BEZPIECZEC
STWO PRACY 12/2003
dr JAN RZEPECKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
mgr ANNA SERAFIŃSKA
Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Nowy system
Nowy system
ubezpieczenia wypadkowego w Polsce
ubezpieczenia wypadkowego w Polsce
czeń ustalone zostały odrębne składki,
W artykule scharakteryzowano świadczenia z nowego systemu ubezpieczenia wypad-
z których tworzone są w ZUS odrębne fun-
kowego oraz zasady finansowania prewencji wypadkowej. Przedstawiono zasady różni-
dusze, w tym fundusz wypadkowy.
cowania stopy procentowej składki w poszczególnych etapach jej wprowadzania z wy-
Ustawa systemowa, poza okreS
leniem
szczególnieniem obowiązujących obecnie wysokości stóp procentowych składek.
zakresu podmiotowego osób podlegają-
cych ubezpieczeniu wypadkowemu okre-
New accident insurance system in Poland
S
la, iż stopa procentowa składek na ubez-
The article discusses benefits under the new workplace accidents insurance system and the rules
pertaining to the accident prevention financing. Moreover, the article presents the principles pieczenie wypadkowe jest zróżnicowana
underlying the differentiation of contribution rates at various stages of their implementation as
dla poszczególnych płatników i ustalana
well as the specification of the amounts of contribution rates now in place.
w zależnoS
ci od poziomu zagrożeń zawo-
dowych i skutków tych zagrożeń oraz wy-
bezpieczenie wypadkowe w Pol- wynagrodzeń* oraz akcja kontrolna prowa- nosi od 0,4 do 8,12% podstawy wymiaru
sce ma długoletnią tradycję. Wy- dzona przez organy inspekcyjne ZUS. Wy- składek. Ustawa weszła w życie z dniem
dzielone ubezpieczenie wypad- sokoS
ć składek, według taryfy składek usta- 1 stycznia 1999 r., z wyjątkiem m.in. arty-
kowe, którego wpływy stanowiły lonej na lata 1938  1940, wahała się w gra- kułu dotyczącego różnicowania stopy pro-
zróżnicowane składki funkcjonowało bo- nicach od 0,18% do 7,80%. centowej składek.
wiem w okresie międzywojennym a także Przez pierwsze lata po zakończeniu II W 2002 r. ubezpieczeniem wypadko-
w pierwszych latach po II wojnie S
wiato- wojny S
wiatowej, w zakresie ubezpiecze- wym objętych było ok. 12,8 mln osób ubez-
wej. Istotny wpływ na kształt tego ubez- nia wypadkowego obowiązywał stan praw- pieczonych, a wydatki z funduszu ubezpie-
pieczenia miała ustawa z 22 marca 1933 r., ny ustalony wspomnianą ustawą scale- czenia wypadkowego ZUS na S
wiadcze-
zwana ustawą scaleniową, która ujednoli- niową. W 1951 r. doprowadzono do całko- nia związane z wypadkami przy pracy,
ciła zasady ubezpieczenia społecznego, witego scalenia finansów ubezpieczeń spo- w drodze do i z pracy oraz choroby zawo-
w tym wypadkowego na obszarze całej łecznych i wprowadzenia jednej składki na dowe wyniosły 4,2 mld PLN [5]. Wydatki
Polski [1]. W zakresie ubezpieczenia wy- ubezpieczenie społeczne. te stanowiły ok. 4,4% ogółu wydatków
padkowego ustawa scaleniowa ujednoli- Po roku 1989 uznano w Polsce, że ko- z funduszu ubezpieczeń społecznych ZUS
ciła stan prawny w tym zakresie na terenie nieczne staje się wprowadzenie rozwiązań i wynosiły kwotę stanowiącą 0,5% PKB
całego kraju oraz wprowadziła wiele istot- polegających na ustalaniu zróżnicowanej Polski. Wydatki z ubezpieczenia wypad-
nych unormowań, jak: składki w zależnoS
ci od występowania kowego nie obejmowały S
wiadczeń rzeczo-
" wprowadzenie pojęcia  wypadek w za- w zakładzie ryzyka wypadków i chorób wych (w 100% były to S
wiadczenia pie-
trudnieniu , szerszego od pojęcia  wypa- zawodowych. Szczególną aktywnoS
ć niężne), a dominowały wS
ród nich S
wiad-
dek przy pracy , obejmującego także wy- w promowaniu takiego podejS
cia wykazy- czenia rentowe, tj. wydatki na renty z tytu-
padki w drodze do i z pracy wał Centralny Instytut Ochrony Pracy, gdzie łu niezdolnoS
ci do pracy (75%) oraz renty
" objęcie ochroną ubezpieczeniową został opracowany model zróżnicowanej rodzinne (13%).
skutków wywołanych chorobami zawodo- składki na ubezpieczenie wypadkowe. Od 1 stycznia 2003 r. obowiązuje nowa
wymi Model ten w ramach prac Instytutu został ustawa o ubezpieczeniu wypadkowym
" ujednolicenie finansowania ubezpie- eksperymentalnie sprawdzony w ponad z dnia 30 pax
dziernika 2002 r. [6]. Ustawa
czenia wypadkowego na terenie całego 800 przedsiębiorstwach o różnym profilu ta okreS
la:
kraju. działalnoS
ci [3].
" rodzaje S
wiadczeń z ubezpieczenia
W miejsce dotychczasowych trzech za- Reforma systemu ubezpieczenia wy- wypadkowego oraz warunki nabywania
kładów ubezpieczeń od wypadków, zlo- padkowego została zapowiedziana przez prawa do tych S
wiadczeń
kalizowanych w Poznaniu, Królewskiej ustawę z dnia 13 pax
dziernika 1998 r.
" zasady i tryb przyznawania S
wiadczeń,
Hucie i we Lwowie powstał jeden Zakład o systemie ubezpieczeń społecznych, ustalania ich wysokoS
ci oraz zasady ich
Ubezpieczeń Społecznych, dysponujący zwaną dalej ustawą systemową, która wpro- wypłaty
pięcioma podstawowymi funduszami ubez- wadziła m.in. podział ubezpieczeń społecz- zasady różnicowania stopy procento-
"
pieczeniowymi, w tym funduszem Ubez- nych na cztery następujące rodzaje ubez- wej składki na ubezpieczenie wypadkowe
pieczenia od Wypadków i Chorób Zawo- pieczeń: emerytalne, rentowe, chorobowe w zależnoS
ci od zagrożeń zawodowych
dowych [2]. i wypadkowe [4]. Na każde z tych ubezpie- i ich skutków
Wprowadzone zasady finansowania
* " zasady finansowania prewencji wypad-
Podstawę różnicowania składki dla poszczególnych
ubezpieczenia wypadkowego uwzględnia- kowej.
rodzajów działalnoS
ci stanowiły zarówno dotychcza-
ły elementy stymulujące działalnoS
ć pre- Ubezpieczeniem wypadkowym, zgod-
sowe jak i przyszłe wydatki ZUS na S
wiadczenia wy-
wencyjną zakładów pracy na rzecz bezpie- nie z nową ustawą, zostały objęte wypadki
padkowe oraz koszty administracyjne i inne. Składki
czeństwa i higieny pracy. Celowi temu słu- ustalone dla działalnoS
ci mogły być przez ZUS pod- przy pracy i choroby zawodowe. Wypadki
żyła zróżnicowana składka ubezpieczenio- wyższane i obniżane do ą25%, na podstawie tzw. jako- w drodze do i z pracy zostały wyłączone
S
ciowej oceny bezpieczeństwa pracy w zakładzie.
wa, ustalana procentowo od wypłacanych
z ubezpieczenia wypadkowego.
2
BEZPIECZEC
STWO PRACY 12/2003
składek na ubezpieczenie wypadkowe, Dla płatników składek zgłaszających
R
wiadczenia
przewidzianych w planie finansowym Fun- do ubezpieczenia wypadkowego co naj-
z ubezpieczenia wypadkowego
duszu Ubezpieczeń Społecznych na dany mniej 10 ubezpieczonych stopa procen-
rok budżetowy. Wymienione S
rodki mają towa składki na ubezpieczenie wypad-
Z ubezpieczenia wypadkowego, z tytu-
być przeznaczane na finansowanie działal- kowe jest zróżnicowana. Płatnicy skła-
łu wypadku przy pracy lub choroby zawo-
noS
ci związanej z zapobieganiem wypad- dek zostali przyporządkowani do okre-
dowej, przysługują:
kom przy pracy i chorobom zawodowym, S
lonych grup w zależnoS
ci od rodzaju
" zasiłek chorobowy, w wysokoS
ci
a zwłaszcza na: działalnoS
ci według Polskiej Klasyfika-
100% podstawy wymiaru składek, przysłu-
" analizy przyczyn i skutków wypad- cji DziałalnoS
ci (PKD), ujętej w rejestrze
gujący ubezpieczonemu od pierwszego
ków przy pracy, głównie wypadków S
mier- REGON podmiotów gospodarki narodo-
dnia niezdolnoS
ci do pracy
telnych, ciężkich i zbiorowych oraz cho- wej.
" S
wiadczenie rehabilitacyjne, w wyso-
rób zawodowych Zróżnicowanie składki odbywać się
koS
ci 100% podstawy wymiaru składek,
dla ubezpieczonego, który po wyczerpa- " upowszechnianie wiedzy o zagroże- będzie dwuetapowo. W pierwszym eta-
niach powodujących wypadki przy pracy pie, obejmującym okres od 1 stycznia
niu prawa do zasiłku chorobowego jest
i choroby zawodowe oraz sposobach prze- 2003 r. do 31 marca 2006 r., składka bę-
nadal niezdolny do pracy, a dalsze lecze-
ciwdziałania tym zagrożeniom dzie zróżnicowana jedynie na poziomie
nie lub rehabilitacja lecznicza rokują od-
" prowadzenie prac naukowo-badaw- działalnoS
ci, natomiast w drugim etapie
zyskanie zdolnoS
ci do pracy
czych mających na celu eliminację lub ogra-  na poziomie płatnika składek.
" zasiłek wyrównawczy dla ubezpieczo-
niczenie przyczyn powodujących wypadki Stopę procentową składki na ubezpie-
nego będącego pracownikiem, którego
przy pracy i choroby zawodowe. czenie wypadkowe, w zależnoS
ci od ka-
wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek
W celu realizacji przedstawionych za- tegorii ryzyka przypisanej do grupy dzia-
stałego lub długotrwałego uszczerbku na
pisów ustawy o ubezpieczeniu wypadko- łalnoS
ci, kategorie ryzyka i stopy procen-
zdrowiu
wym ZUS rozpoczął w br. działania doty- towe składki na ubezpieczenie wypad-
" jednorazowe odszkodowanie dla ubez-
czące wdrożenia i finansowania programu kowe ustala minister gospodarki, pracy
pieczonego, który doznał stałego lub dłu-
i polityki społecznej. Kategorię ryzyka
prewencji wypadkowej.
gotrwałego uszczerbku na zdrowiu
dla grupy działalnoS
ci ustala się w zależ-
" jednorazowe odszkodowanie dla
noS
ci od ryzyka okreS
lonego następują-
członków rodziny zmarłego ubezpieczo-
Zasady ustalania składki cymi wskax
nikami częstoS
ci (na 1 tys.
nego lub rencisty
ubezpieczonych):
" renta z tytułu niezdolnoS
ci do pracy na ubezpieczenie wypadkowe
" poszkodowanych w wypadkach
dla ubezpieczonego, który stał się niezdol-
Zgodnie z nowymi uregulowaniami przy pracy ogółem
ny do pracy wskutek wypadku przy pracy
prawnymi wysokoS
ć składki na ubezpie-
" poszkodowanych w S
miertelnych
lub choroby zawodowej
pracy
renta szkoleniowa dla ubezpieczone-
" w stosunku do którego orzeczono ce- czenie wypadkowe jest zróżnicowana i ciężkich wypadkach przy zawodowych
w zależnoS
ci od liczby osób ubezpieczo- stwierdzonych chorób
"
go,
nych przez płatnika składek oraz wystę- zatrudnionych w warunkach zagro-
"
lowoS
ć przekwalifikowania zawodowego
powania zagrożeń zawodowych i ich na- żenia.
ze względu na niezdolnoS
ć do pracy w do-
stępstw. Podstawowe zasady różnicowa- W okresie do 31 marca 2007 r. najniż-
tychczasowym zawodzie, spowodowaną
nia składki zostały okreS
lone w ustawie sza stopa procentowa składki ustalona dla
wypadkiem przy pracy lub chorobą zawo-
o ubezpieczeniu wypadkowym, a szcze- grupy działalnoS
ci nie może wynosić
dową
góły podano w rozporządzeniu ministra mniej niż 25% najwyższej stopy procen-
" renta rodzinna dla członków rodziny
pracy i polityki społecznej z dnia 29 li- towej. Przyjmując, że najwyższa stopa
zmarłego ubezpieczonego lub rencisty
stopada 2002 r. [7]. procentowa składki wynosi 3,86% pod-
" dodatek do renty rodzinnej dla siero-
Składka na ubezpieczenie wypadko- stawy wymiaru składek (dla grupy dzia-
ty zupełnej
łalnoS
ci  górnictwo i kopalnictwo surow-
we ustalana będzie na rok składkowy
dodatek
" pokrycie pielęgnacyjny
ców energetycznych ), najniższa stopa
obejmujący okres od 1 kwietnia danego
kosztów leczenia z zakresu
"
procentowa składki dla kilku grup dzia-
roku do 31 marca roku następnego.
stomatologii i szczepień ochronnych oraz
łalnoS
ci wynosi 0,97%.
Płatnicy składek podzieleni zostali na
zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne
Przepis dotyczący różnicowania skład-
dwie grupy:
(nie objętych refundacją z ubezpieczenia
zdrowotnego). " zgłaszający do ubezpieczenia wy- ki na poziomie płatnika składek wejdzie
padkowego nie więcej niż 9 ubezpieczo- w życie 1 kwietnia 2006 r. Utrzymane zo-
ZUS może odmówić przyznania S
wiad-
staną wówczas zasady obowiązujące
nych
czeń z ubezpieczenia wypadkowego
w pierwszym etapie, a ponadto będzie
w przypadku: " zgłaszający do ubezpieczenia wypad-
ustalana kategoria ryzyka dla poszcze-
kowego co najmniej 10 ubezpieczonych.
" nieprzedstawienia odpowiedniej do-
gólnych płatników składek w zależnoS
ci
Dla wszystkich płatników składek
kumentacji powypadkowej lub decyzji
od ryzyka okreS
lonego następującymi
zgłaszających do ubezpieczenia wypad-
Państwowego Inspektora Sanitarnego uzna-
wskax
nikami częstoS
ci (na 1 tys. ubez-
kowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych
jącej chorobę zawodową
stopa procentowa składki na ubezpiecze- pieczonych):
" nieuznania w protokóle powypadko-
nie wypadkowe jest taka sama i wynosi
" poszkodowanych w wypadkach
wym lub karcie wypadku, zaistniałego zda-
przy pracy ogółem
połowę najwyższej stopy procentowej
rzenia za wypadek przy pracy
ustalonej na dany rok składkowy dla grup
" poszkodowanych w wypadkach
" gdy protokół powypadkowy lub kar-
przy pracy S
miertelnych i ciężkich
działalnoS
ci. Stopy procentowe dla grup
ta wypadku zawierają stwierdzenia bezpod-
działalnoS
ci zostały okreS
lone w rozporzą- zatrudnionych w warunkach zagroże-
"
stawne.
dzeniu ministra pracy i polityki społecz- nia.
nej. Zgodnie z zasadami okreS
lonymi Wpływ wskax
ników częstoS
ci poszko-
w rozporządzeniu [9] (tabela) najwyższa dowanych w wypadkach przy pracy ogó-
DziałalnoS
ć prewencyjna
stopa procentowa składki wynosi obec- łem oraz S
miertelnych i ciężkich na usta-
nie 3,86%, a zatem płatnicy składek zgła- lenie kategorii ryzyka dla grupy działal-
i rehabilitacyjna
szający do ubezpieczenia społecznego nie noS
ci jest równy i wynosi po 25%, nato-
Ustawa o ubezpieczeniu wypadkowym więcej niż 9 ubezpieczonych opłacają od miast wpływ wskax
nika dotyczącego za-
uwzględnia finansowanie prewencji wy- 1 stycznia 2003 r. składkę w wysokoS
ci trudnionych w warunkach zagrożenia
padkowej w wysokoS
ci do 1% należnych 1,93% podstawy wymiaru składek (50%). jest dwukrotnie wyższy i wynosi 50%.
3
BEZPIECZEC
STWO PRACY 12/2003
Kategoria ryzyka będzie ustalana na pod- tegoria ryzyka ustalona dla płatnika skła- kowym zakres zadań tego ubezpieczenia
stawie danych przekazywanych przez dek będzie wyższa od kategorii ryzyka oraz zasady jego finansowania oparte na
płatników składek do odpowiednich od- ustalonej dla grupy działalnoS
ci, wskax
- zróżnicowanej składce zbliżają to ubez-
działów ZUS za trzy kolejne lata kalenda- nik korygujący będzie wyższy od 1, jeS
li pieczenie do rozwiązań funkcjonujących
rzowe. niższa, wskax
nik korygujący będzie niż- w wielu krajach Unii Europejskiej [8].
Dla każdego płatnika składek ustalo- szy od 1. Stopa procentowa składki dla Należy ponadto wskazać na niektóre
ny zostanie wskax
nik korygujący, przez płatnika składek będzie wynikała z prze- zasady przyjęte w Polsce, różniące je od
porównanie jego kategorii ryzyka z ka- mnożenia stopy procentowej ustalonej zasad stosowanych w ubezpieczeniu wy-
tegorią ryzyka ustaloną dla grupy dzia- dla grupy działalnoS
ci przez okreS
lony padkowym większoS
ci krajów Unii Eu-
łalnoS
ci, do której dany płatnik został za- dla niego wskax
nik korygujący.
ropejskiej. Należą do nich m.in.:
liczony. Zgodnie z ustawą o ubezpiecze- wyłączenie
" pracy wypadków w drodze do
niu wypadkowym, w okresie od 1 kwiet- i z z ubezpieczenia wypadkowego
nia 2006 r. do 31 marca 2009 r., rozpię- Podsumowanie
" uwzględnienie w przyjętych kryte-
toS
ć wskax
nika korygującego wynosić ma riach różnicowania składki na ubezpie-
Wprowadzony w Polsce od 1 stycznia
od 0,8 do 1,2  a w okresie póx
niejszym czenie wypadkowe wskax
ników dotyczą-
2003 r. nowy system ubezpieczenia wy-
od 0,5 do 1,5. Szczegółowe zasady okre- cych nie tylko skutków, lecz także przy-
padkowego został dostosowany do wy-
S
lania wskax
nika korygującego zawiera czyn zagrożeń zawodowych.
mogów gospodarki wolnorynkowej. Okre-
rozporządzenie ministra pracy i polityki W przyjętych w ubezpieczeniu wy-
S
lony w ustawie o ubezpieczeniu wypad-
społecznej [7]. Ogólnie biorąc, jeS
li ka- padkowym rozwiązaniach dotyczących
zróżnicowania składki zostały uwzględ-
Tabela
nione uwarunkowania polskiej gospodar-
KATEGORIE RYZYKA ODNOSZĄCE SIĘ DO GRUP DZIAŁALNOR
CI I STOPY PROCENTOWE
ki, związane zwłaszcza z trudną sytuacją
SKŁADKI NA UBEZPIECZENIE WYPADKOWE
ekonomiczną przedsiębiorstw sektora
publicznego reprezentujących gałęzie
gospodarki objęte procesami restruktu-
ryzacji (np. górnictwo węglowe, hutnic-
two żelaza, przemysł stoczniowy). Z te-
go względu zostały przyjęte rozwiązania
polegające zarówno na etapowym wpro-
wadzaniu systemu zróżnicowanej skład-
ki jak i na ograniczeniu w pierwszych la-
tach funkcjonowania ubezpieczenia wy-
padkowego zakresu zróżnicowania skład-
ki między branżami.
PIR
MIENNICTWO
[1] Loga J. Ubezpieczenie od wypadków przy pracy
i chorób zawodowych. W: Rozwój ubezpieczeń
społecznych w Polsce. Ossolineum, Wrocław 1991
[2] Janelli J. Ustawa o ubezpieczeniu od wypadków.
Zakład Ubezpieczeń od Wypadków, Lwów 1926
[3] Rzepecki J. Model zróżnicowanej składki na
społeczne ubezpieczenie wypadkowe.  Bezpie-
czeństwo Pracy 2(346), 2000, s. 25
[4] Ustawa z dnia 13 pax
dziernika 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych. DzU nr 137,
poz. 887 z póx
n. zm.
[5] Informacja o S
wiadczeniach pieniężnych z fundu-
szu ubezpieczeń społecznych i funduszu alimentacyj-
nego. IV kwartał 2002 r. ZUS, Departament Sta-
tystyki, Warszawa 2003
[6] Ustawa z dnia 30 pax
dziernika 2002 r. o ubez-
pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych. DzU nr 199, poz.
1673
[7] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w spra-
wie różnicowania stopy procentowej składki
na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych w zależ-
noS
ci od zagrożeń zawodowych i ich skutków.
DzU nr 200, poz. 1692
[8] Rzepecki J. Rola i zadania ubezpieczenia wy-
padkowego.  Praca i Zabezpieczenie Społecz-
ne 1, 2002
4