PRACE POGL
DOWE
Dent. Med. Probl. 2008, 45, 2, 194 198 © Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in WrocÅ‚aw
and Polish Stomatological Association
ISSN 1644-387X
JUSTYNA KLEPACZ1, MICHAA
A

SKI2
Możliwości wykorzystania ozonu w endodoncji
Possibilities of Ozone Use in Endodontics
1
Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Endodoncji UM w A
odzi
2
Zakład Endodoncji, Uniwersytet Medyczny w A
odzi, Uniwersytecki Szpital Kliniczny Nr 6 w A
odzi
Streszczenie
Ozon, odmiana alotropowa tlenu, znajduje coraz powszechniejsze zastosowanie w stomatologii z powodu działa-
nia antyseptycznego, aktywujÄ…cego odpowiedz
immunologiczną oraz korzystnego wpływu na metabolizm zapal-
nie zmienionych tkanek. Zastosowanie ozonoterapii może być wskazane w profilaktyce i leczeniu próchnicy, w im-
plantologii i chorobach infekcyjnych błony śluzowej, a także w odkażaniu kanałów korzeniowych. W pracy przed-
stawiono zasady postÄ™powania z urzÄ…dzeniami do aplikacji ozonu: HealOzone® (Kavo), OzonyTron® (MYMED)
i Ozotop® (W&H Poland). Zwrócono uwagÄ™ na skuteczność ozonoterapii w usuwaniu bakterii, a także na bezpie-
czeństwo stosowania tej techniki leczenia. Wykorzystanie ozonu w codziennej praktyce może być postępowaniem
wspomagającym i jednocześnie zwiększającym skuteczność klasycznych metod leczenia endodontycznego (Dent.
Med. Probl. 2008, 45, 2, 194 198).
Słowa kluczowe: ozon, leczenie kanałowe, dezynfekcja.
Abstract
Ozone, allotropic form of oxygen, finds much wider usage in dentistry, due to its antiseptic properties which acti-
vate immunological response and it also improves the inflammatory tissue metabolism. Ozone therapy can be in-
dicated for prophylaxis and caries treatment, in implantology and in infectious mucosa diseases and finally used
for root canal disinfection. In this paper the methods of using the devices which apply ozone: HealOzone® (Kavo),
OzonyTron® (MYMED) i Ozotop® (W&H Poland) were presented. The attention was drawn to the effectiveness
of ozone therapy in elimination of bacteria and to the operational safety of this technique. The use of ozone in every
day practice can be supportive and increasing the effectiveness of the classic root canal treatment methods (Dent.
Med. Probl. 2008, 45, 2, 194 198).
Key words: ozone, root canal preparation, disinfection.
Ozon, stosowany coraz dynamiczniej w sto- wość potencjalnego wykorzystania korzeni zębów
matologii, daje nowe możliwości, m.in. antysep- w leczeniu protetycznym [3, 4].
tycznego leczenia endodontycznego. Jako niebole- IstotÄ… leczenia endodontycznego jest usuniÄ™-
sny i dobrze tolerowany przez pacjentów sposób cie zakażonej tkanki z systemu kanałowego przez
leczenia staje siÄ™ coraz powszechniejszym narzÄ™- jego opracowanie mechaniczno-chemiczne oraz
dziem w rękach lekarzy. Zastosowanie ozonu w le- szczelne wypełnienie. Obecnie nie są znane meto-
czeniu stomatologicznym zmniejsza dolegliwości dy leczenia, które umożliwiałyby całkowite usu-
bólowe i lęk pacjentów przed wizytą w gabinecie nięcie drobnoustrojów z jamy zęba  sterylizację.
stomatologicznym. Stosowane dotychczas techniki opracowania i wy-
Ozon stosuje się w stomatologii do odkażania pełniania kanałów pozwalają jedynie na zmniej-
ubytków, kanałów korzeniowych oraz leczenia szenie ilości bakterii w systemie kanałowym do
kieszonek przyzębnych i wczesnych zmian próch- poziomu, który nie powoduje rozwoju procesu za-
nicowych [1, 2]. Zastosowanie ozonu pozwala palnego w przyzębiu wierzchołkowym [5].
ograniczyć utratę twardych tkanek zęba, co W związku z tym, ciągle trwają poszukiwania me-
w przypadku leczenia kanałowego może zmniej- tod opracowania kanałów korzeniowych, które
szyć odsetek złamań zębów i zwiększyć możli- umożliwiłyby pełne wyjałowienie systemu kana-
Możliwości wykorzystania ozonu w endodoncji
195
łowego. Pewne nadzieje pokłada się w wykorzy- ryjnych [14, 15]. Gaz nie jest mutagenny [2]. Ba-
staniu ozonu w leczeniu stomatologicznym. dania wykazały, że kilkusekundowe działanie ozo-
Szczególnie może on mieć zastosowanie w endo- nu prowadzi do ustania funkcji życiowych bakte-
doncji, w antyseptycznym leczeniu kanałowym. rii, zarówno Gram (+), jak i Gram ( ), ale niszczy
także Candida albicans [2, 14]. Jego skuteczność
antybakteryjna jest potwierdzona w wielu bada-
Ogólne właściwości ozonu niach [2, 16 21]. Z bakterii próchnicotwórczych
najbardziej wrażliwe na ozonoterapię są Strepto-
Ozon, tri tlen, (O3) jest odmianÄ… alotropowÄ… coccus mutans i Streptococcus sobrinus [20, 21],
tlenu. Ozon powstaje w wyniku rozpadu cząste- a także Actinomyces i Lactobacillus [16]. Ozon ni-
czek tlenu atmosferycznego pod wpływem wyła- szczy również wirusy, łatwo bowiem oddziałuje
dowań elektrycznych i promieniowania ultrafiole- na wielonienasycone kwasy tłuszczowe znajdują-
towego [1]. W medycynie jest stosowany w posta- ce się w otoczkach wirusów.
ci gazu o ciężarze cząsteczkowym 48. Gęstość Działając na substancję organiczną tkanek
względna ozonu gazowego w stosunku do powie- zmineralizowanych zębów, wzmaga ich potencjał
trza wynosi 1,6, ma charakterystyczny zapach, remineralizacyjny. Jednocześnie ma zdolność
wyczuwalny przy stężeniu 1:600. W stanie wol-  otwierania kanalików zębinowych, dzięki cze-
nym występuje w atmosferze. Jest gazem niepal- mu ułatwia dyfuzję jonów wapnia i fosforu do
nym, dobrze rozpuszczalnym w wodzie (15 razy głębszych warstw ubytków próchnicowych [14].
lepiej niż tlen), dość nietrwałym, jest ponadto sil- Wyniki badań wskazują, że 10-sekundowa
nym utleniaczem [6]. aplikacja ozonu o stężeniu 2100 ppm powoduje
W wysokim stężeniu może być gazem trują- zniszczenie 99% bakterii, a 20-sekundowa 99,9%
cym dla ludzi, zwierząt i roślin. Powszechnie wy- [19, 21]. Powstaje w ten sposób tzw. nisza ekolo-
korzystuje się jego właściwości antybakteryjne giczna, która przez okres 4 6 tygodni nie sprzyja
w procesach ozonowania lub wyjaławiania pomiesz- ponownej kolonizacji przez bakterie próchnico-
czeń lampą ozonową, coraz szersze zastosowanie twórcze [16, 20].
znajduje także w medycynie ogólnej. Ozon nie jest toksyczny w dawce 0,05 ppm
przez 8 godz. na dzień, 5 razy w tygodniu lub krót-
kotrwałej dawce 0,3 ppm przez 15 min. Podczas
Zastosowanie ozonu
ozonoterapii maksymalne stężenie ozonu w jamie
w stomatologii ustnej wynosi 0,01 ppm. Dawka śmiertelna ozonu
to 50 ppm przez 60 min [1]. Ozon może powodo-
Prekursorem zastosowania ozonu w medycy- wać suchość w jamie ustnej i gardle, bóle głowy
nie był C. Landler, który w 1870 r. wykorzystał ten oraz napady kaszlu, może przyczyniać się do zao-
gaz do oczyszczania krwi [7]. W piśmiennictwie strzenia astmy [1]. W gabinetach stomatologicz-
światowym można znalez
ć wiele doniesień użycia nych Wielkiej Brytanii, stosujących ozonoterapię
ozonu w terapii chorób infekcyjnych, naczynio- urzÄ…dzeniem HealOzone® takie dziaÅ‚anie uboczne
wych, przebiegających z obniżeniem odporności nie było jednak obserwowane [15].
lub chorób degeneracyjnych [8 12]. Wskazania do zastosowania ozonu w stomato-
Jako pierwszy ozonoterapię w stomatologii logii są następujące:
zastosował profesor E. Lynch z Katedry Stomato- 1) profilaktyka i leczenie próchnicy w zębach
logii Zachowawczej i Gerostomatologii Queens mlecznych i stałych, zwłaszcza wczesnych zmian,
University w Belfaście. 2) choroby infekcyjne błony śluzowej jamy
Wykorzystanie ozonu w stomatologii wynika ustnej,
z jego następujących właściwości fizykochemicz- 3) choroby przyzębia brzeżnego,
nych [13, 14]: 4) odkażanie kanałów korzeniowych,
 poprawia metabolizm zapalnie zmienionych 5) zwiększona wrażliwość zębiny i zapobiega-
tkanek, zwiększając ich natlenienie; nie zwiększonej wrażliwości pozabiegowej,
 aktywuje systemy odpowiedzi immunologicz- 6) w protetyce, chirurgii stomatologicznej
nej  w dużych stężeniach wywołuje działanie im- i zabiegach implantologicznych,
munosupresyjne, w niskich immunostymulujÄ…ce; 7) w ortodoncji,
 wpływa na stan równowagi oksydacyjnej 8) w stomatologii estetycznej, np. do wybiela-
organizmu; nia zębów.
 działa niszcząco na bakterie, grzyby i wirusy. Postępowanie w przypadku profilaktyki
Jako bardzo silny utleniacz łączy się z biomo- próchnicy, wczesnych zmian próchnicowych,
lekułami zawierającymi cysteinę, metioninę i his- zwiększonej wrażliwości zębiny i próchnicy ce-
tydynę, które budują m.in. błony komórek bakte- mentu korzeniowego polega na aplikacji ozonu na
196 J. KLEPACZ, M. A

SKI
oczyszczoną powierzchnię, a następnie pokrycie dzenia HealOzone i po przejściu przez filtr dezak-
płynem inicjującym remineralizację [15]. tywujący trafia z powrotem do otoczenia w posta-
W próchnicy średniej i głębokiej ozon ma działa- ci tlenu. Po zakończeniu aplikacji ozonu odbywa
nie wspomagające. Nie zastępuje jednak mecha- się 10-sekundowy cykl odsysania ozonu z rękawa
nicznego opracowania ubytku [20, 22]. instrumentu. Zamknięcie obiegu jest warunkiem
W leczeniu endodontycznym ozon jest stoso- aplikacji ozonu, dlatego aplikacja jest możliwa
wany do odkażania systemu kanałowego oraz wy- tylko na tych powierzchniach, gdzie taką szczel-
bielania przebarwionych tkanek zębów [17]. ność można zapewnić.
W periodontologii bakteriobójcze właściwości Badania przeprowadzone z wykorzystaniem
ozonu wykorzystuje się do leczenia patologicznych HealOzone wykazały bakteriobójcze działanie
kieszonek przyzębnych oraz zmian na błonie śluzo- ozonu na Enterococcus faecalis (ale mniej sku-
wej jamy ustnej, np. aft nawrotowych i opryszczki. teczne niż zastosowanie roztworu NaOCl), rów-
Działanie ozonu na rany powstałe po zabiegach nież na metycylinooporne Staphylococcus aureus
chirurgicznych i implantologicznych ma zapobiegać (MRSA) oraz na wirusy [23].
powikÅ‚aniom infekcyjnym i sprzyjać gojeniu tkanki. 2. OzonyTron® (firmy MYMED). W urzÄ…dze-
Ozonoterapii nie należy stosować u pacjentów niu tym ozon powstaje w szklanych końcówkach,
z rozrusznikami serca, chorych na astmę, padacz- którymi jest podawany do pola zabiegowego. Nie
kę i inne choroby neurologiczne, u małych dzieci ma obiegu zamkniętego i dlatego ozon można po-
i kobiet w ciąży [7]. dawać w miejsca trudno dostępne, np. kieszonki
przyzębne lub kanały korzeniowe. Podczas przy-
Zastosowanie ozonu łożenia sondy w miejscu podawania powstaje ak-
tywny tlen, łącząc się z komórkami bakterii, nisz-
w leczeniu endodontycznym
czy ich strukturę, pozostając całkowicie bezpiecz-
Schemat podania ozonu w leczeniu endodon- ny dla komórek naszego organizmu. Ilość ozonu
tycznym przedstawia się następująco: powstającego podczas reakcji jest minimalna i nie
 ozon + podchloryn sodu (ozon poprawia ma konieczności odsysania nadmiaru ozonu jak
rozpuszczanie i usuwanie martwych tkanek), w przypadku innych urządzeń działających w sy-
 ultradz
więki (dzięki kawitacji zwiększają stemie zamkniętym. Działanie aktywnego tlenu
aktywność podchlorynu sodu i usuwają pozostało- utrzymuje się jeszcze długo po zakończeniu poda-
ści miazgi z trudno dostępnych przestrzeni w obrę- nia ze względu na duże jego powinowactwo do
bie kanału), tkanek, które są przez to chronione przed procesa-
 powtórna aplikacja ozonu po opracowaniu, mi patologicznymi.
w suchym kanale. 3. Ozotop® (firmy W&H Poland) ma obieg
Urządzenie do ozonoterapii powinno być otwarty, możliwość wielokrotnego powtórzenia
przede wszystkim bezpieczne dla pacjenta i opera- pojedynczej dawki w krótkich odstępach czasu
tora, skuteczne i zapewniać łatwe podanie. oraz precyzyjne dozowanie w trudno dostępnych
Obecnie w Polsce są dostępne 3 typy urzą- miejscach. Podając 0,17 mg O3 skuteczność wo-
dzeń wytwarzających ozon dla potrzeb stomatolo- bec S. mutans wynosi 90%, a w przypadku A.
gii. SÄ… to: naeslundi  95%. StosujÄ…c dawkÄ™ 0,34 mg O3,
1. HealOzone® (firmy KaVo). Ozon, produko- skuteczność dotyczÄ…ca S. mutans wynosi 99,9%,
wany z powietrza, jest podawany przez silikono- a wobec A. naeslundii aż 99% (badania wykonane
wy kapturek, który szczelnie przylega do po- przez Pierre Baehni, Uniwersytet w Genewie 
wierzchni zęba, zapewniając całkowitą izolację je- Szwajcaria, materiały producenta). Stężenie dla
go od otoczenia. Stężenie ozonu w kapturku końcówki Ozotip Endo (0,4 L/min) 700 ppm.
przylegajÄ…cym do tkanki wynosi 2 100 ppm. Po Przeprowadzone przez producenta badania wyka-
okresie 10-20 s działania ozonu na chorą tkankę zują, że dawki ozonu są bezpieczne i nie przekra-
gaz zostaje wypompowany przez rękaw do urzą- czają dozwolonych norm (tabela 1).
Tabela 1. Charekterystyka urządzeń do aplikacji ozonu
Table 1. Description devices which apply ozone
Obieg Stężenie podczas leczenia endodontycznego Czas  sekundy
(Cycle) (Lavels in the endodontic treatment) (Time in secundes)
HealOzone® zamkniety 2100 ppm 10 40
OzonyTron® otwarty 525 ppm 30
Ozotop® otwarty 700 ppm 6 24
Możliwości wykorzystania ozonu w endodoncji
197
Istnieją pewne wątpliwości i część wyników mi do płukania. Gdy płukano wodą ozonowaną,
badań nie potwierdza pozytywnego wpływu ozo- stosując jednocześnie ultradz
więki, zabieg ten
nu na remineralizację tkanek (terapeutyczne dzia- spowodował podobną skuteczność jak zastosowa-
Å‚anie ozonu), dlatego National Institute of Clinical nie 2,5% NaOCl [2].
Excelence (NICE) nie zaleca używania ozonu jako Opracowanie mechaniczne kanału nie jest wys-
jedynego środka do likwidacji bakterii [1]. tarczające do doszczętnego usunięcia bakterii.
Dodatkowo w badaniach zauważono, że dzia- Dlatego też zaleca się użycie środków chemicz-
łanie ozonu jest skuteczne, gdy gaz ma dostęp do nych, które mają na celu dezynfekcję kanałów.
tkanek [24]. W nieopracowanym ubytku próchni- Preparaty takie powinny mieć nie tylko duży za-
cowym ozon napotyka na swojej drodze przeszko- kres działania antybakteryjnego, ale jednocześnie
dy, tzw.  bariery dyfuzji , uniemożliwiające kon- nie mogą być toksyczne dla tkanek gospodarza.
takt gazu z bakteriami znajdującymi się w kanali- Roztwór podchlorynu sodu jest jednym z najpopu-
kach zębinowych. Barierami przenikania, które larniejszych środków do dezynfekcji ze względu
należy znieść, są: płytka bakteryjna, ślina, opiłki na silne działanie przeciwbakteryjne, jest jednak
zębiny i biofilm bakteryjny. Stwierdzono, że nie toksyczny dla tkanek przyzębia okołowierzchoł-
ma istotnej różnicy między ilością bakterii w głęb- kowego. W badaniach porównano cytotoksycz-
szych warstwach ubytku w nieopracowanym zębie ność ozonowanej wody i 2,5% NaOCl na fibrobla-
przed i po zastosowaniu ozonu. Samo opracowa- sty myszy. Badania wykazały, że aktywność meta-
nie ubytku jednak w taki sposób, że zębina już jest boliczna komórek po podchlorynie jest
twarda (może być jeszcze przebarwiona) powodu- zmniejszona, zależność ta natomiast nie występu-
je znaczne zmniejszenie kolonii bakterii. Dodatko- je w przypadku ozonowanej wody [2].
we podanie ozonu zwiększa działanie przeciwbak- Ozonoterapia w stomatologii obejmuje coraz
teryjne. Na podstawie badań przeprowadzonych szerszy zakres wskazań klinicznych. Ozon umoż-
przez Schneidera [24] stwierdzono, że usunięcie liwia nowoczesne leczenie z minimalnym zakre-
zainfekowanej  miękkiej zębiny jest istotne dla sem inwazyjności. Przez racjonalne, ale zarazem
skuteczności ozonoterapii. Aby skutecznie usunąć oszczędne opracowanie kanału zmniejsza się pro-
bakterie, jest konieczne mechaniczne opracowanie cent powikłań, takich jak złamania korzeni. Zasto-
zainfekowanych kanałów przed zastosowaniem sowanie kliniczne pozwala nie tylko na bezbole-
ozonu. Spowoduje to usunięcie drobnoustrojów sne leczenie wczesnych zmian próchnicowych
i warstwy mazistej, co umożliwi lepszą penetrację bruzd, ale wspomaga również przeprowadzenie
i dostęp ozonu do bakterii, które znajdują się zabiegu leczenia endodontycznego. Ozon wnika
w głębszych warstwach zębiny (18, 24). w głąb kanału korzeniowego, powodując jego de-
W celu potwierdzenia tych właściwości prze- zynfekcję i osuszenie  podczas jednego, krótkie-
ciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych i antywiru- go zabiegu. Umożliwia zakończenie leczenia en-
sowych ozonu przeprowadzono badania na zębach dodontycznego w czasie jednej wizyty, co wpływa
bawolich [2]. Oceniono skutek ozonowanej wody na ekonomię kosztów leczenia.
na E. faecalis i S. mutans, które penetrowały ba- Ozonoterapia wspomaga działanie lekarza sto-
wole kanaliki zębinowe. Po płukaniu ozonowaną matologa oraz stwarza komfort leczenia dla pa-
wodą żywotność E. faecalis i S. mutans zmniej- cjenta. Są wymagane jednak dalsze badania po-
szyła się, ale skutek był porównywalny jak z za- twierdzające skuteczność zastosowania ozonu
stosowaniem wody destylowanej z ultradz
więka- w leczeniu endodontycznym.
Piśmiennictwo
[1] MILLAR B.J., HODSON N.: Assessment of the safety of two ozone delivery devices. J. Dent. 2007, 35, 195 200.
[2] NAGAYOSHI M., KITAMURA C., FUKUIZUMI T., NISHIHARA T., TERASHITA M.: Antimicrobial effect of ozonated wa-
ter on bacteria invading dentinal tubules. J. Endodont. 2004, 30, 778 781.
[3] REEH E.S., MESSER H.H., DOUGLAS W.H.: Reduction in tooth stiffness as a result of endodontic and restorative
procedures. J. Endodont. 1989, 15, 512 516.
[4] MIKAKO HAYASHI, YUTAKA TAKAHASHI, SATOSHI IMAZATO, SHIGEYUKI EBISU: Fracture resistance of pulpless teeth
restored with post-cores and crowns. Dent. Mater. 2006, 22, 477 485.
[5] EL KARIM I., KENNEDY J., HUSSEY D.: The antimicrobial effects of root canal irrigation and medication. Oral Surg.
Oral Med. Oral Pathol. 2007, 103, 560 569.
[6] BOCCI V.: Biological and clinical effects of ozone. Has ozone therapy a future in medicine? Br. J. Biomed. Sci.
1999, 56, 270 279.
[7] PIETRZYCKA K.: Ozon w endodoncji, e-Dentico 2007, 3, 54 58.
[8] RE L., MAWSOUF M.N., MENÉNDEZ S., LEÓN O.S., SÁNCHEZ G.M., HERNÁNDEZ F.: Ozone therapy: clinical and ba-
sic evidence of its therapeutic potential. Arch. Med. Res. 2008, 39, 17 26.
198 J. KLEPACZ, M. A

SKI
[9] BIAA
OSZEWSKI D.: The use of the intraooperative ozone  theraphy as prophylaxis of infections in surgery of lo-
comotor system with special regard to total hip plasty  a preliminary study. Ortop. Traumatol. Rehabil. 2003, 30,
781 786.
[10] DANILUK M., FRYCZKOWSKI M., WIELICKI Z.: Application of ozonotherapy in chronic inflammation of the urinary
bladder. Ortop. Traumatol. Rehabil. 2000, 30, 61 63.
[11] BIAA
OSZEWSKI D., KOWALEWSKI M.: The clinical efficacy of the local, deep insufflation of an oxygen-ozone
mixture in the prevention and treatment of infections in the locomotor system. Ortop. Traumatol. Rehabil. 2001,
30, 552 556.
[12] BIAA
OSZEWSKI D., KOWALEWSKI M.: Superficially, longer, intermittent ozone theraphy in the treatment of the chro-
nic, infected wounds. Ortop. Traumatol. Rehabil. 2003, 30, 652 658.
[13] HUTH K. C., SAUGEL B., JAKOB F. M., CAPPELLO C.: Effect of aqueous ozone on the NF-[kappa]B system. J. Dent.
Res. 2007, 86, 451 456.
[14] BACHANEK T., ORA
OWSKI M., WOLAC
SKA E., CIESZKO-BUK M.: Ozon w stomatologii  uwagi praktyczne. Medi-
cus 2005, 6.
[15] HOLMES J.: Clinical reversal of root caries using ozone, double-blind, randomised, controlled 18-month trial. Ge-
rodontology 2003, 20, 106 114.
[16] KNEIST S., HEINRICH R., KÜNZEL W.: Mikrobiologiczna kolonizacja zmian próchnicowych w zÄ™binie na różnych
stopniach zaawansowania  badanie kliniczne. Zbl. Bakteriol. Hyg. 1989, A270, 385 395.
[17] STOLL R., VENNE L., MUTTERS R., STACHNISS V. JABLONSKI-MOMENI, A.: The disinfecting effect of ozonized oxy-
gen in an infected root canal: An in vitro study. Quintes. Internation. 2008, 39, 231 236.
[18] BAYSAN A., Beighton D.: Assessment of the ozone-mediated killing of bacteria in infected dentine associated with
non-cavitated occlusal carious lesions. Car. Res. 2007, 41, 337 341.
[19] BAYSAN A., LYNCH E.: Effect of ozone on the oral microbiota and clinical severity of primary root caries. Am. J.
Dent. 2004, 17, 56 60.
[20] BAYSAN A., LYNCH E.: The use of ozone in dentistry and medicine. Part 2. Ozone and root caries. Prim. Dent.
Care 2006, 13, 37 41.
[21] BAYSAN A., WHILEY R.A., LYNCH E.: Antimicrobial effect of a novel ozone  generating device on micro-organisms
associated with primary root carious lesions in vitro. Car. Res. 2000, 34, 498 501.
[22] HUTH K.C., PASCHOS E., BRAND K., HICKEL R.: Effect of ozone on non-cavitated tissue carious lesions in perma-
nent molars. A controlled prospective clinical study. Am. J. Dent. 2005, 18, 223 228.
[23] HEMS R.S., GULABIVALA K., NG Y.L., READY D., SPRATT D.A.: An in vitro evaluation of the ability of ozone to kill
a strain of Enterococcus faecalis. Int. Endod. J. 2005, 38, 22 29.
[24] SCHNEIDER H..G.: Skuteczność zależy od tego, czy uda nam się pokonać bariery dyfuzji. TPS 2006, 4, 50 51.
Adres do korespondencji:
Justyna Klepacz
Zakład Endodoncji UM
ul. Pomorska 251
92-213 A
ódz

e-mail: [e-mail]
Praca wpłynęła do Redakcji: 6.05.2008 r.
Po recenzji: 23.05.2008 r.
Zaakceptowano do druku: 30.06.2008 r.
Received: 6.05.2008
Revised: 23.05.2008
Accepted: 30.06.2008