Boston  wybuch ładunków wybuchowych
Streszczenie
" Tłum jako zjawisko społeczne jest przedmiotem
zainteresowań przedstawicieli nauk humanistycznych:
socjologów, psychologów, ale również nauk ścisłych:
fizyków, architektów i innych. Ta przypadkowa, i z
zasady krótkotrwała, zbiorowość ludzi, pozbawiona
wewnętrznej organizacji, bez określonych norm i zasad
postępowania może w sytuacji zarówno realnego, jak i
urojonego niebezpieczeństwa, reagować nagłym
wybuchem silnego, szybko rozprzestrzeniającego się
zbiorowego strachu. Zrozumienie zasad rządzących
tłumem umożliwia jego lepszą kontrolę oraz, w
przypadku rozpoczęcia się masowej paniki, skuteczne
przeprowadzanie akcji ratowniczych.
Psychologiczne problemy
ofiar, świadków i służb ratowniczych
 zachowanie w sytuacji zagrożenia
Paweł Rasmus
Zakład Psychologii Lekarskiej
Uniwersytet Medyczny w A
odzi
Do zdarzenia doszło o godz. 20:57 w miejscowości
Szczekociny
W tragedii zginęło łącznie 16 osób.
Rannych zostało 57 osób
Trudno jest oszacować konsekwencje
psychopatologiczne
Zdj. Szczekociny
Relacja ofiary:
 Około godziny trwało, zanim służby straży wyciągnęły nas. Ja, z
pasażerem obok, mieliśmy zaklinowane nogi. Trochę to trwało, było
ciężko tam operować, bo wagon był cały zgnieciony. Byliśmy, można
powiedzieć, w takiej małej symbiozie z sąsiadem po lewej stronie, bo
jak się ruszałem - to jego bolało, jak on się ruszał - to mnie bolało.
Musieliśmy się wspierać. Bardzo miłe było to, co robili współpodróżni,
którzy wyszli bez obrażeń - próbowali nam pomóc. Ale nie udawało się.
Krzyczeli do strażaków, aby o nas nie zapomnieli, że tutaj jesteśmy.
Obok były osoby, słyszeliśmy, w gorszym stanie. Gdzieś za ścianką
działową, z sąsiedniego przedziału. Życie na tyle szybko biegnie, że
pewnie zapomnę, ale jestem optymistycznie nastawiony
Piotr, pasażer pociągu z Warszawy do
Krakowa
Relacja świadka
 Wszyscy jak najszybciej pojechaliśmy na
torowisko. Widok był przerażający. Kłębowisko
blach, ciemność, krzyki ludzi... Ale trzeba było
zacisnąć zęby i ratować kogo się dało
Sławek Molenda, świadek zdarzenia
Relacja ratownika
 Chciałem ich wszystkich wyciągnąć, nie
dało się. Latałem jak opętany. Ściągnąłem
sobie bardzo dużo sprzętu i zaczęliśmy
ciąć kawałek po kawałku
strażak
Stres
" Stres jest zjawiskiem
biologicznym, stanowiącym
reakcję organizmu na jakiekolwiek
stawiane mu wymagania: fizyczne
lub psychiczne. Pojęciem stres
określa się wszystkie bodz
ce,
które zmieniają stopień gotowości
człowieka do działania. Osoba
odczuwająca stres jest pobudzona
emocjonalnie, ma przyspieszoną
akcje serca, wyższe ciśnienie
krwi, przyspieszony oddech,
odczuwa suchość w ustach, na
ciele pojawia się gęsia skórka,
następuje wzrost stężenia cukru
we krwi.
Strach
" Strach wiąże się z
odczuwaniem sytuacji
jako niebezpiecznej.
Szybko wygasa jeżeli
po wystąpieniu
bodz
ca, który go
wywołał, nie ma
przykrych skutków
jego działania. Strach
jest zawsze przed
czymś/kimś
Lęk
Lęk - emocjonalny niepokój,
mający swe z
ródło w
przewidywaniu
niebezpieczeństw; niejasny,
nieprzyjemny stan
emocjonalny,
charakteryzujący się
przeżywaniem obaw,
strachu, stresu i przykrości,
którym towarzyszy związana
z nimi, aktywacja lub
pobudzenie autonomicznego
układu nerwowego. Trudno
wskazać konkretną
przyczynę lęku.
Panika
" Panika (w psychologii) jest to nagły i nieoczekiwany
wybuch silnego i szybko rozprzestrzeniającego
się zbiorowego strachu, wywołanego najczęściej
urojonym lub wyolbrzymionym
niebezpieczeństwem, powodującego gwałtowną
ucieczkę, której towarzyszy zaćmienie
świadomości ulegających jej osób.
" Tłum (słownik) olbrzymia liczba ludzi
zgromadzonych razem, nie mająca
wewnętrznej organizacji ani powiązań.
Typowe miejsca w których łatwo o
wybuch paniki:
" Stadion sportowy, market, metro,
szkoła, szpital,
" Kino, teatr, hala koncertowa, kościół,
" Pociąg, statek, samolot
" Winda,
" Inne zabudowania
Sytuacje sprzyjające wybuchowi
paniki :Katastrofa
"
" Atak terrorystyczny
" Pożar
" Wypadki/urazy
" Powodzie
" Działania wojenne
" Niespodziewane
odgłosy (w
szczególności:
wystrzały, krzyk,
paniczne zachowanie
innych osób)
Inne sprzyjające warunki :
" Zła widoczność (noc, mgła, dym,)
" Złe warunki pogodowe (deszcz, śnieg,
niska/wysoka temperatura)
" Duża ilość ludzi
" Brak możliwości ewakuacji (dostępność
wyjść awaryjnych)
" Agresywny/ nieprzyjazny tłum
" Nerwowe zachowanie służb ratunkowych
Jak ludzie zachowują się w panice?
(z psychologicznego punktu
widzenia)
" Ludzie tracą poczucie czasu
" Ludzie tracą zdolność
samokontroli
" Ludzie nie reagują na polecenia
" Ludzie nie reagują na środki
perswazji
" Ludzie zachowują się
irracjonalnie
Jak ludzie zachowują się w panice?
(z socjologicznego punktu
widzenia)
" Ludzie są podatni na sugestie (zachowują się
tak samo jak inni ludzie w panice)
" Są skoncentrowani na tych samych rzeczach i
ideach
" Tłum daje poczucie siły
" Obawa przed konsekwencjami swych działań
jest słaba ryzyko bycia ukaranym jest mniejsze.
" Istnieje  My zamiast  Ja
" Tłum gwarantuje anonimowość i niewinność
Istnieją różne zbiorowe i
indywidualne reakcje
" G.Le Bon w swojej książce  Psychologia tłumu
pisze:  czowiek w tłumie nie jest sobą, staje się
podobny do tłumu
" G.W. Allport uważa że  człowiek w tłumie jest
jeszcze bardziej sobą
" Człowiek jest bliższy swojej ukrytej strukturze
osobowości
" Nie istnieje kontrola społeczna
" Odpowiedzialność jest podzielona pomiędzy
ludzi w tłumie
" Ludzie w około zachowują się tak samo
Istnieją różne zbiorowe i
indywidualne reakcje
" Za każdym razem kiedy ludzie manifestują
nienawiść istnieje wysokie
prawdopodobieństwo dopuszczenia się
linczu albo groz
nych demonstracji.
" Jeśli tłum jest zadowolony i
podekscytowany rośnie
prawdopodobieństwo ulicznej zabawy i
uroczystych obchodów
" Istotnym rozwiązaniem proponowanym w ramach
rozważania możliwości kontroli sytuacji związanych z
tłumem jest model FIST, zaproponowany przez Johna
Fruina, badacza zjawiska crowdingu. Na podstawie
obserwacji katastrof z udziałem tłumu, powstał skrót,
obejmujący najistotniejsze czynniki związane z
kontrolowaniem reakcji tłumu, którego kolejne słowa
stanowią rozwinięcie akronimu FIST.
" Force (ang. siła).
" Information (ang. informacja).
" Space (ang. przestrzeń).
" Time (ang. czas).
" Force (ang. siła). Z obliczeń prowadzonych w ramach
badań z zakresu nauk ścisłych wynika, że siła, z jaką
tłum pieszych potrafi oddziaływać na otoczenie to około
4500 N, czyli wystarczająco dużo, by zdeformować
metalową barierkę, albo zburzyć ceglaną ścianę. Należy
pamiętać, że z taką siłą tłum oddziałuje także na ludzkie
ciało przyparte do muru. Śmiercionośny potencjał
poruszającego się tłumu może zostać zminimalizowany
przy odpowiednim zaplanowaniu terenu lub budynku.
" Information (ang. informacja). Kluczową kwestią jest
przebieg informacji międzyinstytucjami odpowiedzialnymi
za bezpieczeństwo, a tłumem. Ważna jest zarówno treść
komunikatów, jak i sposób, w jaki są przekazywane. Do
tłumu należy mówić stanowczo, powoli i wyraz
nie.
Szczególnie istotne jest, by przedstawiciele służb
porządkowych zachowali spokój  panika wśród
funkcjonariuszy wzmaga niepokój uczestników tłumu,
czasem także stanowi główną przyczynę wystąpienia
paniki. Komunikaty muszą być jasne i krótkie, ponieważ,
jak wspomniano wyżej, możliwości poznawcze tłumu są
znacznie mniejsze, niż jednostki w sytuacji braku stresu.
Istotne jest również zwrócenie uwagi na ton, jakim
wydaje się komunikaty w tłumie. Osoba odpowiedzialna
za werbalne przekazywanie informacji musi zachować
spokój i bezwzględnie nie okazywać w swoich
komunikatach jakichkolwiek znamion strachu czy
niepewności.
" Space (ang. przestrzeń). Oddziaływanie na tłum poprzez
ergonomiczne podzielenie terenu na strefy przynależące
do poszczególnych wyjść ewakuacyjnych pozwala
zapobiec kolizji osób tworzących tłum i poruszających
się w przeciwnych kierunkach. Eliminuje także
chaotyczne poszukiwanie drogi ucieczki, które stanowi
najbardziej traumatogenny element fenomenu paniki w
tłumie.
" Time (ang. czas). Dzięki kontroli i wiedzy o przyroście
liczebności tłumu w czasie, łatwiej jest planować
potencjalny przebieg wydarzeń. Modyfikacje, takie jak
stopniowe wpuszczanie i wypuszczanie tłumu z danego
budynku lub terenu zapobiegają tworzeniu się zatorów,
opóz
niających ruch, a tym samym wzmagających panikę
w tłumie. Istotnym czynnikiem jest także rozplanowanie
czasu nadawania komunikatów oraz maksymalne
skrócenie czasu, w którym informacje przepływają od
personelu do tłumu.
Jak zapobiegać zjawiskowi paniki
w miejscu pracy?
" Zapewnić pracownikom bezpieczne stanowiska
pracy i umożliwić korzystanie ze sprawnego
sprzętu,
" Zapoznać personel z drogą ewakuacyjną i
sprzętem ratowniczo - gaśniczym,
" Informować i szkolić ludzi nt. postępowania w
stanach nagłych i sytuacjach kryzysowych
(szkolenie BHP z prawdziwego zdarzenia)
" Informować o każdych zaistniałych zmianach,
które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo.
" Przestrzegać ogólnej kultury bezpieczeństwa w
firmie.
Jak przeciwdziałać zjawiskowi
paniki w miejscu pracy?
" Powiadomić służby ratownicze (najlepiej Straż Pożarną)
" Szybka organizacja kierownictwa na wypadek zdarzenia
(formalne/nieformalne)
" Niezwłoczna i bezpieczna ewakuacja ludzi z miejsc
zagrożonych
" Informacje i komunikaty, polecenia powinny być
przekazywane spokojnie, krótko i rzeczowo
" Aktualna wiedza nt. zdarzenia musi być przekazywana
na bieżąco
" Należy stosować się do rozporządzeń i komunikatów
służb zarządzania kryzysowego, a także wykonywać
rozkazy osób koordynujących działania ratownicze
Najczęstsze przyczyny tragedii
" Niewiedza
" Brak umiejętności
" Brak specjalistycznego sprzętu
" Lekceważenie przepisów BHP
" Przecenianie własnych możliwości psychicznych
i fizycznych
" Niestosowanie się do komunikatów i poleceń
służb ratowniczych
" Zadbanie w pierwszej kolejności o dobra
materialne a nie o własne i cudze zdrowie i
życie.
Jak przeciwdziałać zjawiskowi
paniki ?
(miejscowe zagrożenie)
" Umożliwić natychmiastowe i bezpieczne
opuszczenie pojazdu albo budynku
Jak przeciwdziałać zjawiskowi
paniki ?
(miejscowe zagrożenia)
Efektywna akcja ratunkowa
Jak przeciwdziałać zjawiskowi
paniki ?
(agresywny tłum)
" Zadziałać impulsem szokowym
Jak przeciwdziałać zjawiskowi
paniki ?
(agresywny tłum)
" Rozdzielić tłum
Odizolować ludzi którzy manifestują strach, tak
aby ich zachowanie i emocje nie wywierały wpływu
na innych
Jak przeciwdziałać
zjawiskowi paniki ?
(agresywny tłum)
" Oddzielić od tłumu formalnych i
nieformalnych liderów.
Dobre Rady
(dom/praca)
" Sprawna instalacja gazowa, elektryczna,
wentylacyjna
" Detektory dymu, gazu, czadu
" Dobrze wyposażona i dostępna apteczka
pierwszej pomocy
" Segregator z najważniejszymi
dokumentami
" Gaśnica, latarka, koc, opatrunki (w torbie)
" Ubezpieczenie
Sposób na  cichego zabójcę
Dobre Rady
(w podróży)
 Nóż Życia
Zestaw
Ratunkowy
5 w 1
Literatura:
" Ellison J.M.(ed.), Integrative treatment of anxiety disorders,
American Psychiatric Press, Inc., Washington D.C. 1996.
" Rasmus P., Śmigielski J., Kocur J. Poziom lęku oraz wsparcie
społeczne w grupie strażaków Jednostek Ratowniczo  Gaśniczych
w A
odzi. Valetudinaria  Postępy Medycyny Klinicznej i Wojskowej
2008 (13) 1
" Hollifield M, Katon W, Skipper, Chapman T.: Panic disorder and
quality of life, The American Journal of Psychiatry, 1997
" Le Bon, Gustave (1895). "The Crowd: A Study of the Popular Mind".
Retrieved on November 15, 2005
" Elias Cannetti, Crowds and Power, Penguin, 1962
" Freud, Sigmund (1989) Group Psychology and the Analysis of the
Ego, trans. James Strachey. New York and London: W. W. Norton &
Company.
" Trendak W., Rasmus P. Reakcje psychologiczne
psychopatologiczne ofiar nagłych zdarzeń, katastrof i klęsk
żywiołowych  problemy terapeutyczne. Wojskowa farmacja i
medycyna 2008 (1) 1
" Aguirre B., Emergency evacuations, Panic and Social Psychology.
 Psychiatry , 2005, nr 68.
" Fruin J., The causes and prevention of crowd disasters,
http://www.crowdsafe.com/FruinCauses.pdf.
" Guerin B., Social Behaviors as Determined by Different Arrangements of
Social Consequences: Diffusion of Responsibility Effects With
Competition. The Journal of Social Psychology , 2003, nr 143.
" Helbing D., Farkas I., Vicsek T., Simulating dynamical features of escape
panic.  Nature , 2000, nr 407.
" Le Bon G.., Psychologia tłumu, Antyk, Warszawa 2003.
" Mawson A., Mass panic and social attachment, Ashgate Publishing Limited,
Padstow 2007.
" McPhail C., Blumer's Theory of Collective Behavior: The Development of a
Non-Symbolic Interaction Explanation.  The Sociological Quarterly , 1998,
nr 3.
" Silverman B., Badler N., Pelechano N., O'Brien K., Crowd Simulation
Incorporating Agent. Psychological Models, Roles and Communication,
http://works.bepress.com/barry_silverman/15/ 30.03.2012.
" Stott C. , Reicher S., Crowd action as intergroup process: introducing the
police perspective. European Journal of Social Psychology , 1998, nr 4.
" Reicher S., The Psychology of Crowd Dynamics [w:] M. Hogg, S. Tindale
(red.), Blackwell Handbook of social psychology: Group Processes,
Blackwell Publishers, Padstow 2008.