Ta lektura, podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie
wolnelektury.pl.
Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-
dacjÄ™ Nowoczesna Polska.
ADAM MICKIEWICZ
òiadów części III UstÄ™p
Droga do Rosji
Pustynia, Natura, Żywioły,
Po śniegu, coraz ku óikszej krainie
Przestrzeń
Leci kibitka jako wiatr w pustynie;
Podróż, Rosja
I oczy moje jako dwa sokoły
Oko, Ptak
Nad oceanem nieprzejrzanym krążą,
Porwane burzą, do lądu nie zdążą,
A wióą obce pod sobą żywioły,
Nie mają kędy spocząć, skrzydła zwinąć,
W dół patrzą, czując, że tam muszą zginąć.
òieóictwo
Oko nie spotka ni miasta, ni góry,
Żadnych pomników luói ni natury;
Ziemia tak pusta, tak niezaludniona,
Jak gdyby wczora wieczorem stworzona.
A przecież nieraz mamut z tych ziem wstaje,
Żeglarz przybyły z falami potopu,
I mową obcą moskiewskiemu chłopu
Głosi, że dawno stworzone te kraje
I w czasach wielkiej Noego żeglugi
Ląd ten handlował z azyjskimi smugi
A przecież nieraz książka ukraóiona
Lub gwałtem wzięta, przybywszy z zachodu
Mówi, że ziemia ta niezaludniona
Już niejednego jest matką narodu.
Lecz nurt potopu szedł przez te płaszczyzny,
Nie zostawiwszy dróg swojego rycia,
I hordy ludów wyszły z tej ojczyzny,
Nie zostawiwszy śladów swego życia;
I góieś daleko na alpejskiej skale
Ślad zostawiły stąd przybyłe fale,
I jeszcze dalej, na Rzymu pomnikach,
O stąd przybyłych mówią rozbójnikach.
Bóg, Książka, Szatan
Kraina pusta, biała i otwarta
Jak zgotowana do pisania karta
Czyż na niej pisać bęóie palec boski,
I luói dobrych używszy za głoski,
Czyliż tu skreśli prawdę świętej wiary,
Że miłość rząói plemieniem człewieczem,
Że trofeami świata są: ofiary?
Czyli też Boga nieprzyjaciel stary
Przyjóie i w księóe tej wyryje mieczem,
Że ród człowieczy ma być w więzy kuty,
Że trofeami luókości są: knuty?
Wiatr
Po polach białych, pustych, wiatr szaleje,
Bryły zamieci odrywa i ciska,
Lecz morze śniegów wzdęte nie czernieje,
Wyzwane wichrem powstaje z łożyska
I znowu, jakby nagle skamieniałe,
Pada ogromne, jednostajne, białe.
Czasem ogromny huragan wylata
Prosto z biegunów; niewstrzymany w biegu,
Aż do Euxinuą równinę zamiata,
Po całej droóe miecąc chmury śniegu;
Często podróżne kibitki zakopie,
Jak symum błędnych Libów przy Kanopie.
Powierzchnie białych, jednostajnych śniegów
Góieniegóie ściany czarniawe przebodły
I sterczą na kształt wysp i lądu brzegów:
To są północne świerki, sosny, jodły.
WieÅ›, Dom
Góieniegóie drzewa siekierą zrąbane:
Odarte i w stos złożone poziomy,
Tworzą kształt óiwny, jakby dach i ścianę,
I luói kryją, i zowią się: domy.
Dalej tych stosów rzucone tysiące
Na wielkim polu, wszystkie jednej miary:
Jak kitki czapek, dmą z kominów pary,
Jak ładownice, okienka błyszczące;
Tam domy rzędem szykowane w pary,
Tam czworobokiem, tam kształtnym obwodem;
I taki domów pułk zowie się: grodem.
Chłop, Rosjanin
Spotykam luói z rozrosłymi barki,
Z piersią szeroką, z otyłymi karki;
Jako zwierzęta i drzewa północy,
Pełni czerstwości i zdrowia, i mocy.
òieóictwo, Duch
Lecz twarz każdego jest jak ich kraina,
Pusta, otwarta i óika równina;
I z ich serc, jako z wulkanów poóiemnych,
Jeszcze nie przeszedł ogień aż do twarzy,
Ani się w ustach rozognionych żarzy,
Ani zastyga w czoła zmarszczkach ciemnych
Jak w twarzach luói wschodu i zachodu,
Przez które przeszło tyle po kolei
Podań i zdarzeń, żalów i naóiei,
Dusza, Oko
Że każda twarz jest pomnikiem narodu.
Tu oczy luói, jak miasta tej ziemi,
Wielkie i czyste i nigdy zgiełk duszy
Niezwykłym rzutem zrenic nie poruszy:
Nigdy ich długa żałość nie zaciemi;
Z daleka patrząc, wspaniałe, przecudne;
Wszedłszy do środka, puste i bezludne.
ą u inus starożytna nazwa Morza Czarnego.
òiadów części III UstÄ™p 3
Przemiana, Wolność
CiaÅ‚o tych luói, jak gruba tkanica²,
W której zimuje dusza gąsienica,
Nim sobie piersi do lotu wyrobi,
Skrzydła wyprzęóie, wytczeł i ozdobi;
Ale gdy słońce wolności zaświeci,
Jakiż z powłoki tej owad wyleci?
Czy motyl jasny wzniesie siÄ™ nad ziemiÄ™,
Czy ćma wypadnie, brudne nocy plemię?
òieóictwo, WÅ‚aóa
Na wskroś pustyni krzyżują się drogi,
Nie przemysł kupców ich ciągi wymyślił,
Nie wydeptały ich karawan nogi;
Car ze stolicy palcem je nakryślił.
Gdy z polską wioską spotkał się ubogą,
Jeżeli trafił w polskich zamków ściany,
Wioska i zamek wnet z ziemią zrównany.
I car ruiny ich zasypał drogą.
Dróg tych nie dojrzeć w polu mięóy śniegi,
Ale śród puszczy dośleói je oko:
Proste i długie na północ się wloką;
Świecą się w lesie, jak w skałach rzek biegi.
I po tych drogach któż jezói? Tu cwałem
Konnica wali przyprószona śniegiem,
A stamtÄ…d czarnym piechota szeregiem
Mięóy óiał, wozów i kibitek wałem.
Żołnierz
Te pułki podług carskiego ukazu
Ciągną ze wschodu, by walczyć z północą;
Tamte z północy idą do Kaukazu;
Żaden z nich nie wie, góie ióie i po co?
Żaden nie pyta. Tu wióisz Mogoła
Z nabrzmiałym licem, małym, krzywym okiem;
A tam chłop biedny z litewskiego sioła,
Wybladły, tęskny, ióie chorym krokiem.
Tu błyszczą strzelby angielskie, tam łuki
I zmarzłą niosą cięciwę Kałmuki.
Urzędnik, Właóa, Korzyść,
Ich oficery? Tu Niemiec w karecie,
Zbrodnia, Fałsz, Obcy,
Nucąc Szyllera pieśń sentymentalną,
Kraóież
Wali spotkanych żołnierzy po grzbiecie.
Tam Francuz gwiżdżąc w nos pieśń liberalną,
Błędny filozof, karyjery szuka
I gada teraz z dowódcą Kałmuka,
Jakby najtaniej wojsku żywność kupić.
Cóż, że połowę wymorzą tej zgrai?
Kasy połowę będą mogli złupić;
I jeśli zręcznie óieło się utai,
Minister wzniesie ich do wyższej klasy,
A car da order za oszczędność kasy.
A wtem kibitka leci przednie straże
I óiał lawety, i chorych obozy
Pryskają z drogi, kędy się ukaże,
Nawet dowódców ustępują wozy.
Więzień, Tajemnica, Plotka
Leci kibitka; żandarm powoznika
Wali kułakiem, powoznik żołnierzy
²tkanica tutaj: kokon otulajÄ…cy larwÄ™.
Å‚wytcze forma stpol., wytka.
òiadów części III UstÄ™p 4
Wali biczyskiem, wszystko z drogi zmyka,
Kto się nie umknął, kibitka nań wbieży.
Góie? Kto w niej jeóie? Nikt nie śmie zapytać.
Żandarm tam jechał, pęói do stolicy,
Zapewne cesarz kazał kogoś schwytać.
Może ten żandarm jeóie z zagranicy?
Mówi jenerał. Kto wie, kogo złowił:
Król
Może król pruski, Ęîancuski lub saski,
Lub inny Niemiec wypadł z cara łaski,
I car go w turmie zamknąć postanowił;
Może ważniejsza pochwycona głowa,
Może samego wiozą Jermołowat .
Kto wie! ten więzień, chociaż w słomie sieói,
Jak óiko patrzy! jaki to wzrok dumyu :
Wielka osoba za nim wozów tłumy;
To pewnie orszak nadwornej gawieói;
A wszyscy, patrz no, jakie oczy śmiałe;
Myśliłem, że to pierwsze carstwa pany,
Że jenerały albo szambelany,
Patrz, oni wszyscy to są chłopcy małev ;
Co to ma znaczyć, góie ta zgraja leci?
Jakiegoś króla podejrzane óieci .
Tak z sobą cicho dowódcy gadali;
Kibitka prosto do stolicy wali.
Przedmieścia stolicy
òieóictwo,oSztuka
Z dala, już z dala widno, że stolica.
Rosja, Miast
Po obu stronach wielkiej, pysznej drogi
Rzędy pałaców. Tu niby kaplica
Z kopułą, z krzyżem; tam jak siana stogi
Posągi stoją pod słomą i śniegiem;
Ówóie, za kolumn korynckich szeregiem,
Gmach z płaskim dachem, pałac letni, włoski,
Obok japońskie, mandaryńskie kioski,
Albo z klasycznych czasów Katarzyny
Świeżo małpione klasyczne ruiny.
Różnych porządkóww , różnych kształtów domy,
Jako zwierzęta z różnych końców ziemi,
Za parkanami stoją żelaznemi,
W osobnych klatkach. Jeden niewidomy,
t Mo e samego wiozą ermołowa W Rosji mięóy ludem jest przekonanie, iż car może każdego innego
króla wziąć w kibitkę. I w istocie nie wiemy, co by odpowieóiano w niektórych państwach feldjegrowi, który
by przyjechał w podobnym celu. To pewna, iż Nowosilcow często powtarzał: Nie bęóie pokoju, póki nie
zaprowaóimy w Europie takiego porządku, iżby nasz feldjeger mógł też same rozkazy w Wilnie, w Paryżu
i w Stambule z tąż samą łatwością wykonywać . Odebranie rządów Gruzji jenerałowi Jermołów, którego imię
u Rosjan było baróo popularne, uważano za rzecz ważniejszą niż zwycięstwo nad jakim królikiem europejskim.
Temu mniemaniu Rosjan óiwić się nie należy. Przypomn3my, iż Jego Królewiczowska Mość książę Wirtem-
berski, oblegając z wojskami sprzymierzonymi Gdańsk, pisał do jenerała Rapp, iż jenerał rosyjski równy jest
co do stopnia królowi i mógłby nosić ten tytuł, jeżeliby taka była wola cesarska. Ob. pamiętniki jenerała
Rapp. [przypis autorski]
u ak iko patrzy jaki to wzrok dumy z tego szczegółu wolno wnosić, że więzniem tym jest Konrad.
v c łopcy małe młoóież skazana w procesie filareckim.
w Ró nyc porządków w różnych stylach.
òiadów części III UstÄ™p 5
Pałac krajowej ich architektury,
Wymysł ich głowy, óiecko ich natury.
BÅ‚oto
Jakże tych gmachów cudowna robota!
Tyle kamieni na kępach śród błota!
Pieniąó, Krew, Zbrodnia
W Rzymie, by dzwignąć teatr dla cezarów,
Musiano niegdyś wylać rzekę złotax ;
Na tym przedmieściu podłe sługi carów,
By swe rozkoszne zamtuzyy dzwignęli,
Ocean naszej krwi i Å‚ez wyleli.
Żeby zwiezć głazy do tych obelisków,
Ileż wymyślić trzeba było spisków;
Ilu niewinnych wygnać albo zabić,
Ile ziem naszych okraść i zagrabić;
Póki krwią Litwy, łzami Ukrainy
I złotem Polski hojnie zakupiono
Wszystko, co mają Paryże, Londyny,
I po modnemu gmachy wystrojono,
Szampanem zmyto podłogi bufetów
I wydeptano krokiem menuetów.
Trup
Teraz tu pusto. Dwór w mieście zimuje,
I dworskie muchy, ciÄ…gnÄ…ce za woniÄ…
Carskiego ścierwa, za nim w miasto gonią.
Teraz w tych gmachach wiatr tylko tańcuje;
Panowie w mieście, car w mieście. Do miasta
Leci kibitka; zimno, śnieżno było;
Z zegarów miejskich zagrzmiała dwunasta,
A słońce już się na zachód chyliłoąp .
Oko
Niebios sklepienie otwarte szeroko,
Bez żadnej chmurki, czcze, ciche i czyste,
Bez żadnej barwy, blado przezroczyste,
Jako zmarzłego podróżnika oko.
Wizja
Przed nami miasto. Nad miastem do góry
Wznoszą się óiwnie, jak podniebne grody,
Słupy i ściany, krużganki i mury,
Jak babilońskie wiszące ogrody:
To dymy z dwiestu tysięcy kominów
Prosto i gęsto kolumnami lecą,
Te jak marmury kararyjskie świecą,
Tamte się żarzą iskrami rubinów;
W górze wierzchołki zginają i łączą,
Kręcą w krużganki i łukami plączą,
I ścian, i dachów malują wióiadła:
Jak owe miasto, co nagle powstanie
Ze śróóiemnego czystych wód zwierciadła
Lub na Lib3skim wybuchnie tumanie,
I wabi oko podróżnych z daleka,
I wiecznie stoi, i wiecznie uciekaÄ…Ä….
x Musiano niegdyś wyla rzekę złota te słowa wyrzekł król Gotów, ujrzawszy po raz pierwszy Kolizeum
w Rzymie. [przypis autorski]
y zamtuz dom rozpusty.
ąp zegarów miejskic zagrzmiała dwunasta sło ce ju się na zac ód c yliło w dniach zimowych w Pe-
tersburgu około goóiny trzeciej już mrok pada. [przypis autorski]
ąąI wiecznie stoi i wiecznie ucieka dymy miast północnych, w czasie mroznym wznoszące się pod niebo
w kształtach fantastycznych, tworzą widowisko podobne do fenomenu zwanego mirage, który zwoói żeglarzy
na morzach i podróżnych na piaskach Arabii. Mirage zdaje się być już miastem, już wsią, już jeziorem albo
òiadów części III UstÄ™p 6
Już zdjęto łańcuch, bramy otwierają;
Trzęsą, badają, pytają wpuszczają.
Petersburg
òieóictwo,
Za dawnych greckich i italskich czasów
Miasto, RosjaSztuka
Lud się budował pod przybytkiem Boga,
Nad zródÅ‚em nimÍî, poÅ›ród Å›wiÄ™tych lasów,
Albo na górach chronił się od wroga.
Tak zbudowano Ateny, Rzym, SpartÄ™.
W wieku gotyckimÄ…² pod wieżą baronaÄ…Å‚,
Góie była cała okolic obrona,
Stawały chaty do wałów przyparte;
Albo pilnując spławnej rzeki cieków
Rosły powoli z postępami wieków.
Wszystkie te miasta jakieś bóstwo wzniosło,
Jakiś obrońca lub jakieś rzemiosło.
Ruskiej stolicy jakież są początki?
Skąd się zachciało sławiańskim tysiącom
Lezć w te ostatnie swoich óierżaw kątki
Wydarte świeżo morzu i Czuchońcomąt ?
Właóa
Tu grunt nie daje owoców ni chleba,
Wiatry przynoszą tylko śnieg i słoty;
Tu zbyt gorÄ…ce lub zbyt zimne nieba,
Srogie i zmienne jak humor despoty!
BÅ‚oto
Nie chcieli luóie; błotne okolice
Car upodobał, i stawić rozkazał,
Nie miasto luóiom, lecz sobie stolicę:
Car tu wszechmocność woli swej pokazał.
Zbrodnia, Krew
W głąb ciekłych piasków i błotnych zatorów
Rozkazał wpęóić sto tysięcy palów
I wdeptać ciała stu tysięcy chłopów.
Potem, na palach i ciałach Moskałów
Grunt założywszy, inne pokolenia
Zaprzągł do taczek, do wozów, okrętów,
Sprowaóać drzewa i sztuki kamienia
Z dalekich lądów i z morskich odmętówąu .
Sztuka
Przypomniał Paryż wnet paryskie place
Kazał budować. Wióiał Amsterdamy
Wnet wodę wpuścił i porobił tamy.
Słyszał, że w Rzymie są wielkie pałace
Pałace stają. Wenecka stolica,
Co wpół na ziemi, a do pasa w woóie
oazą; przedmioty wszystkie widać baróo wyraznie, ale zbliżyć się do nich niepodobna; zawsze w równej od
podróżnego znajdują się odległości i na koniec nikną. [przypis autorski]
Ä…²wiek gotycki Å›redniowiecze.
ąłbaron tu w znaczeniu: średniowieczny pan feudalny.
ąt Wydarte świe o morzu i zuc o com Finowie, po rosyjsku zwani Czuchońcami albo Czuchnami, miesz-
kali na brzegach błotnistych Newy, góie potem założono Petersburg. [przypis autorski]
ąu dalekic lądów i z morskic odmętów u wielu historyków znalezć można opisanie założenia i budowania
Petersburga. Wiadomo, iż mieszkańców do tej stolicy gwałtem spęóano i że ich więcej niż sto tysięcy w czasie
budowania wymarło. Granit i marmur zwożono morzem ze stron dalekich. [przypis autorski]
òiadów części III UstÄ™p 7
Pływa jak piękna syrena óiewica,
Uderza cara i zaraz w swym groóie
Porznął błotniste kanałami pole,
Zawiesił mosty i puścił gondole.
Ma Wenecyją, Paryż, Londyn drugi,
Bóg, Szatan
Prócz ich piękności, poloru, żeglugi.
U architektów sławne jest przysłowie:
Że luói ręką był Rzym budowany,
A WenecyjÄ… stawili bogowie;
Ale kto wióiał Petersburg, ten powie:
Że budowały go chyba Szatany.
Wieża Babel
Ulice wszystkie ku rzece pobiegły:
Szerokie, długie, jak wąwozy w górach
Domy ogromne: tu głazy, tam cegły,
Marmur na glinie, glina na marmurach;
A wszystkie równe i dachy, i ściany,
Jak korpus wojska na nowo ubrany.
Urzędnik, Właóa
Na domach pełno tablic i napisów:
Śród pism tak różnych, języków tak wielu,
Wzrok, ucho błąói, jak w wieży Babelu.
Napis: Tu mieszka Achmet, Chan Kirgisów,
Rząóący polskich spraw departamentem
Senator. Napis: Tu monsieur Żoko
Lekcyje daje paryskim akcentem,
Jest kuchtą dworskim, wódczanym poborcą,
Basem w orkiestrze, przy tym szkół dozorcą.
Napis: Tu mieszka WÅ‚och Piacere Gioco.
RobiÅ‚ dla Ęîejlin Carskich salcesony,
Teraz panieński pensyjon otwiera.
Religia
Napis: Mieszkanie pastora Dienera,
Wielu orderów Carskich kawalera.
òiÅ› na kazanie wykÅ‚ada z ambony,
Że Car jest Papież z Boskiego ramienia,
Pan samowładny wiary i sumnienia.
I wzywa przy tym braci kalwinistów,
Socyn3anów i anabaptystów,
Aby jak każe Imperator ruski
I jego wierny Al3ant, Król pruski,
PrzyjÄ…wszy nowÄ… wiarÄ™ i sumnienie,
Wszyscy się zeszli w jedno zgromaóenieąv .
Napis: Tu stroje damskie dalej: Nuty ;
Tam robiÄ…: òieciom zabawki tam: Knuty .
Zima
W ulicach kocze, karety, landary
Mimo ogromu i bystrego lotu
Na łyżwach błysną, znikną bez łoskotu,
Jak w panorama czaroóiejskie mary.
Na kozłach koczów angielskich brodaty
Sieói woznica; szron mu okrył szaty,
BrodÄ… i wÄ…sy, i brwi; biczem wali;
ąv Wszyscy się zeszli w jedno zgroma enie wyznania, które się odłączyły od Kościoła katolickiego, są pro-
tegowane szczególniej w Rosji; naprzód stąd, iż zwolennicy tych wyznań z łatwością przechoóą na wiarę grec-
ką za przykładem niemieckich księżniczek i książąt; potem, że pastorowie są najlepszą podporą despotyzmu,
wmawiając ludowi ślepe posłuszeństwo dla właóy świeckiej, nawet w rzeczach sumnienia, w których katolicy
odwołują się do decyzji Kościoła. Wiadomo, iż wyznania auszburskie i genewskie na rozkaz króla pruskiego
połączyły się w jeden Kościół. [przypis autorski]
òiadów części III UstÄ™p 8
Przodem na koniach lecą chłopcy mali
W kożuchach, istne óieci Boreasza;
ÅšwiszczÄ… piskliwie i gmin siÄ™ rozprasza,
Pierzcha przed koczem saneczek gromada,
Jak przed okrętem białych kaczek stada.
Tu luóie biegą, każdego mróz goni,
Żaden nie stanie, nie patrzy, nie gada;
Każdego oczy zmrużone, twarz blada;
Każdy trze ręce i zębami ówoni,
I z ust każdego wyzioniona para
Wychoói słupem, prosta, długa, szara.
Wióąc te dymem buchające gminy,
Myślisz, że choóą po mieście kominyąw .
Dwór, Dworzanin
Po bokach gminnej cisnÄ…cej siÄ™ trzody
Ciągną poważnie dwa ogromne rzędy,
Jak procesyje w kościelne obrzędy
Lub jak nabrzeżne bystrej rzeki lody.
I góież ta zgraja wlecze się powoli,
Na mróz nieczuła jak trzoda soboli?
Przechaóka modna jest o tej goóinie;
Zimno i wietrzno, ale któż dba o to!
Wszak Cesarz tędy zwykł choóić piechoto,
I cesarzowa, i dworu mistrzynie.
Idą marszałki, damy, urzędniki,
W równych abcugachąx : pierwszy, drugi, czwarty,
Jako rzucane z rÄ…k szulera karty,
Króle, wyżniki, damy i niżnikiąy ,
Starki i młodki, czarne i czerwone,
PadajÄ… na tÄ™ i na owÄ… stronÄ™,
Po obu stronach wspaniałej ulicy,
Po mostkach lsnącym wysłanych granitem.
Urzędnik, Próżność
A naprzód idą dworscy urzędnicy:
Ten w futrze ciepłem, lecz na wpół odkrytem,
Aby wióiano jego krzyżów cztery;
Zmarznie, lecz wszystkim pokaże ordery,
Wyniosłym okiem równych sobie szuka
I, gruby, pełznie wolnym chodem żuka,
Fircyk
Dalej gwardyjskie modniejsze młokosy,
Proste i cienkie jak ruchome piki,
W pół ciała tęgo związane jak osy.
Urzędnik
Dalej z pochyłym karkiem czynowniki,
Spode łba patrzą, komu się pokłonić,
Kogo nadeptać, a od kogo stronić;
A każdy giętki, we dwoje skurczony,
Tuląc się pełzną jako skorp3ony.
Pośrodku damy jako pstre motyle,
Tak różne płaszcze, kapeluszów tyle;
Każda w paryskim świeci się stroiku
I nóżką miga w futrzanym trzewiku,
Białe jak śniegi, rumiane jak raki.
Wtem dwór odjeżdża; stanęły orszaki.
Podbiegły wozy, ciągnące jak statki
Obok pływaczów w głębokiej kąpieli.
ąw Myślisz e c o ą po mieście kominy. Para z ust wychoóąca w czasie tęgich mrozów daje się wióieć
w kształcie słupa, długiego częstokroć na kilka łokci. [przypis autorski]
ąx W abcugac (z niem.) w odstępach.
Ä…y wy niki ni niki dawne nazwy figur w kartach.
òiadów części III UstÄ™p 9
Już pierwsi w wozy wsiedli i zniknęli;
Za nimi pierzchły piechotne ostatki.
Niejeden kaszlem suchotniczym stęknie,
A przecież mówi: Jak tam choóić pięknie!
Cara wióiałem, i przed Jenerałem
Nisko kłaniałem, i z paziem gadałem!
Rozpacz
Szło kilku luói mięóy tym natłokiem,
Różni od innych twarzą i oóieniem,
Na przechoóących ledwo rzucą okiem,
Ale na miasto patrzÄ… z zadumieniem.
Po fundamentach, po ścianach, po szczytach,
Po tych żelazach i po tych granitach
Czepiają oczy, jakby próbowali,
Czy mocno każda cegła osaóona;
I opuścili z rozpaczą ramiona,
Jak gdyby myśląc: człowiek ich nie zwali!
Pielgrzym, Samotnik,
Dumali poszli został z jedenastu
Nienawiść
Pielgrzym²p sam jeden, zaÅ›miaÅ‚ siÄ™ zÅ‚oÅ›liwie,
Wzniósł rękę, ścisnął i uderzył mściwie
W głaz, jakby groził temu głazów miastu.
Potem na piersiach założył ramiona
Oko
I stał dumając, i w cesarskim dworze
Utkwił zrenice dwie jako dwa noże;
I był podobny wtenczas do Samsona,
Gdy zdradą wzięty i skuty więzami
Pod Filistynów dumał kolumnami.
Na czoło jego nieruchome, dumne
Nagły cień opadł, jak całun na trumnę,
Twarz blada strasznie zaczęła się mroczyć;
Rzekłbyś, że wieczór, co już z niebios spadał,
Naprzód na jego oblicze osiadał
I stamtąd dalej miał swój cień roztoczyć.
Społecznik, Miłosieróie
Po prawej stronie już pustej ulicy
Stał drugi człowiek nie był to podróżny,
Zdał się być dawnym mieszkańcem stolicy;
Bo rozdawając mięóy lud jałmużny,
Każdego z biednych po imieniu witał,
Tamtych o żony, tych o óieci pytał.
Odprawił wszystkich wsparł się na granicie
Brzeżnych kanałów i woóił oczyma
Po ścianach gmachów i po dworca szczycie,
Lecz nie miał oczu owego pielgrzyma;
I wzrok wnet spuszczał, kiedy szedł z daleka
Biedny, żebrzący żołnierz lub kaleka.
Wzniósł w niebo ręce, stał i dumał długo
Cierpienie, Miłosieróie,
W twarzy miał wyraz niebieskiej rozpaczy.
Azy, Anioł
Patrzył jak anioł, gdy z niebios posługą
Mięóy czyscowe dusze zstąpić raczy:
I wiói całe w męczarniach narody,
Czuje, co cierpią, mają cierpieć wieki
I przewiduje, jak jest kres daleki
Tylu pokoleń zbawienia swobody.
Oparł się płacząc na kanałów brzegu,
²p Pielgrzym Konrad o znamionach Mickiewicza.
òiadów części III UstÄ™p 10
Azy gorzkie biegły i zginęły w śniegu;
Lecz Bóg je wszystkie zbierze i policzy,
Za każdą odda ocean słodyczy.
Pózno już było, oni dwaj zostali,
Oba samotni, i chociaż odlegli,
Na koniec jeden drugiego postrzegli,
I długo siebie nawzajem zważali.
Miłosieróie, Polak
Pierwszy postąpił człowiek z prawej strony:
Bracie, rzekł, wióę, żeś tu zostawiony
Sam jeden, smutny, cuóoziemiec może;
Co ci potrzeba, rozkaż w ImiÄ™ Boże²Ä…;
Chrześc3aninem jestem i Polakiem,
Witam cię Krzyża i Pogoni znakiem .
Pielgrzym, zbyt swymi myślami zajęty,
Otrząsnął głową i uciekł z wybrzeża;
Przeczucie
Ale nazajutrz, gdy myśli swych męty
Z wolna rozjaśnia i pamięć odświeża,
Nieraz żałuje owego natręta;
Jeśli go spotka, pozna go, zatrzyma;
Choć rysów jego twarzy nie pamięta,
Lecz w głosie jego i w słowach coś było
Znanego uszom i duszy pielgrzyma
Może się o nim pielgrzymowi śniło.
Pomnik Piotra Wielkiego
Przyjazń, Polak, Rosjanin,
Z wieczora na dżdżu stali dwaj młoóieńce
Poeta
Pod jednym płaszczem, wziąwszy się za ręce:
Jeden, ów pielgrzym, przybylec z zachodu,
Nieznana carskiej ofiara przemocy;
Drugi byÅ‚ wieszczem ruskiego narodu²²,
Sławny pieśniami na całej północy.
Znali się z sobą niedługo, lecz wiele
I od dni kilku już są przyjaciele.
Góra
Ich dusze wyższe nad ziemskie przeszkody,
Jako dwie Alpów spokrewnione skały,
Choć je na wieki rozerwał nurt wody:
Ledwo szum słyszą swej nieprzyjaciółki,
Chyląc ku sobie podniebne wierzchołki.
Pielgrzym coś dumał nad Piotra kolosem,
A wieszcz rosyjski tak rzekł cichym głosem:
òieóictwo, Rosja,
Pierwszemu z carów, co te zrobił cuda,
Właóa, Historia, Państwo,
Druga carowa pamiÄ™tnik stawiaÅ‚a²Å‚²t .
Przemoc, Upadek,
Już car odlany w kształcie wielkoluda
Nieśmiertelność
²Ä…w ImiÄ™ o e jest to zatem czÅ‚owiek zapowieóiany Konradowi przez ks. Piotra, zob. wyżej VIII 632.
²²byÅ‚ wieszczem ruskiego narodu wedÅ‚ug przyjÄ™tego przeważnie mniemania mowa o znakomitym poecie
rosyjskim Aleksandrze Puszkinie (1799 1837), z którym Mickiewicz w Rosji zawarł bliższą przyjazń.
²Å‚Druga carowa pamiÄ™tnik stawiaÅ‚a na pomniku Piotra jest napis: Petro primo at arina secunda. [przypis
autorski]
²t Petro primo at arina secunda Piotrowi pierwszemu Katarzyna Druga .
òiadów części III UstÄ™p 11
Siadł na brązowym grzbiecie bucefała
miejsca czekał, góie by wjechał konno.
Lecz Piotr na własnej ziemi stać nie może.
W ojczyznie jemu nie dosyć przestronno,
Po grunt dla niego posłano za morze.
Posłano wyrwać z finlanókich nadbrzeży
Wzgórek granitu; ten na Pani²u sÅ‚owo
Płynie po morzu i po ląóie bieży,
I w mieÅ›cie pada na wznak przed carowÄ…²v ²w .
Już wzgórek gotów; leci car mieóiany,
Car knutowładny w toóe Rzymianina,
Wskakuje rumak na granitu ściany,
Staje na brzegu i w górę się wspina.
Cnota, Państwo, Przywódca
Nie w tej postawie świeci w starym Rzymie
Kochanek ludów, ów Marek Aureli,
Który tam naprzód rozsławił swe imię,
Że wygnał szpiegów i donosicieli:
A kiedy zóierców domowych poskromił,
Gdy nad brzegami Renu i Patolu
Hordy najezdców barbarzyńskich zgromił,
Do spokojnego wraca Kapitolu.
Piękne, szlachetne, łagodne ma czoło,
Na czole błyszczy myśl o szczęściu państwa;
Rękę poważnie wzniósł, jak gdyby wkoło
Miał błogosławić tłum swego poddaństwa,
A drugą rękę opuścił na woóe,
Rumaka swego zapędy ukraca.
òiecko, Król, Ojciec
Zgadniesz, że mnogi lud tam stał na droóe
I krzyczał: Cesarz, ojciec nasz powraca!
Cesarz chciał z wolna jechać mięóy tłokiem,
Wszystkich ojcowskim udarować okiem.
Koń
Koń wzdyma grzywę, żarem z oczu świeci,
Lecz zna, że wiezie najmilszego z gości,
Że wiezie ojca mil3onom óieci,
I sam hamuje ogień swej żywości;
òieci przyjść blisko, ojca wióieć mogÄ….
Koń równym krokiem, równą stąpa drogą:
Zgadniesz, że dojóie do nieÅ›miertelnoÅ›ci!²x
Wolność
Car Piotr wypuścił rumakowi woóe,
Widać, że leciał tratując po droóe,
Od razu wskoczył aż na sam brzeg skały.
Już koń szalony wzniósł w górę kopyta,
Car go nie trzyma, koń węóidłem zgrzyta,
Zgadniesz, że spadnie i pryśnie w kawały.
Od wieku stoi, skacze, lecz nie spada,
Jako lecąca z granitów kaskada,
Gdy ścięta mrozem nad przepaścią zwiśnie:
Lecz skoro słońce swobody zabłyśnie
²u Pani carowej Katarzyny II.
²v I w mieÅ›cie pada na wznak przed carowÄ… ten wiersz jest tÅ‚umaczony z rosyjskiego poety, którego nazwiska
nie pomnÄ™. [przypis autorski]
²w Raczej przerobiony z poety Rubana (1742 1795), z jego wiersza sÅ‚awiÄ…cego pomnik Piotra Wielkiego.
²x gadniesz e doj ie do nieÅ›miertelnoÅ›ci pomnik konny kolosalny Piotra roboty Falkoneta i posÄ…g Marka
Aureliusza stojÄ…cy teraz w Rzymie w Kapitolium sÄ… tu wiernie opisane.
òiadów części III UstÄ™p 12
I wiatr zachodni ogrzeje te państwa,
I cóż się stanie z kaskadą tyraństwa?
PrzeglÄ…d wojska
Rosja
Jest plac ogromny²y : jedni zowiÄ… szczwalniÄ…,
Tam car psy wtrawiałp , nim puści na zwierza;
Druóy plac zowią grzeczniej gotowalnią,
Tam car swe stroje próbuje, przymierza,
Nim w rury, w piki, w óiała ustrojony,
Wyjóie odbierać monarchów pokłony.
Kokietka idąc na bal do pałacu
Nie tyle trawi przed zwierciadłem czasów,
Nie robi tyle umizgów, grymasów,
Ile car co óień na tym swoim placu.
Inni w tym placu wióą sarańczarnię,
Mówią, że car tam hoduje nasiona
Chmury sarańczy, która wypasiona
Wyleci kiedyÅ› i ziemiÄ™ ogarnie.
Są, co plac zowią toczydłem chirurga,
Bo tu car naprzód lancety szlifuje,
Nim, wyciągnąwszy rękę z Petersburga,
Tnie tak, że cała Europa poczuje;
Lecz nim wyśleói, jak głęboka rana,
Nim plastr obmyśli od nagłej krwi straty,
Już car puls przetnie szacha i sułtana
I krew wypuści spod serca Sarmaty.
Plac różnych imion, lecz w języku rządów
Zowie się placem wojskowych przeglądów.
òiesiÄ…ta ranek już przeglÄ…dów pora,
Rosjanin
Już plac okrąża ludu zgraja cicha,
Jako brzeg czarny białego jeziora;
Każdy się tłoczy, na środek popycha.
Po placu, jako rybitwy nad wodÄ…,
Zw3a siÄ™ kilku doÅ„cówÅ‚Ä… i dragonówÅ‚²;
Ciekawsze głowy tylcemłł piki bodą,
Na bliższe karki sypią grad bizunówłt .
Kto wylazł naprzód jak żaba z bagniska,
Ze łbem się cofa i kark w tłumy wciska.
Słychać grzmot z dala, głuchy, jednostajny,
Jak kucie młotów lub młócenie cepów;
To bęben, pułków przewodnik zwyczajny,
Za nim szeregi ciągną się wzdłuż stepów,
Mnogie i różne, lecz w jednym ubiorze,
Zielone, w śniegu czernią się z daleka;
I płynie każda kolumna jak rzeka,
I wszystkie w placu tonÄ… jak w jeziorze.
²y plac ogromny plac Marsowy, góie siÄ™ odbywaÅ‚y popisy wojsk.
łp wtrawia wprawia, ćwiczy; termin z języka myśliwskiego.
łądo ców kozaków dońskich.
Å‚²dragon żoÅ‚nierz lekkiej jazdy.
łłtylcem trzonkiem (nie ostrzem, umieszczonym na przeciwnym końcu piki).
łt bizunów batów.
òiadów części III UstÄ™p 13
Żołnierz, Rosjanin
Tu mi daj, muzo, usta stu Homerów,
W każde wsadz ze sto paryskich języków,
I daj mi pióra wszystkich buchhalterów,
Bym mógł wymienić owych pułkowników,
I oficerów, i podoficerów,
I szeregowych zliczyć bohaterów.
Lecz bohatery tak podobne sobie,
Tak jednostajne! stoi chłop przy chłopie,
Jako rząd koni żujących przy żłobie,
Jak kłosy w jednym uwiązane snopie,
Jako zielone na polu konopie,
Jak wiersze książki, jak skiby zagonów,
Jak petersburskich rozmowy salonów.
Tyle dostrzegłem, że jedni z Moskalów,
Wyżsi od drugich na pięć lub sześć calów,
Mieli na czapkach mosiężne litery
Jakby Å‚ysinki to grenadyjery;
I było takich trzy zgraje wąsalów.
Za nimi niżsi stali w mnogich rzędach,
Jak pod liściami ogórki na grzędach.
BÅ‚oto
Żeby rozróżnić pułki w tej piechocie,
Trzeba mieć bystry wzrok naturalisty,
Który przegląda wykopane w błocie
I gatunkuje, i nazywa glisty.
Zagrzmiały trąby to konne orszaki
I rozmaitsze, ułanów, huzarów,
Dragonów: czapki, kirysy, kołpaki
Myślałbyś, że tu kapelusznik jaki
Rozłożył składy swych różnych towarów;
W końcu pułk wjechał: chłopy gdyby hlakiłu ,
Okute mieóią jak rzęd samowarów,
A spodem pyski końskie jako haki.
Pułki w tak różnych ubiorach i broniach
Rosja, Koń
Najlepiej bęóie rozróżnić po koniach;
Bo tak i nowa taktyka doraóa,
I z obyczajem ruskim to się zgaóa.
Napisał wielki jenerał Żomini,
Że koń, nie człowiek, dobrą jazdę czyni,
Dawno już o tym wieóieli Rusini:
Bo za dobrego konia gwardyjaka
Zakupisz u nich dobrych trzech żołnierzyłv ;
Oficerskiego cena jest czworaka,
I za takiego konia dać należy
Lutnistę, skoczka albo też pisarza,
A w czasach drogich nawet i kucharza.
Kobieta, Mizoginia
Skarbowe chude, poderwane klacze,
Nawet te, które wożą lazarety,
Jeśli je stawią faraona gracze,
LiczÄ… siÄ™ zawsze: klacz za dwie kobiety.
łu lak (prowinc. z białorus.) óbanek gliniany, pękaty, z wąską i krótką szyją.
łv akupisz u nic dobryc trzec ołnierzy konie jazdy rosyjskiej piękne są i drogo kosztują. Koń żołnierski
gwardyjski pÅ‚aci siÄ™ czÄ™sto kilka tysiÄ™cy Ęîanków. CzÅ‚owieka rosÅ‚ego, miary przepisanej, można kupić za tysiÄ…c
Ęîanków. KobietÄ™ w czasie gÅ‚odu na BiaÅ‚orusi przedawano w Petersburgu za dwieÅ›cie Ęîanków. Ze wstydem
wyznać należy, iż panowie niektórzy polscy z Białorusi tego towaru dostarczali. [przypis autorski]
òiadów części III UstÄ™p 14
Wróćmy do pułków. Pierwszy wjechał kary,
Drugi też kary, lecz anglizowany,
Dwa było gniade, a piąty bułany,
Siódmy znów gniady, ósmy jak mysz szary,
òiewiÄ…ty rosÅ‚y, óiesiÄ…ty mierzyna,
A potem znowu kary bez ogona,
U dwunastego na czole Å‚ysina,
A zaś ostatni wyglądał jak wrona.
Harmat wjechało czteróieści i osim,
Jaszczykówłw więcej nizli drugie tyle;
Wszystkiego dwieście, jak po wierzchu wnosim:
Urzędnik, Rosjanin,
Bo żeby dobrze zliczyć w jedną chwilę
Kraóież, Złoóiej
Śród mnóstwa koni i luói motłochu,
Trzeba mieć oko twe, Napoleonie,
Lub twoje, ruski intendencie prochu;
Ty, nie zważając na luói i konie,
Jaszczyków patrzysz, wnet liczbę ich zgadłeś,
Wiesz, ile w każdym ładunków ukradłeś.
Już plac okryły zielone mundury,
Jak trawy, w które ubiera się łąka,
Góieniegóie tylko wznosi się do góry
Jaszczyk podobny do błotnego bąka
Lub polnej pluskwy z zielonawym grzbietem,
A przy nim óiało ze swoim lawetem
Usiadło na kształt czarnego pająka.
Każdy ten pająk ma nóg przednich cztery
I cztery tylnych: zowiÄ… siÄ™ te nogi
Kanon3ery i bombardyjery.
Jeżeli sieói spokojnie śród drogi,
Noga się każda góieś daleko rucha;
Myślisz, że całkiem odóielne od brzucha,
I brzuch jak balon w powietrzu ulata.
Lecz skoro cicha, drzemiÄ…ca harmata
Nagle się zbuói, rozkazem wzywana,
Jak tarantula, gdy jej kto w nos dmuchniełx ,
Wnet ściągnie nogi, podchyla kolana
I nim siÄ™ nadmie, nim jady wybuchnie,
Zrazu przednimi kanonierami
Około pyska długo, szybko w3e,
Jak mucha, co siÄ™ w arszeniku splami,
Siadłszy swój czarny pyszczek długo myje,
Potem dwie przednie nogi w tył wywróci,
Tylnymi kręci, potem kiwa zadem;
Nareszcie wszystkie nogi w bok rozrzuci,
Chwilę spoczywa, w końcu buchnie jadem.
Urzędnik, Żołnierz,
Pułki stanęły; patrzą car, car jeóie,
Rosjanin, Światło
Tuż kilku starych, konnych admirałów,
Tłum adiutantów i ćma jenerałów
Z tyłu i z przodu, a car sam na przeóie.
Orszak óiwacznie pstry i cętkowany,
Å‚w jaszczyk skrzynia na naboje.
łx ak tarantula gdy jej kto w nos dmuc nie tarantule, roóaj wielkich, jadowitych pająków, gnieżdżących
się na stepach południowej Rosji i Polski. [przypis autorski]
òiadów części III UstÄ™p 15
Jak arlekiny: pełno na nich wstążekły ,
Kluczyków, cyfer, portrecików, sprzążek,
Ten sino, tamten żółto przepasany,
Na każdym gwiazdek, kółek i krzyżyków
Z przodu i z tyłu więcej niż guzików.
Świecą się wszyscy, lecz nie światłem własnym,
Promienie na nich idą z oczu pańskich;
Każdy jenerał jest robaczkiem jasnym,
Co błyszczy pięknie w nocach świętojańskich;
Lecz skoro przejóie wiosna carskiej łaski,
Nęóne robaczki tracą swoje blaski:
Żyją, do cuóych krajów nie ucieką,
Ale nikt nie wie, góie się w błocie wleką.
Jenerał w ogień śmiałym ióie krokiem;
Kula go trafi, car się doń uśmiechnie;
Lecz gdy car strzeli niełaskawym okiem,
Jenerał bladnie, słabnie, często zdechnie.
Dworzanin, Urzędnik,
Śród dworzan pręóej znalazłbyś stoików,
Rosjanin, Fircyk, Fałsz
Wspaniałe dusze choć gniew cara czują,
Ani się zarżną, ani zachorująt p ;
Wyjadą na wieś do swych pałacyków
I piszÄ… stamtÄ…d: ten do szambelana,
Ów do metresy, ów do damy dworu,
Liberalniejsi piszÄ… do furmana,
I znowu z wolna wrócą do faworu.
Tak z domu oknem zrucony pies zdycha,
Kot miauknie tylko, lecz stanie na nogi
I znowu szuka do powrotu drogi,
I jakąś óiurą znowu wnióie z cicha:
Nim stoik w służbę wróci tryumfalnie,
Na wsi rozprawia cicho liberalnie.
Przemoc, Wojna, Rosja,
Car był w mundurze zielonym, z kołnierzem
Zabawa, Żołnierz,
ZÅ‚otym. Car nigdy nie zruca mundura;
Przywódca
Mundur wojskowy jest to carska skóra,
Car rośnie, żyje i gn3e żołnierzem.
Ledwie z kolebki óiecko wyjóie carskie,
Zaraz do tronu zroóony paniczyk
Ma za strój kurtki kozackie, huzarskie,
A za zabawkÄ™ szabelkÄ™ i biczyk.
SylabizujÄ…c, szabelkÄ… wyw3a
I nią wskazuje na książce litery;
Kiedy go tańczyć uczą guwerneryt ą,
Biczykiem takty muzyki wyb3a.
Dorósłszy, całą jest jego zabawą
Zbierać żołnierzy do swojej komnaty,
Å‚y ak arlekiny peÅ‚no na nic wstÄ… ek orderów rosyjskich, liczÄ…c w to różne ich klasy tuóież cyĘîy cesarskie
i tak nazwane sprzążki z liczbą lat służby, jest około sześćóiesięciu. Zdarza się, że na jednym mundurze świeci
dwaóieścia znaków honorowych. [przypis autorski]
t p ni się zar ną ani zac orują przed niewielu laty jeden z dworskich urzędników zarżnął się dlatego,
iż na jakimś obchoóie dworskim naznaczono mu niższe miejsce, niż podług hierarchii należało. Był to Watel
czynownictwa. [przypis autorski]
t ą iedy go ta czy uczą guwernery portret carewicza, następcy tronu, można wióieć w galerii obrazów
petersburskiej Ermitażu. Malarz Anglik Dow wystawił go w postaci óiecka w mundurze husarskim z biczem
w ręku. [przypis autorski]
òiadów części III UstÄ™p 16
Komenderować na lewo, na prawo,
I wprawiać pułki w musztrę i pod baty.
Tak się car każdy do tronu sposobił,
StÄ…d ich Europa boi siÄ™ i chwali;
SÅ‚usznie z Krasickim starzy powiadali:
Mądry przegadał, ale głupi pobił .
Rosja, Pozory, Przebranie
Piotra Wielkiego niechaj pamięć żyje,
Pierwszy on odkrył tę Caropedyję.
Piotr wskazał carom do wielkości drogę;
Wióiał on mądre Europy narody
I rzekł: Rosyję zeuropejczyć mogę,
ObetnÄ™ suknie i ogolÄ™ brody .
Rzekł i wnet poły bojarów, kniazików
ÅšciÄ™to jak szpaler Ęîancuskiego sadu;
RzekÅ‚ i wnet brody kupców i mużykówt ²
Sypią się chmurą jak liście od gradu.
Piotr zaprowaóił bębny i bagnety,
Postawił turmy, urząóił kadety,
Kazał na dworze tańczyć menuety,
I do towarzystw gwałtem wwiódł kobiety;
I na granicach poosaóał straże,
I łańcuchami pozamykał porty,
Utworzył senat, szpiegi, dygnitarze,
Odkupyt ł wódek, czyny i paszporty;
Ogolił, umył i ustroił chłopa,
Dał mu broń w ręce, kieszeń narublował,
I zaóiwiona krzyknęła Europa:
Car Piotr Rosyją ucywilizował .
Zostało tylko dla następnych carów
Przylewać kłamstwa w brudne gabinety,
Przysyłać w pomoc despotom bagnety,
Wyprawić kilka rzezi i pożarów;
Zagrabiać cuóe dokoła óierżawy,
Skradać poddanych, płacić cuóoziemców,
By zyskać oklask Francuzów i Niemców,
Ujść za rząd silny, mądry i łaskawy.
Niemcy, Francuzi, zaczekajcie nieco!
Bo gdy wam w uszy zabrzmi huk ukazów,
Gdy knutów grady na karki wam zlecą,
Gdy was pożary waszych miast oświecą,
A wam natenczas zabraknie wyrazów;
Gdy car rozkaże ubóstwiać i sławić
Sybir, kibitki, ukazy i knuty
Chyba bęóiecie cara pieśnią bawić
Waryjowaną na óisiejsze nuty.
Car jak kręgielna kula mięóy szyki
Wleciał i spytał o zdrowie gawieói.
Zdrowia ci życzym , szepcą wojowniki,
Ich szepty były jak mruk stu niedzwieói.
Dał rozkaz, rozkaz wymknął się przez zęby
I wpadł jak piłka w usta komendanta,
I potem gnany od gęby do gęby
t ²mu yk (ros.) chÅ‚op.
t łodkupy arenda, wyszynk wódki monopolowej.
òiadów części III UstÄ™p 17
Na ostatniego upada szerżanta.
Jęknęły bronie, szczęknęły pałasze
I wszystko było zmieszane w odmęcie:
Na lin3owym kto wióiał okręcie
Ogromny kocioł, w którym robią kaszę,
Kiedy weń woda z pompy jako z rzeczki
Bucha, a w wodę sypie majtków rzesza
Za jednym razem krup ze cztery beczki,
Potem óiesiątkiem wioseł w kotle miesza;
Pieniąó
Kto zna ĘîancuskÄ… izbÄ™ deputatów,
Większą i stokroć burzliwszą od kotła,
Kiedy w nię projekt komisyja wmiotła
I już nadchoói, goóina debatów:
Cała Europa, czując z dawna głody,
Myśli, że dla niej tam warzą swobody;
Już liberalizm z ust jako z pomp bucha;
Religia, Wolność
Ktoś tam o wierze wspomniał na początku,
Izba się burzy, szumi i nie słucha;
Ktoś wspomniał wolność, lecz nie zrobił wrzątku,
Ktoś wreszcie wspomniał o królów zamiarach
O biednych ludach, o despotach, carach,
Izba znuóona krzyczy: Do porządku!
Aż tu minister skarbu, jakby z drągiem,
Wbiega z ogromnym budżetu wyciągiem,
Zaczyna mieszać mową o procentach,
O cłach, opłatach, stemplach, remanentach;
Izba wre, huczy i kipi, i pryska,
I szumowiny aż pod niebo ciska;
Ludy siÄ™ cieszÄ…, gabinety straszÄ…,
Aż się dowieóą wszyscy na ostatku,
Że była mowa tylko& o podatku.
Kto tedy wióiał owy kocioł z kaszą
Lub owÄ… izbÄ™ ten Å‚atwo zrozumie,
Jaki gwar powstał w tylu pułków tłumie,
Gdy rozkaz carski wleciał w środek kupy.
Wtem trzystu bębnów ozwały się huki,
I jak lód Newy, gdy pryśnie na sztuki,
Piechota w długie porznęła się słupy.
Kolumny jedne za drugimi dążą,
Przed każdą bęben i komendant woła.
Słońce
Car stał jak słońce, a pułki dokoła
Jako planety toczą się i krążą.
Wtem car wypuścił stado adiutantów,
Jak wróble z klatki albo psy ze smyczy;
Każdy z nich leci, jak szalony krzyczy,
Wrzask jenerałów, majorów, szerżantów
Huk tarabanówt t , piski muzykantów
Nagle piechota, jak lina kotwicy
Z kłębów rozwita, wyciąga się sznurem;
Ściany idącej pułkami konnicy
Aączą się, wiążą, jednym stają murem.
Jakie zaś dalej były tam obroty,
Jak jazda rącza i niezwyciężona
Leciała obsest u na kartki piechoty,
t t taraban wielki bęben.
t u obses (z Å‚ac.) obcesowo, nie baczÄ…c na nic.
òiadów części III UstÄ™p 18
Pies
Jak kundlów psiarnia trąbą poduszczona
Na związanego niedzwieóia uderza,
Wióąc, że w klubyt v ujęto pysk zwierza;
Nuda
Jak się piechota kupi, ściska, kurczy,
Nadstawia bronie jako igły jeża,
Który poczuje, że pies nad nim burczy;
Jak wreszcie jazda w ostatnim poskoku
Targniona smyczą powściągnęła kroku;
I jak harmaty w przód i w tył ciągano,
Jak po Ęîancusku, po rusku Å‚ajano,
Jak w areszt brano, po karkach trzepano,
Jak tam marzniono i z koni spadano,
I jak carowi w końcu winszowano
Czuję tę wielkość, bogactwo przedmiotu!
Gdybym mógł opiąć, wsławiłbym me imię;
Lecz muza moja, jak bombat w w pół lotu,
Spada i gaśnie w prozaicznym rymie,
I śród głównego manewrów obrotu,
Jak Homer w walce bogów, ja ah, drzymię.
Już przerobiono wojskiem wszystkie ruchy,
O których tylko car czytał lub słyszał;
Śród zgrai wióów już się gwar uciszał,
Już i sukmany, del3e, kożuchy,
Co się czerniły gęsto wkoło placu,
Rozpełzały się każda w swoje stronę,
I wszystko było zmarzłe i znuóone
Już zastawiano śniadanie w pałacu.
Pochlebstwo, Urzędnik
Ambasadory zagranicznych rządów,
Którzy pomimo i mrozu, i nudy,
Dla łaski carskiej nie chybią przeglądów
I co óień krzyczą: 0 óiwy! o cudy!
Już powtórzyli raz tysiączny drugi
Z nowym zapałem dawne komplementy:
Że car jest taktyk w planach niepojęty,
Że wielkich woóów ma na swe usługi,
Że kto nie wióiał, nigdy nie uwierzy,
Jaki tu zapał i męstwo żołnierzy.
Na koniec była rozmowa skończona
Zwyczajnym śmiechem z głupstw Napoleona;
I na zegarek już każdy spozierał,
Bojąc się dalszych galopów i kłusów;
Bo mróz dociskał dwuóiestu gradusów,
Dusiła nuda i głód już doskwierał.
Zabawa
Lecz car stał jeszcze i dawał rozkazy;
Swe pułki siwe, karę i bułane
Puszcza, wstrzymuje po dwaóieścia razy;
Znowu piechotę przedłuża jak ścianę,
Znowu ją ściska w czworobok zawarty
I znowu na kształt wachlarza roztacza.
Jak stary szuler, choć już nie ma gracza,
Miesza i zbiera, i znów miesza karty;
Choć towarzystwo samego zostawi,
t v w kluby (z niem.) w ryzy, w kleszcze.
t w bomba granat artyleryjski.
òiadów części III UstÄ™p 19
On siÄ™ sam z sobÄ… kartami zabawi.
Aż sam się znuóił, konia nagle zwrócił
I w jenerałów ukrył się natłoku;
Wojsko tak stało, jak je car porzucił,
I długo z miejsca nie ruszyło kroku.
Aż trąby, bębny dały znak nareszcie:
Jazda, piechota, długich kolumn dwieście
Płyną i toną w głębi ulic miejskich
Jakże zmienione, niepodobne wcale
Do owych bystrych potoków alpejskich,
Co rycząc mętne walą się po skale,
Aż w jezior jasnym spotkają się łonie
I tam odpocznÄ…, i oczyszczÄ… wody,
A potem z lekka nowymi wychody
BÅ‚yskajÄ…, toczÄ… szmaragdowe tonie.
BÅ‚oto
Tu pułki weszły czerstwe, czyste, białe;
Wyszły zziajane i oblane potem;
Roztopionymi śniegi poczerniałe,
Brudne spod lodu wydeptanym błotem.
Zbrodnia, Trup
Wszyscy odeszli: wióę i aktory.
Na placu pustym, samotnym zostało
Dwaóieście trupów: ten ubrany biało,
Żołnierz od jazdy; tamtego ubiory
Nie zgadniesz jakie, tak do śniegu wbity
I stratowany końskimi kopyty.
Ci zmarzli, stojÄ…c przed Ęîontem jak sÅ‚upy,
Wskazując pułkom drogę i cel biegu;
Ten siÄ™ zmyliwszy w piechoty szeregu,
Dostał w łeb kolbą i padł mięóy trupy.
Biorą ich z ziemi policejskie sługi
I niosą chować; martwych, rannych społem:
Rosjanin, Żołnierz, Niewola
Jeden miał żebra złamane, a drugi
Był wpół harmatnym przejechany kołem;
Wnętrzności ze krwią wypadły mu z brzucha,
Trzykroć okropnie spod harmaty krzyknął,
Lecz major woła: Milcz! bo car nas słucha .
Żołnierz tak słuchać majora przywyknął,
Że zęby zaciął; nakryto co żywo
Jeóenie
Rannego płaszczem, bo gdy car przypadkiem
Z rana jest takiej nagłej śmierci świadkiem
I wiói na czczo skrwawione mięsiwo
Dworzanie czujÄ… w nim zmianÄ™ humoru,
ZÅ‚y, opryskliwy powraca do dworu,
Tam go czekają z śniadaniem nakrytem,
A jeść nie może mięsa z apetytem.
Zbrodnia, Polak
Ostatni ranny wszystkich baróo zóiwił:
Grożono, bito, próżna grozba, kara,
Jenerałowi nawet się sprzeciwił,
I jęczał głośno klął samego cara.
Luóie niezwykłym przerażeni krzykiem
Zbiegli się nad tym parad męczennikiem.
Mówią, że jechał z dowódcy rozkazem,
Wtem koń mu stanął jak gdyby zaklęty,
A z tyłu wleciał cały szwadron razem;
Złamano konia, i żołnierz zepchnięty
òiadów części III UstÄ™p 20
Leżał pod jazdą płynącą korytem;
Ale od luói litościwsze konie:
Skakał przez niego szwadron po szwadronie,
Jeden koń tylko trafił weń kopytem
I złamał ramię; kość na wpół rozpadła
Przedarła mundur i ostrzem sterczała
Z zielonej sukni, strasznie, trupio biała,
I twarz żołnierza równie jak kość zbladła;
Lecz sił nie stracił: wznosił drugą rękę
To ku niebiosom, to wióów gromady
Zdawał się wzywać i mimo swą mękę
Dawał im głośno, długo jakieś rady.
Jakie? Nikt nie wie, nie mówią przed nikim.
Bojąc się szpiegów słuchacze uciekli
I tyle tylko pytajÄ…cym rzekli,
Że ranny mówił złym ruskim językiem;
Kiedy niekiedy słychać było w gwarze:
Car, cara, caru coś mówił o carze.
Choóiły wieści, że żołnierz zdeptany
Był młodym chłopcem, rekrutem, Litwinem,
Wielkiego rodu, księcia, grafa synem;
Że ze szkół gwałtem w rekruty oddany,
I że dowódca, nie lubiąc Polaka,
Dał mu umyślnie óikiego rumaka,
Mówiąc: Niech skręci szyję Lach sobaka ;
Kto był, nie wieóą, i po tym zdarzeniu
Nikt nie posłyszał o jego imieniu;
Ach! kiedyÅ› tego imienia, o carze!
Będą szukali po twoim sumnieniu.
Diabeł je pośród tysiąców ukaże,
Któreś ty w minach poóiemnych osaóił,
Wrzucił pod konie, myśląc, żeś je zgłaóił.
Rosjanin, SÅ‚uga, Niewola,
Nazajutrz, z dala za placem słyszano
Śmierć
Psa głuche wycie czerni się coś w śniegu;
Przybiegli luóie, trupa wygrzebano;
On po paraóie został na noclegu.
Trup na pół chłopski, na poły wojskowy,
Z głową strzyżoną, ale z brodą długą,
Miał czapkę z futrem i płaszcz mundurowy,
I był zapewne oficerskim sługą.
Sieóiał na wielkim futrze swego pana,
Tu zostawiony, tu rozkazu czekał,
I zmarzł, i śniegu już miał za kolana.
Tu go pies wierny znalazł i oszczekał.
Zmarznął, a w futro nie okrył się ciepłe;
Oko
Jedna zrenica śniegiem zasypana,
Lecz drugie oko otwarte, choć skrzepłe,
Na plac obrócił: czekał stamtąd pana!
Pan
Pan kazał sieóieć i sługa usiąóie;
Kazał nie ruszać z miejsca, on nie ruszy,
I nie powstanie aż na strasznym sąóie;
I dotąd wierny panu, choć bez duszy,
Bo dotąd ręką trzyma pańską szubę
Pilnując, żeby jej nie ukraóiono;
Drugą chciał rękę ogrzać, ukryć w łono,
Lecz już nie weszły pod płaszcz palce grube
òiadów części III UstÄ™p 21
I pan go dotąd nie szukał, nie pytał!
Czy mało dbały, czy nadto ostrożny
Zgadują, że to oficer podróżny;
Że do stolicy niedawno zawitał,
Nie z powinności choóił na parady,
Lecz by pokazać świeże epolety;
Może z przeglądów poszedł na obiady,
Może na niego mrugnęły kobiety,
Może góie wstąpił do kolegi gracza
I nad kartami zapomniał brodacza;
Może się wyrzekł i futra, i sługi,
By nie rozgłosić, że miał szubę z sobą;
Że nie mógł zimna wytrzymać jak drugi,
Gdy je car carską wytrzymał osobą;
Boby mówiono: jezói nieformalnie
Na przegląd z szubą! myśli liberalnie.
Chłop, Kondycja luóka,
O biedny chłopie! heroizm, śmierć taka,
Pies
Jest psu zasługą, człowiekowi grzechem.
Jak cię nagroóą? Pan powie z uśmiechem,
Żeś był do zgonu wierny jak sobaka.
O biedny chłopie! za cóż mi łza płynie
I serce b3e, myśląc o twym czynie:
Ach, żal mi ciebie, biedny Słowianinie!
Biedny naroóie! Żal mi twojej doli,
Jeden znasz tylko heroizm niewoli.
Oleszkiewiczt x t y
òieÅ„ przed powoóiÄ… petersburskÄ… 1834
Miasto, Trup
Gdy się najtęższym mrozem niebo żarzy,
Nagle zsiniało, plamami czernieje,
Podobne zmarzłej nieboszczyka twarzy,
Która się w izbie przed piecem rozgrzeje,
Ale nabrawszy ciepła a nie życia,
Zamiast oddechu, zionie parÄ… gnicia.
Wiatr zawiał ciepły. Owe słupy dymów,
Ów gmach powietrzny jak miasto olbrzymów.
Niknąc pod niebem jak czarów wióiadło,
Runęło w gruzy i na ziemię spadło:
I dym rzekami po ulicach płynął,
Zmieszany z parą ciepłą i wilgotną;
BÅ‚oto
Śnieg zaczął topnieć i nim wieczór minął,
Oblewał bruki rzeką Styguu p błotną.
Noc, Obcy
Sanki uciekły, kocze i landary
Zerwano z płozów; grzmią po bruku koła;
Lecz pośród mroku i dymu, i pary
Oko pojazdów rozróżnić nie zdoła;
Widać je tylko po latarek błyskach,
Jako płomyki błędne na bagniskach.
t x Oleszkiewicz, malarz znany w Petersburgu ze swoich cnót, głębokiej nauki i mistycznych przepowiedni.
Obacz nekrolog jego w gazetach petersburskich z roku 1830. [przypis autorski]
t y Nekrolog ten, pióra Franciszka Malewskiego, ukazaÅ‚ siÄ™ w Tygodniku Petersburskim« 1831 nr 41; podnie-
siono tam zacność charakteru, relig3no mistyczne skłonności i óiwny urok osobisty zmarłego Oleszkiewicza.
u p tyg Styks, jedna z rzek, które według wyobrażeń starożytnych Greków opływały świat poóiemny.
òiadów części III UstÄ™p 22
Szli owi młoói podróżni nad brzegiem
Ogromnej Newy; lubią iść o zmroku,
Bo czynowników unikną widoku
I w pustym miejscu nie zejdÄ… siÄ™ z szpiegiem.
Szli obcym z sobą gadając językiem;
Czasem pieśń jakąś obcą z cicha nucą,
Czasami staną i oczy obrócą,
Czy kto nie słucha? nie zeszli się z nikim.
Nucąc błąóili nad Newy korytem,
Które się ciągnie jak alpejska ściana,
Aż się wstrzymali, góie mięóy granitem
Ku rzece droga spada wyrÄ…bana.
StamtÄ…d, na dole, ujrzeli z daleka
Nad brzegiem wody z latarką człowieka:
Nie szpieg, bo tylko śleóił czegoś w woóie,
Ani przewoznik, któż pływa po loóie?
Nie jest rybakiem, bo nic nie miał w ręku
Oprócz latarki i papierów pęku.
Podeszli bliżej, on nie zwrócił oka,
Wyciągał powróz, który w wodę zwisał,
Wyciągnął, węzły zliczył i zapisał;
Zdawał się mierzyć, jak woda głęboka.
Odblask latarki odbity od lodu
Oblewa jego księgi tajemnicze
I pochylone nad świecą oblicze
Żółte, jak obłok nad słońcem zachodu:
Oblicze piękne, szlachetne, surowe.
Okiem tak pilnie w swojej księóe czytał,
Że słysząc obcych kroki i rozmowę
Tuż ponad sobą, kto są, nie zapytał,
I tylko z ręki lekkiego skinienia
Widać, że prosi, wymaga milczenia.
Coś tak óiwnego było w ręki ruchu,
Że choć podróżni tuż nad nim stanęli,
Patrząc i szepcąc, i śmiejąc się w duchu,
Umilkli wszyscy, przerwać mu nie śmieli.
Jeden w twarz spojrzał i poznał, i krzyknął:
To on! I któż on? Polak, jest malarzem,
Lecz go właściwiej nazywać guślarzem,
Bo dawno od farb i pęóla odwyknął,
Bibl3ą tylko i kabałę bada,
I mówią nawet, że z duchami gada.
Malarz tymczasem wstał, pisma swe złożył
I rzekł, jak gdyby rozmawiając z sobą:
Kto jutra dożył, wielkich cudów dożył,
Bęóie to drugą, nie ostatnią próbą;
Pan wstrząśnie szczeble assurskiego tronu,
Pan wstrząśnie grunty miasta Babilonu;
Lecz trzecią wióieć, Panie! nie daj czasu!
Rzekł i podróżnych zostawił u wody,
A sam z latarką z wolna szedł przez schody
I zniknął wkrótce za parkan terasu.
Nikt nie zrozumiał, co ta mowa znaczy;
Jedni zdumieni, druóy rozśmieszeni,
Przeczucie, Gwiazda
Wszyscy krzyknęli: Nasz guślarz óiwaczy!
I chwilę jeszcze stojąc pośród cieni,
òiadów części III UstÄ™p 23
Wióąc noc pózną, chłodną i burzliwą,
Każdy do domu powraca co żywo.
Jeden nie wrócił, lecz na schody skoczył
I biegł terasem; nie wióiał człowieka,
Tylko latarkę jego z dala zoczył,
Jak błędna gwiazda świeciła z daleka.
Chociaż w malarza nie zajrzał oblicze,
Choć nie dosłyszał, co o nim mówili,
Ale dzwięk głosu, słowa tajemnicze
Tak nim wstrząsnęły! przypomniał po chwili,
Że głos ten słyszał, i biegł co miał mocy
Nieznaną drogą, śród słoty, śród nocy.
Latarka prędko niesiona mignęła,
Coraz mniejszała, zakryta mgły mrokiem
Zdała się gasnąć; wtem nagle stanęła
W pośrodku pustek na placu szerokim.
Podróżny kroki podwoił, dobiega;
Na placu leżał wielki stos kamieni,
Na jednym głazie malarza spostrzega:
Stał nieruchomy pośród nocnych cieni.
Głowa odkryta, odsłonione barki,
A prawa ręka wzniesiona do góry,
I widać było z kierunku latarki,
Że patrzył w dworca cesarskiego mury.
I w murach jedno okno w samym rogu
Błyszczało światłem; to światło on badał,
Szeptał ku niebu, jak modląc się Bogu,
Potem głos podniósł i sam z sobą gadał.
Ty nie śpisz, carze! noc już wkoło głucha, Upadek, Grzech,
Przeczucie, Sen,
Śpią już dworzanie a ty nie śpisz, carze;
Miłosieróie, Sumienie,
Jeszcze Bóg łaskaw posłał na cię ducha,
Anioł, Szatan, Król, Pycha
On ciÄ™ w przeczuciach ostrzega o karze.
Lecz car chce zasnąć, gwałtem oczy zmruża,
Zaśnie głęboko dawniej ileż razy
Był ostrzegany od anioła stróża
Mocniej, dobitniej, sennymi obrazy.
On tak zły nie był, dawniej był człowiekiem;
Powoli wreszcie zszedł aż na tyrana,
Anioły Pańskie uszły, a on z wiekiem
Coraz to głębiej wpadał w moc szatana.
OstatniÄ… radÄ™, to przeczucie ciche,
Wyb3e z głowy jak marzenie liche;
Nazajutrz w dumÄ™ wzb3Ä… go pochlebcÄ™
Wyżej i wyżej, aż go szatan zdepce&
Kara, Los, Wizja, Żywioły
Ci w niskich domkach nikczemni poddani
Naprzód za niego będą ukarani;
Bo piorun, w martwe gdy b3e żywioły,
Zaczyna z wierzchu, od góry i wieży,
Lecz mięóy ludzmi naprzód b3e w doły
I najmniej winnych najpierwej uderzy&
Usnęli w pjaństwie, w swarach lub w rozkoszy, Śmierć
Zbuóą się jutro biedne czaszki trupie!
òiadów części III UstÄ™p 24
Sp3cie spokojnie jak zwierzęta głupie,
Nim was gniew Pański jak myśliwiec spłoszy,
Tępiący wszystko, co w kniei spotyka,
Aż dojóie w końcu do legowisk óika:
Woda
Słyszę! tam! wichry już wytknęły głowy
Z polarnych lodów, jak morskie straszydła;
Już sobie z chmury porobili skrzydła,
Wsiedli na falę, zdjęli jej okowy;
Słyszę! już morska otchłań rozchełznana
Wierzga i gryzie lodowe węóidła,
Już mokrą szyję pod obłoki wzdyma;
Już! jeszcze jeden, jeden łańcuch trzyma
Wkrótce rozkują; słyszę młotów kucie&
Przeczucie
Rzekł i postrzegłszy, że ktoś słucha z boku,
Zadmuchnął świecę i przepadł w pomroku.
Błysnął i zniknął jak nieszczęść przeczucie,
Które uderzy w serce, niespoóiane,
I przejóie straszne lecz nie zrozumiane.
Do przyjaciół Moskali
Rosjanin, Przyjazń
en Ustęp
Przyjaciołom Moskalom
poświęca utor
Pamięć
Wy czy mnie wspominacie! ja, ilekroć marzę
O mych przyjaciół śmierciach, wygnaniach, więzieniach,
I o was myślę: wasze cuóoziemskie twarze
MajÄ… obywatelstwa prawo w mych marzeniach.
Góież wy teraz? Szlachetna szyja Rylejewa, Morderstwo, Śmierć
Którąm jak bratnią ściskał, carskimi wyroki
Wisi do hańbiącego przywiązana drzewa;
KlÄ…twa ludom, co swoje mordujÄ… proroki.
Syberia
Ta ręka, którą do mnie Bestużew wyciągnął,
Wieszcz i żołnierz, ta ręka od pióra i broni
Oderwana, i car jÄ… do taczki zaprzÄ…gnÄ…Å‚;
òiÅ› w minach ryje, skuta obok polskiej dÅ‚oni.
Urzędnik, Zbrodniarz
Innych może dotknęła sroższa niebios kara;
Może kto z was urzędem, orderem zhańbiony,
Duszę wolną na wieki przedał w łaskę cara
I óiś na progach jego wyb3a pokłony.
Może płatnym językiem tryumf jego sławi
I cieszy się ze swoich przyjaciół męczeństwa,
Może w ojczyznie mojej moją krwią się krwawi
I przed carem, jak z zasług, chlubi się z przeklęstwa.
Poezja, Wiosna, Wolność
Jeśli do was, z daleka, od wolnych narodów,
Aż na północ zalecą te pieśni żałosne
òiadów części III UstÄ™p 25
I odezwą się z góry nad krainą lodów,
Niech wam zwiastują wolność, jak żurawie wiosnę.
Podstęp, Wąż
Poznacie mię po głosie; pókim był w okuciach,
Pełzając milczkiem jak wąż, łuóiłem despotę,
Lecz wam odkryłem tajnie zamknięte w uczuciach
I dla was miałem zawsze gołębia prostotę.
Trucizna
Teraz na świat wylewam ten kielich trucizny,
Żrąca jest i paląca mojej gorycz mowy,
Gorycz wyssana ze krwi i z Å‚ez mej ojczyzny,
Niech zrze i pali, nie was, lecz wasze okowy.
Niewola
Kto z was podniesie skargÄ™, dla mnie jego skarga
Bęóie jak psa szczekanie, który tak się wdroży
Do cierpliwie i długo noszonej obroży,
Że w końcu gotów kąsać rękę, co ją targa.
Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że możesz go
swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymi materiałami
(przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiały udostępnione
sÄ… na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa Na Tych Samych Warunkach 3.0 PL.
yródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/óiady-óiadow-czesci-iii-ustep
Tekst opracowany na podstawie: Adam Mickiewicz, òiady cz. 1-4, Czytelnik, Warszawa 1974
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyĘîowa
wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochoóącego ze zbiorów BN.
Opracowanie redakcyjne i przypisy: Aleksandra Sekuła, Olga Sutkowska, Stanisław Pigoń.
Okładka na podstawie: Luigi Crespo Photography@Flickr, CC BY 2.0
òiadów części III UstÄ™p 26
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Problemy bohaterów Dziadów cz III i Wesela wobec proble~963Rosja i Rosjanie w III części dziadówCechy III części Dziadów jako dramatu romantycznegoCzęść III Dziadów dramatem romantycznymPierwiastki oswieceniowe w drugiej czesci DziadowIII część Dziadów jako dramat romantycznyOcena społeczeństwa polskiego w III cz Dziadówiii cz dziadów konspektcierpienie i ofiara w iii cz dziadów (2)Świat Konrada i widzenie ks Piotra w III cz Dziadów ~E7FProblematyka III cz DziadówWymowa moralna II części DziadówHistoriozofia mickiewiczowska na podstawie III części Dz~32EŚwiat Konrada i widzenie ks Piotra w III cz Dziadów ~BE3Shimano Części zamienneMOduł III nauka i wiedzaTest II III etap VIII OWoUEwięcej podobnych podstron