24 M. Mordasewicz-Goliszewska i wsp.
CeIowe zatrucia u dzieci i młodzieży w materiaIe kIiniki
ogóInopediatrycznej
MARIA MORDASEWICZ-GOLISZEWSKA1, GRAŻYNA ALBRANT-KUZIA1, RÓŻA SA
OWIKOWSKA1,
JOLANTA PASZKO2, PIOTR STĄPEL1, JACEK GRYGALEWICZ1
1
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, Klinika Pediatrii, kierownik: dr hab. med. J. Grygalewicz; 2IV Klinika Psy-
chiatrii Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, kierownik: dr hab. med. M. Załuska
Celowe zatrucia u dzieci i młodzieży w materiale kliniki Intentional self-poisonings among children and youth
ogólnopediatrycznej hospitalized in pediatric clinic
Mordasewicz-Goliszewska M.1, Albrant-Kuzia G.1, Słowikowska R.1, Mordasewicz-Goliszewska M.1, Albrant-Kuzia G.1, Słowikowska R.1,
Paszko J.2, Stąpel P.1, Grygalewicz J.1 Paszko J.2, Stąpel P.1, Grygalewicz J.1
1 1
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, Klini- Medical Centre for Postgraduate Education in Warsaw, Poland, De-
ka Pediatrii, e-mail: [e-mail]; 2IV Klinika Psy- partment of Pediatry, e-mail: [e-mail]; 2Insti-
chiatrii Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie tute of Psychiatry and Neurology, Fourth Department of Psychiatry
Celem pracy było okreS
lenie czynników sprzyjających podejmowaniu The aim of the study was to identify the most important factors that
prób samobójczych przez dzieci w okresie pokwitania oraz ustalenie wie- can favour suicide attempts among children and to establish the age
ku, w którym zagrożenie takimi próbami jest największe. Ponadto obser- of highest risk, and note the extent of the phenomenon on the base
wowanie nasilenia zjawiska (trendu) w okresie pięcioletnim na podsta- of adminissions to hospital within five years.
wie liczby dzieci hospitalizowanych w każdym roku. Material and methods. The research covered 42 patients of Pa-
Materiał i metody. Obserwację kliniczną prowadzono w oddziale ediatric clinic at the age of 12-17 years. Clinical intervention and
ogólnopediatrycznym. Objęto nią 42 pacjentów w wieku od 12 do 17 observation, psychological evaluation and psychiatric examination
lat. Ponadto wykonywano kliniczne badanie lekarskie oraz psycho- were carried out.
logiczne i psychiatryczne. Results. Fifty percent of the patients came of an incomplete (single-
Wyniki. Połowa pacjentów pochodziła z rodzin niepełnych. W 31% parent) families. Thirty one percents of patients families were affec-
przypadków w rodzinie występował problem uzależnienia od alkoho- ted by alcoholism. nearly half of poisoned children were 14-15 years
lu. W całej badanej grupie najwięcej (prawie 50%) było dzieci w wieku of age. There was a significant prevalence of girls in the group (88%).
14-15 lat. WS
ród dzieci podejmujących próby samobójcze większoS
ć Seventeen percents of them had a history of multiple suicidal at-
stanowiły dziewczęta (88%). 17% pacjentów podejmowało próby sa- tempts. Children hospitalized by reason of intentional self-poisoning
mobójcze wielokrotnie. Odsetek dzieci hospitalizowanych w Klinice constituted, according to a year of observation, 0.45-1.34% (mean
Pediartii z powodu prób samobójczych wynosił, w zależnoS
ci od roku 0,81%) of all patients of the Paediatric Clinic.
obserwacji, 0,45-1,34% (S
rednia 0,81%), bez widocznej tendencji wzro- Conclusions. Female sex and age of 15-16 years is a time of hi-
stowej w analizowanym okresie pięciu lat. ghest risk. Alcoholism is a frequent problem in families of children
Wnioski. Ważnym czynnikiem sprzyjającym podejmowaniu przez attempting suicide. Children with disturbed personality, behaviour
dzieci prób samobójczych stanowią zaburzenia w funkcjonowaniu and emotionality are particularly at risk of repeating an suicidal at-
rodziny, nierzadko związane z problemem nadużywania alkoholu. tempt and require longer psychological and psychiatrical care.
Grupę szczególnie zagrożoną stanowią dzieci z zaburzeniami oso-
bowoS
ci, zachowania i emocji. Podejmują one częS
ciej powtórne pró-
by samobójcze i wymagają dłuższej opieki psychologiczno-psychia-
trycznej. Za wiek największego zagrożenia należy uznać okres mię-
dzy 14. a 16. rokiem życia. Prób samobójczych znacznie częS
ciej
dokonują dziewczęta.
Słowa kIuczowe: próby samobójcze, zatrucia lekami, młodzież Key words: suicide, drug poisoning, youth
Pol. Merk. Lek., 2006, XXI, 121, 24 Pol. Merk. Lek., 2006, XXI, 121, 24
Coraz większa liczba S
wiadomych zatruć w celach samobój- ci w wieku 12-14 lat, z czego ponad 70% stanowią dziewczę-
czych u dzieci i młodzieży stanowi trudne zagadnienie me- ta. WiększoS
ć prób samobójczych podejmowanych przez
dyczno-społeczne. Według amerykańskiego Control Disease dzieci polega na celowym zażyciu zbyt dużej dawki leków
Center (CDC), samobójstwa znajdują się na trzecim miejscu [18,19].
wS
ród przyczyn zgonów dzieci w wieku 15-19 lat (wS
ród dzieci Celem pracy było okreS
lenie czynników sprzyjających
w wieku 5-14 lat na szóstym). Liczba samobójstw wS
ród dzieci podejmowaniu prób samobójczych przez dzieci w okresie
i młodzieży w USA w ostatnich 50 latach potroiła się [14, 20]. pokwitania oraz ustalenie wieku, w którym zagrożenie takimi
W Polsce już w latach 1991-1995 zaobserwowano [19] zwięk- próbami jest największe. Ponadto obserwowanie nasilenia
szanie się liczby prób samobójczych (PS) w postaci celo- zjawiska (trendu) PS w okresie pięcioletnim na podstawie
wych zatruć. Przy czym panuje przekonanie, że obecnie pu- liczby dzieci hospitalizowanych w każdym roku.
blikowane dane statystyczne są niepełne, ponieważ pacjen-
ci z łagodnymi objawami zatruć nie zawsze są hospitalizo-
wani, natomiast częS
ć rodziców bagatelizuje problem lub MATERIAŁ I METODY
wstydzi się go ujawnić [19, 21].
Według danych polskich autorów, najliczniejszą grupę ho- Badaniami objęto 42 pacjentów hospitalizowanych w latach
spitalizowaną z powodu prób samobójczych stanowią pacjen- 2000-2004 w Klinicznym Oddziale Dziecięcym Szpitala Bie-
Celowe zatrucia u dzieci i młodzieży w materiale kliniki ogólnopediatrycznej 25
lańskiego (w Klinice Pediatrii CMKP) z powodu celowych za- krotnych samookaleczeń wykryto u 8 dziewcząt. Do kontaktu
truć. WiększoS
ć pacjentów stanowiły dziewczynki (37 dziew- z narkotykami przyznało się szeS
cioro dzieci (tab. 2).
czynek, 5 chłopców) (tab. 1). Wiek dzieci wynosił od 12 do WiększoS
ć (32 dzieci) przyjęło w nadmiarze jeden lek
17 lat. Najliczniejszą grupę stanowiły 14- i 15-latki (20 pa- (tab. 3). NajczęS
ciej były to leki działające na układ nerwo-
cjentów). DwadzieS
cioro dzieci pochodziło z rodzin niepeł- wy (uspokajające, przeciwdrgawkowe, przeciwdepresyjne,
nych. Jedna pacjentka była wychowywana w rodzinie adop- nasenne, przeciwpsychotyczne) oraz niesterydowe leki prze-
cyjnej. SzeS
cioro dzieci przebywało w oS
rodkach opiekuń- ciwzapalne.
czo-wychowawczych. W grupie 25 pacjentów ocenianych retrospektywnie u
Badania zostały zatwierdzone przez Komisję Bioetyczną. dziesięciorga dzieci  w związku z pogorszeniem nastroju
Pierwsza częS
ć badań polegała na retrospektywnej anali- lub stanem emocjonalnym budzącym wątpliwoS
ci ze wzglę-
zie danych dotyczących 25 pacjentów hospitalizowanych w du na ryzyko ponowienia próby samobójczej  zalecono ob-
latach 2000-2002. W drugiej częS
ci natomiast analizowano serwację w warunkach oddziału psychiatrii dziecięcej.
dane 17 pacjentów leczonych w Oddziale w latach 2003-2004. U 12 pacjentów nie stwierdzono cech depresji ani pogor-
Przy przyjęciu do Oddziału oceniano: stan ogólny dziecka, szenia nastroju. Podczas badań ustalono, że zatrucie lekami
charakter i nasilenie klinicznych objawów zatrucia oraz sto- stanowiło jedynie próbę zwrócenia uwagi rodziców i otocze-
pień uszkodzenia narządowego, a także ustalano substancje nia na siebie. Zatrucie oceniono zatem jako reakcję sytuacyjną
powodujące zatrucie. Ponadto zbierano informacje o przeby- i bezpoS
rednią odpowiedx
na konflikt z rodzicami, na proble-
tych chorobach, o przebiegu rozwoju dziecka i wypełnianiu my szkolne, S
mierć bliskiej osoby lub zawód miłosny. Trzech
przez nie obowiązku szkolnego oraz dane o rodzinie. pacjentów nie można było poddać pełnej ocenie psycholo-
Do badań psychologicznych użyto testu inteligencji Wechsle- giczno-psychiatrycznej z powodu koniecznoS
ci przeniesie-
ra, testu zdań niedokończonych i testu E. Skrzypek ,,Jaki jesteS
 . nia do oddziału toksykologii (2 osoby) oraz braku zgody (je-
W badaniu psychiatrycznym szczególną uwagę zwraca- den pacjent) na przeprowadzenie badania.
no na czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa w wywiadzie. 2 pacjentki chorowały na padaczkę. U jednej z nich wy-
Oceniano także stan psychiczny dziecka oraz analizowano stępowały napady złoS
ci oraz zachowania destrukcyjne uzna-
jego sytuację rodzinną i szkolną. ne przez neurologa za prolog lub ekwiwalent napadu padacz-
Po zakończeniu leczenia w Klinice pacjentów zapraszano na kowego. U jednej dziewczynki stwierdzono upoS
ledzenie umy-
badanie kontrolne. Uzupełniano wówczas wiadomoS
ci dotyczą- słowe lekkiego stopnia.
ce aktualnej sytuacji rodzinnej i szkolnej oraz stanu zdrowia dziec- W grupie pacjentów ocenianych prospektywnie (17 osób)
ka oraz wykonywano badanie przedmiotowe. Za zgodą dziecka i w badaniu psychologiczno-psychiatrycznym u dwójki stwier-
rodziców przeprowadzano również kontrolne badanie psycholo- dzono pogorszenie nastroju skłaniające do rozpoznania de-
giczne i psychiatryczne. W wielu przypadkach informacji o aktu- presji, w tym w jednym przypadku podejrzewano zaburzenia
alnej sytuacji dziecka zasięgano telefonicznie. afektywne. W odniesieniu do trojga dzieci istniało uzasad-
nione podejrzenie zaburzeń zachowania, a u trojga rozpo-
znano zaburzenia psychiczne w postaci zaburzeń zachowa-
WYNIKI nia. W 5 przypadkach stwierdzono objawy zaburzeń emocjo-
nalnych związanych bezpoS
rednio z trudnym zdarzeniem lub
U rodziców 5 pacjentów stwierdzono zaburzenia psychiczne. sytuacją. Rozpoznano wówczas reakcję sytuacyjną (nie roz-
Problem alkoholowy w rodzinie odnotowano w 13 przypad- poznano natomiast zaburzeń psychicznych klasyfikowanych
kach. Molestowanie zgłaszała jedna pacjentka. R
lady wielo- w ICD10). Podobnie u pozostałych 4 pacjentów nie stawiano
TabeIa 1. Liczba, wiek i płeć pacjentów hospitalizowanych w Klinice Pediatrii CMKP z powodu celowych zatruć w latach 2000-2004
TabIe 1. The number, age and sex of the patients hospitalized because of intentional self-poisonings in years 2000-2004
Rok Liczba celowych zatruć Liczba pacjentów według wieku Płeć
12 13 14 15 16 17 dziewczęta chłopcy
2000 6 1 2 1 2 0 0 6 0
2001 14 1 1 71 2 2 12 2
2002 5 0 1 1 0 2 1 5 0
2003 9 1 1 1 2 1 3 8 1
2004 8 0 1 1 4 1 1 6 2
Ogółem 42 3 6 11 9 6 7375
TabeIa 2. Pacjenci hospitalizowani w Klinice Pediatrii CMKP z powodu celowych zatruć w latach 2000- 2004
TabIe 2. Patients hospitalized in Paediatric Clinic because of self-poisonings in years 2000-2004
Badania retrospektywne Badania prospektywne Liczba badanych ogółem [%]
Liczba pacjentów 25 1742 100
Liczba dziewczynek 23 14 3788
Liczba chłopców 2 3 5 12
Rodziny niepełne 10 10 20 48
Problemy w rodzinie:
 choroby psychiczne 4 1 5 11,9
 choroba alkoholowa 4 9 13 31
 próby S 0 1 1 2,4
Molestowanie 1 0 1 2,4
Pobyt w oS
rodkach
opiekuńczo-wychowawczych 0 6 6 14,3
Kontakt z narkotykami 2 4 6 14,3
26 M. Mordasewicz-Goliszewska i wsp.
TabeIa 3. Leki użyte do zatruć celowych przez pacjentów hospitalizowanych w Klinice Pediatrii CMKP w latach 2000-2004
TabIe 3. Drugs used for intentional self-poisonings by patients hospitalized in years 2000-2004
ROK
2000 2001 2002 2003 2004
RODZAJ LEKU THIORIDAZIN PRZECIWBÓLOWE+ BIOXETIN HYDROXIZINUM x2 TISERCIN
AMINOPHILINA PRZECIWNADCIR
NIENIOWE ISOPTIN AMIZEPIN DIAPREL
CHLORPROTIXEN SARIDON+ CHLOROPROTIXEN PARACETAMOL AMIZEPIN
CLOPIXOL VEGANTALGIN+ ASPIRYNA CLONAZEPAM x2 LORAFEN
PARACETAMOL x2 AMPICYLINA CLONAZEPAM+ BENALAPRIL+ IBUFEN+
IBUPROFEN PABIALGIN+ MUCOSOLVAN+ COLDREX+
TRILEPTAL FAMOGAST SORBIFER+ ASPIRYNA
LORAFEN DALACIN+ L. PSYCHOTROPOWE
LUMINAL+ BACTRIM+ (NIEZNANE)
CLONAZEPAM+ IBUPROM PRESTARIUM+
PRAMOLAN EURESPAL ACARD+
CHLORPROTIXEN DIAZEPAM BISACARD+
AMIZEPIN+ TERTENSIF+
IMIPRAMINA+ KALIPOZ+
PROZAC NOOTROPIL+
TORECAN MYOLASTAM
AMOKSYCYLINA TRAMAL+
ENARENAL+ EURESPAL+
EFFOX FUROSEMID+
NITRAZEPAM ROVAMYCYNA+
CLARITINA BIODROXIL+
COLDREX NO-SPA+
LOPERAMID+
NAPROXEN
rozpoznania psychiatrycznego, poprzestając na okreS
leniu Do pacjentów hospitalizowanych z powodu celowych za-
psychologicznych uwarunkowań i czynników S
rodowiskowych truć w latach 2000-2004 wysłano zaproszenia na badania
powodujących podjecie próby samobójczej. kontrolne. Zgłosiło się 8 dzieci. O 13 pacjentach uzyskano
Dwóch chłopców użyło leku jako ekwiwalentu S
rodków psy- informacje telefonicznie od rodziców. Dotyczyły one obecnej
choaktywnych. U jednej dziewczynki stwierdzono upoS
ledze- sytuacji rodzinnej i szkolnej, relacji z rówieS
nikami, a także
nie umysłowe lekkiego stopnia: nie rozumiała związków przy- sytuacji zdrowotnej i przebiegu leczenia po przebytej hospi-
czynowo-skutkowych. W 5 przypadkach nie ukończono bada- talizacji w naszym Oddziale.
nia psychologiczno-psychiatrycznego z powodu koniecznoS
ci Nie udało się natomiast nawiązać kontaktu z 24 pacjen-
przeniesienia pacjentów do oddziału toksykologii albo na sku- tami (lub ich opiekunami). Niektórzy ze względu na wiek opu-
tek samowolnego opuszczenia oddziału. S
cili oS
rodki opiekuńczo-wychowawcze. W odniesieniu do
Grupę dzieci, które dokonały kilku prób samobójczych, sta- innych rodzice odmówili udzielania jakichkolwiek informacji i
nowiło 6 dziewcząt w wieku od 13 do 16 lat (tab. 4). Jedna z nie wyrazili zgody na badania kontrolne.
nich chorowała na padaczkę. Ocena psychologiczna oraz ba- Rozpoczęte leczenie specjalistyczne (psychiatryczne)
danie psychiatryczne wykazały u tych pacjentek zaburzenia kontynuowało 15 pacjentów, 6 odmówiło dalszego leczenia.
rozwoju osobowoS
ci. Wszystkie dziewczynki wypowiadały zda- Kolejną próbę samobójczą (po wypisaniu z naszego Od-
nia o treS
ciach depresyjnych. W dwóch przypadkach była to działu) podjęły dwie pacjentki: w jednym przypadku polegała
trzecia i czwarta próba samobójcza. Matki dwóch pacjentek na nadużyciu leków, w drugim na podcięciu żył. Pacjentki te
chorowały na depresję. Alkoholizm w rodzinie odnotowano w nie poddały się zalecanemu leczeniu po hospitalizacji.
trzech przypadkach, w tym w rodzinie biologicznej u dziecka U jednej pacjentki badanie kontrolne przeprowadzone przez
adoptowanego (dziewczynka z padaczką). Dwoje dzieci po- psychiatrę wykazało reakcję subdepresyjną. Pod stałą opieką
chodziło z niepełnych rodzin (brak ojca: zmarł). Jedna dziew- psychologiczną pozostaje 8 pacjentów, w tym dwaj uzależnieni
czynka była wychowywana w rodzinie adopcyjnej z dwojgiem od S
rodków psychoaktywnych. Według (subiektywnej) oceny ro-
biologicznego rodzeństwa. W rodzinach dwóch dziewcząt rów- dziców i pacjentów  w 7 przypadkach stosowane leczenie po-
nież podejmowano próby samobójcze. U pacjentki, która do- prawiło relacje dzieci z rodziną oraz ze S
rodowiskiem szkolnym.
konała czterech prób samobójczych, występowały wszystkie W grupie pacjentów, którzy zgłosili się na badania kontro-
wymienione czynniki ryzyka (depresja matki, brak ojca, nie- lne (lub nawiązali kontakt telefoniczny), leczenie podjęło 14
prawidłowy rozwój osobowoS
ci, alkoholizm i PS w rodzinie). U dzieci. Troje kontynuowało leczenie (przez 3 lata od wypisu).
jednej pacjentki, poza niskim wykształceniem rodziców i złą U siedmiorga kontrolowanych dzieci uzyskano zdecydowa-
sytuacją materialną, stwierdzono stosowanie przemocy w ro- ną poprawę kontaktów z rodziną i rówieS
nikami.
dzinie. W tym przypadku obserwowano głębokie zaburzenia
zachowania i emocji. Ze względu na znaczny stopień demora-
lizacji dziewczynki konieczne było umieszczenie jej w oS
rodku OMÓWIENIE
wychowawczym.
Jedna z dziewcząt, mimo stałej opieki psychologicznej, ,,Nic nie jest lepszym miernikiem jakoS
ci społeczeństwa niż
po wypisaniu z Kliniki kolejny raz celowo nadużyła leków. sposób, w jaki wychowuje się w nim dzieci"  Peter Breggin.
Celowe zatrucia u dzieci i młodzieży w materiale kliniki ogólnopediatrycznej 27
TabeIa 4. Sytuacja zdrowotna i socjoekonomiczna pacjentów powtarzających próby samobójcze
TabIe 4. The health and socio-economic status of patients attempting suicide repeteadly
Wiek [lata] 13 14 14 15 15 16
Płeć ż ż ż ż ż ż
Liczba prób S 2 3 2 2 2 3 i 4 (2 pobyty)
Choroby padaczka
oraz leczenie Tegretol
Rodzina Wietnamczycy od
2,5 roku w Polsce
Choroby zgon 4 dzieci ADHD u 2 braci matka  depresja siostra  cukrzyca ojciec  alkoholik matka  depresja
po porodzie
po próbie S brat  próby S
Alkoholizm + + +
Przemoc + (S
rodowisko
kryminalne)
Pełna rodzina + adopcyjna (od 6 r.ż.) + +
Zgon rodzica + ojciec + ojciec
(zamordowany)
Wykształcenie wyższe wyższe  rodzice S
rednie techniczne podstawowe S
rednie zawodowe
adopcyjni
Warunki materialne doS
ć dobre bardzo dobre dobre dobre S
rednie złe
Wyniki badań reakcja konflikt z rodzicami, zaburzenia zbyt duże wysoki iloraz mieszane zaburzenia
psychologiczno- sytuacyjna wywołana wymagający rodzice, osobowoS
ci, wymagania inteligencji, zachowania i emocji,
psychiatrycznych konfliktami w rodzinie treS
ci depresyjne, tendencje S, szkolne, treS
ci duża neurotycznoS
ć nieprawidłowy rozwój
myS
li S myS
li S depresyjne, myS
li S osobowoS
ci
Postępowanie zlecono skierowanie skierowanie skierowanie ciągła opieka skierowanie do
lecznicze terapię do szpitala do szpitala do szpitala psychologa oS
rodka
psychologiczną psychiatrycznego psychiatrycznego psychiatrycznego od 1. próby S wychowawczego
w lecznictwie
otwartym
Według Wojnarowskiej i wsp. [22] zwiększa się odsetek Stany depresyjne i zaburzenia zachowania występują
dziewcząt i chłopców niezadowolonych ze swego życia, nie- częS
ciej u młodocianych po kilku próbach samobójczych. U
wierzących w siebie, mających poczucie osamotnienia. Co pacjentów z tej grupy częS
ciej także stwierdza się w wywia-
szósty młody człowiek odczuwa przygnębienie i ma trudno- dzie maltretowanie i molestowanie. Według Goldston i wsp.
S
ci w zasypianiu. Zamiary samobójcze pojawiają się pod [20] 25% dzieci hospitalizowanych z powodu prób samobój-
wpływem różnych czynników i występują u dzieci z różnych czych w ciągu 12 miesięcy ponawia je. W naszym materiale
S
rodowisk. Do prób samobójczych dochodzi częS
ciej w dru- powtórnej próby dokonało 17% dzieci.
giej dekadzie życia, tzn. w okresie dojrzewania płciowego Próbom samobójczym u młodocianych sprzyja alkoholizm
okreS
lanego jako faza niestabilnoS
ci biologicznej i emocjo- w rodzinie. W rodzinach naszych pacjentów problem uzależ-
nalnej. W okresie przedpokwitaniowym myS
li samobójcze nienia od alkoholu występował w 30% przypadków, a choro-
pojawiają się przede wszystkim u dzieci molestowanych sek- ba alkoholowa ojca była bezpoS
rednią przyczyną próby sa-
sualnie [4]. Według Plunket [15] samobójstwo usiłuje popełnić mobójczej jednego dziecka.
32% takich dzieci. O podjęciu próby samobójczej decydują Obserwacje nasze potwierdzają związek między patolo-
często specyficzne cechy psychiczne oraz nieprawidłowoS
ci gią rodzinną a zwiększonym ryzykiem samobójstwa u mło-
w funkcjonowaniu rodziny. W badaniach Sibthorpe'a [3] 73% dzieży, a także zależnoS
ć między występowaniem zachowań
dzieci zażywających leki w nadmiarze w celach samobójczych samobójczych a niskim poziomem funkcjonowania społecz-
pochodziło z rodzin z problemem alkoholowym, 54% zgłasza- nego i zaniżonym poczuciem sensu życia.
ło przemoc fizyczną w rodzinie, a 28% molestowanie seksual- NajczęS
ciej zażywanymi przez naszych pacjentów S
rod-
ne. Z publikowanych obserwacji wynika [16], że znaczny od- kami służącymi do zatruć celowych były leki działające na
setek dzieci i młodzieży podejmujących PS pochodzi z ro- układ nerwowy, co jest zgodne z doniesieniami literaturowy-
dzin rozbitych, konfliktowych i x
le wypełniających swoje funk- mi [23].
cje rodzicielskie (w naszym materiale 48% pacjentów). Zwiększone ryzyko popełnienia samobójstwa istnieje w
Badania nad epidemiologią i etiologią zachowań samobój- przypadku depresji. W depresji młodzieńczej jest ono więk-
czych u młodocianych wskazują, że są one wypadkową czyn- sze niż u dorosłych ze względu na niedostrzeganie proble-
ników genetycznych i konstytucjonalnych oraz doS
wiadczeń mu  powszechnie młodoS
ć nie jest kojarzona z depresją.
pacjenta [11]. Za czynniki ryzyka samobójstw uważa się po- Tymczasem przypadki depresji w wieku dojrzewania wystę-
nadto: wczeS
niej dokonywane przez dziecko próby samobój- pują równie często jak u osób dorosłych [5,13]. Uważa się,
cze, uzależnienie od substancji chemicznych oraz próby sa- że 2,5% dzieci oraz 8,3% młodzieży cierpi na depresję. Chłop-
mobójcze członków rodzin [6, 7, 24]. W materiale Tischnera i cy i dziewczęta chorują z podobną częstoS
cią. Ocenia się,
wsp. [12] 22% młodocianych leczonych z powodu próby sa- że 95% samobójców w okresie adolescencji podejmuje PS
mobójczej miało w rodzinie co najmniej jedną osobę po takiej w stanie depresji.
próbie. Badania Gmitrowicz [8] wykazały, że za czynniki ryzy- Stres wynikający z kłopotów w szkole, wywołanych naj-
ka samobójstwa u młodocianych można uznać również płeć częS
ciej zbyt dużymi wymaganiami stawianymi uczniom,
żeńską oraz występowanie zaburzeń depresyjnych, przede może być przyczyną prób samobójczych, zwłaszcza w sytu-
wszystkim pochodzenia adaptacyjnego. Prezentowane przez acji występowania zaburzeń rozwoju i zachowania. WS
ród
nas spostrzeżenia dotyczące grupy chorych z Kliniki Pediatrii badanych przez nas pacjentów u dwóch można było stwier-
potwierdzają te obserwacje: przeważającą większoS
ć pacjen- dzić upoS
ledzenie umysłowe lekkiego stopnia. W jednym przy-
tów stanowiły dziewczęta, u których często stwierdzano zabu- padku przyczyną kłopotów szkolnych i w konsekwencji nad-
rzenia o charakterze depresyjnym. użycia leków były trudnoS
ci w opanowaniu matematyki.
28 M. Mordasewicz-Goliszewska i wsp.
Ważne jest zatem, by dojrzewająca młodzież nie pozo- PIR
MIENNICTWO
stawała sama ze swoimi problemami. Badania Gmitrowicz i
1. Białokoz-Kalinowska I., Piotrowska-Jastrzębska J.: Potencjalne zagro-
wsp. (9) przeprowadzone wS
ród uczniów i studentów w Ło-
żenia zdrowotne w populacji dzieci i młodzieży wynikające z niewłaS
ci-
dzi wykazały, że 31% młodzieży ma myS
li samobójcze, a 8%
wego korzystania z mass mediów. Standardy Med., 2002, 28(2),131-133.
podejmuje PS. Na podstawie tych badań stwierdzono rów-
2. Bińczycka-Anholcer M.: Patogenny wpływ S
rodków masowego przekazu
nież, że za czynniki ryzyka PS można traktować przebyte
na kształtowanie postaw agresywnych wS
ród dzieci i młodzieży. Zdrowie
Psych., 1997, (1-2 ), 76-83.
leczenie psychiatryczne lub psychoterapię, ucieczki z domu,
3. Bukowska W., Szlagatys A., Korzon M. : Zatrucia u dzieci i młodzieży 
samobójstwa w rodzinie i wS
ród przyjaciół, a także stosowa-
nowe problemy. Przeg. Ped., 2001, 31(1), 50-54.
nie S
rodków psychoaktywnych i ,,fascynację S
miercią".
4. Catallozzi M., Pletcher J., Schwarz D.: Prevention of suicide in adole-
Spędzanie czasu przed ekranem telewizora lub kompu- scents. Curr. Opin. Pediatr., 2001,13(5), 417-228.
5. Czernikiewicz A.: Farmakologiczna terapia depresji młodzieńczej. Stan-
tera stanowi najpopularniejszą formę zagospodarowania
dardy Med., 2003, 5 (11), 1389-1392.
wolnego czasu. Dochodzi wówczas do ograniczenia osobi-
6. Dhossche D.: Toxicology of suicide: touchstone for suicide prevention?
stych kontaktów z rówieS
nikami i rodziną  do izolacji i sa-
Med. Sci. Monit. 2003, 9(4), 9-19.
motnoS
ci. Powstaje przy tym ryzyko naS
ladowania agresyw- 7. Glowinski A., Bucholz K., Elliot C. i wsp.: Suicide attempts in an adole-
scent female twin sample. J. Am. Acad. Child. Adolesc. Psychiatry, 2001,
nych zachowań i jednoczeS
nie utraty poczucia bezpieczeń-
40(11), 1300-1307.
stwa [1, 2]. Jedna z naszych pacjentek oglądała telewizję
8. Gmitrowicz A.: Ocena układu immunologicznego i dokrewnego u młodocia-
kilka godzin dziennie. Zwiększające się z tego powodu zale-
nych po zatruciach samobójczych. Post. Psychiatr. i Neurol., 2000, 9(2),
głoS
ci szkolne były bezpoS
rednią przyczyną nadużycia leku i
159-167.
9. Gmitrowicz A., Szymczak W.: Suicidal ideation and suicide attempt in
hospitalizacji. Stwierdzając uzależnienie od telewizji u dziec-
Polish adolescents: Is it a suicidal process? Int. J. Adolesc. Med. Health,
ka, podjęto postępowanie psychoterapeutyczne.
2003, 15(2), 113-124.
Publikowane dotychczas wyniki obserwacji S
wiadczą o
10. Guertin T., Lloyd-Richardson E., Spirito A. i wsp.: Self mutilative behavior
dużym ryzyku ponawiania prób samobójczych przez młodo- in adolescents who attempt suicide by overdose. J. Am. Acad. Child.
Adolesc. Psychiatry, 2001, 40(9), 1062-1069.
cianych [17]. Osoby, które ponawiają te próby, wymagają in-
11. Harrington R.: Depression, suicide and deliberate self-harm in adolescen-
tensywnego leczenia. Ważnym elementem postępowania jest
ce. Br. Med. Biull. 2001, 57, 47-60.
ustalenie czynników ryzyka powtórzenia PS. WS
ród naszych
12. Hatcher-Kay C., King C.: Depression and suicide. Pediatr. Rev., 2003,
chorych ponawiających próby samobójcze (17% z całej gru- 24(11), 363-370.
13. Kosky R., Silburn S., Zubrick S.: Symptomatic depression and suicidal
py) stwierdzono znaczne zaburzenia osobowoS
ci oraz zabu-
ideation. A comparative study with 628 children. J. Nerv. Ment. Dis., 1986,
rzenia zachowania i emocji. W rodzinach tych chorych stwier-
174(9), 523-528.
dzono również: depresję u matek, alkoholizm i próby samo-
14. Nock M., Kazdin A.: Examination of affective, cognitive, and behavioral
bójcze.
factors and suicide-related outcomes in children and young adolescents.
J. Clin. Child. Adolesc. Psychol., 2002, 31(1), 48-58.
Najczęstszą formą zachowań autodestrukcyjnych mogą-
15. Plunkett A., O'Toole B., Swanston H. i wsp.: Suicide risk following child
cych być sygnałem zagrożenia PS są nacięcia na skórze.
sexual abuse. Ambul. Pediatr., 2001, 1(5), 262-266.
Według Guertin [10] nacięcia te obserwuje się u 1/3 dzieci
16. Popielarska A., Komender J., Popielarska M. i wsp.: Postępowanie zapo-
próbujących popełnić samobójstwo. U naszych pacjentów w
biegawczo- lecznicze wobec dzieci i młodzieży przejawiających tenden-
cje samobójcze i podejmujących próby samobójcze. Zdrowie Psych., 1992,
8 przypadkach (19%) stwierdzono S
lady samookaleczeń.
(1-2), 174-177.
Działania podejmowane w celu rozwiązania problemu prób
17. Rosa K.: Ponawiane zamachy samobójcze w S
wietle badań empirycz-
samobójczych i samobójstw wS
ród dzieci i młodzieży mają
nych. Zdrowie Psychiczne, 1992, (1-2), 179-181.
charakter interdyscyplinarny. Dominującą rolę odgrywa psy- 18. Sakowska-Maliszewska I., Rzemieniuk T.: Profil społeczno-ekonomiczny
rodzin dzieci hospitalizowanych w szpitalu miejskim. Med. R
rod., 1999,
chologia, psychiatria oraz socjologia.
2(1), 59-63.
19. Sierakowska-Urbańska G., Sczaniecka A., Waszak-Mroczyńska T: Anali-
za przypadków zatruć celowych wS
ród dzieci i młodzieży hospitalizowa-
WNIOSKI
nej w latach 1991-1995. Pediat. Prakt., 1995, 3(4), 323-331.
20. Walrath C., Mandell D., Liao Q. i wsp.: Suicide attempts. In:  Comprehensive
Community Mental Health Services for Children and Their Families Program .
1. Ważnym czynnikiem sprzyjającym podejmowaniu przez
J. Am. Acad. Child. Adolesc. Psychiatry, 2001, 40(10), 1197-1205, 37.
dzieci prób samobójczych są zaburzenia w funkcjonowa-
21. Wasilewska E., Balcerska S., Ulewicz-Filipowicz J. i wsp.: Obraz klinicz-
niu rodziny, nierzadko związane z problemem nadużywa- ny i przebieg ostrych zatruć związkami chemicznymi u dzieci w materiale
własnym Kliniki Pediatrii, Hematologii, Onkologii i Endokrynologii Akade-
nia alkoholu.
mii Medycznej w Gdańsku w latach 1986-1999. Med. Og., 1999, 5(34),
2. Szczególnie zagrożone są dzieci z zaburzeniami osobo-
256-265.
woS
ci, zachowania i emocji. Dzieci te częS
ciej podejmują
22. Wojnarowska B., Lutze I., Mazur J.: Zmiany w zdrowiu i samopoczuciu
powtórne próby samobójcze i wymagają dłuższej opieki
psychospołecznym młodzieży szkolnej w okresie transformacji ustrojo-
wej. Przeg. Ped., 2002, 32 (3 ), 218-222, 27.
psychologiczno-psychiatrycznej.
23. Zagórecka E., Kaczmarski M., Lebensztejn D. i wsp.: Analiza przyczyn i
3. Za wiek największego zagrożenia PS należy uznać okres
przebiegu zatruć u dzieci hospitalizowanych w III Klinice Chorób Dzieci
między 14. a 16. rokiem życia.
AM w Białymstoku w latach 1995-1998. Nowa Ped., 1999, 3, 14,(4/99),76-
4. Prób samobójczych znacznie częS
ciej dokonują dziew- 81.
24. Zametkin A., Alter M., Yemini T.: Suicide in teenagers. JAMA, 2001, 286,
częta.
(24), 3120-3125.
5. Pięcioletnia rejestracja rocznych liczb hospitalizacji dzie-
ci po próbach samobójczych dokonywana w jednym od-
Otrzymano: 23 lutego 2006 r.
dziale nie upoważnia do oceny zjawiska pod względem
Adres: Maria Mordasewicz-Goliszewska, Kliniki Pediatrii Centrum Medycz-
nego Kształcenia Podyplomowego, 01-809 Warszawa, ul. Cegłowska 80
epidemiologicznym.