RACHUNKOWOŚĆ
ZARZ
DCZA
RACHUNEK KOSZTÓW
Materiały dydaktyczne opracowane przez
Dr. Edwarda Jończaka
Z Katedry Rachunkowości i Controllingu Przedsiębiorstw
Pojęcie i cechy
rachunkowości zarządczej
Rachunkowość zarządczą definiuje się
m.in. jako dział rachunkowości, którego
zadaniem jest dostarczanie metod i
informacji ekonomicznych dla odbiorców
wewnętrznych z przedsiębiorstwa na
potrzeby zarządzania
 Dane wykorzystywane przez system rachunkowości zarządczej
mo\
na sklasyfikować według następujących grup:
- dane finansowe charakteryzujące określone procesy w ujęciu
wartościowym,
- dane ilościowe charakteryzujące określone procesy pod kątem ilości
zaistniałych zjawisk lub występujących procesów,
- dane jakościowe mówiące o jakości określonych materiałów,
towarów lub produktów gotowych,
- dane o klientach, na potrzeby których wytwarza się produkty,
- dane techniczno-technologiczne charakteryzujące zachodzące
procesy, wykorzystywane maszyny i urządzenia w tych procesach
oraz parametry technologiczne procesów produkcji,
- pozostałe dane o zdarzeniach gospodarczych mniej istotnych z
punktu widzenia zarządzania podmiotem gospodarczym.
Rachunkowość finansowa a zarządcza
RACHUNKOWOŚĆ RACHUNKOWOŚĆ
Aspekt
FINANSOWA ZARZ
DCZA
Zaspokojenie potrzeb informa- Zaspokojenie potrzeb informa-
Cel
cyjnych odbiorców zewnętrz- cyjnych zarządzających firmą
nych
Główni odbior- Agendy rządowe (statystyka, Ró\
ne szczeble, ogniwa, pod-
cy informacji organy skarbowe, ubezpiecze- mioty wewnętrzne zarządzania
nia), kredyto- i po\
yczkodawcy, firmą
akcjonariusze i kontrahenci
Regulacje
Obligatoryjne Nie obowiązują
prawne
Horyzont
Ex post Ex ante i ex post
czasowy
Cechy Dokładność, rzetelność, wiary- Istotność, szybkość, koszt uzy-
informacji godność, sprawdzalność, kryte- skania informacji, kryterium
rium  prawdy absolutnej  prawdy względnej
Rachunkowość zarządcza a rachunek kosztów
RACHUNKOWOŚĆ RACHUNEK
ZARZ
DCZA KOSZTÓW
Orientacja na rynek Orientacja na produkcję
Ustalanie kosztów, aby Ustalanie kosztów jako cel
podjąć decyzję co produ- obliczeń ( koszty na wyj-
kować ściu )
Powiązanie kosztów z de- Oderwanie kosztów od decy-
cyzjami (w ró\
nych zasto- zji
sowaniach)
Kształtowanie zachowań, Przypisanie ośrodkom kosz-
aby osiągnąć efekty głów- tów powstałych w trakcie
nie ekonomiczne działalności
RACHUNEK KOSZTÓW
RACHUNEK KOSZTÓW
RACHUNEK KOSZTÓW
Literatura
1. Rachunkowość zarządcza. Rachunek kosztów.
Praca zbiorowa pod red. D. Sołtys. Wyd. AE
Wrocław 2004 r.
2. Rachunek kosztów. Elementy rachunkowości
zarządczej. Zbiór zadań. Praca zbiorowa pod
red. D. Sołtys. Wyd. AE Wrocław 2004 r.
Definicje kosztów
Teoretyczna formuła kosztu produkcji
Koszty są to wyra\
one w jednostkach pienię\
nych nakłady pracy \
ywej i
uprzedmiotowionej
K = b * (C + V), gdzie:
C  nakłady pracy uprzedmiotowionej (środki pracy i przedmioty pracy)
V  nakłady pracy ludzkiej
b  ceny nakładów
Praktyczna formuła kosztu produkcji
Koszty to wyra\
one wartościowo celowe zu\
ycie pracy \
ywej i zasobów
majątkowych (czynników działalności) przedsiębiorstwa ponoszone dla
uzyskania określonego u\
ytecznego efektu.
Definicja kosztu z punktu widzenia
rachunku zysków i strat
Koszt jest to zu\
ycie zasobów w celu uzyskania przychodów w
określonym okresie. Według zało\
eń i zasad rachunkowości
koszt wykazywany w rachunku zysków i strat mo\
e powstać w
wyniku jednego z następujących 4 zdarzeń:
wydatku pienię\
nego poniesionego w celu osiągnięcia przychodów
(np. płace, zapłata za usługę zewnętrzną, itp.),
konwersji zapasów, mającej na celu uzyskanie przychodów (np. koszt
sprzedanych produktów, towarów i materiałów),
stopniowego spadku wartości składnika aktywów trwałych w całym
okresie, w którym występują przychody (np. amortyzacja),
nagłej utraty wartości przez składnik majątku, w wyniku np.
niekorzystnych warunków rynkowych (np. odpisanie zapasów w koszty).
Koszty w RZiS
Sprzeda\

Koszt własny sprzeda\
y
Mar\
a na pokrycie kosztów stałych
Koszty stałe (ogólne)
EBITDA
Amortyzacja
EBIT
Odsetki
Opodatkowanie
Zysk netto
Dywidenda
Koszty a wydatki
Stosunek pojęciowy Stosunek czasowy Stosunek wyceny
Wydatki Koszty
Klasyfikacje kosztów
z punktu widzenia potrzeb ewidencyjnych i kalkulacyjnych
"Kryterium: związek z procesami pracy
" Koszty bezpośrednie
materiały bezpośrednie
robocizna bezpośrednia
inne koszty bezpośrednie
" Koszty pośrednie
koszty wydziałowe
koszty zakupu materiałów
koszty ogólnego zarządu
koszty sprzeda\
y
Klasyfikacje kosztów
z punktu widzenia potrzeb ewidencyjnych i kalkulacyjnych
"Kryterium: związek z procesami pracy
" Koszty podstawowe (technologiczne)
materiały podstawowe
robocizna pracowników bezpośrednio produkcyjnych
koszty pracy maszyn i urządzeń produkcyjnych (w tym:ich amortyzacja)
" Koszty ogólne
koszty wydziałowe (bez kosztów pracy maszyn i urządzeń)
koszty ogólnego zarządu
koszty sprzeda\
y
Koszty z punktu widzenia powiązania z procesami pracy
Koszty
Koszty
bezpośrednie
podstawowe
Koszty Koszty ogólne
pośrednie
Klasyfikacje kosztów
z punktu widzenia potrzeb zarządzania
" Kryterium: związek z rozmiarami produkcji (działalności):
" Koszty zale\
ne od wielkości produkcji  zmienne:
K. zmienne proporcjonalne (y=f(x) y >0 y  =0),
K. zmienne progresywnie (y=f(x) y >0 y  >0),
K. zmienne degresywnie (y=f(x) y >0 y  <0).
" Koszty nie zale\
ne od wielkości produkcji  stałe: (zale\
ne od
skali działalności, czasu i przepisów prawa finansowego)
K. stałe bezwzględnie (y=C, gdy xe"0),
K. stałe ruchu (y=C, gdy x>0 i y=0, gdy x=0),
K. stałe bezczynności (y=C, gdy x=0 i y=0, gdy x>0)
Koszty zmienne
1 y >0, y  =0
2 y >0, y  >0
3 y >0, y  <0
zmienność proporcjonalna zmienność degresywna
zmienność progresywna
Koszty stałe bezwzględnie: y=C, gdy X=>0
Koszty stałe ruchu: y=C, gdy X.>0 i y=0, gdy X=0
Koszty stałe bezczynności: y=C, gdy X=0 i y=C, gdy X>0
K Koszty stałe skokowo
Produkcja
X
X X
p1
p2 pz
K
Koszty stałe
Koszty stałe u\
yteczne
Koszty stałe nieu\
yteczne
Produkcja
X
p
Dalsze klasyfikacje kosztów
z punktu widzenia potrzeb zarządzania
1.Kryterium: mo\
liwość kształtowania kosztów:
" Koszty zale\
ne (kontrolowalne),
" Koszty niezale\
ne (niekontrowalne).
2.Kryterium: rola w podejmowaniu decyzji:
" Koszty istotne (relewantne, znaczące, decyzyjne),
" Koszty nieistotne (niedecyzyjne, nieznaczące).
3.Kryterium: czasowy charakter kosztów:
" Koszty faktyczne (historyczne, ex post),
" Koszty ex ante (przewidywane, planowane, normatywne,
standardowe, itp.).
Przychody i koszty ich uzyskania
Przychody
Przychód - uprawdopodobnione powstanie w okresie
sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie
określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów albo
zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu
kapitałów własnych w inny sposób ni\
wniesienie środków przez
udziałowców lub właścicieli.
lub inaczej
Przychód - nale\
ne lub uzyskane kwoty pienię\
ne z tytułu
sprzeda\
y ró\
nych składników majątkowych i świadczenia usług
oraz z innych tytułów związanych z normalną działalnością
gospodarczą podmiotu.
Przychody
Przychody:
" ze sprzeda\
y produktów,
" ze sprzeda\
y towarów i materiałów,
" zmiana stanu produktów (zwiększenia lub zmniejszenia przychodów),
" pozostałe przychody operacyjne,
" przychody finansowe,
" zyski nadzwyczajne.
Pojęcie rachunku kosztów
Pojęcie rachunku kosztów
Pojęcie rachunku kosztów
" Rachunek kosztów to - badanie i transformowanie, według
przyjętego modelu, informacji o kosztach działalności podmiotu,
słu\
ące u\
ytkownikom do oceny sytuacji, podejmowania decyzji
gospodarczych i kontroli ich urzeczywistnienia
" Z definicji tej wynika, i\
:
celem rachunku kosztów jest dostarczenie informacji ich
u\
ytkownikom,
przedmiotem rachunku kosztów są koszty działalności,
podmiotem rachunku kosztów jest przedsiębiorstwo prowadzące
działalność gospodarczą (jednostka gospodarcza)
Modele rachunku kosztów:
" Rachunek kosztów ex post
" Rachunek kosztów ex ante
Rachunek kosztów ex post
Informacje o zu\
yciu Informacje o kosztach
czynników i ich w ró\
nych
cenach przekrojach
RK
Informacje o relacjach
ex post
Informacje o
między kosztami i
osiągniętych efektach
efektami
Zbiór reguł i procedur
przetwarzania
WE na WY
Rachunek kosztów ex ante
Informacje o zasobach Informacje o kosztach
czynników i ich przyszłych w ró\
nych
cenach przekrojach
RK
ex ante
Informacje o przyszłych
Informacje o
relacjach między
zamierzeniach
kosztami i efektami
Zbiór reguł i procedur
przetwarzania
WE na WY
TYPY RACHUNKU KOSZTÓW
Typy rachunku kosztów - formy i odmiany
rachunku kosztów wynikające z połączenia
kryterium zakresu kosztów i form ich prezentacji
Zakres kosztów: pełny i częściowy
Sposób prezentacji kosztów: zbiorczy i
rozdzielczy
Kf = Ka ą R
ą
ą
ą
TYPY RACHUNKU KOSZTÓW
Sposób
Z R
prezentacji kosztów
Rachunek
Rachunek
kosztów
P
kosztów
pełnych
apriorycznych
Rachunek
Ró\
ne formy
C
kosztów
rachunku
częściowych
kosztów
Zakres
kosztów
Rachunek kosztów pełnych
Pełne
koszty
Rodzaje Nośniki
MPK
produk-
kosztów kosztów
tów
Rachunek kosztów apriorycznych
Koszt faktyczny = koszt zało\
ony z góry ą odchylenia
Pełne
Rodzaje Nośniki
koszty
MPK
kosztów kosztów
produk-
tów
Rachunek kosztów częściowych
(np.zmiennych, bezpośrednich itp.)
Zmienne
(bezpośrednie)
Rodzaje Nośniki
MPK
koszty
kosztów kosztów
produktów
Stałe
(pośrednie)
RZiS
koszty okresu
Zakres rachunku kosztów
Zakres rachunku kosztów
Zakres rachunku kosztów
Na rachunek kosztów składają się dwie
dziedziny:
Systematyczny (ewidencyjny) rachunek
kosztów
Rachunki problemowe kosztów
Systematyczny rachunek kosztów
Systematyczny rachunek kosztów
Systematyczny rachunek kosztów
Pomiar i wycena zu\
ycia
Dokumentacja (w tym: z
ródłowa)
Ewidencja kosztów
Rozliczenia kosztów
Kalkulacja kosztów
Prezentacja kosztów
Rachunki problemowe kosztów
Rachunki problemowe kosztów
Rachunki problemowe kosztów
Rachunki
specjalne
Badanie i
kosztów
predykcja kosztów
Rachunki decyzyjne
Rachunek kosztów pracy
Modele kosztowe
maszyn i urządzeń
Metody analizy kosztów
Rachunek kosztów
Metody planowania i
Rachunki opłacalności
logistyki
prognozowania kosztów
Rachunek kosztów
Rachunki alokacji
jakości itd.
Rachunki
optymalizacyjne
Rozliczenia międzyokresowe kosztów
Rozliczenia międzyokresowe kosztów
Koszty
uzyskania Przychody
przychodów
RMK czynne
czas
RMK bierne
Koszty
Przychody
uzyskania
przychodów
Rozliczenia międzyokresowe kosztów
Rozliczenia międzyokresowe kosztów
RMK
raty i kwoty rezerw
koszty faktycznie kosztów odniesione do
poniesione do okresu, w którym
rozliczenia w czasie wystąpiły przychody
z nimi związane
Rozliczenia międzyokresowe kosztów
Rozliczenia międzyokresowe kosztów
Algorytm ustalania - stałych (rs) i zmiennych (rz)
rat (RMK czynne) i kwot rezerw (RMK bierne)
Kf(Kp)
Kf (Kp)
rz =[ ]"pi
rs =
P
Tn
n
Klucze podziałowe rozliczenia kosztów pośrednich
Klucze podziałowe rozliczenia kosztów pośrednich
Klucz podziałowy do rozliczenia kosztów pośrednich - wielkości pomocnicze
(umowne) za pomocą których mo\
na rozliczyć (przekształcić) koszty
pośrednie z jednej jednostki ewidencyjnej na inne jednostki
np. koszty wydziałowe lub koszty ogólne zarządu na produkty
Cechy prawidłowego klucza - taka wielkość pomocnicza, od
której rozliczane koszty pośrednie zale\
ą przynajmniej
umownie i które mo\
na zmierzyć ogółem i dla ka\
dego z
rozliczanych produktów
Algorytm rozliczenia kosztów pośrednich za pomocą kluczy podziałowych
Kp
sn =
n
Ki =P"sn
i
"P
i
i=1
Międzypodmiotowe rozliczenia kosztów
Rodzaje powiązań pomocniczych podmiotów
wewnętrznych przedsiębiorstwa:
Bez powiązań
A B
Powiązania jednokierunkowe
B
A
Powiązania wielostronne
A B
i ich wpływ na metody międzypodmiotowych rozliczeń kosztów
Międzypodmiotowe rozliczenia kosztów
Charakter działalności pomocniczych podmiotów
wewnętrznych przedsiębiorstwa:
Jednorodne Ró\
norodne
Schemat rozliczenia:
1. Dla ka\
dego rodzaju świadczenia -
Schemat rozliczenia:
zlecenie
1. Ustalenie kosztu
2. Ewidencja kosztów bezpośrednich na
zlecenia
jednostkowego
3. Ewidencja kosztów pośrednich w
świadczeń
MPK (wydz. pomoc.)
2. Wycena świadczeń
4. Rozliczenie kosztów pośrednich MPK
na zlecenia (klucze podziałowe)
3. Obcią\
enie odbiorcy
5. Obliczenie kosztów całkowitych zleceń
kosztami wycenionych
(Kc = Kb + " Kp)
"
"
"
świadczeń
6. Obcią\
enie odbiorców kosztami
całkowitymi zleceń dla nich wykonanych
Kalkulacja kosztów
-ogół działań i algorytmów zmierzających do ustalenia kosztów
jednostkowych (przeciętnych) działalności, wraz z wykazaniem
ich struktury
K
kj =
P
Obiekt kalkulacyjny, jednostka kalkulacyjna
Rodzaje kalkulacji: ex ante (wstępne, ofertowe, planowane,
normatywne) oraz ex post (sprawozdawcze i wynikowe)
Metody kalkulacji: jednostopniowe (podziałowe:prosta,
współczynnikowa, odjemna, oraz doliczeniowe: zleceniowa,
asortymentowa) a tak\
e wielostopniowe (procesowa i fazowa)
Dobór metod, warunki prawidłowości kalkulacji
Konta syntetyczne układu
kalkulacyjnego
" Działalność podstawowa
" Działalność pomocnicza
" Koszty wydziałowe
" Koszty zakupu
" Koszty ogólne zarządu
" Koszty sprzeda\
y
Pozycje układu kalkulacyjnego kosztów:
Pozycje układu kalkulacyjnego kosztów
:
Materiały bezpośrednie
+ Robocizna bezpośrednia
+ Inne koszty bezpośrednie
Koszty przerobu
= Koszty bezpośrednie
= dowolny poziom
+ Koszty wydziałowe
kosztów - koszty
= Techniczny koszt wytworzenia
materiałów
+ Koszty ogólne zarządu
bezpośrednich
= Całkowity koszt wytworzenia
+ Koszty sprzeda\
y
= Całkowity koszt własny