Przedmowa
"Za mało o Rousseau. Za dużo o Rosji." "Za dużo o Rosji. Za mało o Rousseau." Jeżeli
niepodobna napisać pracy historycznej o charakterze ogólnym, która zadowoliłaby wszystkich
czytelników, tym trudniej podjąć się podobnego zadania wobec ciągłego poszerzania się zakresu
zainteresowań badaczy. Nie można już ograniczyć się, jak to ujął jeden z autorów, recenzując
wcześniejszą historię tego okresu, do "starych dobrych znajomych: �Rozwoju Wielkiej Brytanii,
�Upadku Republiki Holenderskiej i �Narodzin potęgi Prus". Wszelako wybór materiału zawsze
pociąga ryzyko stronniczości. Jak na przykład ustosunkować się do pokusy teleologizmu, w obliczu
której stawia historyka rewolucja francuska albo rewolucja przemysłowa? Czy wydarzenia w Prusach
istotnie były odpowiedzi na podobne pytania, czytelnicy zainteresowani epoką mają do dyspozycji
odmienne rozwiązania proponowane przez wielu różnych badaczy. Przedstawiona książka ma układ
tematyczny. Czytelników, którzy wolą chronologiczny sposób pisania historii bądź opisy wydarzeń w
poszczególnych krajach, mogę jedynie odesłać do wielu doskonałych prac innych autorów.
Jestem winien podziękowania kilku instytucjom i osobom prywatnym. Dzięki propozycji, jaką
otrzymałem od Vanessy Couchman i Vanessy Graham, miałem sposobność zmierzenia się z bardzo
interesującym tematem. Mogłem także liczyć na pomoc wielu instytucji, które, wspierając badania
archiwalne za granicą, stworzyły mi szansę pracy w bibliotekach po zamknięciu archiwów. Pragnę
wyrazić w tym miejscu wielką wdzięczność Fundacji Rockefellera. Wendy Duery, Janet Forster i
Joan Grant przepisały wszystkie, na pewno zbyt liczne, wersje książki. Łaskawości wielu historyków,
którzy poświęcili swój czas na lekturę wcześniejszych wersji pracy, zawdzięczam niezwykle cenne i
podtrzymujące na duchu uwagi i komentarze. Całość lub

większe partie książki zechcieli przeczytać Lawrence Brockliss, Paul Dukes, Sheridan Gilley, Richard
Harding, Michael Hughes, John Lough, George Lukowski, Tom Shaerper i Philip Woodfine. Swój
czas krótszym fragmentom poświęcili także Christopher Duffy, Martin Fitzpatrick, Jeremy Gregory,
Francis Haskell, Nicholas Henshall, Michael Howard, Derek McKay, Roy Porter i Reg Ward. Pracę
nad książką rozpocząlem w roku 1983. Saro, dziękuję za wszystko.
Jeremy Black