ZMYSA
KINESTEZJI
Zmysł kinestezji to zmysły który informuje nas o pozycji i ruchach całego ciała o i jego różnych części.
Istnieje kilka typów receptorów kinestetycznych- jedne z nich znajdują się w mięśniach i reagują zależnie od ich
rozciągnięcia, inne mieszczą się w stawach i ścięgnach i sygnalizują zmiany pozycji różnych części ciała, przy czym
precyzja z jaką ruch jest rozpoznawany zależy od części ciała.
Włókna nerwowe przenoszące informacje kinestetyczne biegną wraz z włóknami prowadzącymi od receptorów czucia
skórnego (dotyku) poprzez tylną część rdzenia kręgowego, wzgórze (stację przekaz
nikową) aż do kory czuciowej, która
leży w płacie ciemieniowym.
Komórki nerwowe systemu kinestetycznego  specjalizują się w wykrywaniu ruchów wykonywanych pod określonym
kÄ…tem.
ZMYSA
RÓWNOWAGI
Zmysł równowagi to zmysł rejestrujący położenie całego ciała względem ziemi.
Ucho wewnętrzne poza funkcją słuchową, pełni także inną rolę dostarczając informacji o kierunku i intensywności sił
grawitacyjnych oddziałujących na nie i o ruchach głowy. W uchu mieści się narząd równowagi. Obejmuje on przewody
półkoliste zawarte w trzech kanałach błędnika kostnego oraz woreczek i łagiewkę znajdujące się w przedsionku.
Woreczek i łagiewka mają wrażliwy obszar- plamkę, która składa się z receptorowych komórek włosowatych. Te
elementy umieszczone są w galaretowatej masie, w której znajduje się również warstwa ziarnistych ciałek- kamyczków
błędnikowych. Kamyczki te przetaczają się zgodnie z siłami grawitacji przy przechylaniu głowy, podrażniając komórki
włosowate. Ponieważ plamki woreczka i łagiewki mają różne nachylenie, różne zmiany położenia głowy powodują różny
wzorzec reakcji komórek włosowatych. Analiza wzorców dokonywana przez mózg pozwala na ocenę nachylenia głowy.
Ważnymi wskazówkami są tu wskazówki wzrokowe oraz napięcie mięśni i stawów.
Gdy głowa porusza się w bok kamyczki błędnikowe pozostają nieruchome. W tym wypadku informacji dostarczają
przewody półkoliste. Każdy z nich nachylony jest w nieco innym kierunku, a względem siebie o ok. 90 stopni. Przewody
półkoliste kończą się zgrubieniem- bańką błoniastą. Zawiera ona komórki włosowate tworzące rodzaj kopułki- osklepek.
Osklepek ściśle przylega do bańki błoniastej. Najmniejszy ruch w kanale popycha osklepek modyfikując nacisk na komórki
włosowate i zmieniając impulsacje w nerwie. Gdy głowa zatrzymuje się płyn powraca, a osklepek porusza się w drugą
stronę. Płyn jest lepki, a kanał wąski więc powrót płynu trwa dość długo. To dlatego po zabawie na karuzeli mamy zawroty
głowy.
Sygnały z receptorów równowagi są przesyłane głównie do śródmózgowia, inne włókna kończą się w móżdżku, a jeszcze
inne odgałęzienia prowadzą do układu siatkowatego.
ZMYSA
W
CHU
Człowiek może odróżnić około 17 tysięcy zapachów. Wrażliwość na zapachy rozwija się od pierwszych dni życia, a
pełne wykształcenie osiąga w wieku około 20 lat. Po 50 r.ż. sprawność węchowa stopniowo obniża się, a wieku 80-90 lat
możliwe jest wystąpienie zjawiska anosmii, czyli zaniku zdolności odróżniania zapachów. Zmysł węchu jest bardzo silnie
powiązany ze zmysłem smaku.
Nos jest przedzielony przegrodą na dwa niezależne kanały kończące się w gardle. Substancje zapachowe podrażniają
receptory znajdujące się w błonie śluzowej w górnej części nosa. Receptory te są to komórki mające dwie wypustki, z
których jedna biegnie ku powierzchni błony śluzowej, a druga w kierunku przeciwnym tworząc włókna nerwów
węchowych. Na końcu pierwszej wypustki znajdują się drobne włoski węchowe, które są elementami pobudliwymi.
Komórki węchowe pobudzane przez cząsteczki zapachowe wysyłają sygnały do opuszków węchowych, a stamtąd
kłębuszkami węchowymi do wyższych centrów nerwowych, gdzie następuje ich analiza i interpretacja. Strukturą
docelową drogi węchowej jest węchomózgowie, czyli część skroniowa kory (hak) oraz obszar różnych części struktur
podkorowych.
Pierwszym badaczem, który zainteresował się zmysłem węchu był H. Henning. Wyróżnił on cześć pierwotnych
zapachów podstawowych i na ich podstawie skonstruował graniastosłup zapachów. . Postulował on, że zmieszanie tych
zapachów w odpowiednich proporcjach pozwala na otrzymanie każdego dowolnego zapachu, w praktyce jednak okazało
się to trudne. Inną teorie stworzył Moncrieff. Została ona określona jako teoria stereochemiczna. Uważał on, że istnieje 7
zapachów, które wywołują doznania zapachowe, gdyż ich cząsteczki ściśle pasują do miejsc recepcyjnych komórek jak
klucz do zamka. Stwierdził więc, że musi istnieć 7 różnych receptorów. Współcześnie okazuje się że zasada recepcji
zaproponowana przez Moncrieffa znajduje zastosowanie w odniesieniu do dużych cząsteczek. W przypadku mniejszych
(czyli cząsteczek zapachu ostrego i zgniłego) decyduje ładunek elektryczny cząsteczki.
Feromony to specyficzne substancje wytwarzane przez jednego osobnika, które powodują określone reakcje u osobnika
drugiego. Pełnią bardzo istotna rolę w świecie zwierząt m.in. w wyznaczaniu terytorium, identyfikacji osobników oraz w
doborze partnera. Ta kwestia w odniesieniu do ludzi wciąż pozostaje niejasna.
PERCEPCJA ODLEGA
OÅšCI I GA

BI
W codziennym życiu spostrzegamy świat jako trójwymiarowy pomimo iż obraz powstający na siatkówce oczu jest
płaski. Możliwe jest to dzięki licznym informacją jakie czerpiemy z mechanizmów nabytych i wrodzonych.
Do wrodzonych mechanizmów zaliczamy stereopsję, która stanowi podstawowy mechanizm widzenia głębi. Oczy
człowieka rozdzielone są w płaszczyz
nie poziomej, tak więc patrzą na otaczające przedmioty pod nieco innym kątem. W
konsekwencji obrazy powstające na siatkówkach obojga oczu nie są identyczne. Różnice te wykorzystywane są do oceny
głębi.
Kolejnym wrodzonym mechanizmem jest możliwość konwergencji i akomodacji oka. Są to binokularne mechanizmy
widzenia głębi. W procesie konwergencji kąt konwergencji sygnalizuje odległość obserwatora od przedmiotu. Im bliżej
znajduje się dany przedmiot tym większy kąt konwergencji i grubsza soczewka.
Akomodacja z kolei pozwala na ostre widzenie przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od obserwatora.
Istotnym wrodzonym elementem umożliwiającym człowiekowi widzenie odległości i głębi są korowe detektory głębi. W
korze wzrokowej znajdują się komórki, których pola recepcyjne na siatkówkach obu oczu nie odpowiadają sobie
dokładnie, ale są względem siebie nieco przesunięte. Reagują one jedynie wówczas, gdy określony fragment obrazu
pokrywa się z ich polami recepcyjnymi- taka sytuacja ms miejsce zawsze przy patrzeniu na obrazy z głębią.
Istnieje również wiele mechanizmów nabytych. Tu na ocenę odległości i głębi wielki wpływ mają deformacje
perspektywiczne: perspektywa geometryczna sprawia że równoległe linie oddalając się od obserwatora tworzą na
siatkówce obraz linii zbliżających się do siebie, skutkuje więc tym, że obiekty w miarę oddalania się od obserwatora
zmniejszają się i zbliżają do siebie. Perspektywa powietrzna z kolei sprawia, że wraz ze zwiększeniem odległości tony i
barwy stają się jaśniejsze, bledsze, a kształty bardziej zamazane, zamglone. Ważny dla oceny odległości jest gradient
struktury, który powoduje, że w miarę oddalania się od przedmiotu elementy składające się na tą strukturę zlewają się ze
sobÄ….
Człowiek przy ocenie odległości wykorzystuje wskaz
nik względnej pozycji, czyli nakładanie się obrazów- przedmiot
częściowo przysłonięty uznaje za leżący dalej. Wykorzystujemy również grę świateł i cieni, ruch przedmiotów- przedmioty
dalsze poruszają się bowiem na siatkówce wolniej niż przedmioty bliskie.
Wiedza o rzeczywistej wielkości przedmiotów również stanowi wskazówkę dla percepcji odległości i głębi. Dzięki temu
stworzono prawo stałości wielkości, które mówi, że spostrzegamy przedmiot jako taki sam pod względem wielkości
niezależnie od dystansu, jaki nas od niego dzieli.
Człowiek korzysta także ze zjawiska paralaksy ruchowej. Zgodnie z nim względny ruch przedmiotów na siatkówce jest
różny w zależności od ich odległości od obserwatora.
ZMYSA
SMAKU
Receptory smakowe mieszczą się na końcu i brzegach języka, na podniebieniu i w gardle. Receptory te tworzą zespoły-
kubki smakowe. Z kolei te tworzą większe struktury, widoczne gołym okiem brodawki.
Liczba kubków smakowych to około kilku tysięcy. Liczba jest ich większa u dzieci, a po 45 r.ż. stopniowo, niemalże
niezauważalnie zmniejsza się. W zakresie tego zmysłu występują bardzo duże różnice indywidualne.
Do kubków smakowych dochodzą wypustki komórek leżących w zwojach nerwów twarzowego, błędnego i językowo-
gardłowego. Sygnały przenoszone są dalej do pnia mózgu, póz
niej do wzgórza. Dalej droga ta podłącza się do pola
czuciowego.
Pewne kubki smakowe specjalizują się w pewnym stopniu w wykrywaniu określonych substancji smakowych. Jednakże
ta specjalizacja nie jest zupełna- większość substancji smakowych wywołuje mniejsze bądz
większe reakcje większości
włókien smakowych.
Pierwszym badaczem, który zainteresował się tematyką zmysłu smaku był H. Henning, który wyróżnił cztery pierwotne
smaki: słodki, słony, gorzki, kwaśny.
PERCEPCJA Dy
WI
KU
Charakterystyka cech fizycznych dz
więku:
Dz
więk to zmiany ciśnienia powietrza. Zmiany te w fali dz
więkowej można przedstawić za pomocą sinusoidy.
Najważniejsze parametry fali dz
więkowej to częstotliwość, czyli liczba drgań na sekundę wyrażana w hercach [1 Hz = 1
drganie / 1 sekunda), która decyduje o wysokości słyszanych dz
więków oraz amplituda, czyli stopień przemieszczenia
cząsteczek powietrza wyrażana w decybelach. Amplituda związana jest z intensywnością dz
więków.
y
ródłem dz
więków są ciała stałe, ciekłe i gazowe. Bodziec stanowi w tym przypadku drganie fal akustycznych, których
z
ródło to zagęszczenia i rozrzedzenia powietrza. Receptor słuchowy to narząd Cortiego z komórkami rzęskowymi.
Struktury i drogi słuchowe:
Ucho ludzkie dzielimy na 3 części: ucho zewnętrzne (małżowina uszna, kanał prowadzący w głąb czaszki, błona
bębenkowa), ucho środkowe (3 kosteczki: młoteczek, kowadełko, strzemiączko) oraz ucho wewnętrzne (ślimak, kanały
półkoliste, przedsionek).
Funkcją ucha zewnętrznego jest przenoszenie sygnałów dz
więkowych do błony bębenkowej, która oddziela ucho
zewnętrzne od środkowego. Ucho środkowe zbudowane jest z trzech kosteczek tworzących mechanizm dz
wigni.
Młoteczek przyczepiony jest do błony bębenkowej, strzemiączko zaś do błony pokrywającej okienko owalne, znajdujące
się pomiędzy uchem środkowym a wypełnionym płynem uchem wewnętrznym. Zarówno ucho środkowe, jak i zewnętrzne
wypełnione jest powietrzem atmosferycznym. Warto wspomnieć o trąbce Eustachiusza, czyli kanale, który odpowiada za
wyrównywanie ciśnienia z obu stron błony bębenkowej. Jest ona połączona z gardłem i otwiera się podczas przełykania.
Ucho wewnętrzne pełni wielorakie funkcje. Przedsionek i kanały półkoliste to struktury należące do zmysłu równowagi.
Ślimak natomiast wchodzi w skład aparatu słuchowego. Ślimak to spiralnie zwinięty kanał, posiada on dwa otwory . jeden
z nich to okienko owalne okryte błoną, która łączy się z ostatnią z kosteczek ucha środkowego. Drugi to okienko okrągłe,
które znajduje się w dolnej części ślimaka. Dwie błony biegnące wzdłuż ślimaka dzielą go na trzy wąskie kanały
wypełnione cieczą. Na błonie podstawnej mieści się narząd Cortiego, który zawiera receptory dz
więków- komórki
rzęskowe.
Droga słuchowa:
Fala dz
więkowa oddziałując na błonę bębenkową wprawia ją w drgania, które następnie przenoszone są przez kosteczki
ucha środkowego do ucha wewnętrznego. Fale dz
więkowe przenoszone są również przez czaszkę.
Ślimak wypełniony jest nieściśliwym płynem, niezbędny jest więc mechanizm umożliwiający przekazanie ciśnienia
wytworzonego w rejonie okienka owalnego. Możliwe jest to dzięki istnieniu okienka okrągłego. Drgania płynu ślimaka
wywołują ruchy falowe błony podstawnej. Błona podstawna jest najwęższa w rejonie okienka owalnego i rozszerza się ku
szczytowi. Tam gdzie jest najwęższa jest także najbardziej sztywna. Im wyższa częstotliwość dz
więku tym bliższa część
błony podstawnej ulega największym przemieszczeniom.
Ruchy błony podstawnej powodują podrażnienie komórek rzęskowych narządu Cortiego gdyż uciskają one na błonę
przykrywkową, która z nimi sąsiaduje. W następstwie pewnych procesów w podrażnionych komórkach rzęskowych
powstają wyładowania elektryczne, które są przekazywane do wyższych pięter układu nerwowego.
Sygnały przekazywane są zarówno włóknami aferentnymi (przekazującymi sygnały w górę), jak i eferentnymi
(zstępującymi). Ich funkcja jest zapobieganie ogłuszeniu poprzez bardzo silne dz
więki i wytłumianie sygnałów dz
więków
wytworzonych przez organizm.
Droga słuchowa prowadzi do kory słuchowej zlokalizowanej w płacie czołowym (skroniowym).
Ocena kierunku dz
więków:
Dla dz
więków o wysokich częstotliwościach ( > 1500 Hz) mechanizm oceny kierunku dz
więków oparty jest na różnicy
intensywności dz
więków napływających do jednego i drugiego ucha. Dla dz
więków barierą jest głowa, dlatego dz
więk
nadchodzący ze strony przeciwległego ucha jest nieco przytłumiony.
Dla dz
więków o niskich częstotliwościach ocena ta jest wykonywana za pomocą różnicy w czasie docierania sygnałów do
dwojga uszu. W określaniu kierunku w tym przypadku zasadniczą rolę pełni różnica w odległości między uszami.
Różnice w czasie i intensywności docierających dz
więków nie mogą zostać zastosowane w odniesieniu do dz
więków
nadchodzących z kierunku pokrywającego się z linią nosa, spod lub znad głowy. Tutaj Wallach zaproponował następujące
rozwiązanie: cały czas poruszając głową powodujemy zmiany w głośności i czasie, w jakim dz
więku dochodzą do uszu i to
pozwala dz
więk zlokalizować.
Progi słyszenia:
Próg wrażliwości (in. Próg absolutny) to minimalna wielkość danego bodz
ca, przy której reakcja, doznanie występuje i
poniżej której już nie występuje. Próg ten jest sprawą indywidualną dla każdego człowieka. Wrażliwość to zdolność do
odbierania bodz
ców, jest tym wyższa im niższy jest próg wrażliwości.
Zakres człowieka na intensywność dz
więku to 0-140 dB. Maksymalna wrażliwość człowieka na częstotliwość to 1000-
3300 Hz.
Przy stałych niskich częstotliwościach, gdy zwiększana jest intensywność dz
więku, tym wydaje się być on coraz niższy.
Przy stałych wysokich częstotliwościach, gdy zwiększana jest intensywność dz
więku, tym wydaje się być on coraz wyższy.
PERCEPCJA RUCHU
Mózg człowieka otrzymuje informacje o ruchu przedmiotów za pomocą dwóch odrębnych systemów. Układ obraz-
siatkówka działa wtedy, gdy oczy pozostają nieruchome, a przedmioty poruszające się w przestrzeni stymulują kolejne
coraz to nowe miejsca na siatkówkach oczu. Drugi to układ oko- głowa. Działa on gdy w polu widzenia pojawi się
poruszający się przedmiot, a oczy w sposób naturalny zaczną go śledzić. Informacje o ruchach gałek ocznych są
wykorzystywane do oceny zmian położenia przedmiotu.
H. Helmholtz wysunął następującą koncepcję: proces percepcji ruchu opiera się na sygnałach pochodzących z centrów
mózgowych, które sterują ruchami oczu. Stabilność świata jaka utrzymuje się przy ruchach dowolnych, nie zachowuje się
przy ruchach biernych.
Percepcja ruchu jest uzależniona od wcześniejszych doświadczeń. Warto przy omawianiu percepcji ruchu wspomnieć o
zjawisku  fi , które stanowi podstawę wszelkich animacji. Jest to zjawisko iluzji ruchu przy eksponowaniu kolejnych
nieruchomych obrazów w odpowiednio krótkim czasie.
PERCEPCJA KSZTAA
TU
Percepcja kształtu jest aktywnym procesem przypominającym rozwiązywanie problemu, w którym na podstawie
posiadanych informacji oraz posiadanej wiedzy stawiane są hipotezy dot. Znaczenia oglądanych obrazów. Hipotezy te z
kolei wpływają na dalsze spostrzeganie człowieka. Identyfikacja hipotez nie jest aktem prostym.
Analiza informacji wzrokowej  detekcja kształtu:
Analiza informacji wzrokowej w celu detekcji kształtu opiera się na zjawisku hamowania obocznego i na istnieniu
detektorów kształtu. Hamowanie oboczne zachodzi w siatkówce i powoduje, że wszelkie informacje o konturach oraz
wszelkich nieciągłościach, gwałtownych zmianach zostają wzmocnione. W ten sposób wyostrzone zostają kontury. Proces
ten polega na hamującym wpływie danego receptora na inne receptory z nim sąsiadujące.
Detektory kształtu to komórki znajdujące się na poziomie kory wzrokowej, które wybiórczo reagują na określone cechy
bodz
ca związane z jego kształtem. Na tym poziomie następuje rozłożenie obrazu wzrokowego na mnóstwo elementów
majÄ…cych wiele cech.
Koncepcja Hubela i Wiesela zakładała hierarchiczną strukturę, w której pojedyncze neurony niższego rzędu wysyłają
informację o jakiejś cesze do neuronów wyższego rzędu, a te sumują otrzymane informacje.
Konorski postulował istnienie jednostek gnostycznych, czyli komórek, które uaktywniają się, gdy w polu naszego widzenia
znajdzie się konkretny przedmiot, np. ołówek. Współcześnie mówi się, że aktywność całej sieci neuronalnej wpływa na
detekcję kształtu oraz że nie ma ona struktury hierarchicznej.
Prawa percepcji ksztaÅ‚tu (Ä…ð psychologia postaci):
Prawa organizacji, które decydują o tym w jaką figurę zostaną percepcyjnie zorganizowane elementy obrazu. Zostały one
stworzone przez przedstawicieli psychologii postaci.
Prawo podobieństwa mówi, że elementy są grupowane w całości ze względu na podobieństwo do siebie- jeżeli występują
one w stałych relacjach przestrzennych to spostrzegamy je na zasadzie podobieństwa. Prawo kontynuacji stanowi, że
całości są spostrzegane ze względu na pewien kierunek zgodnie z którym przebiegają, jest to tendencja do wykrywania
elementów mających ciągłość. Prawo bliskości zakłada, że grupowane są w całości elementy leżące bliżej siebie, dzięki
temu możemy np. czytać. Prawo zamknięcia stanowi z kolei, że brakujące części figury uzupełniamy w taki sposób, że
spostrzegamy figurę jako całość, jest to zasada domykania figur niekompletnych. Sumę prawa kontynuacji i prawa
zamknięcia stanowi prawo dobrej postaci.
Percepcja kształtu jako system analizy informacji:
Inne stanowisko zajęli psychologowie, którzy percepcję kształtu traktowali jako system analizy informacji. Uważali oni, że
w każdym obrazie zawarta jest ilość informacji, pozwalająca na detekcję kształtu. Najłatwiejsze do spostrzeżenia są te,
które posiadają łatwo przewidywalne elementy (np. kwadrat), czyli zapewniają największą redundancję.
W procesie spostrzegania kształtów ważną rolę odgrywają ruchy oczu- badają one jedynie pewne punkty istotne dla
rozpoznania kształtu. Proces ten jest również modyfikowany przez różnorodne motywacje i nastawienia.
PERCEPCJA WZROKOWA
Oko:
Światło padające na oko natrafia najpierw na zewnętrzną ochronną błonę- rogówkę. Dalej światło przechodzi przez płyn
wodnisty- galaretowatą substancję, która wypełnia komorę przednią oka i odżywia m.in. soczewkę. Następnie światło
przechodzi przez otwór z
reniczny w tęczówce. Tęczówka działa jak przysłona i reguluje dopływ światła do soczewki.
kolejnym elementem jakim natrafia na swej drodze światło jest z
renica, która kontroluje ilość światła przenikającego do
oka. Przy bardzo silnym oświetleniu kurczy się ona chroniąc oko przed nadmiarem światła. Maksymalna średnica z
renicy
to 7-8mm., minimalna 2-3mm. Zmiany średnicy z
renicy są dość powolne.
Dalej soczewka ogniskuje światło płynące z przedmiotu na światłoczułych receptorach znajdujących się na dnie oka.
Ogniskowanie odbywa się za pomocą zmian w wypukłości soczewki. Promienie świetlne przechodzące przez peryferyczne
części soczewki są ogniskowane silniej niż te przechodzące przez części centralne. Soczewka w miarę upływu lat traci
swoje właściwości (elastyczność i przez
roczystość). Po przejściu przez soczewką oraz znajdująca się wewnątrz oka
galaretowatą substancję- ciałko szkliste, światło pada na siatkówkę , gdzie zachodzą procesy m.in. reakcja fotochemiczna.
Reakcje chemiczne na światło:
Wskutek długotrwałego przebywania w ciemności następuje koncentracja w siatkówce pigmentu tzw. Purpury
wzrokowej. Jako reakcja na bodziec świetlny siatkówka zmienia swoją barwę z czerwono- purpurowej, poprzez bladożółtą
na przez
roczystÄ….
Istotna jest w percepcji wzrokowej reakcja fotochemiczna. W ciemności następuje koncentracja rodopsyny w siatkówce.
Pod wpływem światła rodopsyna przechodzi szereg zmian w rezultacie których tworzy się substancja zwana retinen a w
wyniku długotrwałego oddziaływania światła wytwarza się końcowy produkt tych przekształceń  witamina A.
Rodopsyna może być syntetyzowana. Stosunkowo szybko odnawia się ona z połączenia retinenu i opsiny- produktów
częściowych rozkładu rodopsyny, wolniejszy proces odnawiania rodopsyny to odnawianie jej z witaminy A.
Konwergencja i akomodacja:
Konwergencja to proces, gdy grupa mięśni kieruje obie osie wzrokowe ku przedmiotowi, który zbliża się bądz
oddala od
okoli czubka nosa. W wyniku zbliżania się przedmiotu następuje zgrubienie soczewki oraz zwiększenie kąta konwergencji.
Przy oddalaniu przedmiotu soczewka spłaszcza się, a kat konwergencji zmniejsza. U człowieka stopień załamywania
promieni przez soczewkę zmienia się dzięki zmianą grubości soczewki.
Akomodacja to zjawisko dostosowania się oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach.
Dostosowanie to polega na odpowiednim doborze ostrości widzenia.
Receptory wzrokowe:
Siatkówka oka w istocie posiada dwa oddzielne systemy wzrokowe.
Pierwszy z nich to system pręcików. System ten jest bardzo wrażliwy na światło, ale jego zdolności odróżniające są
niewielkie i nie jest on wrażliwy na barwę. W pręcikach występuje purpura wzrokowa. Pręcików jest więcej na peryferiach
niż w centrum siatkówki.
Drugi to system czopków. Charakteryzuje się on wysoką zdolnością do wyławiania informacji o barwie, ale wrażliwość
tego systemu na światło jest ograniczona. Największe zagęszczenie czopków występuje w centrum siatkówki. Elementem
składającym się tylko z czopków jest plamka żółta- miejsce największej ostrości widzenia, znajduje się w samym środku
siatkówki.
Największe zagęszczenie elementów światłoczułych występuje w środkowej części siatkówki i maleje w częściach
peryferycznych. Ogólna liczba komórek światłoczułych w oku ludzkim to około 125 milinów receptorów. Elementem, w
którym brak receptorów jest plamka ślepa- miejsce w którym nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną i biegnie w kierunku
mózgu.
Droga receptor- mózg:
W przekazywaniu sygnałów do mózgu uczestniczą różne typy komórek. Z pręcików i czopków sygnał przechodzi siecią
pionową poprzez 2 synapsy: pierwsza z nich leży między samym receptorem a komórka dwubiegunową, druga między
komórką dwubiegunową a komórką zwojowa. Równolegle następuje przetwarzanie sygnału w sieci organizacji poziomej
siatkówki. Komórki poziomie tworzą połączenia między receptorami. Na nieco wyższym poziomie następuje proces
przetwarzania sygnału w komórkach amakrynowych- modyfikują one aktywność w trakcie przechodzenia sygnału od
komórek dwubiegunowych do komórek zwojowych.
Kora wzrokowa leży w płacie potylicznym.
Chiasma optica- skrzyżowanie wzrokowe- miejsce skrzyżowania części włókien nerwu wzrokowego idących od oka. w.
Skrzyżowaniu ulegają jedynie włókna pochodzące z donosowej części siatkówki. W związku z tym lewa część pola
widzenia znajduje się w prawej półkuli, a prawa część pola widzenia w półkuli prawej.
Ruchy oczu:
Oczy poruszają się nieustannie, badając kolejno różne części pola widzenia. Ruchy gałek ocznych polegają na szeregu
prawie niedostrzegalnych skoków lub też  sakkad . Ruch ten występuje dzięki aktywności zewnętrznych mięśni oka.
Ruchy oczu mają zupełnie podstawowe znaczenie dla widzenia. Wyróżniamy ruchy konwergencyjne, duże ruchy oczu oraz
ruchy drobne.
Funkcją ruchów konwergencyjnych jest ustawianie oczu tak, aby ich osie optyczne przecinały się na oglądanym
przedmiocie niezależnie od jego odległości od osoby patrzącej
Duże ruchy oczu mają na celu ustawianie przedmiotów w polu najostrzejszego widzenia. Wśród nich wyróżniamy ruchy
skokowe oraz ruchy podążania. Niezbędne jest badanie wzrokiem przedmiotu, aby dobrze widzieć detale. Ruchy skokowe
poprzedzielane są okresami fiksacji, w czasie których odbywa się właściwa recepcja informacji. W przypadku pojawienia
się przedmiotu w polu widzenia najpierw następuje ruch skokowy umieszczający przedmiot w polu najostrzejszego
widzenia, a póz
niej ruch podążania za przedmiotem.
Drobne ruchy oczu to ruchy, które występują stale. Drobne ruchy oczu dzielone są na mikrosakkady, drżenia o wysokiej
częstotliwości oraz powolne zbaczanie (dryft). Mikrosakkady to małe ruchy skokowe, są one bardzo szybkie, nieregularne
i służą do  badania przedmiotu, na który się patrzy, tyle że w niewielkim obszarze wokół punktu fiksacji. Drżenia o
wysokiej częstotliwości nazywane są także tremorem. Z kolei dryft to nieregularny ruch zbaczania z punktu fiksacji. Dryft
każdego oka przebiega niezależnie , a jego amplituda jest bardzo niewielka. Ruchy te umożliwiają rozróżnianie bardzo
drobnych szczegółów obrazu.
CZUCIE SKÓRNE I BÓL
Doznania bólowe pozwalają na wycofywanie się, a także mają podstawowe znaczenie dla przeżycia organizmów
Receptory czuciowe:
Skóra, inne powłoki ciała (śluzówka jamy ustnej, nosa, spojówka, rogówka oka)zawierają wiele różnych typów receptorów
czuciowych, które powodują wrażenia dotyku, ucisku, ciepła czy bólu. Receptory skórne to zakończenia nerwów
czuciowych zazwyczaj otoczone tkankami tworzącymi rozmaitego typu niewielkie ciałka czy pozbawione  obudowy
wolne zakończenia nerwowe.
Powstawanie wrażeń czuciowych:
Dawniej sądzono, że poszczególne wrażenia czuciowe wynikają z drażnienia określonych typów receptorów. Obecnie
wiadomo, że w skórze znajduje się wiele receptorów o budowie łączącej cechy różnych znanych uprzednio receptorów.
Związek typu stymulacji z pobudzeniem określonego receptora nie jest tak jasny jak sądzono. Każde z zakończeń
nerwowych najsilniej reaguje na nieco inny sposób drażnienia, ale sygnały pochodzące z tych zakończeń wzajemnie na
siebie wpływają. Różnorodne złożone wrażenia- szorstkość, ucisk itd. Są efektem tych współoddziaływań.
Droga receptor- mózg:
Informacje z receptorów skórnych są przekazywane 3 drogami.
Pierwsza z nich to droga wstęgi przyśrodkowej- wiedzie przez zwoje rdzeniowe wzdłuż tylnej części rdzenia kręgowego
przez inne elementy aż do wzgórza. Stąd prowadzi do kory czuciowej. Droga ta przewodzi głównie informacje dotykowe
oraz pochodzące z receptorów kinestetycznych.
Druga to droga rdzeniowo- wzgórzowa- droga ta rozpoczyna się również w komórkach zwojów rdzeniowych i prowadzi
wzdłuż bocznych i przednich części rdzenia aż do wzgórza i dalej do kory czuciowej.
Trzecia to droga wielosynaptyczna (in. Rdzeniowo  siatkówkowa).
Ośrodek czucia skórnego znajduje się w korze ciemieniowej. Komórki leżące w korze ciemieniowej są ułożone w
uporządkowany sposób- tworzą tzw. Mapy korowe. Komórki reagujące na stymulację określonych, blisko siebie
położonych na ciele miejsc, położone są również blisko siebie w korze ciemieniowej. Miejsca, z których doznania dotykowe
mają szczególne znaczenie mają dużą reprezentację w korze w porównaniu z innymi, mniej ważnymi.
Wrażliwość dotykowa skóry:
Wrażliwość dotykowa skóry jest różna w różnych częściach ciała, a w niektórych występuje szczególne zagęszczenie
receptorów czuciowych. Największą wrażliwością dotykową u człowieka charakteryzują się opuszki palców, wargi, dłonie
język  mają one największą reprezentację w korze.
Adaptacja komórek nerwowych:
Adaptacja komórek nerwowych przekazujących sygnały czucia skórnego następuje bardzo szybko. Wynika to z faktu, że
w skórze podobnie jak w siatkówce oka zachodzi zjawisko hamowania obocznego, które rezultatem jest znacznie większa
wrażliwość układu nerwowego na różnice między pobudzeniem sąsiednich miejsc niż na jednolitą stymulację.
Koncepcje dotyczące percepcji bólu:
Klasyczne koncepcje zakładały, że istnieją odrębne receptory bólowe, które pobudzane przez odpowiedni bodziec
wysyłają sygnały za pośrednictwem specyficznych dróg bólowych do ośrodków w mózgu, wywołując tym samym
doznania bólowe. Ponadto natężenie odczucia bólu miało być proporcjonalne do stopnia czy zakresu uszkodzenia tkanki.
Współcześnie zakłada się za prawidłową teorie bramkowania i teorie dotyczącą enkefalin.
Enkefaliny odgrywają istotną rolę w doznaniach bólowych. Uczucie bólu jest bowiem warunkowane zarówno
mechanizmami neuronalnymi jak i chemicznymi. Enkefaliny działają podobnie jak morfina tj. prowadzą do uśmierzenia
bólu. Są to substancje wytwarzane przez układ hormonalny. Enkefaliny łączą się z receptorami w śródmózgowiu i
międzymózgowiu obniżając wrażliwość na ból.
Teoria bramkowania została stworzona przez R. Malzack a i P. Wall a. Założyli oni, że czucie bólu zależy od siły
pobudzenia i wzajemnych interakcji pomiędzy dwoma systemami przenoszącymi sygnały, z których jeden zawiera duże,
szybko przewodzące, a drugi cienkie, wolno przewodzące włókna. Sygnały pochodzące z dużych włókien hamują pewne
komórki rdzenia kręgowego, natomiast, te z cienkich włókien pobudzają je. Stosunek pobudzenia tych dwóch systemów
decyduje o percepcji bólu. Doznania bólowe powstają wtedy, gdy pobudzonych jest wiele cienkich włókien przy
równoczesnej słabej stymulacji lub jej braku włókien dużych.
Czynniki stopnia doznań bólowych:
Na doznania bólowe wpływ ma wiele czynników. Czynnik neuronalny to odwrażliwianie receptorów. Czynniki
psychologiczne to m.in. : uwarunkowania kulturowe, wpływ doznań angażujących uwagę, nastawienie, złożone czynniki
motywacyjne oraz placebo (autosugestia). Czynnik chemiczny to substancje chemiczne  enkefaliny.
MYÅšLENIE I ROZWI
ZYWANIE PROBLEMÓW
MYÅšLENIE
Myślenie- czynność umysłowa, w której biorą udział operacje umysłowe, które nie są bezpośrednio obserwowalne. Za
ich pomocą człowiek przetwarza informacje o przedmiotach i ich klasach. Czynność myślenia to łańcuch operacji
umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach.
Myślenie to złożony proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu strukturalnych i funkcjonalnych stosunków miedzy
elementami rzeczywistości.
Myślenie to coś innego niż spostrzeganie i pamięć. Czynność spostrzeżenia polega na recepcji informacji dopływających
ze świata zewnętrznego, pamięć zaś pozwala na przechowywanie i reprodukcję tych informacji. Dzięki czynności myślenia
natomiast człowiek PRZETWARZA otrzymane informacje.
Elementarne składniki czynności myślenia to materiał myślenia (informacje o świecie, o tym, co jest przetwarzane w
myśleniu), operacje (elementarne transformacje umysłowe, za pomocą których przetwarzamy materiał myślenia), reguły
myślenia (metody, taktyki, strategia- to co wpływa na uporządkowanie kolejnych operacji, dzięki nim łańcuch operacji ma
prawidłowy charakter).
INFORMACJE JAKO MATERIAA
MYÅšLENIA:
Spostrzeżenia:
Spostrzeżenia dostarczają informacji o świecie zewnętrznym i mogą być materiałem wykorzystywanym w myśleniu.
Człowiek wykonuje czynności eksploracyjne , które polegają na penetrowanie i badaniu sytuacji zewnętrznej.
Spostrzeżenia odgrywają dużą rolę w myśleniu dzieci i zwierząt. Ich rola maleje w myśleniu człowieka dorosłego.
Wyobrażenia:
W myśleniu mogą brać udział dwa rodzaje wyobrażeń. Pierwsze z nich to wyobrażenia odtwórcze- umysłowe obrazy
dawniej spotykanych przedmiotów. Drugi to wyobrażenia wytwórcze- obrazy przedmiotów i zjawisk wcześniej nie
spostrzeganych. Wyobrażenie odgrywa duża role w myśleniu dzieci. Już 18-miesięczne dziecko jest zdolne do operowania
wyobrażeniami. Znaczenie wyobrażeń w procesie myślenia opiera się na tym, że obrazy umysłowe są przede wszystkim
przetwarzane w początkowych fazach rozwiązywania problemów naukowych lub technicznych oraz że wyobrażenia
wizualne i słuchowe mają większe znaczenie w działalności artystycznej. Rola wyobrażeń w myśleniu zależy do fazy
rozwiÄ…zywania problemu oraz od jego rodzaju.
Pojęcia matrycowe:
Pojęcia to zasadniczy materiał myślenia. Polega ono głównie na operowaniu pojęciami i tworzeniu z nich większych
strktur. Pojęcia dzielimy na pojęcia matrycowe i naturalne.
Pojęcia matrycowe to pojęcia dobrze określone, dominują one w nauce. Jest to poznawcza reprezentacja skończonej
liczby wspólnych cech, które w jednakowym stopniu przysługują wszystkim desygnatom (ezgemplarzom) danej wiedzy.
Przyswajanie sobie pojęć może być wykonywane za pomocą metody stopniowch informacji (ważną rolę wówczas pelnią
hipotezy, czyli przypuszczenia na temat treści pojęcia) lub za pomocą metody przyswajania pojęć w kontekście.
Istnieje wiele błędów popełniach w toku przyswajania pojęć. Wyróżniamy błedy I rodzaju- pomijanie cech istotnych dla
danej klasy przedmiotu, bład ten zuboża treść pojęcia rozszerzając w ten sposób jego zakres, staje się ono zbyt ogólne.
Pojęcia naturalne:
Pojęcia naturalne dominują w życiu potocznym. Są mniej określone i mniej jednoznaczne niż pojęcia matrycowe. Pojęcie
naturalne to reprezentacja poznawcza, odzwierciedlająca zespół wspólnych cech, które w różnym stopniu przysługują
desygnatom danej klasy. Można mówić o typowych i nietypowych egzemplarzach pojęcia, centralnych i peryferycznych.
Pojęcia te odgrywają istotną rolę w naukach mniej rozwiniętych (np. filozofia, socjologia).
RODZAJE MYÅšLENIA W ONTOGENEZIE:
Informacje, które są materiałem myślenia mogą być zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. W
zależności od tego jakie informacje są przetwarzane w toku myślenia, psychologowie wyróżniają dwa rodzaje myślenia.
Myślenie sensoryczno- motoryczne to myślenie, gdzie zasadniczą rolę spełniają spostrzeżenia, które dostarczają
informacji o aktualnej sytuacji. Człowiek, aby poznawać wykonuje czynności eksploracyjne- próbuje manipulować
przedmiotami, zbliża się do przedmiotów. To myślenie dominuje u zwierząt i małych dzieci. Dorośli wykorzystują go przy
rozwiązywaniu zadań praktycznych
Myślenie konkretno- wyobrażeniowo to myślenie, które charakteryzuje dzieci w wieku przedszkolnym, których
działanie odnosi się do konkretów, ale są one już zdolne do stosowania wyobrażeń dot. Rzeczy już poznanych.
Myślenie pojęciowe lub inaczej myślenie abstrakcyjno- pojęciowe to myślenie dorosłego człowieka. W toku myślenia
człowiek operuje pojęciami, które często są bardzo abstrakcyjne. W początkowych fazach myślenia pojęciowego znaczną
rolę mogą odgrywać wyobrażenia.
Znaczenie tych rodzajów myślenia nie zależy tylko od fazy rozwoju człowieka, lecz również od różnic
międzykulturowych.
OPERACJE UMYSA
OWE:
Operacje to elementarne transformacje psychiczne. Wykonanie operacji jest krokiem ku rozwiÄ…zaniu zadania.
Informacje zakodowane w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach są przetwarzane właśnie za pomocą operacji
umysłowych.
Wszystkie operacje umysłowe można sprowadzić do dwóch podstawowych rodzajów- analizy i syntezy. Analiza polega
na myślowym podziale całości na części lub wyodrębnieniu cech przedmiotów bądz
zjawisk. Synteza to łączenie w myśl
różnych części w nowe całości. Operacje te są ze sobą ściśle powiązane w czynności myślenia. Analiza realizuje się za
pomocÄ… syntezy, a synteza dokonuje siÄ™ za pomocÄ… analizy.
Operacje pochodne w stosunku do analizy i syntezy to porównywanie przedmiotów bądz
zjawisk, abstrahowanie i
uogólnienie.
Myślenie- złożony proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu strukturalnych i funkcjonalnych stosunków między
elementami rzeczywistości.
Metody eksperymentalne*:
Specyficzne metody badania czynności myślenia to technika głośnego myślenia oraz technika rejestracji czynności
ruchowych. W technice głośnego myślenia w czasie rozwiązywania zadania badany opisuje przebieg czynności myślenia,
jednakże te monologi osoby badanej częstą są nierzetelne. Technika rejestracji czynności ruchowych polega na obserwacji
towarzyszących różnym czynnościom umysłowym ruchów mięśni czy też prądów czynnościowych.
Metody modelowania myślenia to symulacja myślenia i badani odchyleń od modelu optymalnego. W symulacji myślenia
badacz tworzy program, który symuluje myślenie ludzkie, póz
niej porównuje się zachowanie ludzi i rozwiązania
przeprowadzone przez komputer. W badaniu odchyleń od modelu optymalnego tworzy się program, który określa idealny,
racjonalny przebieg czynności myślenia i póz
niej porównuje się go z rzeczywistym przebiegiem myślenia u człowieka.
Płaty kory mózgowej:
×ð pÅ‚at czoÅ‚owy - kora ruchowa
×ð pÅ‚at ciemieniowy  kora czuciowa
×ð pÅ‚at potyliczny - kora wzrokowa
×ð pÅ‚at skroniowy - kora sÅ‚uchowa