IX. Myśl polityczna socjalizmu polskiego w latach 1918-1939

Myśl socjalistyczna narodziła się na początku XIX wieku. Pierwszym utworem propagującym ten nurt była powieść utopijna Podróż do Kaliopei Wojciecha Gutkowskiego wydana w 1814 roku. Na rozkwit mysli socjalistycznej trzeba jednak było czekać do połowy wieku XIX.

Ruch socjalistyczny był spadkobiercą ruchów spiskowych i powstańczych; ludzie nie wstępowali do tego ruchu ze względów ideologicznych, ale dlatego, że socjalizm jest najlepszą metodą na walkę o niepodległość. PPS głosiła, że najpierw należy reaktywować Polską, a następnie pracować nad polityką socjalną.

Nurty polskiego socjalizmu były zróżnicowane. Na ziemiach polskich pojawił się nurt umiarkowany, zupełnie obcy marksizmowi (bliski reformizmowi F. Lassalle'a), będący w gruncie rzeczy kontynuacją rewolucyjno-demokratycznego odłamu polskiego irredentyzmu niepodległościowego; jego inicjatorem był od 1871 r. w Galicji był później nazwany „nestorem polskiego socjalizmu” Bolesław Limanowski(1835-1935).

Dominował zdecydowanie socjalizm patriotyczny. Oprócz niego możemy jednak wymienić:

• socjalizm bezpaństwowy

• socjalizm etyczny

• socjalizm chrześcijański

• socjalizm agrarny

• socjalizm rewolucyjny

Możemy przytoczyć przykłady twórców myśli socjalistycznej reprezentujących różne jej nurty:

Bolesław Limanowski:

• uznawany za nestora polskiego socjalizmu

• socjalista patriotyczny

• nie widział sprzeczności między socjalizmem a patriotyzmem, a nawet twierdził, że mogą się one wzajemnie uzupełniać

• swoje poglądy streścił w tezie, że „patriotyzm doprowadził do demokracji, a demokracja w dalszym rozwoju doprowadził musiała do socjalizmu”

• socjalizm oznaczał dla niego dążenie do równości społecznej ze stopniowymi przekształceniami

• w 1881 r. skupieni wokół niego socjaliści emigracyjni (w tym Z. Balicki) założyli stowarzyszenie socjalistyczne Lud Polski, którego odezwa z VIII 1881 r. za główny cel stawiała odzyskanie „samoistnego bytu narodowego w granicach dobrowolnego ciążenia”, nie mówiła natomiast nic o „walce klas”

• kontynuacją Ludu Polskiego od 1888 r. była Gmina Narodowo-Socjalistyczna

Nurt „internacjonalistyczny”- radykalny społecznie i „internacjonalistyczny” (zwany też „socjalizmem warszawskim”), uaktywnił się ok. 1878 r., wówczas agitację w Galicji rozpoczął Ludwik Wawrzyński (1856-1889); z tym odłamem związani byli wówczas również Stanisław Mendelson (właściwie Salomon Naftali) (1857-1913) i Kazimierz Dłuski (1855-1930); program „internacjonalistów”, których zupełny dystans do sprawy niepodległości Polski wywołał nawet sprzeciw Marksa i Engelsa, zwany też „programem b…”

Stanisław Brzozowski:

• socjalista chrześcijański

• czerpał inspirację z myśli chrześcijańskiej (hasła sprawiedliwości i równości społecznej)

Edward Abramowski:

• socjalista bezpaństwowy

• twórca koncepcji socjalizmu bezpaństwowego

• przeciwnik formalnych struktur państwowych

Relacje między socjalizmem polskim a francuskim i brytyjskim:

• odwołania socjalizmu polskiego do zagranicznego ze względu na ich wcześniejszy rozwój

• oryginalność socjalizmu polskiego mimo nawiązań do innych socjalizmów

• istnienie zagadnienia dróg do niepodległości charakterystyczne tylko dla socjalizmu polskiego

Insporacje polskiej myśli socjalistycznej:

• dorobek ruchu robotniczego

• prace Karola Marksa (szczególnie koncepcja walki klas)

• inni teoretycy:

• Fryderyk Engels

• Pierre Proudhon

• Michał Bakunin

• Robert Owen

• Charles Fourier

• odrzucenie koncepcji wprowadzanych w Rosji jako przykładu wypaczenia idei socjalizmu

• odrzucenie koncepcji dyktatury proletariatu (sami robotnicy nie są dość kompetentni aby objąć władzę)

• odrzucenie koncepcji wprowadzonych w Rosji jako przykład wypaczenia idei socjalizmu

• ogólny dorobek Europy

• hasła Rewolucji Francuskiej

• chrześcijaństwo (przy jednoczesnym antyklerykalizmie)

• liberalizm (z pominięciem aspektu ekonomicznego)

• ustrój Szwajcarii (waga instytucji referendum)

• ustrój Francji

• niemiecka SPD

• doświadczenia narodu polskiego

• troska o świat ludzi pracy

• panujące nastroje społeczne

• tradycja powstańcza- program odbudowy państwa

• wpływ położenia geopolitycznego

System wartości ruchu socjalistycznego:

• niepodległe państwo

• demokracja (z jednoizbowym parlamentem)

• socjalizm

Te trzy elementy były silnie ze sobą powiązane, wpływały na siebie nawzajem i mogły zaistnieć tylko razem.

Polscy socjaliści zrzeszeni byli w Polskiej Partii Socjalistycznej. Partia ta przewidywała dla Polski następujące rozwiązania ustrojowe:

• jednoizbowy parlament

• zamiast Senatu postulowano stworzenie Izby Pracy

• autor koncepcji - Mieczysław Niedziałkowski

• istnienie podobnych koncepcji na Zachodzie (Holandia, Belgia)

• instytucja opiniująca ustawy

• istnienie na potrzeby proletariatu - największej grupy społecznej

• koncepcja niezrealizowana

• równowaga władzy ustawodawczej i wykonawczej

• w praktyce opowiadano się za przewagą legislatywy

• zniesienie kary śmierci i kary dożywocia

• zakaz stosowania kar hańbiących

• prawo do obrony

• oddzielne sądy dla nieletnich

Katalog praw socjalnych można uznać za praktyczny aspekt socjalizmu. Socjaliści polscy glosili następujące hasła związane z tą dziedziną:

• 46-godzinny, a później 40-godzinny tydzień pracy

• 8-godzinny dzień pracy

• ubezpieczenia społeczne

• skodyfikowanie prawa pracy

• polityka prozdrowotna

• ubezpieczenia zdrowotne

• kasy chorych

• zakaz pracy dzieci

• uregulowanie kwestii pracy kobiet

• równe wynagrodzenia dla kobiet i mężczyzn za tę samą pracę

• uregulowanie kwestii pracy nocnej

Zagadnienia ekonomiczne w myśli PPS:

• krytyka własności prywatnej (prowadzi do wyzysku)

• pochwała spółdzielczości (jej pozytywny wymiar etyczny - współdziałanie ludzi)

• spółdzielczość jako środek przejmowania własności prywatnej

• najlepszą formą własności jest własność upaństwowiona

• odszkodowania dla zwalnianych robotników

• kontrola produkcji przedsiębiorstw

Droga realizacji myśli politycznej to według PPS zdecydowanie nie droga rewolucji gdyż mogłaby ona zagrozić młodej polskiej niepodległości. Opowiedziano się więc za ewolucyjnymi reformami, których orędownikami byli głównie Mieczysław Niedziałkowski i Ignacy Daszyński. Reformy te miały mieć nie tylko charakter odgórny ale też oddolny - przez ruch spółdzielczy (przechwytywanie własności prywatnej).

Mniejszości narodowe były dzielone przez socjalistów na terytorialne i eksterytorialne. Do mniejszości terytorialnych należeli Białorusini i Ukraińcy, do eksterytorialnych natomiast Niemcy i Żydzi. Tym pierwszym chciano zagwarantować autonomię terytorialną zgodnie z federacyjną koncepcją granicy wschodniej. Tym drugim oferowano jedynie autonomię kulturalną. Ogólnie rzecz ujmując, socjaliści byli tolerancyjni wobec mniejszości narodowych.

Wybrani działacze PPS:

• Józef Piłsudski

• Tomasz Arciszewski

• Norbert Barlicki

• Józef Cyrankiewicz

• Ignacy Daszyński

• Stanisław Dubois

• Jozef Grzecznarowski (prezydent Radomia)

• Władysław Kunicki

• Herman Lieberman

• Jędrzej Moraczewski

• Aleksander Prystor

• Leon Wasilewski

Organy prasowe PPS:

• Robotnik

• Gazeta Ludowa

• Naprzód

• Gazeta Robotnicza

• Głos Poranny

• Barykada Wolności

Pojęcie socjalizmu- urzeczywistnienie sprawiedliwości społecznej, równości szans

X. Piłsudczykowska myśl polityczna

Czym był obóz piłsudczykowski?

• Polska formacja polityczna o obliczu i tożsamości autorytarnej

• Została utworzona tuż po zamachu majowym

• Był podmiotem politycznym, rządzącym nieprzerwanie i suwerennie w RP przez stosunkowo długi okres 1926-1939

Etapy rozwoju:

• Do 1935- śmierć Piłsudskiego

• 1935-1939

W literaturze:

• 1926-1928- krystalizacja obozu

• 1928-1935- umocnienie

• 1935 (zamęt)- 1939

Obóz piłsudczykowski był zjawiskiem typowo polskim; nie miał rodowodu zewnętrznego oraz nie przynależał do międzynarodowego ruchu politycznego; był podmiotem politycznym.

Przejawy autorytarnego charakteru ruchu:

• Koncepcja państwa

• Koncepcja ładu politycznego- proponowany: nieliberalny, niedemokratyczny, antyliberalny

• Status obywatela w państwie

Suweren:

• W latach 1926-1935 funcję suwerena pełnił Piłsudski

• Niezależny, władca nie podlegający niczyjej zwierzchności

Suweren rozstrzygał podstawowe kwestie w imieniu państwa.

Obszary zastrzeżone dla suwerena:

• Kierowanie polityką zagraniczną i sprawami wojskowymi

• Regulowanie spraw doraźnych związanych ze sprawowaniem władzy

• Okreslenie w swoim obozie struktur organizujących wewnętrznych układów i hierarchii personalnej

Decyzje suwerena nie były ograniczane prawem stanowionym, lecz miały być podejmowane pod wpływem oceny zaistniałej sytuacji społeczno-politycznej.

Postulowany charakter władzy państwowej miał być niemal monarchiczny, ale bez korony i berła.

Wizja państwa:

• Silne, z władzą ciągła, posiadającą autorytet

• Krytyka 3-podziału władzy, nieodpowiadało to rzeczywistości

• Odrzucenie zasady suwerenności ludu- zastąpiona ideologią panstwową

• Państwo najwyższą wartością

• Idea nadrzędnej roli państwa

Ocena demokracji:

- cechy pozytywne: wolność, równość wobec prawa

Państwo jak byt:

• Samoistny

• Obiektywny

• Twór moralny

• Suwerenny podmiot kształtujący życie publiczne

Jednostka:

• Miała się podporządkować państwu

• Państwo było pierwotne i ważniejsze od jednostki, która dopiero w jego ramach nabierała realności i wartości moralnej

• Wchodziła w skłąd organizmów państwowych

Cechy myśli politycznej:

• Walka z systemem wielopartyjnym

• Krytyka sejmowładztwa

• Odrzucenie zasady zwierzchnictwa narodu

• Na czele państwa stoi prezydent

• Prezydent odpowiada tylko przed Bogiem i historią

• Kult państwa

• Pochwała dyktatury, wodzostwa

Rozważając ten temat, na wstępie należy wyjaśnić pewne kontrowersje natury terminologicznej. Po pierwsze należy rozróżnić formacje isniejące do 1926 roku i po 1926 roku. Po drugie, nieodpowiednim pojęciem jest obóz rządzący ze względu na fakt, że nie wszyscy zwolennicy Piłsudskiego rządzili. Po trzecie, nieadekwatne jest określenie sanacja ze względu na nejednorodność okresu od 1926 do 1939 roku - w miarę upływu czasu zapominano o haśle sanacji moralnej. Z tych względów określenie piłsudczycy jest najbezpieczniejsze.

Piłsudczycy byli wewnętrznie zróżnicowani. Wewnątrz nurtu istniały różne koncepcje programowe (konserwatyści, liberałowie, lewica itd.). Obóz piłsudczykowski wykazywał dużą otwartość programową. Do piłsudczyków zaliczamy między innymi następujące frakcje:

• ekipa Kazimierza Bartla

• grupa pułkowników

• lewica sanacyjna

• Legion Młodych

• grupy skupione wokół czasopism

• osoby, które odeszły z innych partii, nurtów politycznych

Czasopisma związane z piłsudczykami:

• Droga

• Pretor

• Gazeta Polska

• Głos Prawdy

• Epoka

• Zaczyn

• Zrąb

• Pion

Wybrani przedstawiciele nurtu:

• Józef Piłsudski

• Józef Beck

• Lucjan Żeligowski

• Stefan Starzyński

• Felicjan Sławoj Składkowski

• Stanisław Car

• Stanisław Skwarczyński

• Leon Janta Połczyński

• Jakub Bojko

• Leon Kozłowski

• Jerzy Hryniewski

• Władysław Raczkiewicz

• Bronisław Pieracki

• Jan Zagleniczny

• Ignacy Czuma

Orientacje programowe wewnątrz nurtu piłsudczykowskiego:

• liberalna

• radykalno-prawicowa

• radykalno-lewicowa

• konserwatywno-autorytarna

Czynniki integrujące piłsudczyków:

• osoba przywódcy

• nieograniczony prawem stanowionym

• tworzy nowy porządek

• wyższość państwa nad narodem

• wymaganie lojalności mniejszosci narodowych

• system wartości

• autorytarna droga do władzy (zamach stanu)

• własna, mityczna świadomość grupowa

• mityzacja przewrotu majowego jako konieczności dziejowej

Piłsudczycy mieli charakter typowo polski. Świadczy o tym brak zewnętrznego charakteru, brak przynależności do międzynarodówek.

Czynniki wpływające na powstanie i rozwój formacji:

• sprzeciw wobec systemu partyjnego

• chęć zapewnienia bezpieczeństwa państwu

• koncepcja umocnienia niepodległości

• demokracja nie spełnia tego zadania

• ogólny kierunek przemian w Europie

• popularność autorytaryzmu

• konspiracyjne antycedencje - związek z działalnością konspiracyjną

Przesłanki negatywnej oceny demokracji:

• brak rozumienia mechanizmów demokracji

• korupcja

• szkodliwość partii politycznych

• brak możliwości rekrutacji elit

• brak skuteczności wobec mniejszości narodowych

• nieprzystosowanie Polaków do demokracji

Elementy państwa według koncepcji PPS:

• władza skupiona w ręku suwerena

• sprawność decyzyjna

• jednolitość i niepodzielność władzy

• kontrola polityki zagranicznej i wojska

• łączy i ma wpływ na inne organy (stoi ponad nimi)

• tworzy prawo

• obsadza stanowiska

• nieograniczony prawem stanowionym

• radykalne zmiany ustrojowe

• limitowana niezależność społeczeństwa

• państwo inspiruje do działalności

• ograniczona wolność słowa

• wyższość dobra państwa nad jednostką i jej prawami

• jednostka służy państwu a bez państwa jest niczym

• elitaryzm

• podział na tych, którzy są z piłsudczykami i obcych

• osoby zasłużone w walce o niepodległość

• aktywne elity motorem odbudowy państwa

• elita czuwa nad realizacją interesu państwowego

XI. Myśl polityczna ruchu ludowego

Ruch ludowy- ruch związany z chłopami, wyrażał i reprezentował interesy chłopów, powstał w Galicji, gdzie były swobody obywatelskie; działalność społecznikowska i oświatowa prowadzona wśród ludu wiejskiego.

- różnorodność form organizujących

- wielokierunkowość sposobów działania

- samodzielność i solidarność poczynań ruchu ludowego

Człony ruchu ludowego:

• stronnictwa polityczne

• straże ogniowe

• teatry ludowe

• spółdzielnie ludowe

• związki mlodzieży wiejskiej

• kółka rolnicze

• uniwersytety ludowe

• organizacje rolnicze

• koła gospodyń wiejskich

• chóry ludowe

Początków polskiego ruchu ludowego należy doszukiwać się w Galicji. Był to jedyny zabór, w którym rozwój nowego ruchu politycznego był możliwy ze względu na stosunkowo duże swobody obywatelskie. Co więcej, Galicja miała charakter krainy rolniczej przez co hasła ludowców miały szansę znaleźć zwolenników. Za głównego prekursora ruchu ludowego w Polsce należy uznać Bolesława Wysłoucha.

Obszary inspiracji ruchu ludowego:

• Rewolucja Francuska

• wolność, równość, braterstwo

• Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

• Tadeusz Kościuszko

• Uniwersał połaniecki

• agraryzm

• idea spółdzielczości

• idea oświecenia mas

• praca u podstaw, praca jako wartość

• historia Polski, tradycja

• idea zrównania wszystkich obywateli (szans, dostępu do dóbr publicznych)

• demokracja i demokratyzacja

• świadomość zmian zachodzących w innych państwach

Filary polskiego ruchu ludowego:

• szeroki katalog praw i wolności obywatelskich

• sumienia, wyznania, druku

• własność ziemi dla chłopów

• prawo wyborcze

• prawo do wykształcenia

• prawo zrzeszania

• prawo do korzystania z dóbr kultury

• podkreślenie obowiązków obywatela

• nie masz praw bez obowiązków

• przede wszystkim przestrzeganie prawa

• obowiązkowa służba wojskowa

• płacenie podatków

• praca na rzecz państwa, oświatowa

• patriotyczne wychowanie

• pokojowe współżycie z sąsiadami

• spółdzielczość w gospodarce

• uspołecznienie przemysłu

• demokracja

• pluralizm polityczny i gospodarczy

• różne formy własności i środków produkcji

• idea samorządności

• suwerenem pracujące warstwy społeczeństwa

• społeczne wyzwolenie chłopów, uobywatelenienie ich

• walka o godność chłopów i ich wszechstronne uznanie

+antyklerykalizm- brak udziału duchowych w rządzeniu, ale doceniali wartości chrześcijańskie i rolę Kościoła

+ znaczenie edukacji i oświaty- równy i bezpłatny dostęp do szkolnictwa na każdym jej poziomie

Parlament według ludowców powinien być jednoizbowy. Istniała koncepcja aby zamiast drugiej izby powołać Naczelną Izbę Gospodarczą. Zwykły Senat jedynie dublowałby pracę Sejmu (co kosztuje) i blokował korzystne dla ludu reformy. Druga izba o charakterze opiniodawczym. Sądownictwo- bardzo ważne, dostępność dla najszerszych mas społeczeństwa do opieki czy pomocy prawnej.

Władza wykonawcza w myśli politycznej ludowców miała początkowo być na równi z władzą ustawodawczą. Gdy jednak przyszedł kryzys demokracji, ludowcy zaczęli akcentować znaczenie silnej pozycji egzekutywy. Byli skłonni popierać ustrój prezydencki. Różne stronnictwa ludowe miały różne koncepcje nazwy dla głowy państwa:

• PSL Wyzwolenie - zwierzchnik RP

• PSL Piast - prezydent

• PSL Lewica - naczelnik-prezydent

Dlaczego chłopi powinni objąć władzę:

• jest ich najwięcej

• są żywicielami narodu

• przechowują (szczególnie w czasie zaborów) kulturę i język

• cechy charakteru:

• tradycjonalizm

• patriotyzm

• oddanie pracy

• zaradność

• oszczędność

• wytrwałość

• wytrzymałość

• odporność życiowa

Agraryzm - naczelna ideologia ludowców. Pewne jego założenia obecne były już pod koniec XIX wieku ale ostatecznie narodził się dopiero w latach 30. wieku XX.

Teoretycy agraryzmu:

• Stanisław Miłkowski

• Józef Niećko

• Zygmunt Załęski

Idee obecne w agraryźmie:

• neotomizm

• pozytywizm

• personalizm

• witalizm

• marksizm

Główne wartości:

• praca

• ziemia

• człowiek

Podstawowe założenia agraryzmu:

• rolnictwo i wieś jeszcze długo pozostanie podstawą rozwoju gospodarczego

• chłopi jeszcze długo będą najsilniejszą warstwą społeczną

• Polska jeszcze długo pozostanie krajem rolniczym

Agraryzm był ideą trzeciej drogi między kapitalizmem liberalnym a kolektywizmem marksistowskim. Z kapitalizmu czerpał:

• istnienie własności prywatnej (ale nie na takich samych regułach jak w kapitaliźmie)

• pochwałę indywidualizmu

• szerokie prawa i wolności obywatelskie

• pochwałę demokracji

Z kolektywizmu natomiast:

• ideę spółdzielczości

• przekonaie o niszczącym charakterze kapitalizmu

Osoby związane z ruchem ludowym:

• Wincenty Witos

• Andrzej Witos

• Bolesław Wysłouch

• Kazimierz Bagiński

• Aleksander Bogusławski

• Jan Czapla

• Stanisław Mikołajczyk

• Stanisław Thugutt

• Franciszek Ptak

• Maciej Rataj

• Augustyn Suski

• Stanisław Wojciechowski

• Marian Zyndram-Kościałkowski

• Stanisław Miłkowski

• B. Stolarski

• Niećko

• Bojko

• Dąbski

• Solarz

Organy prasowe ruchu ludowego:

• tygodnik Piast

• Wola Ludu

• Gazeta Ludowa

• Włościanin

• Gazeta Grudziądzka

• Wyzwolenie

• Przyjaciel Ludu

Poglądy ekonomiczne- upaństwowienie przemysłu, pochwała spółdzielczości, indywidualne, rodzinne gospodarstwa wiejskie

Stosunek do mniejszości- równość obejmująca też Białorusinów i Ukraińców ze względu na podobieństwa (chłopskie pochodzenie); Żydzi obcy klasowo, stosunek obojętny; Niemcy- wrogowie, uniemożliwiający rozwój

XII. Myśl polityczna Chrześcijańskiej Demokracji

Geneza- ChD wyłoniła się z początkiem XX w.

• Chrześcijańskie związki zawodowe

• Stowarzyszenia robotnicze i rzemieślnicze, organizowane głównie na Śląsku i w Wielkopolsce

• Ruch spółdzielczości rolnej w zaborze pruskim i w Galicji

3 okresy rozwoju:

• 1800-1900- rozwój zrzeszeń kulturowo- oświatowych

• 1900-1910- powstają pierwsze chrześcijańskie związki zawodowe

• Po I wojnie światowej- powstają pierwsze partie chrześcijańsko- demokratyczne

ChD działała od 1902 r. pod różnymi nazwami, min.:

• W zaborze rosyjskim od 1906 r. - Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich w Królestwie Polskim oraz Stowarzyszenie Katolickich Robotników na Wileńszczyźnie

• W zaborze austriackim od 1908 r.- Stronnictwo Chrześcijańsko- Socjalne

• 1918 r. Stronnictwo Katolicko- Ludowe

• W II RP po zjednoczeniu grup chrześcijańsko- społecznych z byłego zaboru rosyjskiego i austriackiego- Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji

• W wyborach do sejmu 1922 r. ChD uczestniczyła w bloku Chrześcijańskich Związków Jedności Narodowej

• 1923 i 1926- weszła do rządu Chjeno- Piast

• Po 1926 r. (przewrót majowy) rozbita na 3 grupy: lwowska, antysanacyjna śląska i centrowa; utraciła znaczna część wpływów; opozycyjna wobec obozu rządzącego; 1929 ChD przystąpiła do Centrolewu

• 1931-1932- zbliżenie do NPR

• 1934- secesja z ChD grupy lwowskiej (orientacja prorządowa)

Przedstawiciele:

• Ks. Stanisław Adamski

• Stanisław Bryła

• Antoni Chaciński

• Karol Popiel

• Józef Chaciński

• Ludwik Gdyk

• Wacław Bitner

• Zygmunt Kaczyński

• Wojciech Korfanty

• Juliusz Makarewicz

• Ratajski

• Jankowski

• Felak

Myśl ChD opiera się głównie na katolickiej nauce społecznej.

Punktem wyjścia dla tworzenia tej myśli były encykliki papieża Leona XIII, z encykliką Rerum Novarum, z1891 r. na czele.

Rozwiniecie jego mysli nastapiło w okresie aggiornamento (uwspółcześnienie), począwszy od pontyfikatu Jana XXIII.

Najważniejsze dokumenty zawierające wykład nauki społecznej Kościoła:

• Quadragesimo Anno Piusa XI (1931)

• Mater et Magistra, Pacem In Terris Jana XXIII

• Popularum prograssio Pawła VI

• Laborum exerceus, Centesimus Annus, Jana Pawła II

• Konstytucja Soboru Watykańskiego II Gaudium et Ipes (Radość i nadzieja)

Inspiracje:

• Wartości chrześcijańskie

• Nauka społeczna Kościoła Katolickiego

• Tradycja katolickiej myśli społecznej

• Myśl katolicko-społeczna I RP

Idea „Polski sprawiedliwej i silnej z rządem … i trwałym, opartym na zaufaniu i współpracy mas ludowych”.

Wartości:

• Wolność

• Sprawiedliwość społeczna

• Miłość bliźniego

• Prymat osoby człowieka

• Religia

• Moralność

• Etyka chrześcijańska, wartości chrześcijańskie

Władza:

• Na poglądy na władzę miała wpływ filozofia ojców Kościoła- św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu

• Źródłem władzy jest natura ludzka

• Potrzebny podział władzy na ustawodawczą, wykonawcza i sądową

• Władza musi mieć autorytet

• Władza pochodzi od Boga

• Jej sprawowanie musi być zgodne z przykazaniami bożymi

Wolność, prawa, obowiązki społeczne:

• Wolności osobiste, grup, społeczne

• Wolności religijne, narodowościowe

• Prawa socjalne

• Prawa polityczne

+ prawa do wolności, do własności prywatnej, pracy, zrzeszania się, bezpłatnej, ogólnodostępnej, sprawiedliwej oświaty

Mniejszości:

• Słowiańskie- asymilacja

• Niemiecka- asymilacja bez szans realizacji

• Żydowska- asymilacja niepożądana, dążenie do zmniejszenia liczby Żydów przez ich emigrację, ograniczenie ich znaczenia ekonomicznego

Zagadnienia gospodarcze:

• Postulat zachowania rolniczego charakteru kraju

• Uważano, że uprzemysłowienie nie rozwiąże problemów społeczno- ekonomicznych

• Rolnictwo- jako czołowy dział wytwórczości

• Podkreślano znaczenie spółdzielczości

• 3 sfery własności: prywatna, spółdzielcza, państwowa

XIII. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Pracy

KPP(1918-1938)- skrajna organizacja polityczna, sterowana z zewnątrz, z jasno określonym zadaniem przejęcia pozaprawną drogą władzy politycznej w celu realizacji totalitarnego modelu państwa.

Do 1925 r. występowała pod nazwą Komunistyczna Partia Robotnicza Polski. Powstała ze zjednoczenia Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy oraz Polskiej Partii Socjalistycznej „Lewicy”.

Inspiracje:

• Odwoływała się do ideologii marksistowskiej

• Marksizm był ideologicznym uzasadnieniem komunizmu

• Krytyka liberalizmu

Doktryna komunistyczna zrodziła się na zachodzie Europy w połowie XIX w. Twórcy Marks i Engels. Komunizm zawiera wizję przyszłego, bardziej sprawiedliwego niż dotychczas świata.

Dla Marksa i Engelsa punktem wyjścia były następujące stwierdzenia:

• Upadek kapitalizmu jako ustroju krzywdy społecznej jest nieuchronny

• Obalenie istniejącego kapitalistycznego ustroju w drodze rewolucji społecznej doprowadzi do utworzenia nowego komunistycznego ustroju

• Tylko socjalizm mógł rozwinąć problemy gospodarcze, społeczne ówczesnego społeczeństwa

Pojęcie rewolucji w myśli politycznej KPP:

• Rewolucji miała dokonać awangardowa grupa artykułująca aspiracje klasy robotniczej, tzw. proletariatu, „najbardziej postępowej klasy społecznej”.

• Rewolucja rozumiana jako gwałtowne zbrojne, a w konsekwencji krwawe przekształcenie istniejących stosunków własnościowych i społecznych miała być według komunistów jedyną realną drogą do zdobycia władzy.

• Rewolucja przyniosłaby zmiany niemożliwe do urzeczywistnienia na przykład drogą parlamentarną.

• Rewolucja przyniosłaby reformy prowadzące do przekształceń własności, przezwyciężenia przeciwieństw klasowych, usunięcia waśni narodowościowych, różnic społecznych między kobietą a mężczyzną.

KPP była to partia kadrowa, działająca nielegalnie, zakonspirowana, jej centrum znajdowało się poza granicami kraju. Stanowiła jedną z sekcji Międzynarodówki komunistycznej, powstałej w marcu 1919 r. KPP była jedną z najmniejszych sekcji MK.

Przywódcy KPP nie mieli większego wpływu na kształtowanie linii politycznej i taktyki MK. Musieli realizować uchwały MK.

…

KPP reprezentowała obcą robotnikom polskim myśl polityczną, nie posiadała polskich tradycji. Posiadała ograniczone poparcie społeczne. Odzwierciedlają je wyniki wyborów parlamentarnych w latach 1922, 1928, 1930.

KPP była partią o ideologii marksistowskiej.

Wyróżniki myśli politycznej KPP:

• Przekonanie o konieczności obalenia istniejącego ustroju

• Komunistyczna wizja świata

• Przekonanie o konieczności obrony ZSRR jako ojczyzny proletariatu, co znajdowało odzwierciedlenie w przejawianiu lojalności wobec jego władz i organów oraz działaniach na rzecz osłabienia przeciwników

• Szczególna rola partii komunistycznej oraz konieczności zachowania wobec niej posłuszeństwa i dyscypliny

Tradycja narodowa i przeszłość

KPP była jedyna partią w Polsce, która nie nawiązywała do przeszłości narodowej. Nie nawiązywano nawet do tradycji rewolucyjnej nurtu polskiego ruchu robotniczego, tj. I i II Proletariatu, Związku Robotników Polskich…

Powoływanie się na tradycje narodowe było bowiem pojmowane jako równoznaczne z odwołaniem się do starego, upadającego świata.

Komuniści nie czuli się zatem spadkobiercami tradycji narodowych. Nie akceptowali nie podległości Polski. Żaden rząd II RP nie spotkał się z aprobatą ze strony KPP.

Odnosi się to nie tylko do znienawidzonych rządów sanacyjnych, ale i wcześniejszych, ludowych: Daszyńskiego i Moraczewskiego.

Nie dostrzegali osiągnięć państwa polskiego, np. reformy monetarnej Grabskiego czy szkolnej Jędrzejewicza.

Komuniści podjęli działania na rzecz osłabienia państwa polskiego. Chodzi tu o koncepcję wspierania grup partyzanckich na Kresach w 1924 r., podsycanie strajków, agitację w języku polskim…

Ustrój polityczny: zakładali upadek istniejącego ustroju; pierwszą fazą rozwoju państwa porewolucyjnego będzie dyktatura proletariatu; najodpowiedniejszą formą będzie republika rad.

Nie dopuszczali możliwości działania z innymi partiami i organizacjami.

Wzór- ZSRR

Rola sądów sprowadzona do roli instrumentów partii komunistycznej w walce o włądzę.

---