CENTRUM POMOCY PRAWNEJ IM.H.NIEĆ
Dyskryminacja cudzoziemców w Polsce
Opracowała Marta Pryczyńska
Edycja: Katarzyna Przybysławska
2011-04-12
Raport:
DYSKRYMINACJA CUDZOZIEMCÓW W POLSCE
Jest częścią projektu:  Witaj w Polsce!- Wsparcie obywateli państw trzecich
przez pomoc prawną i przeciwdziałanie dyskryminacji realizowanego ze
środków Europejskiego Funduszu na Rzecz Integracji Obywateli Państw
Trzecich oraz Budżetu Państwa.
Wyłączna odpowiedzialność za treść raportu spoczywa na jego autorach.
Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania
udostępnionych informacji.
Spis treści
Wstęp ...................................................................................................................................................... 3
Podstawowe akty prawne i stosowane definicje dyskryminacji ............................................................. 4
Akty prawa międzynarodowego.............................................................................................................. 4
Akty prawa polskiego i prawodawstwo unijne ....................................................................................... 8
Rodzaje dyskryminacji ........................................................................................................................... 13
Analiza zjawiska dyskryminacji cudzoziemców w Polsce na podstawie pozyskanych informacji ......... 15
Edukacja ................................................................................................................................................ 16
Cudzoziemcy studiujący w Polsce ......................................................................................................... 16
Województwo lubelskie ........................................................................................................................ 16
Województwo podlaskie ....................................................................................................................... 17
Województwo małopolskie ................................................................................................................... 18
Województwo podkarpackie ................................................................................................................. 19
Edukacja dzieci cudzoziemskich na poziomie szkół podstawowych ..................................................... 20
Problemy występujące w zakresie edukacji podsumowanie ................................................................ 21
Obszary dyskryminacji cudzoziemców według informacji przekazanych przez Biuro Rzecznika Praw
Obywatelskich i Biuro Rzecznika Praw Dziecka ..................................................................................... 23
Płaszczyzny dyskryminacji według informacji przekazanych przez ankietowanych cudzoziemców..... 24
Praca cudzoziemców w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem danych przekazanych przez Główny
Inspektorat Pracy- stan na dzieo 14 marca 2011 r.).............................................................................. 26
Podsumowanie ...................................................................................................................................... 35
2
Wstęp
Niniejszy raport został opracowany w ramach projektu  Witaj w Polsce!- Wsparcie obywateli
państw trzecich przez pomoc prawną i przeciwdziałanie dyskryminacji realizowanego przez
Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, a finansowanego ze środków Europejskiego
Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich oraz Budżetu Państwa. Aktualnie
opracowane i przedstawione poniżej informacje są jedynie wstępną wersją raportu o
dyskryminacji podsumowującego działania projektowe, który zostanie sporządzony i
rozdystrybuowany na koniec trwania projektu (w czerwcu 2011 r.). W związku z tym
zamieszczone poniżej dane będą aktualizowane w póz
niejszym czasie.
W celu dokładnego omówienia i zbadania praktyk dyskryminacyjnych poniżej przedstawione
zostaną również międzynarodowe i krajowe uregulowania prawne dotyczące tego zjawiska i
możliwości dochodzenia skutecznej obrony swoich praw m. in. na drodze sądowej,
zagwarantowanej w polskim prawie. W związku z rozległością omawianego tematu, raport
może nie zawierać wszystkich kwestii dotyczących dyskryminacji cudzoziemców. Centrum
Pomocy Prawnej skoncentrowało się na tych aspektach, które związane są bezpośrednio z
zakresem projektu  Witaj w Polsce! oraz które najczęściej pojawiały się w ramach działań
realizowanych w praktyce.
Serdecznie dziękujemy wszystkim osobom oraz jednostkom, które zdecydowały się udzielić
CPPHN pomocy przy opracowywaniu raportu, poprzez przekazanie odpowiednich
informacji.
Zespół CPPHN
3
Podstawowe akty prawne i stosowane definicje dyskryminacji
Akty prawa międzynarodowego
Niezwykle istotnym elementem w procesie integracji cudzoziemców przybyłych do Polski z
państw trzecich jest znajomość przysługujących im praw. Świadomość obowiązujących w
kraju regulacji prawnych, znajomość wynikających stąd uprawnień i obowiązków jednostki
jest nieodzownym warunkiem prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie
przyjmującym. Wiedza na temat prawnych ram odnoszących się do zakazu dyskryminacji
cudzoziemców, pozwala przy tym na niezwłoczne identyfikowanie przypadków ewentualnej
dyskryminacji oraz pociągnięcie do odpowiedzialności osób dopuszczających się takich,
zakazanych prawnie działań.
Dyskryminacja najczęściej jest definiowana jako upośledzenie lub prześladowanie jednostek
lub grup społecznych ze względu na przynależność rasową, narodowościową, wyznaniową i
inne czynniki społeczne, związane na przykład z pochodzeniem społecznym lub płcią.1
Poprzez działania dyskryminujące jednostka ma mniejsze szanse dostępu na przykład do
wykształcenia, zawodu, praw politycznych tylko z powodu przynależności do danej grupy,
bez uwzględnienia indywidualnych kwalifikacji i zasług.2
W odniesieniu do cudzoziemców można wyróżnić następujące typy dyskryminacji:
- dyskryminacja rasowa,
- dyskryminacja etniczna,
- dyskryminacja ze względu na przynależność narodową,
- dyskryminacja ze względu na przynależność państwową,
- dyskryminacja religijna.3
Zapisy antydyskryminacyjne zawarte są w szeregu aktów prawnych, zarówno
międzynarodowych jak i krajowych. Do dokumentów międzynarodowych należą:
1
Encyklopedia powszechna, Tom II, Warszawa 2007, s. 140
2
Klaus, Wencel,  Dyskryminacja cudzoziemców w Polsce: diagnoza sytuacji , s. 3, dostępne na
http://www.interwencjaprawna.pl/docs/ARE-708-dyskryminacja%20cudzoziemcow.pdf z 12.05.2010 r.
3
A
otocki,  Integracja i dyskryminacja- krajobraz 2009 , Instytut Spraw Publicznych, s.12-13
4
- Międzynarodowa Konwencja z 7 marca 1966 roku w sprawie likwidacji wszelkich
form dyskryminacji rasowej,
Zgodnie z przepisem art. 1 Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich
form dyskryminacji rasowej  dyskryminacja rasowa oznacza wszelkie zróżnicowanie,
wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru skóry, urodzenia,
pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na celu lub pociąga za sobą przekreślenie
bądz
uszczuplenie uznania, wykonywania lub korzystania, na zasadzie równości z praw
człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i
kulturalnej lub w jakiejkolwiek dziedzinie życia publicznego.
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 1948 roku,
Zgodnie z przepisem art. 2 Powszechnej deklaracji praw człowieka każdy człowiek posiada
prawa i wolności bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania,
poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia
lub jakiegokolwiek innego stanu. Nie wolno ponadto czynić żadnej różnicy w zależności od
sytuacji politycznej, prawnej lub międzykulturowej bez względu na to, czy dany kraj lub
obszar jest niepodległy, czy też podlega systemowi powiernictwa, nie rządzi się samodzielnie
lub jest w jakikolwiek inny sposób ograniczony w swej niepodległości. Ponadto zgodnie z
przepisem art. 7 niniejszej deklaracji wszyscy mają prawo do jednakowej ochrony przed
jakąkolwiek dyskryminacją i przed jakimkolwiek narażeniem na taką dyskryminację. Ponadto
w ustępie 2 przepisu art. 23 niniejszej Deklaracji, każdy człowiek, bez względu na
jakiekolwiek różnice, ma prawo do równej płacy za równą pracę.
- Konwencja dotycząca statusu uchodz
ców z 1951 roku i Protokół do Konwencji z 1967
roku,
Zgodnie z przepisem art. 3 ww. Konwencji, państwa stosujące ten akt prawny mają
obowiązek stosować jego postanowienia do uchodz
ców bez względu na ich rasę, religię lub
państwo pochodzenia.
- Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzona w
Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.,
Przepis art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności również
określa pojęcie dyskryminacji. Korzystanie z praw i wolności zawartych w tym akcie
powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa,
kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub
społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek urodzenie bądz
z jakichkolwiek
innych przyczyn.
- Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą z 1957 roku,
Zgodnie z przepisem art. 7 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą w
zakresie zastosowania tego Traktatu i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które on
przewiduje, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową.
5
- Konwencja przeciwko dyskryminacji w edukacji UNESCO z 1960 roku,
W rozumieniu niniejszej Konwencji wyraz  dyskryminacja oznacza wszelkie wyróżnianie,
wykluczanie, ograniczanie lub uprzywilejowanie ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język,
wyznanie, przekonania polityczne lub jakiekolwiek inne, narodowość lub pochodzenie
społeczne, sytuację materialną lub urodzenie, które ma na celu lub którego skutkiem jest
przekreślenie lub naruszenie zasady jednakowego traktowania w dziedzinie oświaty, a w
szczególności zamknięcie dostępu jakiejkolwiek jednostce lub grupie osób do oświaty
jakiegokolwiek stopnia lub typu, ograniczenie dla jakiejkolwiek osoby oświaty do
najniższego jej stopnia, utworzenie lub utrzymywanie lub utrzymywanie oddzielnych
systemów oświatowych lub zakładów nauczania dla jakichkolwiek osób lub grup poza
określonymi przypadkami, stawianie jakiejkolwiek osoby lub grupy osób w sytuacji nie
dającej się pogodzić z godnością człowieka.
- Konwencja MOP nr 111 dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i
wykonywania zawodu z 1958 roku,
Zgodnie z przepisem art. 1 Konwencji dotyczącej dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i
wykonywania zawodu  dyskryminacja oznacza wszelkie rozróżnienie, wyłączenie lub
uprzywilejowanie oparte na rasie, kolorze skóry, płci, religii, poglądach politycznych,
pochodzeniu narodowym lub społecznym, które powoduje zniweczenie albo naruszenie
równości szans lub traktowania w zakresie zatrudnienia lub wykonywania zawodu; wszelkie
inne rozróżnienie, wyłączenie lub uprzywilejowanie powodujące zniweczenie albo naruszenie
równości szans lub traktowania w zakresie zatrudnienia lub wykonywania zawodu, które
będzie mogło być wymienione przez zainteresowanego Członka po zasięgnięciu opinii
reprezentatywnych organizacji pracodawców i pracowników, o ile takie istnieją, oraz innych
właściwych organizacji.  Zatrudnienie i  zawód obejmują dostęp do szkolenia
zawodowego, dostęp do zatrudnienia i do poszczególnych zawodów, jak również warunki
pracy.
- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ z 1966 roku,
Zgodnie z przepisem art. 2 Państwa-Strony ww. Paktu zobowiązują się przestrzegać i
zapewnić wszystkim osobom, które znajdują się na jego terytorium i podlegają jego
jurysdykcji, prawa uznane w Pakcie, bez względu na jakiekolwiek różnice, takie jak rasa,
kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub
społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności. Państwa-
Strony Paktu zobowiązują się także podjąć, zgodnie z własnym trybem konstytucyjnym i
postanowieniami Paktu, odpowiednie kroki mające na celu przyjęcie tego rodzaju środków
ustawodawczych lub innych, jakie okażą się konieczne w celu realizacji praw uznanych w
Pakcie, jeżeli nie jest to już przewidziane w obowiązujących przepisach prawnych lub w inny
sposób. Każde z Państw-Stron Paktu zobowiązuje się:
a) zapewnić każdej osobie, której prawa lub wolności uznane w niniejszym Pakcie zostały
naruszone, skuteczny środek ochrony prawnej, nawet gdy naruszenie to zostało dokonane
przez osoby działające w charakterze urzędowym;
6
b) zapewnić, aby prawo każdego człowieka do takiego środka ochrony prawnej było
określone przez właściwe władze sądowe, administracyjne lub ustawodawcze albo przez
jakąkolwiek inną właściwą władzę, przewidzianą w systemie prawnym danego Państwa, oraz
rozwijać możliwości ochrony praw na drodze sądowej;
c) zapewnić realizowanie przez właściwe władze środków ochrony prawnej, gdy zostały one
przyznane.
- Traktat Amsterdamski (zmieniający Traktat o Unii Europejskiej) z 1997 roku,
- Dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27 listopada 2000 roku ustanawiająca ogólne warunki
ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy,
Przepis art. 2 Dyrektywy Rady UE 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r., ustanawiająca
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy definiuje
dyskryminację poprzez wskazanie definicji  zasady równego traktowania . Zasada ta oznacza
w tym przypadku brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji ze
względu na religię lub przekonania niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w
odniesieniu do zatrudnienia i pracy. Zgodnie z powoływaną dyrektywą, dyskryminacja
bezpośrednia ma miejsce, gdy osobę traktuje się mniej przychylnie, niż traktuje się,
traktowano lub traktowano by inną osobę w porównywalnej sytuacji, w jednej z ww.
przyczyn. Dyskryminacja pośrednia zachodzi w przypadku, gdy przepis, kryterium lub
pozornie neutralna praktyka może doprowadzić do szczególnej niekorzystnej sytuacji dla
osób danej religii lub przekonań, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej, w
stosunku do innych osób, chyba że taki przepis, kryterium lub praktyka jest obiektywnie
uzasadniona zgodnym z prawem celem, a środki mające służyć osiągnięciu tego celu są
właściwe i konieczne, lub jeżeli w przypadku osób w określony sposób niepełnosprawnych,
pracodawca lub każda osoba, do której odnosi się niniejsza W rozumieniu niniejszej
Dyrektywy dyskryminacją jest również molestowanie, jeżeli ma miejsce niepożądane
zachowanie mające związek z jedną z przyczyn określonych w art. 1, a jego celem lub
skutkiem jest naruszenie godności osoby i stworzenie onieśmielającej, wrogiej, poniżającej,
upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery.
- Dyrektywa Rady 200/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę
równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne.
Przepis art. 2 ust. 2 pkt a i b określa  dyskryminację bezpośrednią oraz  dyskryminację
pośrednią . Dyskryminacja bezpośrednia ma miejsce, gdy ze względu na pochodzenie rasowe
lub etniczne osoba jest traktowana mniej przychylnie niż traktuje się, traktowano lub
traktowano by inną osobę w podobnej sytuacji. Dyskryminacja pośrednia ma miejsce, gdy
pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka mogą prowadzić do szczególnie
niekorzystnej sytuacji dla osób danego pochodzenia rasowego lub etnicznego w stosunku do
innych osób, chyba że taki przepis, kryterium lub praktyka są obiektywnie uzasadnione
legalnym celem, a środki mające służyć osiągnięciu tego celu są odpowiednie i konieczne. W
rozumieniu niniejszej Dyrektywy dyskryminacją jest również molestowanie, jeżeli ma
miejsce niepożądane zachowanie związane z pochodzeniem rasowym lub etnicznym, a jego
7
celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby i stworzenie onieśmielającej, wrogiej,
poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery.
- Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 2000 roku.
Zgodnie z przepisem art. 21 zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze
względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne,
język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność
do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację
seksualną. Zakazana jest również wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność
państwową.
-- Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych sporządzonej w Strasburgu
dnia 1 lutego 1995 r.
Przepis art. 4 Konwencji ramowej o ochronie mniejszości narodowych sporządzonej w
Strasburgu dnia 1 lutego 1995 r. określa, iż jakakolwiek dyskryminacja wynikająca z
przynależności do mniejszości narodowej jest zabroniona.
Akty prawa polskiego i prawodawstwo unijne
Zakaz dyskryminacji znajduje się przede wszystkim w Konstytucji RP, a konkretnie w
przepisie art. 32 stanowiącym, że wszyscy są równi wobec prawa i wszyscy mają prawo do
równego traktowania przez władze publiczne. Oznacza to prawo do równego traktowania
przez władze publiczne, której to zasady muszą one przestrzegać. Jednakże z tej generalnej
zasady wynika także zakaz stosowania dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i
gospodarczym. Dyskryminacji tego rodzaju nie mogą usprawiedliwiać żadne przepisy i żadne
przyczyny. Od zasady równości Konstytucja nie zna żadnych odstępstw i wyjątków.4
Niemniej jednak prawo to nie może być ujmowane  samoistnie , lecz musi być traktowane
łącznie z normami prawnymi lub działaniami organów władzy publicznej wyznaczającymi
sytuację prawną jednostki.5
1 stycznia 2011 r. w życie weszła ustawa antydyskryminacyjna, dokonująca w zakresie swojej
regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich:
1) Dyrektywy Rady86/613/EWG z dnia 11 grudnia 1986 r. w sprawie stosowania zasady
równego traktowania kobiet i mężczyzn pracujących na własny rachunek, w tym w
rolnictwie, oraz w sprawie ochrony kobiet pracujących na własny rachunek w okresie
ciąży i macierzyństwa;
4
Komentarz do art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.97.78.483), [w:] W. Skrzydło, Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Zakamycze, 2002, wyd. IV
5
Wyr. TK z 6.10.2004 r., sygn. akt 23/02
8
2) Dyrektywy Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającej w życie
zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne;
3) Dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne
warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy;
4) Dyrektywy Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w życie
zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług
oraz dostarczania towarów i usług;
5) Dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w
sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania
kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy.
Obowiązująca od 1 stycznia 2011 r. ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r., o wdrożeniu niektórych
przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. Nr 254, poz. 1700), o
której mowa powyżej, określa obszary i sposoby przeciwdziałania naruszeniom zasady
równego traktowania ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię,
wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną oraz organy
właściwe w tym zakresie.6
W akcie tym zdefiniowane zostało zjawisko dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej,
wyjaśniono pojęcia molestowania, molestowania seksualnego, nierównego traktowania oraz
zasadę równego traktowania. Ustawa określa także środki prawne dla ochrony zasady
równego traktowania i organy właściwe w sprawach przeciwdziałania jej naruszeniom.
Kolejnym aktem prawnym, zawierającym przepisy antydyskryminacyjne, obowiązującym w
polskim porządku prawnym jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz. U.
1974, Nr 24, poz. 141 z póz
n. zm.). Zgodnie z przepisami tej ustawy, jakakolwiek
dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na:
płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne,
przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientacje seksualną, a także ze
względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub niepełnym
wymiarze czasu pracy- jest niedopuszczalna. Należy podkreślić, iż zatrudnieni maja prawo do
takiego samego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości, przy
czym pracami o jednakowej wartości są te, które wymagają od pracowników
porównywalnych kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych dokumentami przewidzianymi
w odrębnych przepisach lub praktyką i doświadczeniem zawodowym, a także porównywalnej
odpowiedzialności i wysiłku. Zgodnie z kodeksem pracy, osoba, wobec której pracodawca
naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w
wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.7
Zakaz dyskryminacji przejawia się również w przepisach ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.
Kodeks karny (Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 553), w rozdziale dotyczącym przestępstw przeciwko
6
Przepis art. 1 cytowanej ustawy
7
Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. Nr 24, poz. 141 z póz
n. zm.)
9
ludzkości, przeciwko wolności sumienia i wyznania, przeciwko prawom osób wykonujących
pracę zarobkową, przeciwko porządkowi publicznemu. Dotyczą popełniania głównie
przestępstw z powodu nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych,
wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość- nawoływanie do nienawiści z ww.
powodów, produkcja, utrwalanie, sprowadzanie, nabywanie, przechowywanie, posiadanie,
prezentowanie, przewożenie lub przesyłanie w celu rozpowszechniania druku, nagrania lub
innego przedmiotu zawierające treść nawołującą do nienawiści z ww. powodów; zabronione
pod groz
bą kary jest również publiczne znieważenie grupy ludności albo poszczególnej osoby
z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej
bezwyznaniowości, a także naruszenie nietykalności cielesnej innej osoby z ww. powodów.
Odrębnie spenalizowane zostało także przestępstwo zabójstwa lub spowodowania ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu osoby należącej do danej grupy narodowej, etnicznej, rasowej,
politycznej, wyznaniowej lub grupy o określonym światopoglądzie. Zabronione przez ustawę
karną jest także stosowanie przemocy lub groz
by bezprawnej wobec grupy osób lub
poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej,
wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości oraz nawoływanie do popełnienia takiego
przestępstwa. Warto także wskazać, iż na wysoką rangę tych unormowań wskazuje również
karalność przygotowania do popełnienia ww. przestępstwa, ponieważ aktualnie obowiązujący
kodeks karny przewiduje karalność przygotowania tylko w odniesieniu do najcięższych
przestępstw.
Warto wskazać statystyki obrazujące liczbę wszczętych postępowań, dotyczących niektórych
z omówionych wyżej przestępstw.
1. Statystyka wszczętych postępowań dotyczących przestępstwa publicznego
propagowania faszyzmu, nawoływania do nienawiści (art. 256 KK)8
Art. 256 KK
Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do
nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze
względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.
8
http://www.policja.pl/portal/pol/31/563/Publiczne_propagowanie_faszyzmu_nawolywanie_do_nienawisci_art_
256.html z 26.06.2010 r.
10
ROK ART. 256
2009 53
2008 63
2007 70
2006 50
2005 34
2004 24
2003 16
2002 13
2001 17
2000 25
1999 10
2. Statystyka wszczętych postępowań dotyczących przestępstwa publicznego
znieważenia lub naruszenia nietykalności z powodów narodowościowych (art.
257 KK)9
Art. 257 KK
Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej
przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej
bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega
karze pozbawienia wolności do lat 3.
ROK ART. 257
2009 46
9
http://www.policja.pl/portal/pol/31/564/Publiczne_zniewazenie_lub_naruszenie_nietykalnosci_z_powodow_nar
odowosciowych_ar.html
11
2008 53
2007 37
2006 39
2005 25
2004 18
2003 19
2002 14
2001 21
2000 25
1999 25
Przed dyskryminacją pośrednio chronią również przepisy z zakresu prawa cywilnego, poprzez
możliwość dochodzenia roszczeń przez osoby pokrzywdzone aktami dyskryminacji.
Gwarantują to przepisy o ochronie dóbr osobistych, ujęte w Kodeksie cywilnym. Przepis art.
23 przytoczonego powyżej aktu prawnego, zawiera otwarty katalog dóbr osobistych, których
naruszenie otwiera możliwość dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej. Osoba,
której prawa wynikające z dóbr osobistych zostały zagrożone cudzym działaniem, może
żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne (zgodnie z poglądem
panującym w orzecznictwie, za bezprawne uważa się każde działanie naruszające dobro
osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności usprawiedliwiających je; do
okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych zalicza się: działanie w
ramach porządku prawnego, wykonywanie prawa podmiotowego, zgodę pokrzywdzonego,
działanie w obronie uzasadnionego interesu10). Natomiast w momencie kiedy dokonano
naruszenia, można ponad powyższe żądać dokonania czynności potrzebnych do usunięcia
skutków naruszenia, zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiednie sumy pieniężnej
na wskazany cel społeczny. Ponadto, jeżeli skutkiem naruszenia dobra osobistego jest szkoda
majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na ogólnych zasadach
przewidzianych przez przepisy prawa cywilnego.11 Właściwym do rozpoznania sprawy
będzie w tym przypadku sąd okręgowy.
Z ważniejszych uregulowań antydyskryminacyjnych warto również wskazać na:
- ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.
U. 2004, Nr 99, poz. 1001 z póz
n. zm.),
10
Wyr. SN z 19 paz
dziernika 1989 r., sygn. akt II CR 419/89 (OSP 11-12/90, poz. 377)
11
art. 23 i 24 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., Nr 16. Poz. 74 z póz
n. zm.)
12
- ustawę z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. 1989,
Nr 29, poz. 155 z póz
n. zm.) (nikt nie może być dyskryminowany bądz
uprawniony z powodu
religii lub przekonań w sprawach religii),
- ustawę z dnia 29 grudnia 1992 o Radiofonii i Telewizji (Dz. U. 1993, Nr 7, poz. 34 z póz
n.
zm.) (audycje lub inne przekazy nie mogą propagować działań sprzecznych z prawem (& ), w
szczególności nie mogą zawierać treści dyskryminujących ze względu na rasę, płeć lub
narodowość),
- ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 1991, Nr 95, poz. 425 z póz
n.
zm.) (szkoły i placówki publiczne umożliwią uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości
narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka i w języku
ojczystym oraz naukę własnej historii i kultury).
Osoba, którą spotkała dyskryminacja może dochodzić swoich roszczeń w sądzie rejonowym-
sądzie pracy (powództwo przeciwko pracodawcy), sądzie okręgowym (powództwo o ochronę
dóbr osobistych- zob. uwagi powyżej). W przypadku rażących aktów dyskryminacji, osoba,
której prawa zostały naruszone powinna zawiadomić prokuraturę rejonową o popełnieniu
przestępstwa.
Osoba, którą dotknęła dyskryminacja w stosunkach zatrudnienia, może zgłosić taką
informację także Państwowej Inspekcji Pracy, która sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania
prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Należy pamiętać, że jakakolwiek dyskryminacja jest niedopuszczalna i stanowi pogwałcenie
podstawowych praw i wolności człowieka, narusza przyrodzoną i niezbywalną godność
człowieka, której poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.
Rodzaje dyskryminacji
Najczęściej spotykanym w doktrynie podziałem jest podział na dyskryminacje bezpośrednią i
dyskryminację pośrednią.
Dyskryminacja bezpośrednia ma miejsce, gdy dana osoba jest traktowana mniej korzystnie
niż inna osoba w porównywalnej sytuacji.
Dyskryminacja pośrednia ma miejsce wówczas, gdy pozornie neutralny przepis, kryterium
lub praktyka stawia w szczególnie niekorzystnej sytuacji daną osobę w porównaniu z innymi
osobami.
13
Wśród wybranych rodzajów definicji dyskryminacji warto zwrócić uwagę, w kontekście
niniejszego raportu, na definicje dyskryminacji rasowej (nierówne traktowanie ze względu na
odmienność rasową), czy etniczną (nierówne traktowanie ze względu na przynależność
etniczną).
Inne rodzaje dyskryminacji:12
- dyskryminacja instytucjonalna: nierówne traktowanie przez oficjalne instytucje ze względu
na przynależność do danej grupy;
- dyskryminacja zawodowa: uniemożliwianie zajmowania pewnych stanowisk, uprawiania
niektórych zawodów, a także nierówne traktowanie w środowisku pracy ze względu na
przynależność do danej grupy;
- dyskryminacja ekonomiczna: uniemożliwianie dostępu do środków ekonomicznych, może
dotyczyć np. dostępu do świadczeń z pomocy społecznej.
Metodologia badania dyskryminacji (pozyskiwania
danych o dyskryminacji cudzoziemców)
Nie ma możliwości uzyskania kompleksowych danych na temat dyskryminacji
cudzoziemców w Polsce. Ustalenie w pełni odzwierciedlającej problem liczby
cudzoziemców dyskryminowanych jest utrudnione również ze względu na fakt, iż wiele osób
nie zgłasza faktu dyskryminacji, nie wie, że do niej dochodzi oraz nie wie jakie środki prawne
jej przysługują. Polski system nie zezwala instytucjom publicznym na gromadzenie lub
odnotowywanie danych dotyczących zjawiska dyskryminacji rasowej z uwzględnieniem płci
ofiar i sprawców dyskryminacji. Zarówno Konstytucja jak i ustawa o ochronie danych
osobowych oraz ustawa o statystyce publicznej wykluczają prowadzenie badań, w których na
zasadzie nałożenia obowiązku na określone osoby (fizyczne lub prawne) pozyskiwane byłyby
informacje o tych kwestiach.13 Aktualnie obowiązujące statystyki w sądach i prokuraturach
pozwalają na gromadzenie i analizowanie danych dotyczących przestępstw określonych w
ww. artykułach kodeksu karnego (statystyki na ten temat podano powyżej).
Niniejszy raport w głównej mierze opiera się zatem na danych udostępnionych przez
poszczególne jednostki- poprzez wypełnienie specjalnie przygotowanych przez CPPHN
kwestionariuszy. Kwestionariusze te sporządzono oraz przesłano do:
- Rzecznika Praw Obywatelskich;
12
Definicje wg : Raporty i Analizy Instytutu Polityki Społecznej,  Krajobraz dyskryminacji I , seria Raporty
Migracyjne, nr 1/2003, s. 30
13
Zob. Krajowy Program Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z Nimi
Nietolerancji 2004-2009 dostępne na: http://www.mswia.gov.pl/portal/pl/100/208/
14
- Rzecznika Praw Dziecka;
- Państwowej Inspekcji Pracy;
- Kuratoriów oświaty (z obszaru objętego programem EFI- województwo podlaskie,
lubelskie, małopolskie, podkarpackie);
- dyrekcji szkół podstawowych, do których uczęszczają cudzoziemcy spoza państw Unii
Europejskiej;
- nauczycieli konsultantów zapewniających wsparcie szkoły i nauczycieli w zakresie pracy z
uczniem-migrantem;
- wybranych szkół wyższych z województw podlaskiego, lubelskiego, podkarpackiego i
małopolskiego;
- organizacji pozarządowych świadczących pomoc prawną dla cudzoziemców (szczególne
uwzględnienie);
- dla cudzoziemców (rodzice dzieci uczęszczających do szkół, studentów, pracowników);
Wybrane jednostki przekazywały informacje między innymi poprzez wypełnienie poniżej
przedstawionych kwestionariuszy (także informacje telefoniczne, szczegółowe informacje w
odrębnych pismach).
Poza kwestionariuszowymi informacjami, dane niezbędne do sporządzenia raportu
uzyskiwano analizując międzynarodowy i krajowy stan prawny w zakresie przepisów
antydyskryminacyjnych, informacje adresowane do cudzoziemców znajdujące się na stronach
internetowych wybranych szkół wyższych (pod kątem ich dostępności dla obcokrajowców),
jak również monitorując indywidualne przypadki dyskryminacji w ramach prowadzonej
bezpłatnej pomocy prawnej dla obywateli państw trzecich.
Analiza zjawiska dyskryminacji cudzoziemców w Polsce
na podstawie pozyskanych informacji
Z dostępnych statystyk wynika, iż najczęściej do Polski przybywają obywatele takich państw
jak Ukraina, Białoruś, Rosja, Chiny czy Wietnam, na co wskazuje liczba wydawanych
obywatelom tych państw zezwoleń pobytowych. W pierwszym półroczu 2010 r. (1.01.-
30.06.) liczba wiz wydanych cudzoziemcom wyniosła 8927, z czego 754 zostało wydanych
obywatelom Białorusi, 769- Rosji, a aż 2511- Ukrainy. Również w przypadku uzyskiwania
zezwoleń na zamieszkanie na czas oznaczony najliczniejszą grupę stanowili obywatele
15
Ukrainy (na 15560 wydanych zezwoleń, wydano im 4255). Również w odniesieniu do
pozytywnych decyzji dotyczących zezwolenia na osiedlenie utrzymywały się podobne
proporcje (na 1665 pozytywnych decyzji, najwięcej-745, otrzymali obywatele Ukrainy).
Edukacja
Cudzoziemcy studiujący w Polsce
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w Polsce stale rośnie liczba studentów i
absolwentów cudzoziemców. W 2009 roku najliczniejszą grupę stanowili cudzoziemcy
pochodzący z Europy- łącznie 11,6 tys. osób, w tym głównie z Ukrainy, Białorusi, Norwegii i
Szwecji. Wśród nich największą liczbę stanowili studenci z Ukrainy. Najczęściej wybierany
przez nich kierunek to medycyna. W roku 2009 właśnie na tym kierunku studiowało 5271
cudzoziemców, co stanowi 31% ogółu.14 Rokrocznie liczba cudzoziemców studiujących w
Polsce systematycznie wzrasta. Podczas gdy w 1992 liczbę studentów obcokrajowców
stanowiło 4259 osób, w roku 2009 liczba ta wzrosła do poziomu 17 tys. osób (na 1900014
studentów w 2009 r. ogółem).15
Województwo lubelskie
W województwie lubelskim, dostępne dane statystyczne, dotyczące cudzoziemców
studiujących na wyższych uczelniach dotyczą roku akademickiego 2008/09. W tym okresie
ogółem w omawianym województwie kształciło się 1205 studentów, z czego 539 wybrało
system stacjonarny, 666- niestacjonarny. W przeważającej większości studenci wybierali
kierunki medyczne (610 osób); znaczny odsetek stanowili też uczący się na uniwersytetach
(365 osób). Najmniej, bo tylko 10 osób, wybrało wyższe szkoły techniczne i wyższe szkoły
rolnicze.16
W celu uzyskania danych obrazujących sytuację cudzoziemców studiujących w omawianym
województwie, z prośbą o wypełnienie specjalnie opracowanego kwestionariusza zwrócono
się do czterech największych lubelskich uczelni. Według informacji przekazanych przez
jedną z ww. uczelni, choć odsetek osób stanowiących grono studentów tej uczelni jest
niewielki (poniżej 1%), nie są widoczne bariery językowe pomiędzy pracownikami
administracyjnymi, pracownikami naukowymi a studentami pochodzącymi spoza państw Unii
Europejskiej w związku z faktem zatrudniania pracowników administracyjnych zajmujących
się wyłącznie sprawami studentów obcokrajowców. Według kwestionariuszowych danych
studenci zgłaszają na swojej uczelni problemy z załatwianiem spraw administracyjnych poza
14
Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Gdańsku, Notatka na temat szkół wyższych w Polsce, s. 3-
4
15
Tamże, s. 4
16
Dane Urzędu Statystycznego w Lublinie, Cudzoziemcy- studenci i absolwenci według form studiów i typów
szkół, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/ASSETS_ASSETS_09w10_22rocz.pdf
16
nią. Najczęściej są to problemy dotyczące kwestii ubezpieczenia zdrowotnego, nadawania
numeru PESEL, wyboru lekarza czy przychodni. Sposobem rozwiązywania tych problemów
przez pracowników administracyjnych jest udzielanie szczegółowych informacji i
wyjaśnień.17
Odnosząc się do kwestii informacji i wyjaśnień, na potrzeby niniejszego raportu, dokonano
analizy stron internetowych szkół wyższych, do których rozesłano kwestionariusze, pod
kątem ich dostępności dla obywateli spoza państw Unii Europejskiej (oraz pozostałych
cudzoziemców), chcących rozpocząć w nich naukę. Każda z analizowanych stron posiada
wersję angielską, niemniej jednak w jednym przypadku jest ona znacznie okrojona w
stosunku do wersji polskiej. W przypadkach dwóch uczelni informacje zamieszczone na
stronie internetowej, przedstawione są w bardzo dokładny, przystępny sposób (dokumenty
niezbędne do ubiegania się o przyjęcie na studia, procedura rekrutacyjna). W przypadku
dwóch pozostałych uczelni niezbędne jest skontaktowanie się z odpowiednim pracownikiem
administracyjnym, ponieważ treść informacji zamieszczonych na stronie nie jest
wystarczająca do uzyskania pełnego obrazu chociażby procedury kwalifikacyjnej.
Nie udało się uzyskać informacji na temat problemów związanych z dyskryminacją
bezpośrednio od studentów obcokrajowców (wystosowano kwestionariusze do samorządów
studenckich uczelni).
Województwo podlaskie
Na początku roku akademickiego 2009/10 w szkołach wyższych województwa podlaskiego
kształciło się ponad 1,0 tys. obcokrajowców (1017- w tym 557 kobiet)18, o 30,5% więcej niż
w poprzednim roku akademickim. Największym zainteresowaniem cudzoziemców cieszył
się stacjonarny system studiów, w którym uczestniczyło 83,9 % słuchaczy zagranicznych.
Najliczniejszą grupę obejmującą 599 osób stanowili obcokrajowcy studiujący na
Uniwersytecie w Białymstoku, w tym 420 na filialnym oddziale ekonomiczno-
informatycznym w Wilnie. Wśród studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku,
studiowało 240 cudzoziemców (w tym 235 słuchaczy kierunku lekarskiego).19 Naukę w
wyższych szkołach technicznych podjęło 84 cudzoziemców i kolejno w wyższych szkołach
ekonomicznych- 65, pozostałych szkołach wyższych- 29.20
Celem analizy sytuacji cudzoziemców studiujących w województwie podlaskim, zwrócono
się do trzech uczelni tego regionu z prośbą o wypełnienie kwestionariusza. Zgodnie z danymi
17
Dane kwestionariuszowe
18
Urząd Statystyczny w Białymstoku, Cudzoziemcy- studenci i absolwenci według form studiów i typów szkół,
http://www.stat.gov.pl/bialystok
19
Urząd Statystyczny w Białymstoku, Edukacja w województwie podlaskim w roku szkolnym 2009/2010, s. 10,
http://www.stat.gov.pl/bialystok
20
Urząd Statystyczny w Białymstoku, Cudzoziemcy- studenci i absolwenci według form studiów i typów szkół,
http://www.stat.gov.pl/bialystok
17
przekazanymi przez jedną ze szkół wyższych, odsetek cudzoziemców w niej studiujących
waha się w okolicach 4,5%. Zgodnie z udostępnionymi informacjami nie obserwuje się barier
językowych pomiędzy pracownikami administracyjnymi, naukowymi a studentami
pochodzącymi spoza państw Unii Europejskiej; uczelnia ta zatrudnia pracowników
administracyjnych zajmujących się jedynie sprawami cudzoziemców obcokrajowców.
Zgodnie z uzyskanymi informacjami, studenci cudzoziemcy zgłaszają pracownikom
administracyjnym swoich uczelni problemy związane z załatwianiem spraw
administracyjnych. Najczęściej zgłaszane problemy to bariera językowa poza uczelnią,
problemy wynikające z różnic kulturowych, problemy z wynajmem i kupnem mieszkań,
problemy z załatwianiem spraw pobytowych. Pracownicy administracyjni szkoły wyższej, od
której uzyskano kwestionariuszowe, udzielają pomocy w rozwiązywaniu zgłaszanych
problemów poprzez pomoc w tłumaczeniach językowych, skomunikowanie studentów z
odpowiednimi instytucjami, udzielanie informacji i pomocy w załatwianiu poszczególnych
spraw.21
Podobnie jak w przypadku szkół wyższych województwa lubelskiego, na potrzeby raportu
dokonano również analizy stron internetowych pod kątem ich dostępności dla zarówno
potencjalnych kandydatów jak i studiujących już obcokrajowców.
Należy wyciągnąć pozytywne wnioski w stosunku do analizowanych stron internetowych. W
większości (dwie na trzy analizowane uczelnie) posiadają bardzo szczegółowo rozwiniętą
stronę internetową w wersji angielskiej. Można znalez
ć dokładne informacje na temat
wszelkich wymaganych do ubiegania się o status studenta dokumentów, niezbędne
formularze także zostały udostępnione aplikującym. Poza tym na analizowanych stronach
internetowych podano dane kontaktowe odpowiednich jednostek administracyjnych;
szczegółowy plan studiów dla danych kierunków wraz z przedmiotami na nich
obowiązującymi i wykazem niezbędnej literatury. Strony w większości były jasne,
przejrzyste. Jedna z uczelni wyższych zamieściła również numer telefonu do jednostki Policji
dla osób władających językiem angielskim.
Podobnie jak w przypadku uczelni województwa lubelskiego, nie udało się uzyskać
informacji bezpośrednio od studentów cudzoziemców spoza państw Unii Europejskiej
(zwracano się do samorządów studenckich- brak odpowiedzi).
Województwo małopolskie
Najnowsze dane statystyczne dotyczące kształcenia cudzoziemców w województwie
małopolskim, za rok 2009/10, wskazują, iż z ogólnej liczby 1998 studentów studiujących w
omawianym regionie, większość z nich, bo aż 1809, wybrała stacjonarny system kształcenia.
21
Dane kwestionariuszowe
18
Na uniwersytetach studiowały 1194 osoby; najmniej studentów wybrało akademie
wychowania fizycznego (10 osób) oraz wyższe szkoły rolnicze (12 osób).22
Województwo podkarpackie
W województwie podkarpackim, podobnie jak w lubelskim, dane statystyczne dotyczące
kształcenia cudzoziemców na wyższych uczelniach dotyczą roku akademickiego 2008/09. W
tym okresie w omawianym regionie studiowało 670 osób (613 w systemie stacjonarnym);
przeważająca większość kształciła się w wyższych szkołach ekonomicznych (578 osób).23
W odniesieniu do omawianego województwa, zwrócono się do pracowników trzech uczelni
wyższych znajdujących się na terenie tego regionu, z prośbą o wypełnienie przygotowanego
kwestionariusza, z czego informacje uzyskano od jednej. Według udostępnionych danych,
odsetek cudzoziemców spoza państw Unii Europejskiej, w stosunku do ogólnej liczby
studentów tej uczelni jest bardzo niewielki (niewiele powyżej 0,15%); nie zaobserwowano
występowania problemów z komunikowaniem się w odpowiednim języku ze studentami
obcokrajowcami, pomimo tego, iż uczelnia nie zatrudnia pracowników administracyjnych
zajmujących się jedynie sprawami studentów cudzoziemców. Do tej pory studenci nie
zgłaszali także żadnych trudności związanych z regulowaniem spraw administracyjnych na
uczelni, a także poza nią.
Podobnie jak i w przypadku wyżej omówionych województw, dokonano analizy stron
internetowych szkół wyższych, do których zwrócono się z prośbą o wypełnienie
kwestionariusza dotyczącego dyskryminacji cudzoziemców, pod kątem ich dostępności
zarówno dla studentów jak i starających się o przyjęcie na studia.
Strony internetowe wybranych wyższych szkół tego regionu, prezentują się najsłabiej wśród
dotychczas analizowanych uczelni. Dwie z trzech analizowanych stron internetowych
posiadają anglojęzyczne wersje, na których można odnalez
ć podstawowe informacje o
wydziałach i kierunkach, na których są prowadzone zajęcia, a także odpowiednie jednostki do
kontaktu. Niemniej jednak kompleksowe uzyskanie informacji na temat warunków przyjęć w
oparciu jedynie o strony internetowe nie jest możliwe. Jedna z analizowanych szkół
wyższych, do której zwrócono się z prośbą o wypełnienie kwestionariusza, nie posiada wersji
anglojęzycznej swojej strony internetowej, co może stanowić duże utrudnienie dla
cudzoziemców chcących starać się o przyjęcie w poczet studentów tej uczelni. Brak
anglojęzycznej wersji strony internetowej może być również utrudnieniem dla cudzoziemców
spoza państwa Unii Europejskiej będących już studentami tej uczelni, poprzez brak
bezpośredniego dostępu do wszelkich bieżących informacji z życia uczelni, które najczęściej
są udostępniane studentom na stronach internetowych.
22
Dane Urzędu Statystycznego w Krakowie, Cudzoziemcy- studenci i absolwenci według form studiów i typów
szkół, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/krak/ASSETS_10w10_25.pdf
23
Dane Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, Cudzoziemcy- studenci i absolwenci według form studiów i typów
szkół, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/rzesz/ASSETS_09w10_28.pdf
19
Żadna z analizowanych stron internetowych powyższych uczelni nie posiada wersji
rosyjskiej.
Edukacja dzieci cudzoziemskich na poziomie szkół
podstawowych24
Wynikające z wielu międzynarodowych aktów prawnych, takich jak Konwencja o Prawach
Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada
1989 r., Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10 grudnia 1948 r., Międzynarodowy Pakt
Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 19 grudnia 1966 r., czy Protokół nr 1 do
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzony w Paryżu
dnia 20 marca 1952 r., prawo dziecka do nauki nakłada na poszczególne państwa obowiązek
zapewnienia odpowiedniego dostępu do kształcenia, zarówno dzieciom-obywatelom danego
pastwa, jak i cudzoziemcom przybyłym z innych krajów. Obowiązek ten dotyczy także
Polski.
W polskim prawie najważniejsze zapisy dotyczące edukacji znajdują się w Konstytucji RP,
która określa powszechne prawo do nauki dla osób poniżej 18 roku życia oraz w ustawie o
systemie oświaty, gdzie jest zawarty przepis mówiący o obowiązku szkolnym.
Również na płaszczyz
nie edukacji może dojść do działań dyskryminacyjnych, które mogą
polegać na:
- kierowaniu dzieci mniejszości narodowych lub etnicznych do szkół dla osób z
upośledzeniem umysłowym;
- zamknięcie dzieciom mniejszości narodowych lub etnicznych dostępu do oświaty
jakiegokolwiek stopnia lub typu;
- ograniczenie dostępu jakiejkolwiek grupie rasowej lub etnicznej dostępu do oświaty do
najniższego jej stopnia.25
Praca nauczycieli z dziećmi- obcokrajowcami, ze względu na różnice zarówno programowe,
kulturowe, po językowe, wymaga zwiększonego wysiłku ze strony zarówno nauczycieli jak i
uczniów. W celu dokonania analizy występowania zjawiska dyskryminacji wśród dzieci
cudzoziemców, z prośbą o wypełnienie przygotowanych kwestionariuszy, zwrócono się do
dyrekcji 28 szkół podstawowych oraz nauczycieli konsultantów zapewniających wsparcie
szkół i nauczycieli w zakresie pracy z uczniami-migrantami, a także skontaktowano się z
kuratoriami oświaty z obszaru województw objętych programem. W związku z faktem, iż,
zgodnie z informacjami przekazanymi przez poszczególne kuratoria oświaty, placówki te nie
24
Na podstawie danych kwestionariuszowych wypełnianych przez dyrekcje wybranych szkół podstawowych
25
K. Gonera, Przeciwdziałanie dyskryminacji w Polsce, Warszawa 2004, s. 8
20
posiadają i nie gromadzą informacji dotyczących dyskryminacji cudzoziemców (dane te
można uzyskać od dyrekcji poszczególnych szkół), zaniechano wysyłania kwestionariuszy26.
Z przekazanych informacji wynika, iż wśród uczniów obcokrajowców najczęściej
występującym problemem jest absencja na zajęciach, brak zaangażowania rodziców, słaba
motywacja do nauki, brak chęci do nauki języka polskiego. Problemy te są rozwiązywane
poprzez angażowanie do brania udziału w życiu klasy i szkoły. Problemy występują również
w zakresie porozumiewania się uczniów cudzoziemców i uczniów obywateli Polski.
Konflikty w tym zakresie najczęściej są spowodowane brakiem chęci porozumienia się obu
stron, kierowaniem się stereotypami. W celu rozwiązania występujących konfliktów w szkole
są prowadzone rozmowy, dzieci są zapoznawane z kulturą krajów dzieci obcokrajowców.
Pomimo występujących między dziećmi polskimi a dziećmi obcokrajowcami różnic zarówno
językowych jak i kulturowych i występujących między nimi konfliktów, uczniowie potrafią
się jednak również zintegrować; cudzoziemcy mają grono kolegów Polaków.
Występujące różnice programowe, językowe są niwelowane poprzez prowadzenie w szkołach
zajęć wyrównawczych, dodatkowych bezpłatnych lekcji języka polskiego, zajęć
indywidualnych czy prowadzenie kół zainteresowań. Z obserwacji pedagogów wynika, iż
zainteresowanie przez dzieci cudzoziemców tego typu zajęciami jest niezadowalające i
niewystarczające.
W szkołach dba się również o kultywowanie tradycji i języka krajów pochodzenia uczniów,
jednak ankietowani wskazują, iż zainteresowanie tego typu rodzajem zajęć jest słabe.
W kontekście współpracy rodziców uczniów cudzoziemskich ze szkołą, do której uczęszczają
ich dzieci odpowiedzi były zróżnicowane. Ankietowani z jednej placówki wskazywali na
pełne zaangażowanie wszystkich rodziców w życie szkoły, między innymi poprzez
prezentowanie swoich pomysłów i doświadczeń z krajów pochodzenia; z innej placówki
otrzymano natomiast informację świadczącą o występowaniu niewielkiego zainteresowania
rodziców w tej sferze, przy czym w tej samej szkole niewielka grupa rodziców aktywnie
współpracuje ze szkołą, kontaktując się z nauczycielami i uczestnicząc w życiu klasy i szkoły.
Problemy występujące w zakresie edukacji
podsumowanie
Liczba cudzoziemców uczących się w Polsce nadal stanowi niewielki odsetek w stosunku do
ogólnej liczby uczniów, studentów uczących się w danej palcówce. Na wybranych uczelniach
odsetek ten wahał się w granicach 0,16-4,4%, w szkołach podstawowych ok. 4,7%. Pomimo
dosyć niewielkiej liczby cudzoziemców kształcących się w Polsce, w ogólnym rozrachunku
nie można stwierdzić, że grupa ta jest dyskryminowana w stosunku do obywateli Polski.
26
Informacja z 06.2010 r., przekazana drogą telefoniczną- Kuratorium Oświaty w Lublinie, Rzeszowie i
Białymstoku.
21
100
80
60
Cudzoziemcy
40
Ogół uczących się
20
Kolumna1
Ogół uczących się
0
Cudzoziemcy
Szkoły wyższeSzkoły
podstawowe
Liczba cudzoziemców w stosunku do ogólnej liczby uczących się (w przybliżeniu)
Jak wynika z przeprowadzonych obserwacji, na płaszczyz
nie szkolnictwa cudzoziemców
przebywających w Polsce, zarówno na szczeblu szkół podstawowych jak i w zakresie
szkolnictwa wyższego pojawiają się jedynie nieznaczne problemy. Z analizowanych danych i
obserwacji własnych wynika, że problemy te w większości przypadków mają podłoże
kulturowe i językowe. Choć zarówno w odniesieniu do szkół podstawowych jak i wyższych
nie obserwuje się znacznych barier językowych pomiędzy pracownikami, pedagogami a
uczniami, studentami, to jednak zarówno na poziomie szkół podstawowych jak i wyższych
zaobserwowano potrzebę lepszej znajomości przez cudzoziemców języka polskiego. Choć w
szkołach podstawowych są prowadzone dodatkowe lekcje języka polskiego, zainteresowanie
tego typu zajęciami niestety jest słabe, co może być przyczyną także nieuczestniczenia
rodziców dzieci cudzoziemców w życiu szkoły (jak wskazano powyżej, według uzyskanych
informacji- jedynie niewielka grupa rodziców aktywnie uczestniczy w życiu szkoły), a także,
być może, niewystarczająca motywacja dzieci do pracy ze strony nauczycieli (jednak z
informacji sondażowych można jednoznacznie wywnioskować, iż uczniowie cudzoziemcy
mają zagwarantowaną gruntowną opiekę- zarówno zajęcia dotyczące kultury i języka
ojczystego, poprzez naukę języka polskiego i zajęcia wyrównawcze w zakresie przedmiotów
nauczanych w szkole).
Także na szczeblu szkół wyższych wskazano na potrzebę wykazania się przez studentów
lepszą znajomością języka polskiego, szczególnie stypendystów kierowanych przez Państwo.
Z drugiej jednak strony należy zauważyć, że w kilku przypadkach ilość informacji
22
podawanych na stronach internetowych uczelni jest niewystarczająca, co w pierwszym etapie,
w kontekście samej chęci ubiegania się o przyjęcie na studia, jest niezmierne ważne.
Obszary dyskryminacji cudzoziemców według informacji
przekazanych przez Biuro Rzecznika Praw
Obywatelskich i Biuro Rzecznika Praw Dziecka
Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, w
minionym, 2010 r., odnotowano niewiele skarg świadczących o dyskryminacji cudzoziemców
w Polsce., w dziedzinach takich jak zatrudnienie, edukacja, dostęp do mieszkań czy opieka
zdrowotna. W ubiegłym roku, zgodnie ze stanem na dzień 18 listopada 2010 r., do Rzecznika
Praw Obywatelskich wpłynęły trzy skargi na dyskryminację cudzoziemców w Polsce, z czego
dwie dotyczyły dyskryminacji bezpośredniej, jedna- pośredniej. O interwencję wnioskował
bądz
sam cudzoziemiec, bądz
osoba trzecia. W odnotowanych przypadkach dyskryminacji,
bezprawnego działania dopuszczały się podmioty prywatne (w dwóch przypadkach). Według
danych Rzecznika Praw Obywatelskich nie wskazywano na takie miejsca jak praca, urzędy i
instytucje państwowe, szkoły, czy uczelnie.
Pomimo zgłoszeń aktów dyskryminacyjnych wobec cudzoziemców, w tych sprawach, w
których postępowanie wyjaśniające zostało zakończone, Rzecznik Praw Obywatelskich nie
potwierdził jednak wystąpienia praktyk dyskryminacyjnych. Ponadto, jak wynika z
przekazanych informacji, Rzecznik Praw Obywatelskich, co do zasady, pozytywnie ocenia
sposób postępowania organów administracji publicznej w zakresie zapobiegania przejawom
dyskryminacji; wspiera też te organy w celu zapewnienia rzeczywistej równości w sferze
życia społecznego, ekonomicznego i kulturalnego, wiele uwagi poświęca tworzeniu
korzystnego klimatu społecznego wokół migrantów.27
W odniesieniu do kwestii obszarów działania Rzecznika Praw Dziecka, według
udostępnionych danych na dzień 21 grudnia 2010 r., nie było zgłoszeń dotyczących
dyskryminacji dzieci cudzoziemców spoza państw Unii Europejskiej. Odnotowano jedynie
przypadki zgłoszeń przez cudzoziemców nielegalnie przebywających na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej i dotyczyły one dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej.28 Jest to
wysoce pozytywna informacja w kontekście zachowań dyskryminacyjnych odnotowanych w
ubiegłych latach. Przykładowo warto wskazać na problemy w edukacji dzieci cudzoziemskich
zgłaszane do Rzecznika Praw Dziecka w poprzednich latach. Najważniejszymi problemami
były wtedy:
1. Stosunek środowiska do dzieci cudzoziemskich. Rodzicie dzieci polskich
niejednokrotnie byli niezadowoleni z przyjęcia do szkoły cudzoziemców.
2. Słabą znajomość języka polskiego.
27
Informacje z dnia 17.11.2010 r., przekazane przez Zespół Prawa Administracyjnego i Gospodarczego Biura
Rzecznika Praw Obywatelskich
28
Według danych RPD z dnia 21.12.2010 r.
23
3. Barierę językową i kulturową, które sprawiają, że dziecku trudno jest się dostosować
do naszego systemu edukacji.
4. Izolowanie się od grupy rówieśniczej.
5. Niedostosowanie wymagań edukacyjnych do zasad kulturowych i religijnych
obowiązujących w społeczności dziecka.
6. Problemy z klasyfikacją do odpowiedniej klasy, często młodzież 13 - 14 letnia trafiała
do 1 klasy szkoły podstawowej. Wiek biologiczny dziecka nie odpowiadał jego
wiedzy. Wielokrotnie dzieci cudzoziemskie zmuszone były do przerywania nauki.
Wiele z nich nigdy nie miało kontaktu z europejskim systemem edukacji.
7. Niedostateczne rozpoznanie potrzeb uczniów cudzoziemskich.
8. Niedostateczne przygotowanie nauczycieli do pracy z dziećmi cudzoziemskimi.
9. Słaba współpraca na linii szkoła-rodzice. Problemem była najczęściej postawa
cudzoziemskich rodziców: brak zainteresowania z ich strony, nie śledzili postępów
dziecka, nie motywują do nauki, nie kontaktują się ze szkołą.
10. Nauczyciele byli wielokrotnie przyzwyczajeni, że dzieci trafiają do szkoły na krótko.
Zdarzało się zatem, że nie angażowali się w ich naukę.
11. Brak nawyku u dzieci cudzoziemskich uczenia się i systematycznego
przygotowywania się do lekcji.
12. Niska frekwencja na zajęciach, przerywanie nauki, a także duża rotacja uczniów
(Polska - miejscem tranzytu).
13. Słabe wyniki na egzaminach zewnętrznych z uwagi na niedostateczną znajomość
języka, co przekładało się na miejsce szkoły w rankingu (prowadzi to do niechęci ze
strony polskich rodziców, gdyż cudzoziemcy zaniżają pozycję szkoły w rankingu).
14. Brak przepisów dotyczących uczniów cudzoziemskich, którzy skończyli 18 rok życia,
a nie są w stanie podjąć pracy. 29
Płaszczyzny dyskryminacji według informacji
przekazanych przez ankietowanych cudzoziemców30
Dane na temat dyskryminacji cudzoziemców w Polsce pozyskiwano również bezpośrednio od
przebywających w Polsce cudzoziemców. Kwestionariusze były przekazywane
cudzoziemcom korzystającym z pomocy prawnej świadczonej przez Centrum Pomocy
Prawnej im. Haliny Nieć; ogromną pomocą wykazały się również ankietowane szkoły
podstawowe, przekazując odpowiednie kwestionariusze rodzicom dzieci cudzoziemców
uczęszczających do tych placówek.
Pozyskano informacje od 9 cudzoziemców, obywateli Federacji Rosyjskiej, Ukrainy i
Białorusi. We wszystkich przypadkach ankietowani deklarowali chęć pozostania w Polsce na
29
Dane opracowane przez Zespół Badań i Analiz Biura Rzecznika Praw Dziecka z 20.10.2007 r.
30
Dane kwestionariuszowe
24
stałe. W sześciu przypadkach obcokrajowcy pozytywnie ocenili działalność instytucji, z
którymi mieli styczność (placówki edukacyjne, instytucje ochrony zdrowia, służby
mundurowe- w 6 przypadkach, instytucje pomocy społecznej- 2 przypadki, urzędy pracy- 1
przypadek). W 3 przypadkach cudzoziemcy wskazali na bardzo lekceważącą wobec nich
postawę lekarzy, a także nieprawidłowe leczenie.
Ankietowani wskazywali na trudności ze znalezieniem pracy, najczęściej poszukiwanej za
pośrednictwem znajomych; w jednym przypadku- za pośrednictwem urzędu pracy i agencji
pośrednictwa pracy.
W 2 przypadkach ankietowani wskazali także przykrości, których doświadczyli ze strony
Polaków (pobicie, zaczepki).
Na podstawie zebranych danych jednoznacznie można stwierdzić, iż problem dyskryminacji
może występować na płaszczyz
nie opieki medycznej. Nie chodzi wszakże o sam dostęp do
świadczeń opieki zdrowotnej, ale o stosunek polskich lekarzy do obcokrajowców, którzy-
według ankietowanych- odnoszą się w sposób bardzo lekceważący do pacjentów
posiadających odmienne od polskiego obywatelstwo. Niemniej jednak informacje te nie
zostały zweryfikowane (nie przeprowadzano sondaży w placówkach opieki zdrowotnej).
problemy mogące wskazywad na
dyskryminację
problemy ze znalezieniem pracy
opieka medyczna
przykrości ze strony Polaków
25
Praca cudzoziemców w Polsce (ze szczególnym
uwzględnieniem danych przekazanych przez Główny
Inspektorat Pracy- stan na dzień 14 marca 2011 r.)
Pod koniec ubiegłego roku Ośrodek Badania Opinii Społecznej przeprowadził sondaż
dotyczący kwestii pracy cudzoziemców w Polsce. Z opracowanego na podstawie danych
sondażowych komunikatu z badań wynika, iż większość badanych (aż 81 %) akceptuje
podejmowanie w Polsce pracy przez cudzoziemców, z tym że połowa- każdej pracy, a 31 %-
tylko niektórych rodzajów prac.31 Opinia obywateli Polski odnośnie zatrudniania
obcokrajowców uległa więc pozytywnej zmianie, wykazujemy się większą tolerancją, w
stosunku do podejścia do tej kwestii w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku (w
paz
dzierniku 1992 r., aż 42% respondentów wskazało, iż w ogóle nie powinno się pozwalać
pracować w Polsce cudzoziemcom; w paz
dzierniku 2010 r. tylko 14% respondentów udzieliło
takiej odpowiedzi)32. Zgodnie z przytaczanym komunikatem z badań, opinia o negatywnym
wpływie pracy Białorusinów, Rosjan i Ukraińców w Polsce często jest uzasadniana ogólną
sytuacją pracowników. 64% ankietowanych osób uważa, że zatrudnianie obywateli tych
krajów jest niekorzystne dla ogółu pracujących (taką opinię najczęściej wyrażają robotnicy
niewykwalifikowani i wykwalifikowani, bezrobotni, a także osoby najmniej zarabiające,
mające złą sytuację materialną).33 Im wyższe wykształcenie respondentów, tym mniej obaw
dotyczących zatrudniania obcokrajowców. Pomimo ogólnego pozytywnego nastawienia
Polaków do kwestii zatrudniania cudzoziemców, warto jednak wskazać, iż od 2008 roku
zmalała liczba osób, które dostrzegają korzyści płynące z pracy obcokrajowców ze Wschodu
(w 2008 r. 25% respondentów wskazało na niekorzystny wpływ pracy obywateli Ukrainy,
Białorusi i Rosji na polską gospodarkę, natomiast w paz
dzierniku 2010 r. już 36%
respondentów odpowiedziało na tak samo postawione pytanie); wzrosła liczba osób, które
negatywnie oceniają napływ Białorusinów, Rosjan i Ukraińców.34
Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Główny Inspektorat Pracy, z 42,7 tys. skarg
(wraz z wnioskami o przeprowadzenie kontroli), które wpłynęły do organów Państwowej
Inspekcji Pracy w 2010 r., 64 dotyczyły naruszenia prawa przy zatrudnianiu cudzoziemców,
w tym 61 dotyczyło imigrantów spoza państw Unii Europejskiej, legalnie przebywających na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W większości przypadków naruszenia były zgłaszane
bezpośrednio przez zainteresowanych cudzoziemców (39 skarg), w sześciu przypadkach
zgłoszenia były anonimowe, w pięciu- zgłoszeń dokonywali pracownicy bądz
byli
pracownicy.35
Zgłoszone skargi w 88% dotyczyły naruszeń przepisów wobec cudzoziemców- mężczyzn.
31
Komunikat z Badań CBOS, Praca cudzoziemców w Polsce, Warszawa, listopad 2010, oprac. Michał
Feliksiak, s. 5
32
Tamże, s. 6
33
Tamże, s. 7
34
Tamże, s. 7
35
Informacje przekazane przez GIP, dane z 14 marca 2011 r.
26
Grupy zgłaszających naruszenia praw pracowniczych dokładnie ilustruje poniższy wykres.
Zgłaszający naruszenia praw pracowniczych
(dot. pracowników cudzoziemców spoza
paostw UE)
urząd wojewódzki;
1
pracownicy lub byli
pracownicy; 5
anonim; 6
cudzoziemcy
inne; 2
związki zawodowe;
organizacje pozarządowe
1
ambasady
prokuratura
PUP;
policja
1
cudzoziemcy; 39
PUP
urząd wojewódzki
związki zawodowe
pracownicy lub byli pracownicy
prokuratura; 1
anonim
policja; 2
inne
ambasady;
2
organizacje
pozarządowe; 1
Jak wynika z powyższego wykresu, znaczną większość zgłaszających naruszenie przepisów
prawa dotyczących zatrudnienia i wykonywania pracy stanowili sami cudzoziemcy.
Skargi zostały zgłoszone przez obywateli 13 państw (106 cudzoziemców spoza UE), w tym
przez obywateli:
- Ukrainy- 23 skargi (84 osoby),
- Mołdawii- 2 skargi (5 osób),
- Uzbekistanu- 2 skargi (3 osoby),
- Nepalu- 2 skargi (3 osoby),
- Syrii- 2 skargi (2 osoby),
- Białorusi- 2 skargi (2 osoby),
- Armenii- 2 skargi (2 osoby).
27
84
100
80
60
40
ilośd skarg
23
5
20
3
3
2
2
2
2
2
2 liczba cudzoziemców
2
0
2
2
występujących ze skargą
ilośd skarg
W 2010 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 60 kontroli związanych z badaniem skarg i
wniosków dotyczących naruszenia praw pracowniczych cudzoziemców. Należy podkreślić,
że aż 57 z ww. kontroli dotyczyło cudzoziemców spoza Unii Europejskiej. Zgodnie z
przekazanymi informacjami, kontrole prowadzono w następujących podmiotach (według
sekcji PKD):
- działalność związana z zatrudnieniem (agencje zatrudnienia, w tym agencje pracy
tymczasowej)- 12 kontroli,
- budownictwo- 11 kontroli,
- zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (hotele i restauracje)- 9 kontroli,
- przetwórstwo przemysłowe- 8 kontroli,
- rolnictwo- 5 kontroli,
- handel, naprawy- 4 kontrole,
- transport i gospodarka magazynowa- 4 kontrole,
- inne- 7 kontroli.
28
Kontrole podmiotów (wg sekcji PKD)
transport i
gospodarka
magazynowa; 4 działalnośd związana z
zatrudnieniem
działalnośd
związana z
handel, budownictwo
zatrudnieniem; 12
naprawy; 4
inne; 7
zakwaterowanie i usługi
gastronomiczne
przetwórstwo przemysłowe
budownictwo;
11
rolnictwo
handel, naprawy
rolnictwo; 5
transport i gospodarka
przetwórstwo zakwaterowanie i
magazynowa
przemysłowe; usługi
8 gastronomiczne; 9
inne
W ramach rozpatrzonych skarg i wniosków o przeprowadzenie kontroli badano zarzuty
dotyczące zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez 293
cudzoziemców, obywateli 19 państw, w tym 290 cudzoziemców z 18 państw spoza Unii
Europejskiej. Między innymi byli to obywatele:
- Ukrainy- dotyczyły 192 osób,
- Bangladeszu- dotyczyły 25 osób,
- Uzbekistanu- dotyczyły 20 osób,
- Republiki Korei- dotyczyły 7 osób,
- Białorusi- dotyczyły 5 osób,
- Chin- dotyczyły 5 osób,
- Armenii- dotyczyły 4 osób,
- Turcji- dotyczyły 4 osób,
- Tajlandii- dotyczyły 4 osób.
W ramach tych kontroli zbadano 180 wniesionych zarzutów, które dotyczyły naruszeń
popełnionych na szkodę imigrantów spoza państw Unii Europejskiej.
29
L. p. Zakres przedmiotowy skargi Liczba zarzutów % ogółu
1.
Wynagrodzenia i inne świadczenia pieniężne 56 31,1
2.
Legalność zatrudnienia i innej pracy zarobkowej 40 22,2
3.
Nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy 30 16,7
4.
Warunki pracy 25 13,9
5.
Czas pracy 18 10,0
6.
Urlopy 3 1,7
7.
Inne 8 4,4
Zgłaszane problemy najczęściej dotyczyły:
- niewypłacenia wynagrodzenia- 34 zarzuty dotyczące 132 osób,
- braku potwierdzenia na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę- 17 zarzutów
dotyczących 42 osób,
- nieprawidłowości w zakresie zgłaszania do ubezpieczenia społecznego- 10 zarzutów
dotyczących 37,
- nieterminowego wypłacania wynagrodzenia- 8 zarzutów dotyczących 40 osób,
- zatrudniania pracowników powyżej dopuszczalnej liczby godzin (dziennie, tygodniowo)- 8
zarzutów dotyczących 16 osób,
- niewydania świadectwa pracy lub nieprawidłowej treści świadectwa pracy- 8 zarzutów
dotyczących 15 osób,
- nieprawidłowości w zakresie zawierania umów cywilnoprawnych- 6 zarzutów dotyczących
90 osób,
- powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi nieposiadającemu wymaganego
zezwolenia na pracę- 6 zarzutów dotyczących 12 osób,
- nieprowadzenia ewidencji czasu pracy- 5 zarzutów dotyczących 44 osób,
- powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi na innych warunkach niż określone w
zezwoleniu na pracę- 5 zarzutów dotyczących 28 osób.
30
132
140
120
90
100
80
42
37
40
60
44
40
16
15
28
20
12
0
liczba zarzutów
liczba zarzutów
liczba osób
W związku ze stwierdzonymi naruszeniami Państwowa Inspekcja Pracy podjęła następujące
działania i środki prawne:
- wnioski w wystąpieniach zobowiązujące do usunięcia nieprawidłowości- 99;
- decyzje ujęte w nakazach- 30;
- mandaty karne (nałożone grzywny)- 4 (w wysokości 6 000 zł);
- wnioski o ukaranie skierowane do sądu- 17;
Powiadomienia o stwierdzonych nieprawidłowościach innych organów władzy i organów
nadzoru nad warunkami pracy- 29, w tym wojewodów- 6, prokuraturę- 4 i Straż Graniczną- 4.
31
Działania i środki prawne zastosowane przez
PIP w związku ze stwierdzonymi naruszeniami
powiadomienia o
stwierdzonych
nieprawidłowościac
h innych organów
władzy i organów
nadzoru nad
warunkami pracy;
29
wnioski o ukaranie wnioski w
skierowane do wystąpieniach
sądu; 17 zobowiązujące do
usunięcia
nieprawidłowości;
mandaty karne; 4
99
decyzje ujęte w
nakazach; 30
Jak wynika z powyższych danych, najwięcej naruszeń praw pracowniczych w 2010 r.
przejawiało się w sferze wynagradzania (niewypłacanie bądz
nieterminowe wypłacanie
wynagrodzeń). Jest to niezwykle poważny problem, stanowiący naruszenie podstawowych
praw pracowniczych. W tym miejscu należy więc szczegółowiej przybliżyć uprawnienia
przysługujące bezpośrednio pracownikowi w przypadku niewypłacania bądz
nieterminowego
wypłacania wynagrodzenia przez pracodawcę.
Prawo do wynagrodzenia za wykonaną pracę jest chronione przepisami ustawy z dnia 26
kwietnia 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. 1974 Nr 24, poz. 141 z póz
n. zm.). Uregulowanie
kwestii wynagrodzenia w akcie prawnym rangi ustawowej powoduje, iż wszelkie mniej
korzystne rozwiązania zawarte w umowie o pracę czy regulaminie pracy będą nieważne, a w
ich miejsce zawsze będą wchodziły postanowienia kodeksowe. Zgodnie z brzmieniem
przepisu art. 84 KP pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego
prawa na inną osobę.36 Natomiast dokonanie czynności prawnej z naruszeniem ww. przepisu
skutkować będzie bezwzględną nieważnością czynności prawnej, na mocy której pracownik
rozporządził prawem do wynagrodzenia za pracę (art. 58ż1 KC w zw. z art. 300 KP). Zgodnie
z obowiązującymi przepisami, wynagrodzenia płatnego raz w miesiącu dokonuje się z dołu,
nie póz
niej niż w ciągu pierwszych dziesięciu dni następnego miesiąca kalendarzowego (art.
85ż KP); regulamin pracy powinien określać termin, miejsce, czas i częstotliwość wypłaty
wynagrodzenia (art. 1041ż1 pkt 5 KP). Terminy, w których pracodawca ma obowiązek
wypłacenia pracownikom wynagrodzenia za pracę, oznaczają datę wymagalności
wynagrodzenia; ich niedotrzymanie uzasadnia żądanie zapłaty ustawowych odsetek od
niespełnionego w terminie świadczenia majątkowego bez względu na to czy pracownik z
powodu nieterminowego wypłacenia wynagrodzenia poniósł jakąkolwiek szkodę. Natomiast
36
Art. 84 ustawy z dnia 26 kwietnia 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. 1974 Nr 24, poz. 141 z póz
n. zm.)
32
w przypadku poniesienia przez pracownika szkody z powodu nieterminowego wypłacenia
wynagrodzenia, będzie on mógł domagać się naprawienia wynikłej szkody, żądając
odszkodowania (art. 471 KC w zw. z art. 300 KP).
Państwowa Inspekcja Pracy wskazała również, iż z uwagi na pojawiające się coraz częściej
sygnały o naruszaniu praw pracowniczych obcokrajowców (jak np. w zakresie wypłaty
wynagrodzeń na pracę czy przestrzegania przepisów o czasie pracy), a także niedopełnianiu
obowiązku zgłaszania cudzoziemców do ubezpieczenia społecznego opłacania za nich
składek na to ubezpieczenie, od 2009 r. w ramach rutynowych kontroli legalności
zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców
szczególny nacisk został położony na monitorowanie i eliminację powyższych zjawisk.
Przeprowadzone w 2010 r. kontrole dotyczące przestrzegania praw pracowniczych
cudzoziemców generalnie wykazały zwiększenie liczby stwierdzonych nieprawidłowości,
podmiotów dopuszczających się naruszeń oraz dotkniętych nimi cudzoziemców. W zakresie
prawnej ochrony pracy obcokrajowców (obejmującej np. stosowanie się przez pracodawców
do przepisów o czasie pracy, urlopach wypoczynkowych, dodatkowym wynagrodzeniu za
godziny nadliczbowe itd.) nieprawidłowości stwierdzono w 25 % kontrolowanych podmiotów
(w 2009 r.- 22%). Dotyczyły one 21% kontrolowanych cudzoziemców objętych kontrolą w
tym zakresie (w roku poprzednim- 14%). Główny Inspektorat Pracy podkreśla, że
niepokojącym zjawiskiem jest zarówno nieuwzględnianie w umowach zawartych z
cudzoziemcami warunków wynikających z zezwoleń na pracę jak i wypłacanie
obcokrajowcom wynagrodzenia w wysokości niższej niż określona w zezwoleniu. W 2010 r.
powyższe naruszenia dotyczyły odpowiednio 11 i 8% skontrolowanych podmiotów, podczas
gdy w 2009 r. odsetek ten nie przekraczał 3-4%. Z kolei nieprzestrzeganie przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy ujawniono w 29% podmiotów kontrolowanych (wskaz
nik
identyczny jak w poprzednim roku)- w odniesieniu do 23% obcokrajowców objętych kontrolą
tego zagadnienia (w 2009 r.- 21%).
W ocenie inspektorów pracy, w 2010 r. w 8 kontrolowanych podmiotach, w stosunku do 70
obcokrajowców, nieprzestrzegano zasady równego traktowania cudzoziemców w zakresie
warunków zatrudnienia- w porównaniu z obywatelami polskimi. W tym zakresie dominowały
naruszenia związane z proponowaniem niższych stawek wynagrodzenia, czy zawieraniem
umów cywilnoprawnych z cudzoziemcami przy jednoczesnym zawieraniu umów o pracę z
obywatelami polskimi.
Przeprowadzone kontrole nie ujawniły przypadków pracy dzieci cudzoziemskich.
% badanych
Liczba cudzoziemców (w
cudzoziemców, zakresie danego
33
Badane zagadnienie których dotyczyły zagadnienia), wobec
nieprawidłowości których naruszono
przepisy
2010 2009 2010 2009
Przestrzeganie przepisów bhp 1126 1000 23,0 21,3
Zgłaszanie cudzoziemców do ubezpieczenia 1056 698 16,8 11,0
społecznego
Zawarcie lub potwierdzenie na piśmie 273 265 4,8 4,6
umowy o pracę najpóz
niej w dniu
rozpoczęcia pracy
Wypłacanie cudzoziemcom wynagrodzenia 238 132 5,6 3,3
w wysokości nie(?) niższej od określonej
we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę
Uwzględnianie w umowie z cudzoziemcem 193 139 4,5 3,5
warunków zawartych we wniosku o
wydanie zezwolenia na pracę
Zachowanie minimalnych standardów 149 43 25,1 4,2
polskiego prawa pracy wobec
cudzoziemców delegowanych do
wykonywania pracy na terytorium Polski
przez pracodawcę zagranicznego
Zawarcie umowy cywilnoprawnej w formie 125 91 9,0 5,8
pisemnej (dotyczy cudzoziemców, od
których jest wymagane zezwolenie na
pracę)
34
 Podsumowanie
Na potrzeby opracowania niniejszego raportu z prośbą o przekazanie informacji zwrócono się
do Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Państwowej Inspekcji Pracy,
kuratoriów oświaty z województw objętych obszarem działania EFI (województwo podlaskie,
lubelskie, podkarpackie, małopolskie), dyrekcji szkół podstawowych (28), dwóch nauczycieli
konsultantów zapewniających wsparcie szkoły i nauczycieli z uczniem- migrantem, 16 szkół
wyższych z wyżej wymienionych województw, a także cudzoziemców (kwestionariusze
wysyłano do osób zwracających się do Centrum Pomocy Pranej im. Haliny Nieć z prośbą o
udzielenie pomocy prawnej, zwracano się także do dyrekcji szkół podstawowych z prośbą o
przekazanie kwestionariuszy rodzicom uczniów cudzoziemców wybranych szkół
podstawowych, jak również wybranych samorządów studenckich) oraz organizacji
pozarządowych (założonych i prowadzonych zarówno przez Polaków jak i cudzoziemców-
łącznie 27 jednostek). Wszystkie zapytania kierowano drogą mailową, faksową lub
telefoniczną. Odpowiedzi otrzymywano pocztą, drogą mailową i telefonicznie.
Kwestionariusze i informacje zwrotne otrzymano od Rzecznika Praw Obywatelskich,
Rzecznika Praw Dziecka, Głównego Inspektoratu Pracy, kuratoriów oświaty, dwóch dyrekcji
szkół podstawowych, trzech szkół wyższych, dziewięciu cudzoziemców.
Już sam fakt otrzymania tak niewielkiej liczby odpowiedzi mógłby świadczyć o
występowaniu dyskryminacji, bo choć dane do celów raportowych przekazywane są
dobrowolnie, można by przyjąć występowanie dyskryminacji na poszczególnych
płaszczyznach i próbę jej ukrycia. Wniosek ten wydaje się prawidłowy, lecz tylko pozornie,
ponieważ w odniesieniu do organizacji zapytania odnośnie występowania zjawiska
dyskryminacji w przeważającej większości kierowano do organizacji nie tylko zajmujących
się sprawami cudzoziemców, lecz przede wszystkim prowadzonych przez nich i
zrzeszających obcokrajowców. W związku z powyższym nie można przyjąć, iż tak niewielki
odzew ze strony poszczególnych jednostek mógłby być powodowany chęcią ukrycia zjawiska
dyskryminacji. Niewielka liczba przekazanych informacji może jednak wskazywać na
ignorowanie zjawiska dyskryminacji zarówno przez instytucje, jak i samych
zainteresowanych. Brak doniesień o aktach dyskryminacyjnych wobec cudzoziemców,
dochodzenia przez nich praw, może również być powodowany strachem przed wykluczeniem
społecznym (informacje CBOS wskazują, że od 2008 roku zmalała liczba osób, które
dostrzegają korzyści płynące z pracy obcokrajowców ze Wschodu; wzrosła też liczba osób,
które negatywnie oceniają napływ Białorusinów, Rosjan i Ukraińców).
Z uzyskanych kwestionariuszowych danych wynika natomiast, że ogólna sytuacja
cudzoziemców z roku na rok ulega poprawie, choć nie we wszystkich płaszczyznach.
Świadczy o tym chociażby brak zgłoszeń do Rzecznika Praw Dziecka kwalifikujących się
jako zjawisko dyskryminacji w kontekście raportów z działalności za poprzednie lata (o czym
powyżej).
35
Z analizowanych informacji można wywnioskować, iż dużym problemem w kontekście
dalszego normalnego funkcjonowania w Polsce są dosyć skomplikowane procedury
legalizujące pobyt, które mają ogromny wpływ na dalsze życie obcokrajowca na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności trudności ze zdobyciem wyczerpujących
informacji o obowiązującym prawie (przez co cudzoziemcy niejednokrotnie muszą zwracać
się z prośbą o udzielenie pomocy przez np. pracowników administracyjnych swoich uczelni
(j. w.). Cudzoziemcy wskazywali także na trudności ze znalezieniem pracy. W tym przypadku
jednak również problemy te w większości były związane z niemożnością wykazania się
wszelkimi niezbędnymi dokumentami lub ogólnym deficytem na rynku pracy. Z uzyskanych
danych nie wynika, aby w stosunku do któregokolwiek z ankietowanych dopuszczono się
praktyk dyskryminacyjnych.
Istotnym problemem okazał się dostęp, a dokładnie sposób w jaki cudzoziemcy są traktowani
przez personel medyczny. Ankietowani skarżyli postępowanie lekarzy, którzy zgodnie z
oświadczeniami cudzoziemców, traktują ich w lekceważący sposób. Podobny problem można
także zaobserwować w strzeżonych i otwartych ośrodkach wśród cudzoziemców o
nieuregulowanym statusie pranym. Skala tego problemu mogłaby wskazywać na
dyskryminację ze względów narodowościowych, jednak ostateczne sformułowanie takiego
wniosku nie jest możliwe z uwagi na niekierowanie, na potrzeby niniejszego raportu, ankiet
do pracowników placówek opieki zdrowotnej.
Do niepokojących wniosków prowadzi również analiza danych przekazanych przez Główny
Inspektorat Pracy. Z uzyskanych informacji wynika bowiem, iż przeprowadzone w 2010 r.
kontrole dotyczące przestrzegania praw pracowniczych cudzoziemców wykazały zwiększenie
liczby stwierdzonych nieprawidłowości, podmiotów dopuszczających się naruszeń oraz
dotkniętych nimi cudzoziemców w odniesieniu do poprzednich lat.
Bazując na dosyć niewielkiej ilości informacji trudno jest wyciągnąć jednoznaczne wnioski
na temat zjawiska dyskryminacji cudzoziemców w Polsce. Sukcesywne aktualizowanie
danych pozwoli na zgłębianie omawianego problemu i ukształtowanie wniosków w końcowej
wersji raportu.
36
ANEKS
KWESTIONARIUSZ DLA RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH
1. Czy w bieżącym roku wnoszono skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące
dyskryminacji cudzoziemców (a dokładnie imigrantów spoza państw Unii
Europejskiej, legalnie przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej) na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej?...............................................................................
2. Ile w bieżącym roku wniosków dotyczących dyskryminacji cudzoziemców wpłynęło
do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich?........................................................................
3. Kto wnioskował o interwencję:
A. cudzoziemiec,
B. organizacja pozarządowa,
C. inny (jaki)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
4. Jakiego rodzaju dyskryminacji dotyczyły skargi:
A. bezpośredniej, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & &
B. pośredniej, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & .
C. instytucjonalniej, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & ...
D. zawodowej, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & ...
E. ekonomicznej,ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & .&
F. innej (jakiej), ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & .
5. W jakich miejscach wskazywano na naruszenie wolności lub praw:
A. Miejsce pracy, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
B. Urzędy i instytucje państwowe (jakie?), ilość& & & & & & & & & & & & & & & .
C. Szkoły (publiczne, prywatne), ilość& & & & & & & & & & & & & & & .& & & &
D. Uczelnie (państwowe, prywatne), ilość& & & & & & & & & & & & ..& & & & & ..
E. Inne (jakie?), ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
6. W ilu przypadkach interweniował RPO?..........................................................................
Jakiego rodzaju dyskryminacji dotyczyły skargi, po wniesieniu których Rzecznik
podjął interwencję?.............................................................................................................
W jakich miejscach stwierdzono dyskryminację?..............................................................
7. Kraj pochodzenia, wiek i płeć cudzoziemców wnoszących skargi& & & & & & & & &
KWESTIONARIUSZ DLA RZECZNIKA PRAW DZIECKA
1. Czy w bieżącym roku wnoszono skargi do Rzecznika Praw Dziecka odnoszące się do
dyskryminacji dzieci cudzoziemców (a dokładnie dzieci imigrantów legalnie
przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej) na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej?...............................................................................................
Ile ogółem?........................................................................................................................
2. Kto wnioskował do Rzecznika Praw Dziecka o podjęcie interwencji?
A. cudzoziemiec,
37
B. organizacja pozarządowa,
C. organizacja mniejszości narodowych,
D. inny- jaki?...................................................................................................................
3. Jakich praktyk dyskryminacyjnych dotyczyły skargi wnoszone do Rzecznika Praw
Dziecka?............................................................................................................................
4. W ilu przypadkach interweniował Rzecznik Praw Dziecka?
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & .
5. Czego dotyczyły skargi, po wniesieniu których Rzecznik podjął interwencję?
KWESTIONARIUSZ DLA PAC
STWOWEJ INSPEKCJI PRACY
1. Liczba zgłoszeń naruszenia praw pracowniczych za 2010 r. ogółem (obywatele Polski,
cudzoziemcy)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & ...
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
2. Liczba zgłoszeń naruszenia praw pracowniczych na szkodę imigrantów spoza państw
Unii Europejskiej, legalnie przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej&
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
3. Zgłaszający naruszenie:
D. cudzoziemiec,
E. organizacja pozarządowa,
F. inny (jaki)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
4. Rodzaj zgłaszanych naruszeń na szkodę imigrantów spoza państw Unii Europejskiej,
legalnie przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
A. Nieprzestrzeganie przepisów w zakresie wypłaty wynagrodzeń& & & & & & & &
B. Naruszenia przepisów w sferze świadczeń przysługujących za pracę& & & & & &
C. Naruszenia przepisów regulujących kwestie rozwiązywania stosunku pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników& & & & & & & & & & & & & & & & & .
D. Inne (jakie?)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
5. Zastosowane przez Państwową Inspekcję Pracy sankcje w związku z naruszeniami
przepisów& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
6. Państwa uwagi& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ........
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
KWESTIONARISZ DLA DYREKCJI SZKÓA
PODSTAWOWYCH
38
1. Czy do Państwa szkoły uczęszczają uczniowie cudzoziemcy spoza państw Unii
Europejskiej, legalnie przebywający na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej?............................................................................................................................
Jeśli tak, jaka jest ich liczba i jaki stanowi odsetek w stosunku do ogólnej liczby
uczniów uczęszczających do Państwa szkoły?.................................................................
2. Z jakich krajów pochodzą uczniowie uczęszczający do Państwa szkoły?.......................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
3. Czy zauważyli Państwo szczególnego rodzaju problemy, dotyczące wyłącznie
uczniów cudzoziemców?..................................................................................................
Jakiego rodzaju są to problemy? & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
W jaki sposób Państwo rozwiązują występujące wśród uczniów cudzoziemców
problemy?..........................................................................................................................
..........................................................................................................................................
4. Czy w są widoczne bariery językowe pomiędzy nauczycielami a uczniami w Państwa
szkole?...............................................................................................................................
Jeśli tak, w jaki sposób starają się Państwo rozwiązać ten problem?...............................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
5. Czy zauważyli Państwo konflikty pomiędzy uczniami cudzoziemcami a ich polskimi
rówieśnikami?...................................................................................................................
Czym są spowodowane konflikty (odmienne pochodzenie, inne- jakie)?........................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
W jaki sposób starają się Państwo je rozwiązać? & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
6. Czy w Państwa szkole jest widoczny podział między dziećmi cudzoziemcami a ich
polskimi rówieśnikami?....................................................................................................
Jeśli tak, czym, według Państwa, może być spowodowany?...........................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Czy uczniowie cudzoziemcy integrują się z uczniami obywatelstwa polskiego?............
Czy mają grono kolegów, znajomych Polaków?.............................................................
7. Czy w Państwa szkole są prowadzone dodatkowe zajęcia skierowane do dzieci
cudzoziemców?.................................. Jakie?....................................................................
..........................................................................................................................................
8. Czy w Państwa szkole są prowadzone dodatkowe bezpłatne lekcje języka polskiego
dla uczniów, którzy nie znają lub znają w stopniu niewystarczającym język
polski?...............................................................................................................................
Jeśli tak, w jakim wymiarze?............................................................................................
Jeśli tak, czy jest zainteresowanie wśród uczniów tego rodzaju zajęciami?....................
9. Czy uczniowie, którzy nie znają w wystarczającym stopniu języka polskiego mają
zapewnione prawo do pomocy udzielanej przez osobę znającą język kraju, z którego
pochodzi uczeń?................................................................................................................
Jeśli nie, dlaczego?............................................................................................................
10. Czy uczniowie mają zagwarantowane prawo do korzystania z dodatkowych zajęć
wyrównawczych w zakresie przedmiotów nauczanych w szkole?...................................
39
Jeśli tak, w jakim zakresie?...............................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Jeśli tak, czy jest zainteresowanie ze strony uczniów tego rodzaju
zajęciami?..........................................................................................................................
11. Czy organizują Państwo naukę języka i kultury kraju pochodzenia
ucznia?..............................................................................................................................
Jeśli tak, czy jest duże zainteresowanie wśród uczniów tego rodzaju
zajęciami?..........................................................................................................................
Jeśli nie, czy zwracano się do Państwa z prośbą o zorganizowanie takich
zajęć?.................................................................................................................................
Kto wnioskował o tego rodzaju zajęcia?(uczniowie, rodzice, inni-
kto?)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Jeśli nie, a wystosowywano takie prośby, co było powodem niemożności
zorganizowania takich zajęć?............................................................................................
12. Jak oceniają Państwo współpracę rodziców dzieci cudzoziemców z Państwa
placówką?..........................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
13. Państwa uwagi.
KWESTIONARISZ  PROBLEMTATYKA DYSKRYMINACJI NA POZIOMIE SZKÓA

PODSTAWOWYCH (dla nauczycieli konsultantów zapewniających wsparcie szkoły i
nauczycieli w zakresie pracy z uczniem-miagrantem)
1. Czy w okręgu Państwa działania, do szkół podstawowych uczęszczają uczniowie
cudzoziemcy spoza państw Unii Europejskiej, legalnie przebywający na terytorium
Rzeczypospolitej
Polskiej?............................................................................................................................
Jeśli tak, jaka jest liczba szkół i liczba dzieci cudzoziemskich i jaki stanowi odsetek w
stosunku do ogólnej liczby uczniów uczęszczających do poszczególnych
szkół?................................................................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
2. Z jakich krajów pochodzą uczniowie uczęszczający do szkół podstawowych z okręgu
Państwa działania?............................................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
3. Czy zauważyli Państwo szczególnego rodzaju problemy, dotyczące wyłącznie
uczniów cudzoziemców?..................................................................................................
Jakiego rodzaju są to problemy? & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
40
W jaki sposób Państwo rozwiązują występujące wśród uczniów cudzoziemców
problemy?..........................................................................................................................
..........................................................................................................................................
W jaki sposób udzielają Państwo pomocy nauczycielom w kwestii problemów
związanych z uczniami cudzoziemcami?..........................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
4. Czy zauważyli Państwo problem bariery językowej pomiędzy nauczycielami a
uczniami w szkołach podstawowych o okręgu Państwa
działalności?......................................................................................................................
..........................................................................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Jeśli tak, czy starają się Państwo rozwiązać ten problem? W jaki
sposób...............................................................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
5. Czy zauważyli Państwo konflikty pomiędzy uczniami cudzoziemcami a ich polskimi
rówieśnikami?...................................................................................................................
Czym są spowodowane konflikty (odmienne pochodzenie, inne- jakie)?........................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
W jaki sposób starają się Państwo je rozwiązać? & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
6. Czy spotkali się Państwo z problemem podziału między dziećmi cudzoziemcami a ich
polskimi rówieśnikami?....................................................................................................
Jeśli tak, czym, według Państwa, może być spowodowany?...........................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Czy uczniowie cudzoziemcy integrują się z uczniami obywatelstwa polskiego?............
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Czy mają grono kolegów, znajomych Polaków?.............................................................
7. Czy w szkołach podstawowych w okręgu Państwa działania są prowadzone
dodatkowe zajęcia skierowane do dzieci cudzoziemców?..................................
Jakie?.................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
8. Czy w szkołach podstawowych w okręgu Państwa działania są prowadzone
dodatkowe bezpłatne lekcje języka polskiego dla uczniów, którzy nie znają lub znają
w stopniu niewystarczającym język
polski?...............................................................................................................................
Jeśli tak, w jakim wymiarze?............................................................................................
41
Jeśli tak, czy jest zainteresowanie wśród uczniów tego rodzaju zajęciami?....................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
9. Czy uczniowie, którzy nie znają w wystarczającym stopniu języka polskiego mają
zapewnione prawo do pomocy udzielanej przez osobę znającą język kraju, z którego
pochodzi uczeń?................................................................................................................
Jeśli nie, dlaczego?............................................................................................................
10. Czy uczniowie mają zagwarantowane prawo do korzystania z dodatkowych zajęć
wyrównawczych w zakresie przedmiotów nauczanych w szkole?...................................
Jeśli tak, w jakim zakresie?...............................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Jeśli tak, czy jest zainteresowanie ze strony uczniów tego rodzaju
zajęciami?..........................................................................................................................
11. Czy w szkołach podstawowych w okręgu Państwa działalności jest organizowana
nauka języka i kultury kraju pochodzenia
ucznia?..............................................................................................................................
Jeśli tak, czy jest duże zainteresowanie wśród uczniów tego rodzaju
zajęciami?..........................................................................................................................
Jeśli nie, czy zwracano się do Państwa z prośbą o zorganizowanie takich
zajęć?.................................................................................................................................
Kto wnioskował o tego rodzaju zajęcia?(uczniowie, rodzice, inni-
kto?)& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Jeśli nie, a wystosowywano takie prośby, co było powodem niemożności
zorganizowania takich zajęć?............................................................................................
12. Jak oceniają Państwo współpracę rodziców dzieci cudzoziemców z placówkami w
okręgu Państwa
działalności?......................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
13. Państwa uwagi.
KWESTIONARIUSZ DLA ORGANIZACJI
8. Czy w bieżącym roku zgłaszano do Państwa przypadki dyskryminacji cudzoziemców
(a dokładnie imigrantów spoza państw Unii Europejskiej, legalnie przebywających na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej) na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej?.............................................................................................................................
9. Jeżeli tak, kto dokonywał zawiadomienia?
A. Dyskryminowany cudzoziemiec
B. Osoba postronna, kto? (najbliżsi, znajomi)& & & & & & & & & & & & & & & & ..
C. Inny, kto?.....................................................................................................................
10. Ile w bieżącym roku wpłynęło do Państwa spraw dotyczących dyskryminacji
cudzoziemców w Polsce?...................................................................................................
42
11. W ilu przypadkach stwierdzili Państwo wystąpienie dyskryminacji wobec
cudzoziemca?.....................................................................................................................
12. Jakiego rodzaju dyskryminacji dotyczyły sprawy:
G. bezpośredniej, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & &
H. pośredniej, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & .
I. instytucjonalniej, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & ...
J. zawodowej, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & ...
K. ekonomicznej,ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & .&
L. innej (jakiej), ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & .
13. W jakich miejscach wskazywano na naruszenie wolności lub praw:
F. Miejsce pracy, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
G. Urzędy i instytucje państwowe (jakie?), ilość& & & & & & & & & & & & & & & .
H. Szkoły (publiczne, prywatne), ilość& & & & & & & & & & & & & & & .& & & &
I. Uczelnie (państwowe, prywatne), ilość& & & & & & & & & & & & ..& & & & & ..
J. Inne (jakie?), ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
14. W jakich miejscach stwierdzili Państwo, po dokonaniu analizy konkretnego przypadku,
wystąpienie dyskryminacji:
A. Miejsce pracy, ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
B. Urzędy i instytucje państwowe (jakie?), ilość& & & & & & & & & & & & & & & .
C. Szkoły (publiczne, prywatne), ilość& & & & & & & & & & & & & & & .& & & &
D. Uczelnie (państwowe, prywatne), ilość& & & & & & & & & & & & ..& & & & & ..
E. Inne (jakie?), ilość& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
15. Jakiego rodzaju interwencje podejmowali Państwo po wykryciu przypadków
dyskryminacji?...................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
16. Proszę podać kraj pochodzenia, wiek, płeć oraz w miarę możliwości wykształcenie
dyskryminowanych
cudzoziemców& .& & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & &
17. Uwagi& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
KWESTIONARIUSZ DLA KURATORIUM OŚWIATY
1. Jaki odsetek, na obszarze działania kuratorium, stanowią uczniowie cudzoziemcy?
2. Jak są postrzegani przez rówieśników? (w ogólności)
3. Czy łatwo się integrują z obywatelami polskimi?
4. Czy są szczególnego rodzaju problemy, dotyczące tylko uczniów cudzoziemców?
5. Czy są widoczne bariery językowe pomiędzy nauczycielami a uczniami?
6. Czy nauczyciele zgłaszają problemy dotyczące uczniów cudzoziemców? Jakiego
typu? (trudności językowe, trudności z integracją z polskimi uczniami, inne-jakie)
KWESTIONARIUSZ DLA SZKÓA
WYŻSZYCH
43
1. Jaka jest liczba cudzoziemców spoza państw Unii Europejskiej, legalnie
przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, studiujących na Państwa
uczelni? & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
2. Jaki odsetek stanowi liczba cudzoziemców studiujących na Państwa uczelni w
stosunku do ogółu studentów Państwa uczelni?..............................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
3. Czy są widoczne bariery językowe pomiędzy pracownikami administracyjnymi,
pracownikami naukowymi a studentami pochodzącymi spoza państw Unii
Europejskiej na Państwa uczelni?.....................................................................................
Jeśli tak, w jaki sposób starają się Państwo rozwiązać ten
problem?............................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
4. Czy na Państwa uczelni są zatrudnieni pracownicy administracyjni zajmujący się
jedynie sprawami studentów obcokrajowców?................................................................
Czy studenci cudzoziemcy zgłaszają do Państwa trudności z załatwianiem spraw
administracyjnych na uczelni a także poza nią?...............................................................
Jakiego rodzaju są to problemy?.......................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
W jaki sposób starają się Państwo je rozwiązać?.............................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
5. Państwa uwagi& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
KWESTIONARIUSZ DLA CUDZOZIEMCA
1. Z jakiego kraju Pan/Pani pochodzi?.................................................................................
2. Jak długo Pan/Pani obecnie przebywa w Polsce?............................................................
3. Dlaczego zdecydował/a się Pan/i na przyjazd do Polski?................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
4. Czy wiąże Pan/i swoją przyszłość z Polską? Czy zamierza Pan/i pozostać w Polsce na
stałe?
a. Tak
b. Nie
c. Nie podjąłem/am jeszcze decyzji
5. Czy ktoś z członków rodziny przebywa w Polsce?
44
A. Rodzice
B. Rodzeństwo
C. Znajomi
D. Inni; kto?
6. Z jakimi instytucjami miał/a Pani dotychczas kontakty?
a. Instytucje edukacyjne
b. Urzędy pracy
c. Instytucje pomocy społecznej
d. Instytucje ochrony zdrowia
e. Służby mundurowe (policja, straż graniczna, straż miejska)
f. Inne (jakie?)
7. Pana/i ocena działalności instytucji, z którymi miał/a Pan/i dotychczas kontakt
(pozytywna- dlaczego, negatywna-dlaczego)& & & & & & & & & & & & & & & & ...
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
8. Czy ma Pan/i pracę w Polsce?
a. Tak- stała
b. Tak-dorywcza
c. Tak-sezonowa
d. Nie-obecnie poszukuję
e. Nie
9. Czy doświadczył/a Pan/i trudności ze znalezieniem pracy w związku z faktem, iż nie
jest Pan/i Polakiem? (jakiego typu trudności)
10. W jaki sposób poszukiwał/a (poszukuje) Pan/i pracy?
a. Urząd pracy
b. Agencja pośrednictwa pracy
c. Inne (jakie?)
11. Jakie są podstawowe z
ródła utrzymania Pana/i w Polsce?
a. Dochody z pracy
b. Dochody najbliższych
c. Dochody z pomocy społecznej
d. Inne (jakie?)
12. Czy doświadczył/a Pan/i przykrości ze strony Polaków w trakcie pobytu w Polsce? W
jakich okolicznościach? & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
13. Państwa uwagi& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
45