Psychologia (od gr. ???? Psyche = dusza, i ????? logos = słowo, myśl, rozumowanie)
nauka empiryczna, zajmująca się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. W zasadzie psychologia dotyczy ludzi, ale mówi się o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii
etologia.
Psychologia, jako dziedzina nauki, wyróżnia dwa podstawowe systemy: psychologię introspekcyjną oraz behavioryzm. Oba te systemy łączy zbieżność założeń filozoficznych: empiryzmu i filozofii pozytywistycznej, choć znamiennie różnią się w poglądach metodologicznych oraz pojmowaniem samego przedmiotu psychologii
świadomości i zachowania się. Oba jednak mają swoje podstawy w naukach ścisłych.
~Introspekcja
(z Å‚ac. - introspectio
wglądanie do wnętrza)
w psychologii, analiza własnych stanów psychicznych, myśli i przemyśleń. Psychologia introspekcyjna wydała szereg szkół, m.in.:
* asocjacjonizm (Wilhelm Wundt) zakładający, że złożone doznania są produktem łączenia się prostszych;
* psychologia Gestalt (Max Wertheimer, Wolfgang Kohler, Kurt Koffka) zakładający, że istnieją mechanizmy aktywnie organizujące procesy psychiczne;
* funkcjonalizm (William James) zakładający, że procesy psychiczne mają do wypełnienia funkcje, które je organizują.
Metoda introspekcyjna opierała się na założeniu, że procesy psychiczne możemy badać tylko "od wewnątrz", rejestrując świadome doznania. Metoda ta jednak była powszechnie krytykowana z powodu subiektywizmu i nieuniknionych deformacji treści psychicznych przez sam fakt badania.
Introspekcjonizm, psychologia introspekcyjna to technika zbierania danych, rozwijana przez XIX
wiecznych psychologów, m.in. Wundta, kładąca nacisk na bezpośrednie i subiektywne badanie świadomości - introspekcję.
Badania nad percepcją prowadzone były z punktu widzenia nauk przyrodniczych. Wynikało to z tendencji myśli XIX-wiecznej do przekształcania dziedzin filozofii zajmujących się człowiekiem w nauki empiryczne. Psychologia miała być podstawową dyscypliną humanistyczną tego przekształcenia. W introspekcjonizmie psychika była rozumiana jako świadomość indywidualna - przedmiot jej badań stanowiła psychika dowolnej jednostki ludzkiej - utożsamiana ze świadomością.
Metoda introspekcyjna (introspekcja) była metodą empiryczną, gdyż pozwalała zbadać bezpośrednio fenomeny psychiczne. Polegała na wewnętrznej obserwacji własnych stanów przeżyć psychicznych, ich bezpośredni ogląd możliwy był tylko przez jednostkę, która dany stan przeżywała. (Samoobserwacja). Wiedza w ten sposób uzyskana, uznana była za jedyną wiedzę pewną.
Przedmiotem badań introspekcjonizmu jest psychika indywidualna. Według niej to, co psychiczne jest tym, co świadome i subiektywne. Stanom psychicznym przysługują specyficzne własności, inne, niż własności przypisywane rzeczom fizykalnym. Nie mają wymiaru przyczynowo - skutkowego, ani przestrzennego, jedynie wymiar czasowy.
Psychologia introspekcyjna to nauka o człowieku i jego duchowości. Metodą pośrednią dla introspekcji jest ekstraspekcja, polegająca na wnioskowaniu przez analogię (skoro ktoś się jakoś zachowuje, możemy przypuszczać na podstawie własnego doświadczenia, jak się musi czuć). Ta metoda jest epistemologicznie gorsza, wiedza uzyskana w ten sposób nie jest pewna i wiarygodna.
Introspekcja została odrzucona przez behawiorystów, którzy na jej miejsce zaproponowali badanie zachowania
obserwowalnego dla wszystkich i porównywalnego. Ostatecznie uznano, że introspekcja nie spełnia wymagań stawianych naukowym metodom badania w nauce empirycznej, za jaką uznano psychologię.
~Behawioryzm (ang. behavior lub behaviour - zachowanie) - kierunek psychologiczny, który rozwinął się w XX wieku, przede wszystkim w USA.
Założenia behawioryzmu:
* jakkolwiek kierunek ten nie neguje występowania zjawisk psychicznych, twierdzi, że są one swoistymi, ubocznymi efektami działania mózgu, których nie da się skutecznie badać metodami naukowymi, gdyż są one niedostępne obserwacji,
* dlatego, jeśli psychologia ma być rzetelną nauką, musi się ograniczyć do mierzalnych, jasno zdefiniowanych eksperymentów, w których ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i obserwuje się ich określone reakcje na te bodźce


Freud stworzył schemat osobowości człowieka normalnego (było to rozszerzenie konkluzji z badań nad chorymi na ludzi zdrowych). I tak, osobowość człowieka została podzielona na trzy elementy:
1. Id (To).
Pierwotne popędy biologiczne: popęd seksualny, popęd śmierci. Kierujące się zasadą przyjemności (Lustprinzip), nieświadome, niewytłumaczalne, powodujące napięcie i dążące do zaspokojenia przez jego zniwelowanie. Podstawowa siła działania i źródło energii.
2. Ego (jaźń).
Realizacja celów zewnętrznych. Do zaspokojenia popędów potrzebne są bodźce z zewnątrz i, analogicznie, jedynie zewnętrzne przeszkody mogą przeszkodzić w realizacji popędów. Kierując się zasadą realizmu, człowiek świadomie odróżnia siebie od świata zewnętrznego. Świadomość może jednak również zacierać granice między tym, co realne, a co podświadome i umożliwiać zaspokojenie popędów w marzeniach, snach i świecie fikcji.
3. Superego (nadjaźń).
Skutek życia jednostki w społeczeństwie. Niektóre ograniczenia społeczne człowiek traktuje jako przymus, a inne zaczyna postrzegać jako własne (proces interioryzacji). Tworząc schemat i wzorce zachowań buduje własny punkt odniesienia dla czynności wykonywanych przez człowieka.
Skonstruowana z tychże sfer osobowość człowieka pozostaje w ciągłym napięciu emocjonalnym. Id, dążąc do zaspokojenia, wywiera ciągły nacisk na Ego. Z kolei Superego określa zwykle przeciwstawne kryteria. Ego pozostaje w ciągłym rozdarciu, lęku lub poczuciu winy stwarzając przy tym szereg mechanizmów obronnych. Między innymi jest zdolne do wyparcia ze świadomości wszelkich nieprzyjemnych doznań.


Słowo filozofia (gr. ?????????, łac. philosophia) pochodzi (prawdopodobnie) od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości lub posiadanie mądrości (gr. ????? phileo
kochać, ????? sophia
mądrość). Obecnie terminu filozofia używa się w różnych znaczeniach. Trudno o jego definicję, gdyż zakres rozważań filozoficznych i ich metoda ulegały zmianom w historii, a rozumienie filozofii jest uzależnione od wielu czynników, w tym od przyjętej tradycji filozoficznej. W uproszczeniu można powiedzieć, że filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi natury świata i człowieka. Filozofowie rozważają kwestie natury istnienia, rozumienia bytu i rzeczywistości (ontologia, metafizyka, teoria bytu), poznawalności rzeczywistości i prawdy (epistemologia czyli teoria poznania), moralności, powinności i koncepcji wartości (etyka oraz aksjologia czyli teoria wartości), także zagadnienia dotyczące człowieka antropologia filozoficzna, a także kwestie społeczne, prawne, kulturowe, teologiczne i inne.

Ontologia lub metafizyka (por. metafizyka klasyczna) - podstawowy obok epistemologii dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.

Intuicja (z Å‚ac. intuitio - wejrzenie)
proces myślowy polegający na szybkim dopasowaniu danej sytuacji, problemu, zagadnienia do znanych już szablonów i zależności. Objawia się w postaci nagłego przebłysku myślowego, w którym dostrzega się myśl, rozwiązanie problemu lub odpowiedź na nurtujące pytanie. Często mylona jest z przeczuciem o podłożu emocjonalnym. Natura intuicji wynika z tego, że jest ona procesem podświadomym, którego nie można kontrolować, można jedynie dopuszczać lub odrzucać podawane przez intuicję rozwiązania. Jest ona procesem bardziej kreatywnym i działającym na wyższym poziomie abstrakcji w porównaniu do myślenia logicznego.
* Poziomy intuicji:
o fizyczny
o emocjonalny
o intelektualny
* Typy funkcjonalne:
o intuicja odkrywcza (myślenie logiczne przerywane intuicją)
o intuicja twórcza (generatywna)
o intuicja wartościująca (podświadome ostrzeżenia dotyczące wyborów - podobne do emocjonalnych przeczuć, lęków i często z nimi mylone)
o intuicja operacyjna
o intuicja przewidywawcza
Intuicję jak i inne procesy myślowe można ćwiczyć. Jedną z metod jest metoda dziennika intuicji.
Istnieje także pojęcie kobieca intuicja. Jedna z teorii głosi, że obie płci mają taką samą zdolność do rozwijania intuicji, ale w przypadku płci męskiej, ze względów kulturowych, wywyższane jest myślenie logiczne nad intuicję. Stąd też intuicja przypisywana jest stereotypowo tylko kobietom.


Archetyp ( z gr. arche
"poczÄ…tek", typos
"typ" )
elementy strukturalne nieświadomości wspólne wszystkim ludziom na świecie [1] Archetypy występują w nieświadomości zbiorowej i nieswiadomości indywidualnej [2]. Są wielkościami dymamicznymi: zdolne są do przemian i rozwoju
Zdaniem Junga nieświadomość zbiorowa zawiera wiele różnorodnych archetypów, np.: archetyp narodzin, odrodzenia, śmierci, mocy, jedności, archetyp bohatera, dziecka, Boga, demona, zwierzęcia, archetyp wody (symbol maternalny; uzależnienia), drzewa (symbol osobowości, nieświadomości), ognia (wypalenie, oczyszczenie) etc. Liczba archetypów jest ograniczona. Są wspólne wszystkim ludziom na Ziemi niezależnie od przynależności rasowej czy kulturowej, [6]. W literaturze najczęściej opisywane są następujące archetypy:
* Cienia
uosobienie zwierzęcej strony natury człowieka; jest odpowiedzialny za pojawienia się w świadomości człowieka i w jego zachowaniu treści nieakceptowanych społecznie;
* Animy/Animusa
kobiecy aspekt osobowości mężczyzny/męski aspekt osobowości kobiety; funkcjonują jako zbiorowe wyobrażenie kobiety lub mężczyzny, przyczyniając się (m.in.) do zrozumienia osób płci przeciwnej;
* Wielkiej Matki
symbol natury, zwłaszcza w jej namacalnym, rzeczowym aspekcie, uosobienie matki, bogini-żywicielki, bogini-matki, macierzyństwa, nieśmiertelności, jedności życia i śmierci;
* Ojca
niebo i słońce, piorun i wiatr, fallus i broń, czarodziej i książę, a także wszystkie męskie zwierzęta i rośliny;
* Starego Mędrca
symbol pierwiastka duchowego, mądrości kultury, uosobienie mędrca, wewnętrznego, duchowego przewodnika;
* Jaźni
obraz pełni i doskonałości człowieka; archetyp jaźni stanowi cel działań ludzkich, motywuje człowieka do dążenia ku pełni i jedności; często jest wiązany z obrazem mandali (krzyża, czwórcy, koła) i doświadczeniami religijnymi i mistycznymi; postacie takie jak Jezus Chrystus czy Budda stanowiłyby tu przykład rozwiniętych wyobrażeń tego archetypu.
* Niewinny i Sierota
* Męczennik i Wojownik
* Wędrowiec i Mag
* Trickster

Psychoanaliza (od gr. ???? = "psyche", "dusza" i ???????? = "analiza")
zbiór teorii dotyczących struktury psychiki człowieka, jego rozwoju i funkcjonowania, próbujących wyjaśniać powstawanie różnych aktów psychicznych. Tworzenie psychoanalizy rozpoczął Zygmunt Freud w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku.

Podstawowe teorie psychoanalityczne
Nie można stwierdzić, że psychoanaliza posiada jakąś jednolitą teorię zaakceptowaną przez wszystkie szkoły psychoanalityczne. Można jednak powiedzieć, że wszystkie szkoły psychoanalizy odnoszą się do zbioru podstawowych teorii opracowanych przez Freuda, czy to na zasadzie negacji, czy to rozwijając je lub przekształcając. Ten rdzeń teorii i pojęć psychoanalizy można zebrać w mniej więcej takim oto kanonie:
Świadomość, przedświadomość, nieświadomość
Na podstawie doświadczeń, jakie dane mu było poczynić z pacjentami, Freud opracował topograficzny podział psyche ludzkiej, wyodrębniając:
* świadomość: treści świadome mogą dowolnie stanowić przedmiot uwagi, mogą tez być dowolnie z niej usuwane;
* przedświadomość: gromadzą się tutaj te treści psychiczne, które nie są momentalnie dostępne świadomości, można je jednak odkryć dzięki poszukiwaniu na zasadzie badania kontekstu i związków łączących inne, znane już świadomości treści, mogą się one też pojawić na zasadzie kojarzenia;
* nieświadomość: zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób; aby treści nieświadome mogły znaleźć się w polu uwagi świadomości, indywiduum musi się odwołać do pomocy pewnych metod, znanych na przykład terapii psychoanalitycznej (np. analizy marzeń sennych, badania swobodnych skojarzeń) czy wywodzących się z hipnozy; nieświadomość stanowi system składających się przede wszystkim z treści wypartych.
Dwie zasady procesu psychicznego
Z opisem instancji psychicznych związane są dwie zasady, które rządzą panującymi pomiędzy nimi relacjami:
* zasada rozkoszy,
* zasada rzeczywistości.
"To" jako eksponent życia popędowego kieruje się zasada rozkoszy, tzn. dąży do ustanowienia sytuacji optymalnego zaspokojenia popędów. Dążeniom tym opiera się "nad-ja", dążąc do ustanowienia sytuacji, w której w maksymalny sposób urzeczywistnione byłyby jego wymogi moralne. "Ja" próbuje doprowadzić do kompromisu pomiędzy tymi roszczeniami, kierując się zasadą rzeczywistości.
Teoria popędów
Przez popęd rozumiał Freud przyrodzoną indywiduum ludzkiemu, wewnątrz psychiczną, samoreprodukującą się potrzebę podstawową. Z pojęciem popędu związane są pojęcia: źródła, celu, siły i przedmiotu popędu:
* źródłem popędu seksualnego (libido) są strefy erogenne, tzn. te sfery fizjologiczne, w których powstaje bodziec przeżywany na płaszczyźnie psychicznej;
* siłę stanowi imperatywna jakość popędu przejawiającego się w formie afektu i wyobrażenia;
* celem popędu jest kompleks zachowań stanowiący jego najwidoczniejszą składową;
* i wreszcie przedmiot popędu to czynnik najbardziej zmienny
to przedmiot, który za sprawą swych właściwości nadaje się do tego, by przynieść pożądane zaspokojenie.
Freud wyodrębnił dwa popędy podstawowe: popęd libido (erotyczny, Eros) oraz popęd śmierci (destrukcji, Tanatos).
Teoria rozwoju indywiduum ludzkiego
Psychoanaliza wychodzi z założenia, że osobowość człowieka rozwija się przez całe życie, przechodząc różne fazy charakteryzując się różnymi punktami ciężkości. Na proces formowania się psyche szczególny wpływ mają jednak fazy wczesnego rozwoju: zaburzenie procesu rozwoju na tym wczesnym etapie może zadecydować o specyficznym charakterze całej osobowości. Freud skupił się na badaniu rozwoju psychoseksualnego człowieka, uznając, iż dziecko już od samych narodzin (a nawet wcześniej) jest istotą seksualną. Seksualność dziecięcą uznał Freud za polimorficzno-perwersyjną
oznacza to, iż dziecko nie ma jeszcze stabilnej tożsamości seksualnej, praktykuje przeto różne formy zdobywania rozkoszy. Freud uznał, że rozwój libido dziecięcego przebiega w trzech fazach:
* fazie oralnej (1-3 rok życia)
* fazie analnej (3-5 rok życia)
* fazie fallicznej (5-7 rok życia).
Proces rozwoju dziecięcej fazy genitalnej osiąga punkt szczytowy w tzw. kompleksie Edypa (w wypadku chłopca) i kompleksie Elektry (w wypadku dziewczynki), polegającym na tym, że dziecko zwraca się z miłością do rodzica przeciwnej płci, rywalizując z rodzicem tej samej płci o jego względy. Upadek (czy wyparcie) wynikającego z tego konfliktu inicjuje fazę utajenia, charakteryzując się wyrzeczeniem się tak ukształtowanej miłości oraz ukształtowaniem stabilnego "nad-ja", z czym związane jest ustanowienie tabu kazirodztwa. W okresie pokwitania wreszcie owe różne popędy cząstkowe znajdą się pod prymatem genitalności.
Teoria traumatyczna
Do roku 1897, a zatem w tzw. wczesnej fazie psychoanalizy, Freud był pod wielkim wrażeniem pracy z pacjentkami histerycznymi, dzięki ich obserwacji mógł bowiem badać różnorodną, bogatą symptomatykę, ponadto pacjentki te często opowiadały mu o urazach seksualnych z okresu wczesnego dzieciństwa. W konsekwencji Freud przyznał centralne miejsce traumatyzacji w procesie powstawania schorzeń psychicznych, później jednak zrelatywizował to ujęcie, uznając, że w etiologii nerwic mogą tez odgrywać ważną rolę inne czynniki. Teoria ta znana jest jako teoria traumatyczna.
Nieświadomość a nerwica
Podstawowym zadaniem psychoanalizy jest
uważał Freud
likwidowanie złudzeń panujących w życiu indywiduum ludzkiego oraz uświadamianie tych treści psychicznych, które za sprawą traum czy wychowania zostały wyparte do nieświadomości, stając się zarzewiem konfliktów w obrębie instancji życia psychicznego i wywołując tym samym stan niepogodzenia człowieka z samym sobą
stan rozszczepienia nerwicowego. Freud postulował, by psychoanaliza stała się metodą likwidowania związanego z wyparciem cierpienia neurotycznego oraz nonsensownej destruktywności natręctwa powtarzania. W ten sposób
jak twierdził
człowiek będzie się mógł stać "panem we własnym domu".
Psychoanaliza
metoda terapeutyczna
Metoda terapii zaburzeń psychicznych oparta na założeniach teorii psychoanalizy zakłada, że podstawową przyczyną powstania objawów nerwicowych jest nieświadome wspomnienie, z którym wiążą się silne emocje, powstałe w sytuacji traumatycznej . Świadome "ja" nie pozwala na zaakceptowanie tego wspomnienia i odpowiednie odreagowanie emocji z nim związanych. W efekcie tego stanu rzeczy emocje te muszą szukać innej drogi ujścia. Tą drogą okazują się być objawy neurotyczne.
Zatem celem psychoanalizy jako metody terapeutycznej jest przywrócenie do świadomości tych wspomnień. Terapię prowadzi się poprzez analizę takich tworów psychiki jak czynności pomyłkowe, marzenia senne, objawy nerwicowe, fobie, swobodne bezsensowne skojarzenia, natręctwa myślowe. Wszystkie te twory łączy to, że są elementem psychicznym, jednakże obcym świadomości, czyli związane są z nieświadomością. Odpowiednio prowadzona analiza prowadzi do uświadomienia sobie aktywnego, nieświadomego wspomnienia, w efekcie usunięcia źródła nerwicy. Metodę i cel psychoanalizy dobrze ilustruje wypowiedź Freuda: "Wo Es war soll Ich werden"
"Gdzie było to, tam ma być ja" (Freud, Wykłady z wprowadzenia do psychoanalizy. Nowy cykl).
Zgodnie z zasadami klasycznej psychoanalizy terapia odbywa się kilka razy w tygodniu i każde spotkanie trwa około 60 min. Pacjent leży, natomiast analityk siedzi za głową pacjenta. Psychoanaliza jest terapią długoterminową. Trwa kilka lat.
Psychoanaliza a psychologia [edytuj]
Psychoanaliza to tzw. "psychologia głębi" (niem. die Tiefenpsychologie), ponieważ zakłada istnienie obszarów psychiki, które nie są dostępne świadomości. Od klasycznej psychologii różni się założeniem istnienia sfery psychiki zwanej nieświadomością charakteryzującej się tym, że procesy tam przebiegające nie są dostępne świadomej refleksji danej osoby. W nieświadomości zgromadzone są bodźce popędowe, których realizacja jest w konflikcie z normami moralnymi danej osoby. Popędy te, pomimo tego, że odebrano im bezpośrednią możliwość realizacji, są jednak ciągle aktywne i próbują ujawnić się poprzez tworzenie pewnych tworów zastępczych takich jak czynności pomyłkowe, marzenia senne, objawy nerwicowe, itd. Formacje te są pewnego rodzaju kompromisem pomiędzy wymaganiami moralnymi i nieświadomymi popędami.
Psychoanalizę można uznać za kierunek we współczesnej psychologii. Psychoanaliza, jakkolwiek nie jest systemem filozoficznym w pełnym sensie tego słowa, ociera się często w swych teoriach i rozważaniach o zagadnienia filozoficzne, szczególnie z zakresu teorii poznania.


Świadomość - stan psychiczny, w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe, oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie (somatycznie lub autonomicznie).

Podświadomość
termin wprowadzony do psychologii przez Pierre'a Janet, często błędnie utożsamiany z pojęciem przedświadomości w teorii Freuda. W polskich tłumaczeniach dzieł Freuda niekiedy (obok terminu pozaświadomość) zastępuje pojęcie nieświadomość.Terminu tego używał niekiedy także Jung, odnosząc się do głębszej warstwy nieświadomości indywidualnej. Obszar nieświadomości indywidualnej w terminologii Junga nazywany jest cieniem indywidualnym
Nieświadomość - pojęcie zaczerpnięte z psychoanalizy, określające jeden z obszarów aparatu psychicznego (obok przedświadomości i świadomości).
Nieświadomość według psychoanalizy skupia wyobrażenia, które są nieakceptowane przez świadomość i między innymi z tego względu nie mogą zostać uświadomione. Zachowują jednak duży ładunek energetyczny, dzięki czemu stale próbują przedostać się do świadomości. Efektem tych dążeń mają być takie akty psychiczne jak marzenia senne, objawy nerwicowe (np. lęki, natręctwa, objawy konwersyjne), przejęzyczenia i czynności pomyłkowe.
Nieświadomość indywidualna ( nieświadomośc osobnicza ) - to nieświadoma sfera życia psychicznego człowieka . Zawiera procesy psychiczne, które odbywają się poza świadomością człowieka. Bazą (fundamentem) dla nieświadomości indywidualnej jest znacznie obszerniejsza nieświadomość zbiorowa.
Carl Gustav Jung podkreśla chaotyczność jej zawartości [3].
Obejmuje ona :
* nieakceptowane społecznie pragnienia,
* popędy
* przeżycia czy urazy psychiczne nie dopuszczane do świadomości ale mające znaczny wpływ na życie i zachowanie człowieka.
* osobiste fantazje
* zapomniane skutki oddziaływania środowiska, uczucia, myśli .
Mimo zepchnięcia do nieświadomości indywiduslnej, są one nadal żyjące i działające w niej

Przedświadomość (niem. das Vorbewusste) - termin wprowadzony do psychoanalizy przez Zygmunta Freuda jako określenie granicznej sfery psychiki między świadomością a nieświadomością. Obejmuje ona treści nie będące aktualnie w polu świadomości (treści stłumione - w przeciwieństwie do treści wypartych, należących do sfery nieświadomości), lecz które mogą być łatwo aktywizowane i powrócić do świadomości.

(Nadświadomość)Superego jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz id. Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji. Jest to instancja "moralna", dążąca do doskonałości (w przeciwieństwie do id kierującego się zasadą przyjemności). Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi.
Jest to ostatni wykształcający się element osobowości, kształtuje się pod wpływem kar i nagród, stosowanych przez rodziców. To, co wychowawcy aprobują i nagradzają, włączane jest w obręb subsystemu superego - ja idealnego. Sumienie karze, wywołując poczucie winy, ja idealne nagradza, powodując poczucie dumy. Samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców.
Superego jest sferą moralną człowieka.
Superego jest jednym z podstawowych pojęć w psychoanalizie Zygmunta Freuda. W analizie transakcyjnej odpowiednikiem superego jest komponent rodzica.

Ja idealne - w psychologii wyobrażony obraz własnej osoby, podmiotowa wizja tego, jakim chciałoby się być.Ja idealne charakteryzuje pośrednio cele pozapsychiczne oraz marzenia, wspomaga również rozwój psychiczny człowieka i jest oznaką pojawienia się zdolności do samowychowania.W przypadku poważnych rozbieżności między ja realnym i idealnym dochodzi do uczuć natury depresyjnej, takich jak smutek, depresja, przygnębienie itp.Niektórzy psychologowie zaliczają "ja idealne" do jednego z dwóch podsystemów superego, na które składa się wtedy także sumienie.

Id jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz superego. Id jest rodzajem "brzucha matki", w którym dochodzi do ukształtowania ego i superego. Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie, działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb. Pozostaje w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi z których czerpie energię. Id reprezentuje wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej. Nie potrafi tolerować przyrostów energii, które są odczuwane jako powodujące dyskomfort napięcia. Zasada redukcji napięcia, zgodnie z którą działa id nosi nazwę zasady przyjemności. Redukcja ta zachodzi za pomocą czynności odruchowych (redukują napięcie natychmiast) i procesu pierwotnego (redukuje złożone reakcje psychiczne).

Ego (łac. ja, niem. das Ich, franc. moi) jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok superego oraz id.
Ego wytwarza się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w spostrzeżenia. Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi. Ta część osobowości decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone, oraz o tym które życzenia zostaną wyparte. Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi czyli id i superego. Nie należy jednak popełniać błędu utożsamiając ego i świadomość. Nie wszystkie obszary ego są świadome. W obszar ego zaliczane są mechanizmy obronne, które ze swej natury nie są świadome.

Zaburzenia świadomości:
* Ilościowe zaburzenia świadomości
o przymglenie
o senność patologiczna (somnolentia)
o półśpiączka (sopor)
o śpiączka (coma)
* Jakościowe zaburzenia świadomości
o zespół majaczeniowy (delirium)
o zespół pomroczny (obnubilatio)
o zespół pomroczno-majaczeniowy
o zespół pomroczny jasny (obnubilatio lucida)
o zespół splątaniowy
o zespół onejroidalny
Zespoły zaburzeń świadomości
* zespół majaczeniowy
o alkoholowy zespół majaczeniowy
* przymglenie proste
* zespół splątaniowy (amentywny)
* stan oniryczny
* zespół pomroczny (zamroczenny)
o zamroczenie proste (obnubilatio)
o zamroczenie złożone

Emocja, (Å‚ac. emovere)
silne odczucie (świadome lub nieświadome) o charakterze pobudzenia pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu).
W szerszym znaczeniu emocje (procesy emocjonalne) to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba, czyli wartościują stymulację.
Źródła emocji:
* głównym źródłem emocji są wszelkie bodźce odbierane przez nasze zmysły: ciepło słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś,
* przedmioty lub obiekty, które nie budziły wcześniej żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Dla kogoś, kto tonął, jezioro może kojarzyć się z lękiem itd.,
* potrzeby- dążenie do ich zaspokojenia może wywoływać emocje. Kiedy wydaje się, że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę- smutek, żal, lęk, złość,
* kontakt z samym sobą- można siebie lubić, nienawidzić, być z siebie dumnym, złościć się na siebie. Przekonania żywione o sobie, stopień, w jakim jesteśmy bliscy tego, jakimi chcielibyśmy być- wszystko to jest ważnym źródłem emocji,
* słowa- mogą działać podobnie jak czyny i wywoływać emocje (nie tylko w wypowiadającym je, ale tez w innych): radość, żal, wstyd, lęk, poczucie winy, słowo "nie" często jest sprawcą smutku, rozgoryczenia.

StÅ‚umienie (niem. Unterdrückung, fr. répresion, ang. suppression); funkcjonuje także inne okreÅ›lenie - supresja.
Pojęcie pochodzące z języka psychoanalizy. Jeden z mechanizmów obronnych. Oznacza ono świadome odwrócenie uwagi od pewnej - aktualnie świadomej - treści psychicznej, na skutek czego myśl ta staje się przedświadoma. Bezpośrednią motywacją stłumienia są opory moralne, których źródłem jest druga cenzura, której istnienie między świadomością a przedświadomością postulował Zygmunt Freud.
Przykład: W czasie rozmowy z drugą osobą przychodzi na myśl pewien drażliwy temat, który w luźny sposób łączy się z treścią dotychczasowej rozmowy. Jednakże stwierdzam, że treść nowego wątku będzie niestosowna w tej rozmowie, dlatego ją pomijam.

Wyparcie lub represja (od łac. reprimere, odpierać, odpychać, tłumić) to jeden z mechanizmów obronnych znanych w psychologii.
Jest to usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień, impulsów, fantazji, pragnień itp., które przywołują bolesne skojarzenia lub w inny sposób zagrażają spójności osobowości danej jednostki (na przykład prowokują pytania o moralność, wywołują poczucie winy itp.). Wyparcie zachodzi wtedy gdy zaspokojenie popędu (związane z przyjemnością) może spowodować
z uwagi na inne wymogi
przykrość. Wyparte myśli istnieją nadal, jednakże nie są dostępne świadomości. Wyparcie nie jest procesem jednorazowym i wymaga ciągłego nakładu energii.
Przykład: Pracownik nie dopuszcza do siebie myśli o możliwości zwolnień grupowych, o których mówi się w firmie. Czuje się dzięki temu lepiej (zmniejszenie frustracji), ale będzie kompletnie nieprzygotowany, jeśli zwolnienia nastąpią (zniekształcenie rzeczywistości).
Wyparcie jest jednym z podstawowych pojęć psychoanalizy. Według Freuda dzieli się ono na dwa typy:
* Tzw. wyparcie pierwotne ma miejsce, kiedy pewne przeżycia lub emocje na bieżąco są niedopuszczane do świadomości. Takie zjawiska nigdy do niej nie docierają. Wyparcie pierwotne ma miejsce raz, w bardzo wczesnym etapie dzieciństwa, kiedy z nieświadomości wyodrębnia się świadomość.
* Tzw. wyparcie wtórne, albo następcze albo właściwe ma miejsce, kiedy zjawiska, które pojawiły się w świadomości, ale wtórnie zostały wypchnięte do nieświadomości.
Wyparte zjawiska pozostają w nieświadomości dzięki mechanizmowi zwanemu cenzurą, kontrolowanemu przez superego, czasem jednak pojawiają się niespodziewanie kiedy cenzura słabnie (np. pod wpływem alkoholu, osłabienia ego, choroby, we śnie itp.), mogą też być przyczyną nerwic.
Jednym z kierunków psychoanalizy jest więc wydobywanie wypartych wspomnień wydarzeń na powierzchnię świadomości, co ma leczyć nerwice. Do tego celu służy szereg metod, m.in.:
* interpretacja snów
* analiza czynności pomyłkowych
* metoda wolnych skojarzeń
* hipnoza
Metody te bywają jednak zawodne. Znany jest na przykład przypadek pacjentki, u której pod hipnozą odsłonięto wspomnienie gwałtu dokonanego na niej w dzieciństwie przez ojca, podczas gdy później okazało się, że jest wciąż dziewicą (zobacz też: fałszywe wspomnienie). Również w przypadku odsłonięcia naprawdę wypartego wspomnienia nerwica wcale nie koniecznie ustępuje, choć świadomość jej przyczyn może pomóc w dalszym leczeniu.

Marzenia senne - serie obrazów, dźwięków, emocji, myśli i innych wrażeń zmysłowych pojawiające się podczas snu.
Sny są tworami fizjologicznymi. Ich wizualny charakter jest zazwyczaj najbardziej wyrazisty (zdarzają się jednak marzenia senne o przewadze doznań słuchowych). Człowiek, który ich doświadczył opisuje je zazwyczaj jako bardzo realistyczne, dotyczące życia i problemów codziennych. U każdego mogą się też pojawiać wątki fantastyczne, erotyczne a nawet surrealistyczne.
Badania przeprowadzone w XIX wieku wykazały, że przyczyną marzeń sennych może być błędna interpretacja doznawanego w czasie snu wrażenia zmysłowego. Przykładem może być hałas, który dochodzi do śpiącego może pojawić się w śnie jako burza z piorunami lub ucisk kołdry jako dusząca zmora. W wieku XX ustalono zależność między fizjologicznym elementem snu (nazywanym fazą REM) a przeżywaniem w tym czasie marzenia sennego. Pokazano, że charakter snów jest znacznie częściej nieprzyjemny i związany z sytuacją życiową osoby śniącej.
Brak logicznej całości i ciągłości snów sprawia wrażenie, że są one niekiedy odbierane jako dziwne. W czasie snu śniącemu zdarza się rozwiązać problem, z jakim się boryka[potrzebne źródło]. Zachodzące w czasie snu procesy syntetyzujące mogą wspomagać niekiedy świadome myślenie. Możliwa jest też kontrola zawartości marzeń sennych (określana jako świadome śnienie).

Egzystencjalizm
współczesny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz także w literaturze), którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziei istnienia" (pesymizm, socjalizm).
Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Wg egzystencjalizmu ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i podatność na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem.
Za twórcę egzystencjalizmu uważa się Sorena Kierkegaarda, choć jest to mylne założenie. Kierkegaard jedynie wprowadził ten termin do filozofii. Można zatem mówić, że był prekursorem nurtu egzystencjalizmu, a nie jego twórcą. Poza tym egzystencjalizm jest kierunkiem filozofii XX wieku. Kierkegaard uważał, że najgłębszej rzeczywistości nie można zdefiniować. Jego filozofia była zwrócona przeciw heglizmowi. Istnieją przynajmniej cztery motywy egzystencjalizmu:
* Motyw humanizmu
człowiek jako motyw istnienia;
* Motyw infinityzmu
człowiek skończony styka się w życiu z nieskończonością;
* Motyw tragizmu
istnienie człowieka jest wypełnione grozą i troską;
* Motyw pesymizmu
człowieka otacza nicość;

Transcendencja - w znaczeniu duchowym jest to dosłownie tłumacząc z łaciny "wspinanie się" lub "przechodzenie poza". Transcendencja jest próbą przekroczenia rzeczywistości i przejścia na inny poziom ludzkich doświadczeń i zmysłów.
Najczęstszym aktem przechodzenia jest trans - osiągane przez pogrążenie się w transie inne stany świadomości otwierają umysł i nowe drogi poznania.

Wolna wola (łac. voluntas wola, velle chcieć)
postulowana cecha świadomości, dzięki której miałoby się wybór, jakie działania podjąć. Zagadnienie wolnej woli jest jednym z odwiecznych pytań, będących m.in. częścią etyki oraz teorii bytu. Pogląd, że ludzie nie mają możliwości wyboru przy podejmowaniu decyzji to determinizmem, a pogląd, że ludzie mają wolną wolę to indeterminizm (inaczej woluntaryzm). Według pozytywizmu logicznego istnienie wolnej woli jest względne.

Immanentyzm - filoz. przeświadczenie, że wszelkie doświadczenia to tylko przeżycia wewnętrzne, a nie zmysłowe (realne). Pogląd ten doznania rzeczywiste odrzuca i neguje.