WETERYNARIA
I MMUNOLOGIA KLINICZNA
W PRAKTYCE
lek. wet. Jan P. Madej
Zakład Prewencji i Immunologii Weterynaryjnej Katedry i Kliniki Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy
oraz Ochrony Zdrowia Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej AR we Wrocławiu
Choroby stawów
o podłożu immunologicznym
u psów i kotów  cz. II
Streszczenie Abstract
W przebiegu chorób stawów o podłożu immunologicznym główną The mechanisms of hypersensitivity type III or IV play a main role
rolę odgrywają mechanizmy nadwrażliwości typu III lub IV. Czynnik in immune-mediated joint diseases. Etiological factor is not always
etiologiczny nie zawsze jest znany. Z punktu widzenia lekarza known. From clinical point of view the classification of diseases
klinicysty słuszny wydaje się podział na erozyjne i nieerozyjne including erosive and non-erosive forms of arthritis is the most
zapalenia stawów. Ważne jest też przeprowadzenie szeregu badań useful. It s important to carry out a series of laboratory tests for
laboratoryjnych ułatwiających postawienie diagnozy. proper diagnosis of the illness in dogs and cats.
SÅ‚owa kluczowe Key words
stawy, nadwrażliwość, psy, koty, immunologia kliniczna joints, hypersensitivity, dogs, cats, clinical immunology
NIEEROZYJNE ją 2-5 razy większe prawdopodobieństwo Proponowane przez Bennetta (15) kry-
ZAPALENIA STAWÓW zachorowania (7). Najczęstszym objawem teria diagnostyczne obejmują:
Ta grupa chorób psów pomimo zróżnico- SLE u psów jest cykliczna, nieodpowiada- 1) choroba wielosystemowa najczęściej
wanej etiologii prawdopodobnie rozwija jÄ…ca na antybiotyki gorÄ…czka z towarzy- objawiajÄ…ca siÄ™: polyarthritis, dermatitis,
siÄ™ na skutek podobnego mechanizmu szÄ…cymi objawami ze strony jednego lub anaemia, glomerulonephritis, myositis,
(11, 12). Uważa się, że główną rolę od- dwóch narządów. Polyarthritis występu- thrombocytopenia,
grywa w tym przypadku odkładanie się je w 70-90% przypadków i silniej rozwi- 2) obecność we krwi ANA,
kompleksów immunologicznych w bło- ja się w stawach kończyn przednich niż 3) badania immunopatologiczne zgodne
nie maziowej stawów jako efekt reakcji tylnych. Większość zwierząt wykazuje z objawami klinicznymi, np. prze-
nadwrażliwości typu III. ogólną sztywność, trudności w stawaniu ciwciała antyerytrocytarne w ane-
Choroba ma z reguły przebieg cyklicz- i kładzeniu się oraz zmienną kulawiznę. mii hemolitycznej, złogi płytek krwi
ny, wykazuje powinowactwo do stawów Objawy kliniczne SLE manifestują się go- w tkankach podczas trombocytopenii
dystalnych, szczególnie stawów nad- rączką, anemią hemolityczną o podłożu oraz złogi kompleksów immunologicz-
garstkowych i skokowych, i zwykle prze- autoimmunologicznym, trombocytope- nych w przypadku glomerulonephritis,
biega jako zapalenie wielostanowe (7). niÄ…, leukopeniÄ…, glomerulonephritis wywo- dermatitis i arthritis.
łanym przez odkładanie się kompleksów Kryteria 1 i 2 są wystarczające do po-
Układowy toczeń rumieniowaty immunologicznych, dermatitis, polymio- stawienia diagnozy.
(Systemic lupus erythematosus  SLE) sitis oraz zaburzeniem centralnego sys- W badaniu płynu stawowego obserwuje
SLE został zdiagnozowany u prawie temu nerwowego obejmującym jałowe się niewielkie tworzenie konglomeratów
wszystkich zwierząt domowych, choć zapalenie opon mózgowych, zapaleniem mucyny oraz proces zapalny z przewagą
najlepiej został opisany u psów. Wystę- otrzewnej i zaburzeniami żołądkowo- neutrofilów na poziomie 10 000-200 000
puje głównie u psów rasowych, szcze- -jelitowymi. W przeciwieÅ„stwie do lu- komórek/µl (3).
gólnie ras sportowych. Zwykle chorują dzi zmiany skórne, objawy neurologiczne Ważnym kryterium diagnostycznym
osobniki w wieku 1-8 lat, a szczególnie oraz leukopenia u psów występują rzad- jest obecność krążących ANA, jednak
między 2. a 4. rokiem życia (7). Na praw- ko. Niekiedy objawy SLE mogą być ma- niektórzy autorzy diagnozowali SLE bez
dopodobieństwo zachorowania na SLE skowane przez inną chorobę, jak to ma ich udziału (16). Przeciwciała przeciwją-
ma wpływ układ zgodności tkankowej. miejsce przy chronicznym bakteryjnym drowe są skierowane przeciwko jedno-
Owczarki niemieckie DLA-A7 (ang. dog zapaleniu wsierdzia z towarzyszÄ…cym niciowemu lub zdenaturowanemu DNA
leukocyte antigen) wykazujÄ… wysokie praw- mu nieerozyjnym polyarthritis (14). U ko- (ssDNA), rozpuszczalnym w soli anty-
dopodobieństwo zachorowania, podczas tów polyarthritis, jako jeden z elementów genom jądrowym innym niż DNA (np.
gdy DLA-A1 i DLA-B5 wydają się być SLE, najczęściej rozpoczyna się gwał- glikoproteinom (17), jądrowemu anty-
bardziej odporne (13). Podobnie obecność townie z objawami ogólnego dyskomfor- genowi Sm (Smith), histonom i rybonu-
estrogenów wzmaga zachorowalność, tu i sztywności. Określenie, które stawy kleoproteinie (18, 19, 20, 21). Kompleksy
natomiast testosteron działa ochronnie. zostały objęte procesem chorobowym, immunologiczne złożone z ANA i wykry-
Bliscy krewni pacjentów z SLE wykazu- sprawia duże trudności (3). wanych przez nie antygenów odkładają
6 MAJ-CZERWIEC " 3/2006
WETERYNARIA
IMMUNOLOGIA KLINICZNA
W PRAKTYCE
się wokół naczyń krwionośnych, powo- maziowej i mięśni. W bioptacie z mię- Dochodzi do zapalenia błony maziowej
dując rozwój procesu zapalnego. Okolicz- śni obserwujemy degenerację miofibrylli oraz proliferacji tkanki kostnej w miej-
ne tkanki ulegają uszkodzeniu i zależnie i naciek neutrofilów, makrofagów, lim- scach przyczepu więzadeł i ścięgien (3).
od lokalizacji tych zmian obserwujemy focytów oraz komórek plazmatycznych. Odkładające się w wielu narządach zło-
stan zapalny danego narządu, np. zapa- Potwierdzeniem jest także podwyższony gi amyloidu A mogą prowadzić do ob-
lenie błony maziowej. SLE jest ponadto poziom w surowicy fosfokinazy kreaty- jawów uszkodzenia nerek oraz wątroby
związane ze stanem immunologicznej nowej i aldolazy, ale badanie surowicy pomiędzy połową 2. a 6. rokiem życia.
nadreaktywności, szczególnie w układzie w kierunku ANA jest ujemne (3). W surowicy chorych psów stwierdza się
limfocytów B. Dochodzi do niedoboru Rokowanie jest ostrożne. Około 30% podwyższony poziom IL-6 oraz ł-glo-
limfocytów T supresorowych i wzrostu psów wraca zupełnie do zdrowia. Więk- bulin. Badanie w kierunku ANA jest ne-
poziomu przeciwciał reagujących z wie- szość zwierząt wykazuje sztywność przez gatywne (2, 26).
loma powszechnymi antygenami, szcze- cały czas lub po zaprzestaniu terapii (2). Rokowanie jest ostrożne lub niepo-
gólnie pochodzenia wirusowego. Chorzy myślne. Najważniejszym czynnikiem
na SLE wykazują większą skłonność do Zespół polyarthritis/meningitis prognostycznym jest tendencja do roz-
wytwarzania przeciwciał przeciwko an- Wydaje się, że konkretne rasy psów są woju amyloidozy.
tygenom czerwonych krwinek, płytek predysponowane do tej choroby: wyżeł
krwi i leukocytów (7). Niektóre psy wy- waimarski, wyżeł niemiecki krótkowłosy, Guzowate zapalenie wielonaczyniowe
twarzają przeciwciała przeciwko biał- bokser, berneński pies pasterski, nowo- (polyarteritis nodosa)
kom szoku cieplnego (22). Około 30% funland oraz akita (3). Typowymi objawa- Jest chorobą wieloukładową, objawiają-
ludzi i psów z SLE wytwarza czynnik mi tego zespołu jest sztywność i ból szyi. cą się zapaleniem małych tętnic, często
reumatoidalny (23). Radiogramy stawów Analiza płynu mózgowo-rdzeniowego o naturze ziarniniakowej, oraz zapale-
psów z SLE mogą nie wykazywać typo- wykazuje wzrost liczby leukocytów, po- niem kilku (2-5) lub wielu stawów. Cho-
wych nieprawidłowości i jest to cecha ziomu białka i fosfokinazy kreatynowej, re psy mają podwyższoną temperaturę
wspólna dla wszystkich nieerozyjnych a sporadycznie także obecność krwi. Ba- ciała oraz wykazują depresję i ogólną
poliartropatii. Obecność kompleksów danie w kierunku ANA jest negatywne. sztywność. Zapalenie opon mózgowych
immunologicznych w mrożonych skraw- Akita często wykazują razem meningitis powoduje bardzo silny ból szyi, któ-
kach zostaje zdiagnozowana przy pomo- i polyarthritis (2). ry może stanowić jedyny wyraz
ny ob-
cy immunofluorescencji bezpośredniej, W większości przypadków terapia daje jaw (3). Diagnoza zostaje postawiona
wykrywającej obecność immunoglobu- dobre rezultaty, choć niekiedy dochodzi tylko na podstawie biopsji błony mazio-
lin, fibrynogenu i dopełniacza (2). Me- do nawrotów choroby (3). wej i innych tkanek (zapalenie i nekroza
todą opartą na immunofluorescencji naczyń krwionośnych). Badanie w kie-
pośredniej jest test FANA (fluorescent Wrodzone polyarthritis runku ANA jest negatywne.
ANA), w którym kolejne rozcieńczenia u psów akita w wieku dojrzewania Rokowanie jest dobre. Najczęściej pa-
surowicy pacjenta reagujÄ… z jednowar- PredysponowanÄ… rasÄ… sÄ… psy akita. Cho- cjenci dobrze odpowiadajÄ… na lecze-
stwową hodowlą komórek hepatoma lu- roba przebiega jako polyarthritis z obwo- nie (2).
dzi lub myszy lub ze skrawkami wątroby dową limfodenopatią, a czasem także
szczura (20, 24). Miano FANA u zwierzÄ…t z zapaleniem opon mózgowych. Zwykle Zespół Sjögrena
jest z reguły niskie (1:16-1:256) w porów- występuje w młodym wieku (do 1. roku). Jest rzadkim przypadkiem, kiedy polyar-
naniu do ludzi. Niektóre zdrowe zwierzęta Często przebiega z anemią i leukocytozą. thritis (erozyjnemu lub nie) towarzyszy
posiadają ANA, dlatego pozytywna dia- Badanie w kierunku ANA jest negatyw- zapalenie gruczołów łzowych (dacry-
gnoza musi zostać poparta typowym dla ne (2, 25). oadenitis) i/lub ślinowych (sialoadenitis).
SLE obrazem klinicznym. Rokowanie z reguły jest niepomyślne U ludzi może prowadzić do keratocon-
Rokowanie jest ostrożne, szczególnie ze względu na słabą odpowiedz
na leki junctivitis sicca, objawiajÄ…cego siÄ™ jako
gdy doszło do zmian w nerkach (2). przeciwzapalne i immunosupresyjne.  suche oko , lub  suchości w ustach
Stosowanie tych leków u młodych psów (xerostomia). U psów nie obserwuje
Zespół polyarthritis/polymyositis częściej powoduje objawy uboczne, stąd się powyższych objawów, choć wystę-
Choroba występuje głównie u spanieli. niekiedy konieczna jest eutanazja (3). puje obrzęk i zapalenie gruczołów śli-
Klinicznie objawia się obrzękiem i bo- nowych (2).
lesnością przy omacywaniu głównych Rodzinna amyloidoza nerek
stawów kończyn (nadgarstkowe, sko- u psów shar-pei Idiopatyczne polyarthritis
kowe, kolanowe, łokciowe), gdzie może Jest chorobą przypominającą rodzinną Idiopatyczne zapalenie wielostawowe
występować podwyższona temperatura gorączkę śródziemnomorską występu- jest najczęściej występującą chorobą
i ogólna limfodenopatia, objawiająca się jącą u ludzi. Ta ostatnia charakteryzu- stawów o podłożu immunologicznym
klinicznie powiększeniem węzłów chłon- je się nawracającą gorączką nieznanego (11, 12, 27). Przed postawieniem diagno-
nych. Badania płynu maziowego wykazu- pochodzenia, amyloidozą nerek i obja- zy należy wykluczyć wszystkie wcześniej
ją liczbę komórek na poziome 20 000-80 wami zapalenia otrzewnej, opłucnej i/lub opisane choroby stawów. Większość
000/µl z przewagÄ… neutrofilów oraz nie- stawów (7). przypadków dotyczy psów w wieku
wielkie tworzenie się konglomeratów Objawy kliniczne u psów to obrzę- 1-3 lat, chociaż choroba może wystąpić
mucyny. Zapalenie mięśni może pro- ki jednego lub obu stawów skokowych, także w pozostałych okresach życia. Wy-
wadzić do ich zwłóknienia, a następnie sporadycznie także innych stawów oraz daje się, że przypadłość ta częściej doty-
atrofii. Ponadto często dochodzi do ogól- podwyższona temperatura ciała. Zacho- czy samców. Zachorowaniu ulegają psy
nego, bolesnego skurczu mięśni kończyn, rowania występują w różnym wieku. różnych ras, lecz największą predyspozy-
kręgosłupa i czaszki, co powoduje silne Okresy pomiędzy zaostrzeniem choro- cję wykazują: owczarek niemiecki, seter
ograniczenia ruchu. Diagnoza zostaje po- by są zróżnicowane (zwykle 4-6 tygodni) irlandzki, owczarek szetlandzki, spaniel
twierdzona na podstawie biopsji błony i każdy atak trwa około 24-72 godzin. oraz owczarek collie. Możliwe, iż wystę-
MAJ-CZERWIEC " 3/2006 7
WETERYNARIA
I MMUNOLOGIA KLINICZNA
W PRAKTYCE
puje związek pomiędzy tą chorobą a im- ropne zapalenie macicy (pyometra), lub kociąt. Z reguły choroba ustępuje
munologicznym zapaleniem tarczycy i jej przewlekła salmonelloza oraz aktino- sama w ciągu 2-3 dni bez interwencji te-
niedoczynnością (7). Idiopatyczne polyar- mykoza (2, 7, 11, 14, 28). rapeutycznej. Najczęściej związana jest ze
thritis jest również diagnozowane u ko- " Typ III  idiopatyczne polyarthritis zwią- szczepionkami zawierającymi calicivirus
tów, lecz o wiele rzadziej niż u psów (2). zane z infekcją przewodu pokarmowego stosowanymi u kotów (2, 3).
Idiopatyczne polyarthritis jest zbior- (enteropathic arthritis). Diagnozowane
czym określeniem dla czterech typów w ok. 15% przypadków idiopatycznych Polekowe zapalenie stawów
choroby. Podziału dokonano na podsta- zapaleń wielostawowych. Najczęściej Jest związane z podaniem niektórych le-
wie towarzyszących zaburzeń. Jest bardzo objawia się wymiotami i biegunką. ków, szczególnie antybiotyków. Należą
prawdopodobne, że towarzyszące zabu- U psów opisano polyarthritis z wrzo- do nich przede wszystkim sulfonamidy,
rzenie prowadzi do tworzenia się kom- dziejącym zapaleniem okrężnicy oraz lecz także: erytromycyna, linkomycyna,
pleksów immunologicznych i rozwoju z gwałtownie przebiegającym enterocoli- cafalosporyny oraz pochodne penicyli-
reakcji nadwrażliwości typu III w błonie tis (11). Przyczyna zapalenia stawów jest ny. Przebiega jako vasculitis z objawami
maziowej. Skutkiem odkładania się kom- nieznana. Przypuszcza się, iż zarówno skórnymi oraz ze strony stawów. Liczba
pleksów immunologicznych w różnych polyarthritis, jak i zapalenie jelit mają diagnozowanych przypadków stale wzra-
miejscach organizmu może być choro- wspólny czynnik etiologiczny albo pro- sta, szczególnie u psów rasowych (29, 30,
ba wielonarzÄ…dowa, lecz brak znaczÄ…cego dukty antygenu znajdujÄ…cego siÄ™ w jeli- 31, 32). Na skutek tworzenia siÄ™ komplek-
poziomu ANA wyklucza diagnozę SLE. tach działają na błonę maziową stawów. sów immunologicznych z udziałem leku
Choroba może rozwinąć się w każdym Do tej grupy należą także artropatie dochodzi do rozwoju nadwrażliwości
wieku, lecz najczęściej dotyczy psów związane z dysfunkcją wątroby. W prze- typu III w obrębie naczyń krwionośnych
w wieku od roku do 6 lat. Objawia się biegu tej choroby antygeny uwalniane i ich okolicy. Lek lub jego metabolit może
niespecyficznie: cykliczną gorączką, złym z objętego procesem zapalnym jelita bezpośrednio wiązać się z przeciwciałem,
samopoczuciem, anoreksją, kulawizną dostają się do krążenia wrotnego, ale nie pełniąc rolę antygenu, lub jako hapten łą-
i ogólną sztywnością. Często obserwuje zostają usunięte przez układ fagocytów czyć się z białkiem gospodarza, tworząc
się ogólny zanik mięśni z nieproporcjo- jednojądrzastych i z krążeniem obwo- nowe antygeny. Innymi towarzyszącymi
nalną atrofią mięśni twarzy, tj. musculus dowym trafiają do stawów (7). objawami mogą być: gorączka, lymphade-
temporalis et musculus masseter. W cięż- " Typ IV  idiopatyczne polyarthritis nitis, dermatitis, glomerulonephritis, myositis
kich przypadkach obserwuje się obrzęk związane z pozastawowym nowotwo- oraz thrombocytopenia. Płyn stawowy za-
i podwyższenie temperatury w stawach rzeniem. Związane jest z obecnością wiera dużą ilość neutrofilów. Pierwsze
dystalnych oraz zapalenie naczyń chłon- dowolnego złośliwego procesu no- objawy reakcji alergicznej zwykle poja-
nych. Zmianami, które dodatkowo utrud- wotworowego, w przebiegu które- wiają się 10-21 dni od podania leku. Nie-
niają postawienie diagnozy, są: dermatitis, go komórki nowotworowe mogą być kiedy reakcja może się rozwinąć w ciągu
glomerulonephritis, uveitis i renitis. Podczas z
ródłem antygenu przewlekle uspo- kilku godzin od podania leku, który, sto-
okresów aktywności choroby często sabiającego do tworzenia i odkładania sowany w przeszłości, nie powodował
obserwuje się leukocytozę z neutrofilią się kompleksów immunologicznych. żadnych działań ubocznych. W takich
i podwyższonym poziomem fibrynoge- W zależności od danego przypadku przypadkach pojawiają się: gorączka,
nu (7). Naciek zapalny jest zdominowa- objawem dominującym mogą być skut- sztywność oraz objawy bólu i ogólnego
ny przez neutrofile, a ponadto obserwuje ki procesu nowotworowego albo zapa- wstrzÄ…su. Dodatkowo obserwuje siÄ™ sil-
się złogi fibrynogenu i zapalenie naczyń lenia stawów (2, 11, 14). nie wyrażone zmiany skórne pochodzenia
krwionośnych. W badaniu RTG obser- naczyniowego: krwawe pęcherze, liczne
wujemy nieerozyjne zmiany w obrębie We wszystkich przypadkach idiopa- podbiegnięcia krwawe, ogniskową mar-
stawów, naciek błony maziowej, syme- tycznego polyarthritis objawy kliniczne, twicę z wybroczynami itp. (7). Doberma-
tryczne tworzenie nowych ognisk kost- obraz RTG i analiza płynu stawowego są ny są szczególnie predysponowane do
nienia oraz obrzęk sąsiadujących tkanek typowe dla immunologicznych nieerozyj- polyarthritis po podaniu sulfonamidów.
miękkich (3). nych artropatii. Objawy, choć podobne Rokowanie jest bardzo dobre. Stan pa-
" Typ I  idiopatyczne polyarthritis dla wszystkich czterech typów, mogą być cjenta ulega poprawie w ciągu 2-7 dni po
przebiegajÄ…ce bez komplikacji. Jest ostrzejsze w typie I i II. W typie III i IV sÄ… zaprzestaniu podawania leku (2).
najczęściej występującą (ok. 50% one łagodniejsze i obejmują zwykle tylko
przypadków) podgrupą idiopatycznych kilka stawów, czasem niesymetrycznie. Plazmocytarno-limfocytarne
zapaleń wielostawowych. Do postawie- Rokowanie w przypadku typu I jest zapalenie błony maziowej
nia takiego rozpoznania upoważnia nas dobre. Wiele psów udaje się wyleczyć, stawów kolanowych (gonitis)
zdiagnozowany brak towarzyszących a u innych choroba daje się kontrolować. Zapalenie błony maziowej stawów ob-
zaburzeń. Niektóre przypadki prowadzą do rozwoju serwuje się w prawie 10% przypadków
" Typ II  idiopatyczne polyarthritis uszkadzającego reumatoidalnego zapale- psów operowanych z powodu zerwania
związane z infekcją nie dotyczącą nia stawów. W przypadku typu II, III i IV więzadła krzyżowego przedniego (7, 33).
stawu (reaktywne arthritis). Obejmuje rokowanie jest dobre pod warunkiem, że Błona maziowa jest błyszcząca, zgru-
ok. 25% przypadków idiopatycznych zostanie znaleziona pierwotna przyczy- biała, zaczerwieniona i zabarwiona na
zapaleń wielostawowych. Do towa- na choroby, która ostatecznie decyduje czerwono-żółto. Płyn maziowy jest męt-
rzyszących infekcji należą: zapalenie o prognozie (2). ny, mniej lepki, żółto zabarwiony, a za-
wsierdzia (endocarditis), infekcje na- wartość leukocytów waha się od 5000
rzÄ…du oddechowego, zapalenie mig- Poszczepienne zapalenie stawów do 20 000 w µl, gdzie 10-40% stanowiÄ…
dałków (tonsillitis), zapalenie dziąseł Sporadycznie immunologiczne polyarth- neutrofile. W przeciwieństwie do innych
(gingivitis), infekcje układu moczowe- ritis może być skutkiem podania szcze- chorób zapalnych stawów dominujący-
go, ropne zapalenie skóry (pyoderma) pionki. Najczęściej rozwija się ono 5-7 dni mi komórkami są tu małe limfocyty (7).
oraz gruczołów okołoodbytowych, po podaniu pierwszej dawki u szczeniąt Płyn stawowy nie zawiera żadnych drob-
8 MAJ-CZERWIEC " 3/2006
WETERYNARIA
I MMUNOLOGIA KLINICZNA
W PRAKTYCE
noustrojów. W obrazie RTG zmiany, jeśli datkowo komplikującego obraz klinicz- i zdrowia zwierzęcia, lub jeśli występują
w ogóle występują, są niewielkie i obej- ny (7). Stąd dobrym rozwiązaniem jest wskazania do uzyskania szybkiego efek-
mują obrzęk tkanek miękkich i rozrosto- kontrolna analiza płynu stawowego po tu terapeutycznego. Najczęściej stosuje
we zmiany okołookostnowe. W obrazie skończonej terapii. się prednizon (metabolizowany w orga-
bioptatu błony maziowej obserwuje się nizmie do prednizolonu), prednizolon
silny naciek limfocytarno-plazmocytar- LEKI STOSOWANE i działający około siedmiokrotnie silniej
ny oraz rozrost błony maziowej, czasem W ZAPALENIACH STAWÓW deksametazon. Glukokortykosterydy po-
o charakterze kosmków (2). NA TLE IMMUNOLOGICZNYM dawane w dawkach terapeutycznych nie
Głównymi grupami chemioterapeutyków wykazują silnego działania supresyjne-
DIAGNOSTYKA znajdującymi zastosowanie w kuracji za- go na prawidłową odpowiedz
humoral-
Na początku należy ustalić, czy zapalenie paleń stawów są leki przeciwzapalne, cyto- ną, lecz znacznie osłabiają tworzenie się
stawów jest schorzeniem pierwotnym czy toksyczne i immunosupresyjne. Programy nieprawidłowych przeciwciał (przeciw-
wtórnym, jako następstwo toczącego się leczenia poszczególnych chorób stawów erytrocytarnych, przeciwjądrowych, an-
w organizmie innego, ważniejszego pro- różnią się znacznie i zależą od stopnia za- tytrombocytarnych itp.). Wpływają na
cesu. Jeśli główny czynnik wywołujący awansowania procesu, wieku zwierzęcia monocyty, ograniczając ich zdolność do
chorobę zostanie zdiagnozowany, nale- i jego kondycji. Stąd znajdującą się poniżej fagocytozy i immunofagocytozy, dzięki
ży zastosować przede wszystkim leczenie krótką charakterystykę leków należy trak- czemu nie dochodzi do masowego nisz-
przyczynowe, a dopiero w drugim rzędzie tować tylko jako wskazówkę w wyborze czenia czerwonych krwinek i płytek krwi
zająć się zmianami w stawach. Postawie- właściwej metody leczenia. prowadzącego do anemii hemolitycznej
nie diagnozy przy podejrzeniu choroby i trombocytopenii. Glukokortykosterydy
stawów o podłożu immunologicznym Glukokortykosterydy zwiększają uwalnianie neutrofilów ze szpi-
ułatwia szereg badań (tab. 1). Stanowią grupę leków najczęściej sto- ku kostnego, lecz hamują ich migrację do
Duże znaczenie dla monitoringu sku- sowaną w leczeniach stawów. W swo- miejsc objętych procesem zapalnym. Po-
teczności leczenia ma analiza płynu im działaniu immunosupresyjnym i/lub nadto osłabiają chemotaksję neutrofilów
stawowego. Po zastosowaniu leczenia immunomodulującym wykazują syner- oraz ich zdolność do adhezji, zabijania
w badaniu klinicznym możemy obser- gizm z lekami cytotoksycznymi, solami bakterii i wydzielania enzymów lizoso-
wować powrót zwierząt do zdrowia, lecz srebra czy lekami immunosupresyjnymi. malnych. Redukują też znacznie liczbę
lekkie objawy zapalenia błony maziowej Prowadzenie terapii skojarzonej wyda- krążących eozynofilów. Obniżają poziomu
mogą być nadal obecne. Pozostawienie je się słuszne, jeśli występuje tylko czę- dopełniacza w surowicy i mają wpływ na
takiego przewlekłego procesu zapalnego ściowa odpowiedz
na podanie samych przechodzenie kompleksów immunolo-
może prowadzić do stale nasilającego się glukokortykosterydów lub ich wysoka gicznych przez błonę podstawną, dzięki
degeneracyjnego zapalenia stawów, do- dawka stanowiłaby zagrożenie dla życia czemu znajdują zastosowanie w leczeniu
Badania Choroby
anemia (autoimmunologiczna lub związana z przewlekłą chorobą)
leukocytoza
morfologia
neutrofilia z przesunięciem obrazu w lewo
leukopenia i/lub trombocytopenia (np. SLE)
wzrost poziomu mocznika, kreatyniny, fosfatazy alkalicznej,
transferazy alaninowej i transferazy asparaginianowej
wzrost poziomu kinazy kreatynowej i aldolazy może wskazywać na udział myositis
biochemia
nieprawidłowy poziom białka całkowitego, wzrost globulin (produkcja immunoglobulin),
spadek albumin (nefropatie z utratą białka, glomerulopatie na tle
kompleksów immunologicznych, amyloidoza, enteropatie z utratą białka)
analiza moczu proteinuria (glomerulopatia na tle kompleksów immunologicznych, amyloidoza)
obrzęk miękkich tkanek okołostawowych
uszkodzenia powierzchni stawowych
radiografia nowe okołookostnowe ogniska kostnienia
tworzenie narośli kostnych (osteofytów)
symetryczne zmiany w wielu stawach
typowe zmiany cytologiczne
synoviocenteza obejmuje wiele stawów
zmiany symetryczne
badanie histopatologiczne
błona maziowa biopsja (stanowi potwierdzenie w przypadkach wątpliwej cytologii płynu stawowego)
negatywny posiew pomaga wykluczyć etiologię bakteryjną
wzrost poziomu białka, liczby komórek i fosfokinazy kreatynowej
inne w płynie mózgowo-rdzeniowym w przebiegu meningitis
biopsja tkanek w celu wykrycia innych zaburzeń, np. amyloidozy, glomerulopatii, dermatitis itp.
Tab. 1. Badania diagnostyczne wg Gormana (2)
10 MAJ-CZERWIEC " 3/2006
WETERYNARIA
I MMUNOLOGIA KLINICZNA
W PRAKTYCE
nadwrażliwości typu III. Glukokortyko- Piśmiennictwo 19. Monestier M. i wsp.: Autoantibodies to
1. Kowalski M.L.: Immunologia kliniczna. histone, DNA and nucleosome antigens in
sterydy powinny być stosowane w dużych
Mediton  Oficyna Wydawnicza, A
ódz
canine systemic lupus erythematosus.  Clin.
dawkach przez 1-2 tygodni, a następnie
2000, s. 341-384. Exp. Immunol. , 1995, vol. 99, s. 37-41.
powoli, stopniowo należy zmniejszać ich
2. Gorman N.T.: Canine Medicine and The- 20. Thoren-Tolling K., Ryden L.: Serum auto
ilość, co 2-4 tygodnie, tak długo jak ob-
rapeutics. Blackwell Science Ltd, 1998, antibodies and clinical/pathological features
serwujemy ich stałe działanie. Obserwo-
s. 781-795. in German shepherd dogs with a lupus-like
wanÄ… klinicznie poprawÄ™ stanu zdrowia
3. Day M.J.: Clinical Immunology of the Dog and syndrome.  Acta Veterinaria Scandinavica ,
należy potwierdzić na podstawie badań
Cat. Iowa State University Press/Ames, 1991, vol. 32, s. 15-26.
laboratoryjnych (RBC, liczba płytek krwi,
1999, s. 126-140. 21. White S.D., Rosychuk R.A., Schur P.H.:
cytologia płynu stawowego itp.). Terapię
4. Bennett D.: Immune based erosive inflam- Investigation of antibodies to extractable
należy kontynuować przez 1-3 miesięcy
matory joint disease of the dog. Canine rheu- nuclear antigens in dogs.  Am. J. Vet. Res. ,
po ustąpieniu objawów, nadal stopniowo
matoid arthritis 1. Clinical radiological and 1992, vol. 53, s. 1019-1021.
obniżając dawkę (7).
laboratory investigation.  Journal of Small 22. Bell S.C. i wsp.: Antibodies to heat shock
Animal Practice , 1987, vol. 28, s. 779. proteins in dogs with rheumatoid arthritis and
Sole złota
5. Bennett D.: Immune based erosive inflam- systemic lupus erythematosus.  British Vet. J. ,
Należą do najstarszych leków immu- matory joint disease of the dog. Canine rheu- 1995, vol. 151, s. 271-279.
nosupresyjnych. Są dostępne jako au- matoid arthritis 2. Pathological investigations. 23. Chabanne L. i wsp.: IgM and IgA rheu-
 Journal of Small Animal Practice , 1987, matoid factors in canine polyarthritis.  Vet.
ro(I)tioglukoza lub auro(I)tiomaleinian
vol. 28, s. 779. Immunol. Immunopathol. , 1993, vol. 39,
sodowy. Aurotioglukoza wykazuje mniej-
6. Bennett D., Kirkham D.: The laboratory s. 365-379.
sze działanie anafilaktyczne i jest lekiem
identification of serum rheumatoid factor in the 24. Mc Vey D.S., Shuman W.: Use of multi-
z wyboru. ZÅ‚oto stabilizuje enzymy lizo-
dog.  Journal of Comparative Pathology , ple antigen substrates to detect antinuclear
somalne, osłabiając system enzymatycz-
1987, vol. 97, s. 542. antibody in canine sera.  Vet. Immunol.
ny leukocytów, osłabia migrację komórek
7. Pedersen N.C.: A review of immunologic Immunopathol , 1991, vol. 28, s. 37-43.
fagocytujących do miejsc objętych pro-
diseases of the dog.  Veterinary Immunology 25. Dougherty S.A. i wsp.: Juvenile-onset po-
cesem zapalnym, obniża syntezę prosta-
and Immunopathology , 1999, vol. 69, lyarthritis syndrome in Akitas.  J. Am. Vet.
glandyn, obniża proliferację limfocytów
s. 251-342. Med. Assn. , 1991, vol. 198, s. 849-856.
i produkcję przeciwciał oraz stabilizu-
8. Castelli M. J.: Acute periarthritis in a ken- 26. Rivas A.L. i wsp.: A canine febrile disorder
je kolagen. Ponadto obniża poziom RF
nel of Greyhounds.  Vet. Rec. , 1969, vol. associated with elevatied interleukin-6.  Clin.
i autoprzeciwciał. Sole złota są stoso-
84, s. 652. Immunol. Immunopathol , 1992, vol. 64,
wane w terapii skojarzonej z glukokor-
9. Huxtable C.R., Davis P.E.: The pathology of s. 36-45.
tykosterydami i lekami cytotoksycznymi.
polyarthritis in young Greyhounds.  J. Comp. 27. Bennett D.: Immune based non-erosive in-
ZnajdujÄ… zastosowanie w leczeniu idio- Pathol. , 1976, vol. 86, s. 11-21. flammatory joint disease of the dog 3. Canine
patycznego polyarthritis, vasculitis i RZS 10. Woodart J.C. i wsp.: Erosive polyarthritis idiopathic polyarthritis.  Journal of Small
u psów (7). Mogą powodować uszkodze- in two greyhounds.  JAVMA  ,1991, 198, s. Animal Practice , 1987, vol. 28, s. 871.
873-876. 28. van der Welt T.J., Meyer H.P.: Discospon-
nie nerek, zwłóknienie płuc, owrzodzenie
11. Pedersen N.C. i wsp.: Noninfectious canine dylitis and immune-mediated polyarthritis
rogówki i choroby skóry (2).
arthritis: the inflammatory nonerosive erthriti- in a Bernese mountain-dog.  Tijdschrift
des,  J. Am. Vet. Med. Assn , 1976, vol. 169, voor Diergeneeskunde , 1995, vol. 120,
Leki immunosupresyjne
s. 304-310. s. 75-77.
W leczeniu stawów znajdują zastoso-
12. Pedersen N.C., Pool R.: Canine joint disease. 29. Cribb A.E.: Idiosyncratic reactions to sulfo-
wanie cyklofosfamid i azatiopryna. Lek
 Vet. Clinics N. America , 1978, vol. 8, namides in dogs.  JAVMA , 1989, vol. 195,
podaje siÄ™ 4 razy w tygodniu, wykonu-
s. 465-493. s. 1612-1614.
jÄ…c co 7-14 dni kontrolne badania he-
13. Teichner M. i wsp.: Systemic lupus ery- 30. Giger U. i wsp.: Sulfadiazine-induced allergy
matologiczne. Jeżeli WBC < 6000/µl lub
thematosus in dogs: association to the major in six Doberman Pinchers.  JAVMA , 1985,
liczba pÅ‚ytek < 125 000 /µl, dawkÄ™ należy
histocompatibility complex class I antigen vol. 186, s. 479-484.
zmniejszyć o 25%, natomiast jeśli WBC
DLA-A7.  Clin. Immunol. Immunopa- 31. Grondalen J.: Trimethoprim-sulphonamide
< 4000/µl lub liczba pÅ‚ytek < 100 000/µl,
thol. , 1990, vol. 55, s. 255-262. induced polyarthritis.  Vet. Rec. , 1987, vol.
należy przerwać terapię na 2 tygodnie.
14. Bennett D.: Naturally occurring models of in- 121, s. 155.
Ponadto leki te mogą wywołać krwo- flammatory polyarthropathies on the domestic 32. Harvey R.G.: Possible sulphadiazine-trime-
toczne zapalenie pęcherza moczowego dog and cat.  British J. Clin. Pract. , 1986, thoprim induced polyarthritis.  Vet. Rec. ,
(haemorrhagic cystitis), (2). vol. 43, s. 2-3. 1987, vol. 120, s. 537-538.
15. Bennett D.: Immune based non-erosive inflam- 33. Pedersen N.C. i wsp.: Joint diseases of dogs
matory joint disease of the dog 1. Canine sys- and cats.  Textbook of Veterinary Internal
Leki stosowane
temic lupus erythematosus.  Journal of Small Medicine (ed S.J. Ettinger), 1989, s. 2329-
w chorobach wieloukładowych
Animal Practice , 1987, vol. 28, s. 871. -2377, W.B. Saunders, Philadelphia.
Sulfasalazyna  jest najczęściej stosowa-
16. Halliwell R.E.W.: Autoimmune disease in
na w enteropatycznym polyarthritis, choć
domestic animals.  Journal of the American
może znajdować zastosowanie w reuma-
Veterinary Medical Association , 1982,
toidalnym zapaleniu stawów. Może wy- lek. wet. Jan P. Madej
vol. 181, s. 1088.
woływać keratitis sicca. Zakład Prewencji
17. Soulard M. i wsp.: A novel 43 kDa glycoprotein
Kolchicyna i dimetylosulfotlenek i Immunologii Weterynaryjnej
is detected in the nucleus of mammalian cells by au-
(DMSO)  sÄ… stosowane w przypadkach Katedry i Kliniki Rozrodu,
toantibody from dogs with autoimmune disorders.
związanych z amyloidozą w celu zahamo- Chorób Przeżuwaczy
 Exp. Cell Res. , 1991, vol. 193, s. 59-71.
wania jej rozwoju. oraz Ochrony Zdrowia ZwierzÄ…t
18. Goudswaard J. i wsp.: SLE systemic lupus
Lewamizol  stosowany jako immu- Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
erythematosus-related clinical features in dogs.
nomodulator w chorobach wielosyste- 50-375 Wrocław, ul. C. Norwida 31
 Tijdschr voor Diergeneeskunde , 1993,
mowych (2). e-mail: [e-mail]
vol. 118, s. 185-189.
12 MAJ-CZERWIEC " 3/2006