą uczynić obraz rentgenowski całkowicie nieczytelny. W dniu poprzedzającym
badanie zaleca się lekkostrawną dietę lub też przyjęcie środków przeczyszczających. Termin
badania powinien być ustalany zgodnie z możliwościami organizacyjnymi zakładu radiologii, ale
musi często uwzględnić kolejność badań i odstęp czasu między nimi, a również cykle fizjologiczne
i stan chorego. Niektóre badania muszą być odłożone do czasu, aż stan pacjenta dostatecznie się
poprawi. I tak dla przykładu badania napromieniowujące jajniki powinny być wykonywane w
pierwszych dziesięciu dniach cyklu miesiączkowego, kiedy pacjentka najprawdopodobniej nie jest
w ciąży.
Przed wykonaniem zdjęcia pacjent powinien obnażyć badną część ciała, którą w wybranych
przypadkach przykrywa się prześcieradłem lub chustą. Faudy ubrania i znajdujące się w nim zamki
lub zapięcia dają dodatkowe cienie utrudniające interpretację zdjęcia.
Przed wykonaniem zdjęć czaszki i kręgosłupa szyjnego należy dopilnować, aby pacjent usunął
protezy zębowe, zdjął okulary, biżuterię lub perukę. Grube warkocze należy do zdjęcia
rozczesać.
Przed wykonaniem zdjęć ręki pacjent powinien zdjąć wszelkie ozdoby i zegarek. Przed
wykonaniem zdjęć klatki piersiowej należy zdjąć lub usunąć z pola zdjęcia korale, łańcuszki,
medaliki, itp. Długi włosy, bądz
warkocze należy upiąć na głowie.
W przypadku pacjentów z opatrunkiem zasłaniającym okolicę badaną decyzję o usunięciu
opatrunku podejmuje się w porozumieniu z lekarzem opiekującym się pacjentem.
Ułożenie osoby badanej do zdjęcia oraz projekcja są zazwyczaj typowe, co jest ważne do
prawidłowej interpretacji zdjęcia. Ze względu na stan i ograniczone możliwości chorego
wprowadza się często modyfikację ułożeń, pamiętając nie tylko o technicznej jakości obrazu lecz
także oszczędzając osobie badanej stresu i bólu, narażenia na promieniowanie i działanie
czynników chorobotwórczych.
Badanego układa się możliwie najwygodniej, stosując odpowiednie woreczki, podkładki i podpórki.
Bardzo przydatne są uchwyty pozwalające ustawić kasetę w dowolnym położeniu. Można także
zastosować taśmy uciskowe montowane na krawędziach blatu stołu.
Do badania małych dzieci stosuje się różne urządzenia, by unieruchomić dziecko. Badanie małych
dzieci i osób pobudzonych wymaga czasem zastosowania środków uspokajających, a nawet
płytkiego znieczulenia ogólnego.
Ważne jest poinformowanie pacjenta o istocie i przewidywanym przebiegu badania, o czynnościach
jakie będzie miał do wykonania i czasem na przykład w tomografii uprzedzenie o przewidywanych
ruchach aparatu. W badaniach wymagających aktywnego udziału pacjenta należy przećwiczyć z
pacjentem wybrane czynności.
Wiele czynności związanych z badaniem można wykonać jeszcze przed ułożeniem pacjenta. Na
przykład przy badaniach na stole rentgenowskim z kratką przeciwrozproszeniową można umieścić
wcześniej kasetę (detektor) w szufladzie, wycelować i ograniczyć wiązkę. Szybkie i sprawne
wykonanie wszystkich czynności ma duże znaczenie dla powodzenia badania, zwłaszcza przy
trudnych dla pacjenta ułożeniach, na przykład zdjecie kości skroniowej.
Zasadnicze elementy techniki badania
Do celów opisowych ciało ludzkie przedstawia się w pozycji stojącej z kończynami górnymi
zwisającymi po obu stronach tułowia, z głową i powierzchnią dłoniową rąk skierowaną do przodu.
Do określenia projekcji zdjęć wprowadza się kilka umownych osi, kierunków i płaszczyzn
głównych oraz pomocnicze płaszczyzny, linie i punkty topograficzne pozwalające na dokładną
orientację w przestrzeni.
W określaniu położenia narządów leżących w głębi ciała lub miejsca padania promienia
środkowego wiązki wygodnie jest posługiwać się wyznaczonymi na powierzchni ciała
pomocniczymi punktami topograficznymi i liniamii łączącymi te punkty. Są to przeważnie punkty
kostne o stałym umiejscowieniu (wcięcie szyjne, kąt mostka i wyrostek mieczykowaty, kolce
biodrowe przedni górny i tylny górny, górny zarys grzebienia biodrowego, górny zarys spojenia
łonowego, wyrostki kolczyste kręgów C7-Th i innych, zarys łuku żebrowego).
Na głowie opisuje się kilka swoistych dla tej części ciała linii i płaszczyzn. Najważniejsze to:
" płaszczyzna oczodołowo-uszna górna wyznaczona przez otwory słuchowe zewnętrzne i
brzegi nadoczodołowe,
" płaszczyzna oczodołowo-uszna środkowa biegnąca przez środki bocznych brzegów
oczodołów (boczne kąciki oczu) i otwory słuchowe
" płaszczyzna oczodołowo-uszna dolna (inaczej poprzeczna), przechodząca przez dolne
brzegi oczodołów i otwory słuchowe
Płaszczyzny te przecinając powierzchnie głowy, wyznaczają na niej odpowiednie linie.
Najczęściej wykorzystywanymi punkami topograficznymi na głowie są:
1) otwór słuchowy zewnętrzny
2) guzowatość potyliczna zewnętrzna
3) górny, dolny i boczny brzeg oczodołów
W przypadku kończyn punktami topograficznymi mogą być wszystkie dostępne w badaniu
palpacyjnym struktury kostne.
Podstawowe projekcje, ułożenia i pozycje
Zdjęcia rentgenowskie (rentgenogramy) wykonuje sie przeważnie w typowych rzutach, czyli
projekcjach. Wiąże się to z określonym ułożeniem osoby oraz badanej części ciała względem kasety
i odpowiednim kierunkiem przebiegu wiązki promieni rentgenowskich względem ciała i kasety.
Głównymi pojęciami używanymi w opisie wykonania zdjęć rentgenowskich są projekcja (rzut),
pozycja ciała i ułożenie.
Podstawowymi pozycjami do zdjęć są pozycje: stojąca, siedząca, leżąca na plecach, na brzuchu i na
boku prawym i lewym. Poza nimi stosowane są w badaniach specjalistycznych inne na przykład
pozycja kolankowo-łokciowa lub pozycja niskiego skłonu. Wiele z tych pozycji narzuca
zaplanowany przebieg promienia centralnego  poziomy lub ponowy.
Pojęcia takie jak projekcja lub rzut opisują kierunek i przebieg promienia centralnego w stosunku
do płaszczyzn lub osi badanego obiektu.
Zdjęcie w pozycji przednio-tylnej, czyli AP (od anterior-posterior). To zdjecie wykonane wiązką
promieni przebiegającą w kierunku strzałkowym od przodu ku tyłowi osoby badanej. Badany
zwrócony jest przodem do lampy, a tyłem do kasety lub detektora.
Projekcja tylno-przednia, czyli PA to projekcja, w której promień środkowy wiązki przebiega od
tyłu ku przodowi w płaszczyz
nie strzałkowej. Ze względu na rozbieżność wiązki promieni zdjęcia
uzyskiwane w projekcjach AP i PA różnią się między sobą.
Jeśli projekcja nie jest typowa i trudno ją rozpoznać na podstawie zdjecia, należy ją zanaczyć
na zdjęciu i w dokumentacji.
Przy zdjęciu bocznym prawo-lewym (czyli bocznym lewym) pacjent zwrócony jest lewym bokiem
do kasety, a prawym do lampy. Promień środkowy ma kierunek poprzeczny. Zdjecia boczne prawe
i lewe nie dają identycznych obrazów. Należy oznaczyć stronę na błonie, kładąc odpowiednio
literkę P lub L.
Jeśli promień centralny biegnie pod małym kątem do długiej osi badanego obiektu mówimy
wówczas o projekcji osiowej.
Projekcja, która nie jest projekcją AP, PA, boczną ani osiową, jest projekcją skośną.
Aby zmniejszyć rozbierzność wiązki obejmującą badaną okolicą, a tym samym zmniejszyć
powiększenie oddala się lampę od kasety (detektora), a obiekt badany ustawia się jak najbliżej
kasety (detektora).
28-11-2014
Do zobrazowania długości skośnie ustawionego do kasety odcinka stosuje się izometrię
Cieszyńskiego wykorzystywaną często w diagnostyce stomatologocznej. Przy założeniu, że wiązka
promieni jest równoległą, należy ją kierować prostopadle do dwusiecznej kąta zawartego między
długą osią badanego obiektu, a płaszczyzną kasety lub detektora.
W odniesieniu do struktur łukowatych (żebra, wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy) stosowane są
zazwyczaj projekcje styczna i ortoradialna. Określenie projekcja ortoradialna oznacza projekcję
zgodną z promieniem łuku krzywej, czyli prostopadłą do stycznej. Projekcja taka jest często
stosowana do zdjęć zębów.
Kolejność postępowania przy wykonywaniu zdjęcia
Decyzję o sposobie wykonywania zdjęcia podejmuje się na podstawie analizy problemu
diagnostycznego opisanego w skierowaniu i zawartych w nim zaleceń odnośnie do techniki
badania, wywiadu z pacjentem i oceny jego wydolności, przy jednoczesnym uwzględnieniu
możliwości technicznych aparatu rentgenowskiego.
Wszystkie podejmowane decyzje niezależnie od kolejności wykonywania pewnych czynności,
decydują o końcowym wyniku i wymagają dokładnej analizy.
W prostych przypadkach, kiedy przestrzenne stosunki w okolicy badanej są łatwe do odgadnięcia,
wystarcza zdjęcie w jednej projekcji, tak jak ma to miejsce przy ocenie zmian w stawach ręki, we
wstępnym ogólnym badaniu klatki piersiowej lub jamy brzusznej. W większości badań
rentgenowskich ortopedycznych i w pozostałych badaniach, które mają dokładniej obrazować
budowę ciała, stosuje się przynajmniej dwie projekcje najczęściej do siebie prostopadłe, a często
uzupełniane innymi projekcjami:skośnymi, stycznymi lub osiowymi.
W wyborze projekcji należy się kierować tym, aby:
" obiekt badany był widoczny w sposób typowy, co ułatwia jego ocenę,
" okolica badana znajdowała się możliwie jak najbliżej kasety lub detektora, co chroni obraz
przed tzw rozprojektowaniem, powiększeniem i nieostrością geometryczną,
" ułożenie do zdjęcia w wybranej projecji było wygodne dla pacjenta, co zapobiega
nieostrości ruchowej
Jedną z pierwszych decyzji, jaka musi zapaść w trakcie przygotowań do badania jest to, czy
promień centralny ma przebiegać pionowo, poziomo lub skośnie. Wiąże się to z wcześniejszym
wyborem projekcji.
Poziomy przebieg promnienia centralnego wybiera się
" przy zdjęciach wykonywanych rutynowo w pozycji pionowej będącej pozycją naturalną (np
zdjęcia klatki piersiowej)
" przy zobrazowaniu granicy płynu-gazu (zdjęcie zatok przynosowych, zdjęcia jamy
brzusznej przy niedrożności jelit),
" w trakcie badań narządu ruchu z fizjologicznym obciążeniem (zdjęcia kręgosłupa i stawów
kończyny dolnej)
" gdy stan pacjenta wymusza takie rozwiązanie (zdjęcie boczne kręgosłupa szyjnego u
pacjenta unieruchomionego leżącego na plecach).
Nietypowy przebieg promienia centralnego powinien być zawsze zaznaczony na zdjęciu.
Ponieważ przedmiotem badania jest określony narząd lub jego część, promień centralny powinien
być kierowany na środek badanej okolicy, a ta rzutowana na środek kasety. Wybór innego miejsca
celowania, np celowanie w najgrubszą i nie leżącą na środku okolicy badanej część narządu,
prowadzi do zbytecznego napromieniowania nie badanych okolic ciała.
Format kasety lub detektora dobiera się odpowiednio do wielkości okolicy badanej i powiększenia
obrazu. Z zasady powinien być to format najmniejszy z możliwych. Ma to znaczenie nie tylko ze
względów ekonomiczych, lecz także zmusza wykonawcę zdjęcia do skupienia i dokładności. W
przypadku obiektów małej wielkości mozna wykonać kilka zdjęć na jednej kasecie, które nie są w
danym momencie wykorzystane. Osłonę stanowią zazwyczaj arkusze gumy ołowianej.
Do niektórych zdjęć wykonywanych na stole kasete układa się na podpórkach, o określonym
nachyleniu. W innych przypadkach, np przy zdjęciach osiowych czaszki, kaseta może być
odchylona wraz ze stojakiem rentgenowskim.
Wybór odległości ognisko lampy-kaseta. Geometria układu lampa  pacjent  kaseta decyduje o
powiększeniu obrazu. Im większa odległości lampa-pacjent i im mniejsza odległość pacjent-kaseta,
tym powięksenie obrazu jest mniejsze (np podudzie).
W powiększeniu zawsze towarzyszy nieostrość geometryczną związana z wielkością ogniska
optycznego lampy rentgenowskiej. Im mniejsze ognisko, tym mniejsza nieostrość.
Dążąc do zmniejszenia nieostrości geometrycznej i powiększenia należy zwiększyć odległość
lampa-kaseta, ale ograniczeniem tegolm jest wielkość i czas ekspozycji oraz obciążalność lampy.
Odległość lampa-pacjent może być również rozpatrywana jako czynnik rzutujący na jakość
promieniowania docierającego do pacjenta lub kasety, ponieważ powietrze stanowi element filtra
własnego aparatu rentgenowskiego.
Kolejnym niezwykle ważnym dla zdolności rozdzielczej obrazu rentgenowskiego problemem jest
uniknięcie nieostrości ruchowej zamazującej obraz badanych struktur. Dąży się do tego przez
stosowanie krótkiego czasu ekspozycji, w czasie którego przesunięcie, a więc i zamazanie obiektu
badanego, będzie niewielkie.
Unieruchomienie badanej części ciała osiąga się przez:
" zastosowanie stabilnej pozycji ciała (należy przyjąć, że pozycja leżąca jest bardziej stabilna
niż siedząca, a siedząca bardziej stabilna niż stojąca)
" wybór łatwego dla pacjenta ułożenia i stosowanie odpowiednich podkładek lub podpórek
" odpowiednie poinstruowanie pacjenta i wydawanie mu poleceń odpowiednio do jego
możliwości
" wykonanie zdjęć tułowia przy wstrzymanej czynności oddechowej
" stosowanie woreczków i taśm uciskowych
" stosowanie specjalnych przyborów unieruchamiających
" zagwarantowanie pacjentowi spokoju i odpowiedniej temperatury pomieszczenia
" stosowanie środków uspokajających lub płytkiego znieczulenia ogólnego u pacjentów
pobudzonych
" wybór odpowiedniej fazy czynności oddechowej przy zdjeciach klatki piersiowej lub jamy
brzusznej u pacjentów nie kontrolujących świadomie tej czynności
Ponieważ nie wszystkie ruchy narządów mogą ulec zatrzymaniu na czas zdjecia (czynność serca,
perystaltyka jelit, itp), jedynym rozwiązaniem prowadzącym do ostrego zdjecia jest stosowanie
krótkich czasów ekspozycji. Na przykład klatkę piersiową należy badać przy czasie krótszym niż
0,1s.
Ograniczenie wiązki promieniowania
Wiązka promieni powinna obejmować okolicę badaną tak, aby było widoczne jej najbliższe
otoczenie (w tym tło). Eliminacja przesłoną np części miękkich otaczających badany staw może
pozbawić lekarza bardzo cennych informacji dotyczących zmian okołostawowych, zwapnień lub
gazu występującego śródtkankowo.
Idea ograniczenia pola naswietlenia pola do niezbędnego minimum wynika bezpośrednio z zasady
ALARA oraz zwłaszcza w przypadku badania większych obiektów, z troski o jakość fotograficzną
obrazu. Przejściu promieniowania przez materię towarzyszy powstawanie promieni rozproszonych,
które zmniejszają kontrastowość i rozdzielczość obrazu oraz zwiększają zadymienie, czyli
minimalną gęstość optyczną zdjęcia.
Oznaczenie zdjęć
Każde wykonane zdjecie powinno być oznakowane tak, aby było czytelne:
" informacje ogólne (nazwisko, imię pacjenta, data i miejsce badania, kolejny numer z księgi
badań)
" oznaczenia strony ciała
" informacje o przebiegu promienia centralnego (poziomym lub pionowym), czasie
wykonania zdjęcia (np od rozpoczęcia podawania środka cieniującego), kolejnym numerze
zdjecia w badaniu lub położeniu warstwy w tomografii
Oznaczenia powinny być jednoznaczne i umieszczone tak, aby były czytelne na zdjęciu
powieszonym na negatoskopie; jakby patrzeć na pacjenta od przodu lub jak przy zdjeciach
bocznych, od strony badanej.
Strona ciała powinna być zawsze oznaczana. Nawet narządy występujące zwykle po
określonej stronie, jak np serce, mogą mieć położenie nietypowe.
Zasada oceny technicznej radiogramu
Każde zdjęcie wychodzące musi być ocenione pod kątem poprawności technicznej. Stała kontrola
jest koniecznym warunkiem do osiągnięcia i utrzymania dobrej jakości badań.
Strony ciała oznacza się litrekami P (prawa) lub L (lewa) kładąc je odpowiednio przy brzegu kasety.
Znakowanie zdjęcia
" w położeniu normalnym  ułożenie anatomiczne, czyli AP - przednio-tylne
" w położeniu odwróconym  ułożenie nie anatomiczne, czyli PA - tylno-przednie
" pacjent w pozycji:
 stojącej  literka na górze filmu
 leżącej  literka na środku filmu
 siedzącej  literka na dole filmu