1. Kod i nazwa
21a. PSYCHOLOGIA PROCESÓW POZNAWCZYCH
2. Tytuł i wykonawca
dr Hanna Bednarek
3. Rok studiów i semestr
I rok; 2 semestr
4. Forma zajęć
Wykład
5. Liczba godzin
30 godz.
6. Forma zaliczenia
Egzamin
7. Punkty ECTS
4 pkt.
8. Warunki wstępne
Brak
9. Pomoce dydaktyczne
Rzutnik pisma, komputer, video
10. Inne uwagi
I. Założenia i cele
Cel:
Ogólnym celem wykładu jest zapoznanie studentów z
podstawowymi problemami, pojęciami i metodami psychologii
procesów poznawczych. Wiedza na temat poszczególnych procesów
poznawczych będzie ilustrowana wynikami badań empirycznych.
Można wyróżnić dwa szczegółowe cele kursu.
Po pierwsze, chodzi o zrozumienie jak ważna, z punktu widzenia
ogólnego wykształcenia psychologicznego, jest wiedza na temat
pozornie prostych procesów np. percepowanie kształtów
przedmiotów, wyobrażanie sobie znanej twarzy, selekcja zbędnych
informacji czy pamięć wydarzeń z własnego dzieciństwa.
Po drugie, chodzi o wykazanie, że nasze intuicyjne wyjaśnienia np.
takich procesów jak: wrażenia, spostrzeżenia, uwaga, wyobrażenia,
pamięć, myślenie, decyzje, często odbiegają od naukowych
koncepcji, dlatego warto się tym naukowym ujęciom bliżej
przyjrzeć.
Wymagania i lektura:
Zaliczenie zajęć wymaga zdania egzaminu
testowego. Podstawą testu będzie wiedza zawarta w
lekturach obowiązkowych, w studiowaniu której
pomogą seminaria i wykłady.
Literatura obowiązkowa:
1. Maruszewski, T. (2001). Psychologia poznania.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne. /z wyjątkiem rozdziału o
UWADZE/
2. Strelau, J. (red.) (2000). Psychologia. Podręcznik
akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, (t2, rozdział 16, s..77-96).
Literatura uzupełniająca:
Sternberg, R. (2001). Psychologia poznawcza.
Warszawa: WSiP.
 II. Treść programu Wykład 1. Paradygmaty a modele umysłu.
Podstawowa charakterystyka poznania i procesów
poznawczych.
c& Początki psychologii poznawczej.
c&
c&
c&
c&Przedmiot psychologii poznawczej. Koncepcja człowieka w
c&
c&
c&
psychologii poznawczej a koncepcja proponowana przez
introspekcjonizm (odbiorca wrażeń), behawioryzm (kula bilardowa)
i psychoanalizę (kocioł pod parą).
c&Modele psychometryczne, informacyjne, koncepcje stylów
c&
c&
c&
poznawczych.
c&Nurt informacyjny i ekologiczny w ramach psychologii
c&
c&
c&
poznawczej.
c&Komputerowa metafora umysłu i jej ograniczenia.
c&
c&
c&
c&Główne założenia przetwarzania informacji: "od dołu do góry
c&
c&
c&
/bottom-up/ i  od góry do dołu /top-down/.
c&Sekwencyjność czy paralelność procesów przetwarzania
c&
c&
c&
informacji.
c&Problem reprezentacji poznawczej. Koncepcja Gibsona jako
c&
c&
c&
alternatywa dla pojęcia reprezentacji poznawczej.
c&Miejsce psychologii procesów poznawczych wśród innych
c&
c&
c&
działów współczesnej psychologii.
Słowa kluczowe: paradygmat, przetwarzanie informacji,
reprezentacja, gibsonizm.
Wykład 2. Spostrzeganie jako podstawowy proces odbioru
informacji
c& Odbiór wrażeń zmysłowych w procesie spostrzegania /receptor,
c&
c&
c&
analizator/.
c& Spostrzeganie jako proces oddolny i odgórny
- Wyodrębnianie cech / tzw. preprocesory, badania Hubela i
Wiesala/
- Kontekst w spostrzeganiu
c& Różne ujęcia spostrzegania: koncepcja potoczna, koncepcje
klasyczne /asocjacyjna; postaciowa/. Porównanie asocjacyjnej i
postaciowej teorii spostrzegania.
c& Wkład psychologii postaci do badań nad funkcjami
percepcyjnymi. Podział pola percepcyjnego na figurę i tło, prymat
całości nad częściami, prawa postaci.
c& Koncepcja niezmienników /Gibsona/.
c&Detektory cech. Gatunkowe zróżnicowanie detektorów cech. (np.
Detektory twarzy ludzkiej).
c& Pojęcie bufora sensorycznego /tzw. efekt Sperlinga/.
Słowa kluczowe: asocjacjonizm, Gestalt, figura-tło, prawa
kojarzenia, prawa struktury, niezmienniki, detektory cech,
receptory, bufor sensoryczny.
Wykład 3. Współczesna teoria spostrzegania. Procesy
organizujące percepcje wzrokową.
c&Fazy procesu spostrzegania.
c&Dane percepcyjne a dane pamięciowe.
c&Cykl percepcyjny Neissera.
c&Współczesne rozumienie procesu spostrzegania (rola VSTM,
c&
c&
c&
ruchy oczu, odbiór kształtów, głębi, ruchu, kategoryzacja
percepcyjna, stałość spostrzegania, interpretacja znaczenia). Kody
percepcyjne i nominalne w ujęciu Posnera.
c&Gotowość i obronność percepcyjna jako mechanizm adaptacyjny.
c&
c&
c&
Słowa kluczowe: eksploracja, ruchy oczu: sakkady, dryfty,
gotowość percepcyjna, kody.
Wykład 4. Uwaga i świadomość.
c&Klasyczne i współczesne rozumienie uwagi.
c&Podstawowe funkcje uwagi /wg Maruszewskiego i Nęcki/.
Zadania Stroopa.
c&Cechy uwagi /wg Nosala/.
c&Procesy przeduwagowe. Związki uwagi ze świadomością.
Świadomość minimalna, percepcyjna i introspekcyjna /ujęcie
Armstronga/.
c& Czynności automatyczne i kontrolowane.
c& Uwaga intensywna i ekstensywna /ujęcie Kolańczyk/.
c&Mechanizmy fizjologiczne i psychologiczne uwagi.
Słowa kluczowe: habituacja, indukcja ujemna, układ siatkowaty,
zjawisko coctail party,
cieniowanie, detekcja sygnałów, fałszywy alarm, interferencja.
.
Wykład 5. Uwaga selektywna i podzielna
c&Uwaga jako system selekcji informacji: koncepcja Broadbenta i
c&
c&
c&
Treisman.
c&Formy uwagi selektywnej: skanning percepcyjny, detekcja
sygnałów.
c&Dystraktory.
c&Uwaga jako system kontroli zasobów /uwaga podzielna/:
koncepcje Kahnemana, Navona.
c&Proces automatyzowania czynności i jego konsekwencje. Błędy
typowe dla automatyzmów. Refleksyjność i bezrefleksyjność.
Wykorzystanie badań nad uwagą w życiu społecznym (np. reklama,
media).
Słowa kluczowe: metafora zwrotnicy albo filtru, dichotic listening,
skanning percepcyjny, dystraktory, detekcja sygnału, zasoby
poznawcze.
Wykład 6. Wprowadzenie do problematyki pamięci
c&Pamięć jako zdolność i jako proces przetwarzania informacji.
c&Rodzaje pamięci wg Sguire'a.
c&Rodzaje pamięci w ujęciu strukturalno-magazynowym. Pamięć
przemijająca (ultrakrótka i krótkotrwała). Pamięć trwała
(epizodyczna, semantyczna, autobiograficzna). Koncepcja Tulvinga.
c& Pamięć jawna i utajona. Badania Schactera.
c& Mnemotechniki i ich skuteczność
Słowa kluczowe: pamięć krótkotrwała, pamięć trwała, pamięć
deklaratywna, proceduralna, efekt torowania (priming), habituacja,
krzywa pozycyjna, efekt pierwszeństwa, efekt świeżości, zasada
specyficzności kodowania, mnemotechniki.
Wykład 7. Uwaga i pamięć jako formalne parametry procesów
poznawczych.
c&Pamięć operacyjna. Koncepcja Baddeleya. Metody badania uwagi
c&
c&
c&
i WM. Znaczenie uwagi i pamięci roboczej dla funkcjonowania
poznawczego.
c& Badania społeczne i laboratoryjne procesu pamięci.
Słowa kluczowe: pamięć operacyjna, centralny wykonawca, pętla
fonologiczna, notes wzrokowo-przestrzenny, hamowanie pro i
retroaktywne.
Wykład 8. Fałszywe wspomnienia
c& Specyfika pamięci autobiograficznej. Trudności metodologiczne
z badaniem pamięci autobiograficznej.
c& Formy pamięci autobiograficznej
c& Zjawiska charakterystyczne dla pamięci autobiograficznej: efekt
względnej świeżości, amnezja wczesnodziecięca, reminiscencja.
c& Fałszywe wspomnienia. "Efekt lampy błyskowej" (badania
Browna i Kulika), wspomnienia wyparte i odzyskane.
c& Emocje a pamięć.
c& Psychologia zeznań świadków.
Słowa kluczowe: pamięć autobiograficzna, metoda Galtona, metoda
pamiętników, metoda terminarza, pamięć okresów życia, pamięć
zdarzeń ogólnych, pamięć zdarzeń specyficznych, amnezja,
reminiscencja, wyparcie, "efekt lampy błyskowej".
Wykład 9. Wyobraz
nia.
c&Wyobraz
nia twórcza i odtwórcza.
c&Wyobraz
nia u zwierząt.
c&Funkcje wyobraz
ni. Operacje wyobrażeniowe.
c&Współczesne pojęcie obrazu umysłowego. Polemika na temat
istoty i formy wyobrażeń: stanowisko obrazowe i abstrakcyjne.
Jeden kod -amodalny, abstrakcyjny (Anderson, Bower, Pylyshyn);
dwa kody-werbalny i obrazowy (Paivio, Kosslyn);
trzy kody -obrazowy, werbalny i abstrakcyjny (Ścigała,
Maruszewski).
c&Badania nad reprezentacjami wyobrażeniowymi: rotacje
umysłowe, efekt odległości, efekt wielkości.
Słowa kluczowe: wyobrażenia twórcze, wyobrażenia odtwórcze,
stanowisko obrazowe, stanowisko abstrakcyjne, rotacje umysłowe,
skanning percepcyjny, efekt odległości, wielkości, reprezentacje
symboliczne.
Wykład 10. Wyobraz
nia, orientacja w przestrzeni.
c&Wyobraz
nia a pamięć. Rola imagenów i logogenów w kodowaniu
informacji /koncepcja Paivio/.
c&Wpływ wyobraz
ni na procesy myślenia i twórczość.
c&Wyobraz
nia a emocje. Procesy wizualizacji w praktyce
psychologicznej.
c& Wyobraz
nia a orientacja w przestrzeni. Orientacja w przestrzeni u
ludzi i zwierząt.
c&Pojęcie wiedzy przestrzennej (spatial knowledge) i "mapy
poznawczej".
c&Strategie orientacji w przestrzeni. Różnice indywidualne i
międzypłciowe w zakresie wyobraz
ni i orientacji w przestrzeni.
Słowa kluczowe: imageny, logogeny, wizualizacja, wiedza
przestrzenna, orientacja przestrzenna, ścieżki dostępu, mapa
umysłowa, kod wyobrażeniowy, kod pojęciowy.
Wykład 11. Pojęcia jako abstrakcyjne reprezentacje umysłowe
c&Wyjaśnienie pojęć i kategoryzacji. Jak tworzymy kategorie.
c&Tradycyjne teorie pojęć, oparte na regułach podobieństwa.
Pogląd Klasyczny. Rola abstrakcji pozytywnej i negatywnej.
Pogląd Probabilistyczny. Prototypy.
Pogląd Egzemplarzowy. Efekt świeżości jako podstawa ewolucji
struktur pojęciowych.
c&Wady koncepcji pojęć opartych na podobieństwie jako zasadzie
konstytuującej kategorie.
c& Proces kategoryzowania obiektów.
c&Fundamentalne zasady wyjaśniające jako podstawa teorii
naiwnych. Czego dotyczą naiwne teorie świata.
c& Funkcje poznawcze pojęć.
c&Po co nam pojęcia?
Słowa kluczowe: kategoria, kategoryzacja, abstrakcja pozytywna i
negatywna, pojęcia naturalne, pojęcia matrycowe, egzemplarz,
prototyp, efekt zagnieżdżenia, teorie naiwne, fundamentalne zasady
wyjaśniające.
Wykład 12. Myślenie i rozwiązywanie problemów
c&Myślenie jako szczególny proces psychiczny. Badania struktury
myślenia.
c&Rodzaje, struktura i funkcje myślenia.
Struktura: informacje, operacje, reguły.
Rodzaje: produktywne, reproduktywne, twórcze, nietwórcze,
autystyczne, realistyczne, konwergencyjne, dywergencyjne.
c&Rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne. Błędy w rozumowaniu i
ich przyczyny.
c&Pojęcie problemu i rozwiązywania problemów. Strategie
rozwiązywania problemów. Przeszkody w rozwiązywaniu
problemów. Sztywność intelektualna. Fiksacja. Wgląd.
c&Rozwiązywanie problemów a twórczość. Badanie procesów
myślowych.
Słowa kluczowe: myślenie, operacje umysłowe, algorytm,
heurystyka, myślenie dywergencyjne, myślenie konwergencyjne,
sztywność nastawień, fiksacja, wgląd.
Wykład 13. Podejmowanie decyzji.
c& Podstawowe pojęcia psychologicznej teorii decyzji.
c& Czym są decyzje, rodzaje decyzji.
c& Czynności przeddecyzyjne.
c& Dlaczego klasyczna teoria decyzji nie przystaje do rzeczywistości
?.
c& Pułapki w procesie podejmowania decyzji. Heurystyki i
złudzenia.
c& Strategie podejmowania decyzji. Błędy popełniane przez
decydentów i ich z
ródła.
c& Przykłady strategii satysfakcjonujących /Tyszka/: koniunkcyjna,
alternatywna, kompensacyjna. W jakich okolicznościach należy je
stosować.
Słowa kluczowe: decyzja, szacowanie ryzyka, subiektywne
prawdopodobieństwo, obiektywne prawdopodobieństwo,
użyteczność, SEU -subiektywnie oczekiwana wartość wyniku,
heurystyka dostępności psychicznej, reprezentatywności, złudzenia
walentne. Złudzenia posybilne, strategia satysfakcji, strategia
eliminacji według aspektów, strategia perspektywy.
Wykład 14. Różnice indywidualne a procesy poznawcze
c&Biologiczne i kulturowe podłoże różnic indywidualnych.
c&
c&
c&
c&Neuropsychologiczne prawidłowości funkcjonowania sfery
poznawczej człowieka. Dwie półkule - jeden mózg. Przetwarzanie
sekwencyjne i równoległe a funkcjonowanie poznawcze.
c&Płeć a funkcjonowanie poznawcze: mity i rzeczywistość.
c&Różnice indywidualne w sposobach funkcjonowania
poznawczego, kompetencje umysłowe, strategie (style) poznawcze.
Słowa kluczowe: asymetria półkulowa mózgu, lateralizacja,
przetwarzanie sekwencyjne i równoległe, strategie, style
poznawcze, zdolności umysłowe.
Wykład 15. Repetytorium problematyki poruszanej na
wykładach.