POLSKA MYŚL POLITYCZNA

Powtórzenie wiadomości do kolokwium nr 2

Opracował Adam Górka

IX. Myśl polityczna socjalizmu polskiego w latach 1918-1939

Myśl socjalistyczna narodziła się na początku XIX wieku. Pierwszym utworem propagującym ten nurt była powieść utopijna Podróż do Kaliopei Wojciecha Gutkowskiego wydana w 1814 roku. Na rozkwit mysli socjalistycznej trzeba jednak było czekać do końca wieku XIX.

Nurty polskiego socjalizmu były zróżnicowane. Dominował zdecydowanie socjalizm patriotyczny. Oprócz niego możemy jednak wymienić:

• socjalizm bezpaństwowy

• socjalizm etyczny

• socjalizm chrześcijański

• socjalizm agrarny

• socjalizm rewolucyjny

Możemy przytoczyć przykłady twórców myśli socjalistycznej reprezentujących różne jej nurty:

Bolesław Limanowski:

• uznawany za nestora polskiego socjalizmu

• socjalista patriotyczny

• nie widział sprzeczności między socjalizmem a patriotyzmem, a nawet twierdził, że mogą się one wzajemnie uzupełniać

Stanisław Brzozowski:

• socjalista chrześcijański

• czerpał inspirację z myśli chrześcijańskiej (hasła sprawiedliwości i równości społecznej)

Edward Abramowski:

• socjalista bezpaństwowy

• twórca koncepcji socjalizmu bezpaństwowego

• przeciwnik formalnych struktur państwowych

Relacje między socjalizmem polskim a francuskim i brytyjskim:

• odwołania socjalizmu polskiego do zagranicznego ze względu na ich wcześniejszy rozwój

• oryginalność socjalizmu polskiego mimo nawiązań do innych socjalizmów

• istnienie zagadnienia dróg do niepodległości charakterystyczne tylko dla socjalizmu polskiego

Insporacje polskiej myśli socjalistycznej:

• dorobek ruchu robotniczego

• prace Karola Marksa (szczególnie koncepcja walki klas)

• inni teoretycy:

• Fryderyk Engels

• Pierre Proudhon

• Michał Bakunin

• Robert Owen

• Charles Fourier

• odrzucenie koncepcji wprowadzanych w Rosji jako przykładu wypaczenia idei socjalizmu

• odrzucenie koncepcji dyktatury proletariatu (sami robotnicy nie są dość kompetentni aby objąć władzę)

• ogólny dorobek Europy

• hasła Rewolucji Francuskiej

• chrześcijaństwo (przy jednoczesnym antyklerykaliźmie)

• liberalizm (z pominięciem aspektu ekonomicznego)

• ustrój Szwajcarii (waga instytucji referendum)

• doświadczenia narodu polskiego

• troska o świat ludzi pracy

• panujące nastroje spoleczne

System wartości ruchu socjalistycznego:

• niepodległe państwo

• demokracja

• socjalizm

Te trzy elementy były silnie ze sobą powiązane, wpływały na siebie nawzajem i mogły zaistnieć tylko razem.

Polscy socjaliści zrzeszeni byli w Polskiej Partii Socjalistycznej. Partia ta przewidywała dla Polski następujące rozwiązania ustrojowe:

• jednoizbowy parlament

• zamiast Senatu postulowano stworzenie Izby Pracy

• autor koncepcji - Mieczysław Niedziałkowski

• istnienie podobnych koncepcji na Zachodzie (Holandia, Belgia)

• instytucja opiniująca ustawy

• istnienie na potrzeby proletariatu - największej grupy społecznej

• koncepcja niezrealizowana

• równowaga władzy ustawodawczej i wykonawczej

• w praktyce opowiadano się za przewagą legislatywy

• zniesienie kary śmierci i kary dożywocia

• zakaz stosowania kar hańbiących

• prawo do obrony

• oddzielne sądy dla nieletnich

Katalog praw socjalnych można uznać za praktyczny aspekt socjalizmu. Socjaliści polscy glosili następujące hasła związane z tą dziedziną:

• 46-godzinny, a później 40-godzinny tydzień pracy

• 8-godzinny dzień pracy

• ubezpieczenia społeczne

• skodyfikowanie prawa pracy

• polityka prozdrowotna

• ubezpieczenia zdrowotne

• kasy chorych

• zakaz pracy dzieci

• uregulowanie kwestii pracy kobiet

• równe wynagrodzenia dla kobiet i mężczyzn za tę samą pracę

• uregulowanie kwestii pracy nocnej

Zagadnienia ekonomiczne w myśli PPS:

• krytyka własności prywatnej (prowadzi do wyzysku)

• pochwała spółdzielczości (jej pozytywny wymiar etyczny - współdziałanie ludzi)

• spółdzielczość jako środek przejmowania własności prywatnej

• najlepszą formą własności jest własność upaństwowiona

• odszkodowania dla zwalnianych robotników

• kontrola produkcji przedsiębiorstw

Droga realizacji myśli politycznej to według PPS zdecydowanie nie droga rewolucji gdyż mogłaby ona zagrozić młodej polskiej niepodległości. Opowiedziano się więc za ewolucyjnymi reformami, których orędownikami byli głównie Mieczysław Niedziałkowski i Ignacy Daszyński. Reformy te miały mieć nie tylko charakter odgórny ale też oddolny - przez ruch spółdzielczy (przechwytywanie własności prywatnej).

Mniejszości narodowe były dzielone przez socjalistów na terytorialne i eksterytorialne. Do mniejszości terytorialnych należeli Białorusini i Ukraińcy, do eksterytorialnych natomiast Niemcy i Żydzi. Tym pierwszym chciano zagwarantować autonomię terytorialną zgodnie z federacyjną koncepcją granicy wschodniej. Tym drugim oferowano jedynie autonomię kulturalną. Ogólnie rzecz ujmując, socjaliści byli tolerancyjni wobec mniejszości narodowych.

Wybrani działacze PPS:

• Józef Piłsudski

• Tomasz Arciszewski

• Norbert Barlicki

• Józef Cyrankiewicz

• Ignacy Daszyński

• Stanisław Dubois

• Jozef Grzecznarowski (prezydent Radomia)

• Władysław Kunicki

• Herman Lieberman

• Jędrzej Moraczewski

• Aleksander Prystor

• Leon Wasilewski

Organy prasowe PPS:

• Robotnik

• Gazeta Ludowa

• Naprzód

• Gazeta Robotnicza

• Głos Poranny

• Barykada Wolności

X. Piłsudczykowska myśl polityczna

Rozważając ten temat, na wstępie należy wyjaśnić pewne kontrowersje natury terminologicznej. Po pierwsze należy rozróżnić formacje isniejące do 1926 roku i po 1926 roku. Po drugie, nieodpowiednim pojęciem jest obóz rządzący ze względu na fakt, że nie wszyscy zwolennicy Piłsudskiego rządzili. Po trzecie, nieadekwatne jest określenie sanacja ze względu na nejednorodność okresu od 1926 do 1939 roku - w miarę upływu czasu zapominano o haśle sanacji moralnej. Z tych względów określenie piłsudczycy jest najbezpieczniejsze.

Piłsudczycy byli wewnętrznie zróżnicowani. Wewnątrz nurtu istniały różne koncepcje programowe (konserwatyści, liberałowie, lewica itd.). Obóz piłsudczykowski wykazywał dużą otwartość programową. Do piłsudczyków zaliczamy między innymi następujące frakcje:

• ekipa Kazimierza Bartla

• grupa pułkowników

• lewica sanacyjna

• Legion Młodych

• grupy skupione wokół czasopism

• osoby, które odeszły z innych partii, nurtów politycznych

Czasopisma związane z piłsudczykami:

• Droga

• Pretor

• Gazeta Polska

• Głos Prawdy

• Epoka

• Zaczyn

• Zrąb

• Pion

Wybrani przedstawiciele nurtu:

• Józef Piłsudski

• Józef Beck

• Lucjan Żeligowski

• Stefan Starzyński

• Felicjan Sławoj Składkowski

• Stanisław Car

• Stanisław Skwarczyński

• Leon Janta Połczyński

• Jakub Bojko

• Leon Kozłowski

• Jerzy Hryniewski

• Władysław Raczkiewicz

• Bronisław Pieracki

• Jan Zagleniczny

• Ignacy Czuma

Orientacje programowe wewnątrz nurtu piłsudczykowskiego:

• liberalna

• radykalno-prawicowa

• radykalno-lewicowa

• konserwatywno-autorytarna

Czynniki integrujące piłsudczyków:

• osoba przywódcy

• nieograniczony prawem stanowionym

• tworzy nowy porządek

• wyższość państwa nad narodem

• wymaganie lojalności mniejszosci narodowych

• system wartości

• autorytarna droga do władzy (zamach stanu)

• własna, mityczna świadomość grupowa

• mityzacja przewrotu majowego jako konieczności dziejowej

Piłsudczycy mieli charakter typowo polski. Świadczy o tym brak zewnętrznego charakteru, brak przynależności do międzynarodówek.

Czynniki wpływające na powstanie i rozwój formacji:

• sprzeciw wobec systemu partyjnego

• chęć zapewnienia bezpieczeństwa państwu

• koncepcja umocnienia niepodległości

• demokracja nie spełnia tego zadania

• ogólny kierunek przemian w Europie

• popularność autorytaryzmu

• konspiracyjne antycedencje - związek z działalnością konspiracyjną

Przesłanki negatywnej oceny demokracji:

• brak rozumienia mechanizmów demokracji

• korupcja

• szkodliwość partii politycznych

• brak możliwości rekrutacji elit

• brak skuteczności wobec mniejszości narodowych

• nieprzystosowanie Polaków do demokracji

Elementy państwa według koncepcji PPS:

• władza skupiona w ręku suwerena

• sprawność decyzyjna

• jednolitość i niepodzielność władzy

• kontrola polityki zagranicznej i wojska

• łączy i ma wpływ na inne organy (stoi ponad nimi)

• tworzy prawo

• obsadza stanowiska

• nieograniczony prawem stanowionym

• radykalne zmiany ustrojowe

• limitowana niezależność społeczeństwa

• państwo inspiruje do działalności

• ograniczona wolność słowa

• wyższość dobra państwa nad jednostką i jej prawami

• jednostka służy państwu a bez państwa jest niczym

• elitaryzm

• podział na tych, którzy są z piłsudczykami i obcych

• osoby zasłużone w walce o niepodległość

• aktywne elity motorem odbudowy państwa

• elita czuwa nad realizacją interesu państwowego

XI. Myśl polityczna ruchu ludowego

Człony ruchu ludowego:

• stronnictwa polityczne

• straże ogniowe

• teatry ludowe

• spółdzielnie ludowe

• związki mlodzieży wiejskiej

Początków polskiego ruchu ludowego należy doszukiwać się w Galicji. Był to jedyny zabór, w którym rozwój nowego ruchu politycznego był możliwy ze względu na stosunkowo duże swobody obywatelskie. Co więcej, Galicja miała charakter krainy rolniczej przez co hasła ludowców miały szansę znaleźć zwolenników. Za głównego prekursora ruchu ludowego w Polsce należy uznać Bolesława Wysłoucha.

Obszary inspiracji ruchu ludowego:

• Rewolucja Francuska

• wolność, równość, braterstwo

• Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

• Tadeusz Kościuszko

• Uniwersał połaniecki

• agraryzm

• idea spółdzielczości

• idea oświecenia mas

• praca u podstaw, praca jako wartość

Filary polskiego ruchu ludowego:

• szeroki katalog praw i wolności obywatelskich

• sumienia, wyznania, druku

• własność ziemi dla chłopów

• prawo wyborcze

• prawo do wykształcenia

• podkreślenie obowiązków obywatela

• nie masz praw bez obowiązków

• przede wszystkim przestrzeganie prawa

• pokojowe współżycie z sąsiadami

• spółdzielczość w gospodarce

• uspołecznienie przemysłu

• demokracja

• pluralizm polityczny i gospodarczy

• różne formy własności i środków produkcji

• idea samorządności

• suwerenem pracujące warstwy społeczeństwa

Parlament według ludowców powinien być jednoizbowy. Istniała koncepcja aby zamiast drugiej izby powołać Naczelną Izbę Gospodarczą. Zwykły Senat jedynie dublowałby pracę Sejmu (co kosztuje) i blokował korzystne dla ludu reformy.

Władza wykonawcza w myśli politycznej ludowców miała początkowo być na równi z władzą ustawodawczą. Gdy jednak przyszedł kryzys demokracji, ludowcy zaczęli akcentować znaczenie silnej pozycji egzekutywy. Byli skłonni popierać ustrój prezydencki. Różne stronnictwa ludowe miały różne koncepcje nazwy dla głowy państwa:

• PSL Wyzwolenie - zwierzchnik RP

• PSL Piast - prezydent

• PSL Lewica - naczelnik-prezydent

Dlaczego chłopi powinni objąć władzę:

• jest ich najwięcej

• są żywicielami narodu

• przechowują (szczególnie w czasie zaborów) kulturę i język

• cechy charakteru:

• tradycjonalizm

• patriotyzm

• oddanie pracy

• zaradność

• oszczędność

• wytrwałość

Agraryzm - naczelna ideologia ludowców. Pewne jego założenia obecne były już pod koniec XIX wieku ale ostatecznie narodził się dopiero w latach 30. wieku XX.

Teoretycy agraryzmu:

• Stanisław Miłkowski

• Józef Niećko

• Zygmunt Załęski

Idee obecne w agraryźmie:

• tomizm

• pozytywizm

• personalizm

• witalizm

Główne wartości:

• praca

• ziemia

• człowiek

Podstawowe założenia agraryzmu:

• rolnictwo i wieś jeszcze długo pozostanie podstawą rozwoju gospodarczego

• chłopi jeszcze długo będą najsilniejszą warstwą społeczną

• Polska jeszcze długo pozostanie krajem rolniczym

Agraryzm był ideą trzeciej drogi między kapitalizmem liberalnym a kolektywizmem marksistowskim. Z kapitalizmu czerpał:

• istnienie własności prywatnej (ale nie na takich samych regułach jak w kapitaliźmie)

• pochwałę indywidualizmu

• szerokie prawa i wolności obywatelskie

• pochwałę demokracji

Z kolektywizmu natomiast:

• ideę spółdzielczości

• przekonaie o niszczącym charakterze kapitalizmu

Osoby związane z ruchem ludowym:

• Wincenty Witos

• Andrzej Witos

• Bolesław Wysłouch

• Kazimierz Bagiński

• Aleksander Bogusławski

• Jan Czapla

• Stanisław Mikołajczyk

• Stanisław Thugutt

• Franciszek Ptak

• Maciej Rataj

• Augustyn Suski

• Stanisław Wojciechowski

• Marian Zyndram-Kościałkowski

Organy prasowe ruchu ludowego:

• tygodnik Piast

• Wola Ludu

• Gazeta Ludowa

• Włościanin

• Gazeta Grudziądzka

• Wyzwolenie

• Przyjaciel Ludu

---