560 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 560-563
Udział produktów mlecznych jako z
ródła jodu w diecie
kobiet ciężarnych
The contribution of dairy products to iodine intake in pregnant women s diet
Katarzyna Waszkowiak, Krystyna Szymandera-Buszka, Monika Szewczyk
Katedra Technologii Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Wstęp. Ciąża jest okresem, w którym często następują zmiany zachowań Introduction. Pregnancy is a time of changes in nutritional behavior
żywieniowych kobiet. Jednocześnie wzrasta zapotrzebowania na wiele of women as well as in nutritional requirements. It concerns also iodine
składników odżywczych. Dotyczy to m.in. jodu, którego określona requirements. Sufficient iodine supply determines a proper course of
podaż warunkuje prawidłowy przebieg ciąży i rozwój płodu. Największą pregnancy and fetal development. Various sea foods have the highest iodine
zawartością jodu charakteryzują się produkty pochodzenia morskiego, content, however, their consumption is inadequate in Poland. The iodine
jednak ich spożycie w Polsce jest ciągle niskie. Natomiast mleko i jego concentration in dairy products is lower but their consumption frequency
przetwory, choć zawierają mniej jodu, są częściej spożywane. Dzięki temu is much higher. Therefore they can be a valuable iodine source.
mogą stanowić równie cenne z
ródło tego pierwiastka.
Aim. To estimate the consumption of dairy products among pregnant
Cel pracy. Przeprowadzenie szacunkowej oceny spożycia produktów women and analyze their contribution to satisfy the recommended daily
mlecznych wśród kobiet ciężarnych oraz określenie udziału tych wyrobów allowance for the population.
jako potencjalnego z
ródła jodu w ich diecie.
Material and methods. A survey was conducted among a selected
Materiały i metody. Badaniami objęto 257 kobiet ciężarnych zamieszkałych group of 257 pregnant women residing in the Wielkopolska region. The
na terenie województwa wielkopolskiego. Badania przeprowadzono metodą direct survey was carried out with the application of a questionnaire in
ankiety bezpośredniej przy użyciu autorskiego kwestionariusza ankietowego seven randomly selected medical centers and gynecologic and obstetric
jako instrumentu pomiaru w 7 losowo wybranych przychodniach consulting rooms.
i gabinetach ginekologiczno-położniczych.
Results. The consumption of dairy products was shown to supply pregnant
Wyniki. Średnia konsumpcja produktów mlecznych dostarczała women s diet with the iodine amount which met 15% of the recommended
badanym kobietom ciężarnym jod w ilości, która pokryła w prawie 15% daily allowance. Hard cheeses were the most important iodine source as
zalecane spożycie dla tej grupy. Najważniejszymi z
ródłami jodu były sery well as cottage cheese, milk and yoghurt.
podpuszczkowe dojrzewające twarde (tzw. żółte), a także serek wiejski oraz
Conclusion. Dairy products could be a significant iodine source in pregnant
mleko i jogurty.
women s diet.
Wnioski. Produkty mleczne mogą stanowić istotne z
ródło jodu w diecie
Key words: dairy products, iodine source, pregnant women
kobiet ciężarnych.
Słowa kluczowe: produkty mleczne, z
ródło jodu, kobiety ciężarne
� Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 560-563 Adres do korespondencji / Address for correspondence
Katarzyna Waszkowiak
www.phie.pl
ul. Wojska Polskiego 31, 60-624 Poznań,
tel. [phone], e-mail [e-mail]
Nadesłano: 08.10.2010
Zakwalifikowano do druku: 12.11.2010
Wstęp
wystąpienia niedoboru i jego nasilenia [2]. Skutkami
niedoboru jodu podczas ciąży mogą być: wady wro-
Prawidłowe żywienie w czasie ciąży jest ważnym
dzone, kretynizm, zaburzenia rozwoju psychosoma-
czynnikiem determinującym zarówno zdrowie kobiety,
tycznego dziecka, a także wzrost ryzyka poronień oraz
jaki i prawidłowy rozwój płodu. W okresie tym na-
śmiertelności okołoporodowej [3, 4, 5].
stępuje zmiana zapotrzebowania organizmu na wiele
składników odżywczych, m.in. jod [1]. Niedobór
Głównym naturalnym z
ródłem jodu w diecie są
jodu w organizmie matki może prowadzić do powsta- produkty pochodzenia morskiego, przede wszystkim
wania zaburzeń pracy tarczycy oraz uszkodzenia
ryby [6]. Jednak ich spożycie w Polsce jest ciągle
ośrodkowego układu nerwowego dziecka, przy czym
zbyt niskie [7, 8]. Natomiast mleko i jego przetwory,
rożnorodność objawów klinicznych zależy od okresu
choć zawierają mniej jodu [9], są częściej spożywane.
Waszkowiak K, Szymandera-Buszka K, Szewczyk M. Udział produktów mlecznych jako z
ródła jodu w diecie kobiet ciężarnych 561
W związku z tym mogą stanowić równie cenne z
ródło Wyniki
tego pierwiastka. Ponadto badania wskazują, że żywie-
Analiza danych uzyskanych z badań ankietowych
nie zwierząt wpływa na ilość jodu w mleku [6, 10],
wykazała, że spośród produktów mlecznych sery stano-
stwarzając możliwość zwiększania jego zawartości
wiły najważniejsze z
ródło jodu w diecie ankietowanej
w produktach mlecznych.
populacji kobiet ciężarnych. Respondentki chętnie
konsumowały sery podpuszczkowe dojrzewające twarde
Cel pracy
 tzw. sery żółte. Tylko 7% ankietowanych nie spożywało
Przeprowadzenie szacunkowej oceny spożycia
tych serów, a aż 40% deklarowało konsupmcję 4-5 razy
produktów mlecznych wśród kobiet ciężarnych oraz
w tygodniu. Około 35% badanych konsumowało w tygo-
określenie udziału tych wyrobów jako potencjalnego
dniu 100-200g różnych serów żółtych, natomiast 29%
z
ródła jodu w diecie badanej populacji.
respondentek do 300g. Duże spożycie bogatych w jod
serów żółtych (przeciętnie 30�g I /100g; 9) pozwoliło
Materiały i metody
na wprowadzenie do diety kobiet ciężarnych takiej ilości
pierwiastka, która średnio pokrywała rekomendowane
Badania przeprowadzono w 7 przychodniach i ga-
dzienne zapotrzebowanie w 6,6% (tab. II). Umiejscowiło
binetach ginekologiczno-położniczych znajdujących
to powyższe produkty na pierwszym miejscu w rankingu
się na terenie województwa wielkopolskiego (Poznań,
produktów mlecznych jako z
ródeł jodu.
Suchu Las, Chludowo, Oborniki Wlkp.) w pierwszej
połowie 2007 r. i objęto nimi 257 kobiet ciężarnych. Wśród serów twarogowych kobiety ciężarne
Charakterystykę badanej polulacji przedstawiono częściej konsumowały serki typu wiejski ( cottage
w tabeli I. Dobór miejsca badań przeprowadzono cheese ). Spożywały je 1-3 razy w tygodniu w ilości po-
w sposób losowy, a w wybranej jednostce następował między 100g a 300g. Natomiast około 20% badanych
dobór nielosowy jednostek typowych  responden- spożywało aż 400g i wiecej tych produktów. Twarożki
tów. i serki homogenizowane konsumowano najczęściej
raz w tygodniu w podobnej ilości jak serki wiejskie.
Badania przeprowadzono metodą ankiety bez-
Około 30% badanych kobiet ciężarnych deklarowało
pośredniej z użyciem autorskiego kwestionariusza
niespożywanie serów twarogowych. A
ączne spożycie
ankietowego zawierającego między innymi pytania
serów należących do omawianej grupy było na tyle
dotyczące częstości i wielkości spożycia różnych pro-
duże, że pozwoliło na pokrycie zapotrzebowania kobiet
duktów mlecznych, tj. mleka, serów oraz napojów
cieżarnych na jod w 2,6%, umiejscawiając je wśród
mlecznych fermentowanych.
produktów mlecznych jako drugie w kolejności z
ródło
Uzyskane wyniki wykorzystano do przeprowa-
tego pierwiastka.
dzenia szacunkowej analizy poboru jodu wraz ze
Sery topione oraz podpuszczkowe dojrzewające
spożyciem produktów mlecznych, przyjmując jako
miękkie (tzw. pleśniowe) spożywane były przez kobiety
zawartość jodu w tych produktach dane zamieszczone
ciężarne w mniejszych ilościach. Ponad 60% respon-
w Tabeli wartości odżywczej produktów spożywczych
dentek deklarowało, że nie spożywa serów pleśniowych.
[9]. Następnie ustalono wynikający z tego stopień re-
Pozostałe konsumowały je najczęściej raz w tygodniu.
alizacji zalecanego dziennego spożycia jodu (180�g I
Sery topione spożywane były przez większość respon-
/dzień; 11) dla kobiet ciężarnych.
dentek 1-3 razy w tygodniu, choć 11% deklarowało
ich spożycie niemal codziennie (5 razy w tygodniu
Tabela I. Charakterystyka socjodemograficzna badanej populacji kobiet
ciężarnych lub częściej). Analiza danych (tab. II) wykazała, że
Table I. Socio-demographic characteristics of examined population of pre-
obie grupy serów miały mniejsze zanczenie w realizacji
gnant women
dziennego zapotrzebowania kobiet ciężarnych na jod
Odsetek respondentów w porównaniu z wcześniej omawianymi.
Cechy socjodemograficzne
/Percentage of respon-
/Socio-demographic characteristics
Kobiety ciężarne najczęściej piły mleko w łącznej
dents (n=257=100%)
ilości 2-3 szklanek (65% ankietowanych). Tylko około
Wiek Poniżej 20 lat/under 20 11
10% badanych kobiet deklarowało, że nie spożywa
/age
21-30 lat 51
mleka wcale. Powyższa konsumpcaj dostarczała kobie-
31-40 lat 22
tom ciężarnym jod w ilości, która zaspakajała 1,4% ich
Powyżej 40 lat /over 40 16
dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek (tab. II),
Wykształcenie Podstawowe/zawodowe 31
umieszczając mleko na trzeciej pozycji w rankingu.
/education /Primary/vocational
Średnie /secondary 39
Wśród napojów fermentowanych kobiety ciężarne
Wyższe /higher 30
najchętniej konsumowały jogurty smakowe. Kobiety
Miejsce zamieszkania Wieś /village 47
najczęściej deklarowały konsumpcję tych przetwo-
/place of residence
Miasto /city 53 rów mlecznych 2-3 razy w tygodniu (około 50%
562 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 560-563
Tabela II. Udział produktów mlecznych w zaspokojeniu zapotrzebowania na jod kobiet ciężarnych
Table II. Contribution of dairy products to satisfy recommended daily allowance for pregnant women
Średnie tygodniowe spożycie Ilość wprowadzonego jodu do diety 1/ Stopień pokrycia dziennego zapotrzebowania
Produkt mleczny/ dairy product /mean weekly intake /Quantity of dietary iodine na jod 2/
(w g lub ml) (�g/tydzień) /Percentage of daily iodine allowance (w %)
A. Mleko /milk 591 17,72 1,41
B. Sery /cheeses 10,27
Sery żółte /semi-hard & hard cheeses 237 82,98 6,59
Sery twarogowe /soft fresh cheeses
Ser wiejski /cottage cheese 225 22,53 1,79
Ser homogenizowany/cream cheese 195 6,83 0,54
Twarogi i twarożki /other fresh cheese 309 3,98 0,32
Sery topione /processed cheese 42 2,95 0,23
Sery pleśniowe /soft-ripened & blue 25 10,18 0,81
chesses
C. Napoje mleczne fermentowane /fermented milk drinks 3,11
Jogurt /yogurt 430 13,76 1,09
Kefir /kefir 115 8,64 0,69
Jogurt pitny /drinking yogurt 116 3,72 0,30
Maślanka /buttermilk 222 13,09 1,04
A
ącznie /Total 14,79
1/
na podstawie zawartości jodu w produktach spożywczych [9]
2/
jako 100% przyjęto zalecane dzienne spożycie jodu dla kobiet ciężarnych  180 �g I / dzień [11]
badanych), a niektóre nawet 5 razy w tygodniu (21% Prezentowane badania ukazują, że produkty
respondentów). Natomiast rzadziej spożywły jogurty mleczne mogą być nie tylko ważnym z
ródłem wapnia,
naturalne. Aż jedna trzecia respondentek twierdziła, ale i jodu w codziennej diecie. Uzyskane rezultaty
że nie spożywa jogurtów naturalnych w porównaniu badań potwierdzają wyniki wcześniej publikowanych
z 8%, które nie spożywały jogurtów smakowych. Mniej prac [12, 13, 14, 15, 16]. Analiza stopienia realizacji
niż połowa badanych kobiet ciężarnych uzupełniała zalecanego dziennego spożycia jodu dla kobiet cię-
swoją dietę o jogurty pitne, a średnia ich konsupcja nie żarnych wraz ze spożyciem mleka i jego przetworów
przekraczała 0,5 szklanki tygodniowo. A
ączna kon- wykazała, że łącznie średnie spożycie powyższych
sumpcja jogurtów smakowych, naturalnych i pitnych wyrobów pokrywała je w około 15%, przy czym kon-
wprowadzała do diety jod w ilości, która pokrywała po- sumpcja serów stanowiło � tej ilości. Dla porównania
trzeby kobiet ciężarnych w 1,4% (tab. II). W związku średnia konsumpcja ryb morskich wśród badanej po-
z tym znalazły się one na podobnej pozycji jak mleko pulacji kobiet ciężarnych pokrywała zapotrzebowanie
w hierarchi produktów mlecznych jako z
ródeł jodu. na jod zaledwie w 4%, co wynikało z niskiej częstości
spożycia ryb; około 37% spożywało 100-200 g-porcję
Kefir i maślankę spożywała około połowa ankie-
raz w tygodniu, a 40% nie spożywało ich wcale (dane
towanych kobiet ciężarnych, deklarując spożycie tych
niepublikowane).
napojów 1-2 razy w tygodniu. Ze względu na niewiel-
kie spożycie produkty te nie stanowiły istotnego z
ródła
Podsumowanie i wnioski
jodu w diecie badanych kobiet (tab. II).
Produkty mleczne mogą stanowić istotne z
ródło
Dyskusja
jodu w diecie kobiet ciężarnych. Średnia konsumpcja
produktów mlecznych przez badaną grupę dostarcza
W okresie ciąży zaleca się zwiększone spożywanie
jod w ilości, która pokrywa prawie w jednej szóstej
mleka i jego przetworów, które są m.in. ważnym z
ródłem
zalecane spożycie dla tej grup. Największy udział
wapnia niezbędnego dla rozwoju szkieletu dziecka [1].
w dostarczaniu jodu do organizmu kobiet ciężarnych
Zwiększone zapotrzebowanie na wapń kobiety ciężarne
ma spożycie bogatych w jod serów żółtych. Ponadto
mogą zaspokoić przez wypicie 3-4 szklanek mleka lub
częsta konsumpcja serów twarogowych i jogurtów oraz
napojów mlecznych fermentowanych lub częściowe
picie mleka może mieć również znaczenie we wprowa-
zastąpienie tych produktów konsumpcją serów. Oszaco-
dzaniu jodu do diety kobiet ciężarnych. Koniecznym
wane spożycie produktów mlecznych w badanej grupie
wydaje się więc rozwinięcie działań edukacyjnych
kobiet ciężarnych okazała się mniejsze od zalecanego.
i propagujących spożycie tej wartościowej grupy pro-
Wydaje się to być wynikiem braku działań wspiera-
duktów również wśród kobiet ciężarnych.
jących spożycie mleka wśród tej grupy, takich jak np
skierowanych do dzieci szkolnych i ich rodziców.
Waszkowiak K, Szymandera-Buszka K, Szewczyk M. Udział produktów mlecznych jako z
ródła jodu w diecie kobiet ciężarnych 563
Piśmiennictwo / References
1. Słomko Z, Hasik J, Blumska-Hepner K, Kempiak J, Mościcki A, 10. Dahl L, Opsahl JA, Meltzer HM, Julshamn K. Iodine
Ropacka M. Żywienie kobiet ciężarnych i karmiących. [w:] concentration in Norwegian milk and dairy products. Br
Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Hasik J, Gawęcki J J Nutr. 2003, 90(3): 679-685.
(red.). T. 2, PWN, Warszawa 2008: 48-85.
11. Ziemlański Ś. Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne
2. Vulsma T, de Vijlder J. How much iodine do pre-term infants podstawy. Wyd Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
need? The Lancet 2001, 357: 1145-1146.
12. Waszkowiak K, Szymandera-Buszka K. Produkty mleczne
3. Hetzel BS. The iodine deficiency disorders: their nature and jako z
ródło jodu w diecie dzieci przedszkolnych z Poznania.
prevention. Ann Rev Nutr 1989, 9: 21-38. Bromat Chem Toksykol 2009, 42(3): 252-256.
4. Hetzel BS. Iodine and neuropsychological development. 13. Kursa J, Herzig I, Travnicek J, Krupova V
. Milk as a ford source
J Nutr 2000, 130: 493S-495S. of iodine for human consumption in the Czech Republic.
Acta Vet 2005, 74:255-264
5. Hetzel BS. Towards the global elimination of brain damage
due to iodine deficiency  the role of the International 14. Li M, Waite KV
, Ma G, Estman CJ. Declining iodine content
Council for Control of Iodine Deficiency Disorders. Med of milk and re-emergence of iodine deficiency in Australia.
J Aust 2006, 185 (11-12): 646-650. MJA 2006, 184(6): 307
6. Kurosa A, Nicpoń J, Kubiak K, Jankowski M, Kungl K. 15. Lamand M, Tressol J-C. Contribution of milk to iodine intake
Występowanie, obieg i obszary niedoboru jodu oraz główne in France. Biological Trace Element Research 1992, 32(1-3):
jego z
ródła w żywieniu człowieka i zwierząt. Adv Clin Exp 245-251.
Med 2005, 14(5): 1019-1025.
16. Murray CW, Egan SK, Beru N, Bolger PM. US ford and
7. Górska M. Rynek i spożycie ryb w ostatnich latach. www. drug administration s total diet study: dietary intake of
akwatech.pl/spożycie-ryb (2010-04-13). prechlorate and iodine. J Expos Sc Environ Epidemiol 2008,
1-10.
8. Spożycie ryb w Polsce. Rynek Rybny 2004, 4(80): 2-3.
9. Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda B, Iwanow K. Tabela
wartości odżywczej produktów spożywczych. Wyd PZWL,
Warszawa 2005.