Współczesna Polska Myśl Polityczna - wykłady rok 2005/2006

Prof. Dr hab. E.Maj

WYKŁAD 1 16.02.06r.

NURTY MYŚLI POLITYCZNEJ DRUGIEJ WIELKIEJ EMIGRACJI

Pierwsza Wielka Emigracja miała wymiar romantyczny, postromantyczny, skupiała się wokół Hotelu Lambert, Czartoryskiego. Po drugiej wojnie światowej kręgi ideowe były w Londynie i w Paryżu.

Staramy się unikać podziału na lewicę i prawicę, jest to podział umowny, tradycyjny; ukształtował się w czasie rewolucji francuskiej- prawicę reprezentowali ci, którzy dążyli do ładu sprzed rewolucji. Na początku XX wieku podział na lewicę i prawicę budził spory dyskomfort. Jednak żeby zasygnalizować różnice między nimi możemy stwierdzić: w odniesieniu do relacji państwo- ekonomika: prawica jest skłonna do zmniejszenia udziału państwa, optuje za wolnym rynkiem, własnością prywatną, ważny jest element wyznaniowy (świętość = nienaruszalność); lewica - zróżnicowane typy własności, kontrolowany próg bezrobocia; prawica - przeciwna rozdziałowi kościoła od państwa, uważa że do systemy prawnego na stałe powinny trafić elementy etyki, bardzo ważna jest sfera wyznaniowa, przeciwstawia się aborcji, eutanazji, małżeństwom jednej płci; lewica - popiera te dążenia, uważa za konieczne rozwój państwa światopoglądowo wolnego; prawica - za bardzo ważne uważa wartości tradycyjne- przeszłość, tradycjonalizm, konserwatyzm, chrześcijaństwo, wspólnota narodowa, rodzina, własność prywatna, wartość państwa, skłonność do elitaryzmu; lewica - przedstawia gotowość modernizacji poglądów, w centrum aksjologii jest człowiek, któremu daję się kredyt zaufania, potrzebna jest dobre wychowanie, wolność, równość, braterstwo, sprawiedliwość (społeczna), egalitaryzm.

Myśl polityczna nacjonalistyczna od początku powstawania unikała konkretnego określenia się, dopiero w określonych sytuacjach opowiadają się za którąś ze stron ( Giertych: „nie jesteśmy ani prawicą ani lewicą”).

Uchodźctwo- po drugiej wojnie światowej, nuty polityczne na emigracji ze względu na coraz większe oddalenie od sytuacji w kraju, staje się spolaryzowane wewnętrznie; przez długi czas bezbronna na działanie agentów ( „jaczejka komunistyczna” - określenie z okresu międzywojennego agenta).

Z.Kołakowski- początkowo marksista, odchodzi od tych koncepcji ideowych tworząc nowe.

Hugon Hanke- znany i ceniony polityk, ogłasza światu, że jest agentem- strach wśród działaczy emigracyjnych przed nowymi emigrantami z Polski i dalekosiężnymi mackami komunizmu.

Część emigrantów gotowa była do współpracy z CIA, by z ich pomocą obalić komunizm, chcieli za ich pieniądze szkolić wywiadowców działających w tym kierunku.

Zagadnienia: ( Wojciech Wasiutyński- zagadnienia egzaminacyjne):

1. Myśl narodowa i konserwatywno- tradycjonalistyczna

2. Sytuacja wewnętrzna Polski

3. Kościół rzymskokatolicki i przemiany w życiu politycznym

4. Koncepcje polityczne

5. Ocena zagrożenia totalitaryzmem

6. Geopolityka Polski

7. Wizja „Trzeciej Drogi”

Wojciech Wasiutyński- utrwalił pewne treści ideowe na emigracji, był jednym z wielu ideologów, którego treści wpływały na przemiany ideologiczne Polski, przy czym nigdy nie zostały określone wprost ( czyli na przykład pod postacią programu jakiejś partii politycznej).

Wojciech Wasiutyński ( 1910- 1994)- przed wojną wstąpił do Obozu Narodowo- Radykalnego „Falanga”, godził się na radykalizm, wyraźne tendencje w tym kierunku; publicysta, komentator polityczny, pisał do: „Gazeta Warszawska”, ABC”, Prosto z mostu”; był członkiem dywizji generała Maczka, postanowił pozostać na emigracji; umiarkowany narodowiec, wstąpił do Stronnictwa Narodowego; po wojnie przebywał w Anglii a potem w USA; publikował i współpracował z brytyjskimi i amerykańskim czasopismami; w latach 1958- 1973 - pracownik sekcji polskiej Radia Wolna Europa a potem korespondent; 1989 rok - pisał teksty do tygodnika „Młoda Polska”. Najpopularniejsze publikacje:

• „Tysiąc lat polityki polskiej”- Monachium 1946r.

• „Ruiny i fundamenty” - Londyn 1947r.

• „Listy o ludziach” - Londyn 1955r.

• „Czwarte pokolenie. Szkice dziejów nacjonalizmu polskiego” - Londyn 1982r.

• „O programach większości” - Londyn 1986r.

• „Źródła niepodległości” - Londyn 1988r.

• „Patrząc z Ameryki. Faksem z Nowego Yorku” - Gdańsk 1991r.

Ad.2 Sytuacja wewnętrzna Polski

• Stan społeczno- polityczny- tradycyjny model społeczny, bazą jest religia, siłą ma być kultywowanie tradycyjnej obyczajowości; podejrzliwe traktowanie pojęcia „postępu”- wskazuje na jego wieloznaczność, nie neguje, ale złe jego pojęcie może spowodować szkody moralne i materialne.

• Postępem było uwłaszczenie w XIX wieku chłopów, a ich kolektywizacja w XX wieku nie jest postępem („ nie jest postępem bomba atomowa w stosunku do katapulty”

• Wysoko oceniał ruch „Solidarności”, uważał że niesie on zwycięstwo haseł programowych, podjęli dzieło budowy bytu

• 1 pokolenie- XIX / XX wiek

• 2 pokolenie- 20-lecie międzywojenne

• 3 pokolenie- generacja Wasiutyńskiego- skazane na emigrację zewnętrzną i wewnętrzną- czyli dosłowne opuszczenie kraju lub wewnętrzną alienację od systemu i od problemu

• 4 pokolenie- Od „Sierpnia 80”- „Solidarność”- ucieleśniało ideały polityczne, preferowane przez Wasiutyńskiego, za stosowanie metody drobnych kroków, czyli stopniowej ale wyraźnej erozji systemu- „Solidarność” podjęła prawidłowe działania

• Wasiutyński doceniał znaczenie kryzysów państwowych, np.'56, '70, '76, '80- prowadziły do dekompozycji PZPR, osłabiały władzę komunistyczną

• Nie doszukiwał się inspiracji zewnętrznych, ośmieszał ideologów na emigracji tych, którzy mówili o spiskach masońsko- żydowskich ( KOR- dostrzegano w nim rzekomy spisek i obecność masonów- nieoficjalny program LPR)

• Wasiutyński protestował przeciwko tym rzekomy spiskom, i całym tym teoriom spiskowym

• Infantylizacja myślenia o narodzie i państwie, podważane jest wiara w naród i siłę- sprzeciwiał się temu

• Był przeciwny nadużywaniu pojęć niepodległościowych

• Krytycznie oceniał nacjonalistycznych, narodowych ideologów, bardziej był skłonny rozgrzeszać obcych ideowo

• Krytykował Dobraczyńskiego

• Był skłonny rozgrzeszać przynależność do PZPR, wybaczał to jako konieczność

• Uważał że naród jest podstawą istnienia człowieka, niezbędna wspólnota tradycji, podobieństwo przeżyć, doświadczeń historycznych, wspólnota planów na przyszłość

• Utożsamiał pojęcie narodu ze środowiskiem europejskim a ściślej z chrześcijańskim kręgiem cywilizacyjnym, pod koniec życia rozszerzył pojęcie narodu- pisał o narodach afrykańskich, traktował je jako laboratorium naukowe kształtowania się narodu i rozwoju lub zaniku, było to dla niego swoiste pole badawcze

• Podobało mu się przywiązanie do narodu tak jak w przypadku Japonii- doceniał ją tak jak R.Dmowski, a szczególnie antyindywidualizm Japonii, jako źródło sukcesu po wojnie, mimo klęski wojennej

• Zawstydzał Amerykanów, ich indywidualizm

• Po 1945 roku doceniał nowy kształt graniczny Polski, nie ze względu na utracone ziemie na wschodzie, ale ze względu na uzyskane na zachodzie, oraz za jednorodność etniczną Polski

• Przeciwnik antysemityzmu- uważał że antysemityzm budzi niechęć etyczną i jest szkodliwy dla Polski na arenie międzynarodowej

• Ale odrzucał też teorię o Żydach jako narodzie wybranym ( konflikt na tym tle z Turowiczem)

• Demitologizacja postaci Piłsudskiego, krytykował za stworzenie w Polsce autorytarnych rządów po 1926 roku, pokazywał go jako przykład wad, w nim widział skutki grzechu pierworodnego, skłonność do nie liczenia się z własnymi siłami, skłonność do postromantycznych uniesień, zabrakło trzeźwości i kalkulacji

• Powstanie Warszawskie uważał za błąd polityczny- było to śmiałe stwierdzenie, gdyż w tych czasach o powstaniu mówiło się albo dobrze albo nie mówiło się wcale, doceniał jednak heroizm walczących a także ludności cywilnej

• Chciał by Polska zachowała własne wartości, by chroniła kulturę, by droga przechodzenia od komunizmu do demokracji była bez radykalnych uniesień rewolucyjnych, był przeciwny eksternistom

Ad.3 Kościół rzymskokatolicki i przemiany w życiu politycznym

• Wasiutyński pilnie obserwował to co się działo w sferze konfesyjnej, patrzył na ekumenizm głoszony po soborze watykańskim drugim- generował działania rewizjonistów

• Największe zagrożenie widział w nowej teorii H.Kunga (szwaj.) teologa, który należał do grupy eksperckiej. H. Kung zakwestionował dogmat o nieomylności papieża, krytykował hierarchiczny ustrój kościoła, kwestionował konieczność celibatu duchownych

• Wasiutyński dużo pisał o Kungu, stwierdził, że jego przykład jest potwierdzeniem niebezpieczeństwa modernizacji

• Głęboko doceniał Jana Pawła II, który według Wasiutyńskiego świetnie łączył polski styl katolicki z wyzwaniami jakie pojawiły się na początku XX wieku.

WYKŁAD 2 23.02.2006 r.

Wojciech Wasiutyński wywodził się z nacjonalizmu międzywojnia.

Action Francais- gromadziła wokół siebie intelektualistów, myślicieli, tych którzy całościowo postrzegali człowieka; naród normował zasady działania człowieka i nie było dla niego wyższej wartości niż naród, co prowadziło do otwartego konfliktu z teologami (Ch. Mauras).

Nacjonalizm polski w dużej mierze ewoluował w stronę etyki kościelnej. „Kościół, naród i państwo” Romana Dmowskiego rezygnował z egoizmu narodowego. ONR- w Polsce dominował katolicki charakter nacjonalizmu.

Wojciech Wasiutyński:

• uważał, że katolicyzm polski jest płytki, pozbawiony wiedzy naukowej, często charakter formalny;

• doceniał ochronne znaczenie katolicyzmu w Polsce od wszelkich ekstremistów politycznych, uważał, że stosunek do narodu musi być chroniony etyką kościelną; katolicyzm nie jest tylko dodatkiem do polskości, ale państwo nie powinno prowadzić do teokracji;

• był przeciwny polityzacji duchowieństwa, która miała miejsce w okresie międzywojennym;

• podkreślał, że prymas Polski nie może stać się przywódcą politycznym Polski, ale może być oponentem dla komunizmu;

• za rolę proboszczów uważał kulturalną, doradczą, ale nie polityczną; świątynie nie mogą być miejscem wieców;

• dopuszczał (ale w okresie stanu wojennego) istnienie w kościołach osłony dla kultury czy nauki;

• był bardzo nieufny wobec zmian wprowadzonych przez Sobór Watykański II, gdyż wprowadzone zmiany przestały być ostoją;

• doceniał znaczenie ekumenizmu, zwłaszcza wobec zagrożenia ateizmem;

• był bardziej krytycznie nastawiony wobec modernistycznych katolików, niż tradycjonalistycznych;

• jako tradycjonalista nie był zwolennikiem elitaryzmu, gdyż widział w nim więcej zagrożeń i możliwości szkód;

• uważał, że równość społeczna likwidowała istnienie barier;

• nie był zwolennikiem konfesyjnego wymiaru życia politycznego;

• z wielką obawą patrzył na falę dechrystianizacji;

• nie był zwolennikiem teorii, że to z Polski ma wyjść chrześcijański impuls dla reszty świata (mimo, że tak właśnie o nim pisano);

Koncepcje ekonomiczne Wojciecha Wasiutyńskiego:

• duży wpływ na jego poglądy miał jego ojciec ( wywodzący się z endecji międzywojennej), Wasiutyński wychowywał się z tej tradycji- dystans i nieufność wobec liberalizmu ekonomicznego i jego krytyka;

• kontynuacja przekonań, że kapitalizm jest dysfunkcyjny;

• kapitalizm prowadzi do alienacji jednostki, wzmacnia egoizm, dehumanizm- nieludzkie traktowanie innego człowieka, nie realizuje interesów narodowych;

• przeciwnik kolektywizmu- niebezpieczeństwo dla ludzkości, odbiera ludziom wolność;

• przywoływał wizję Trzeciej Drogi Adama Dobroszyńskiego- pozbywanie się czynników obcych, troska o zabezpieczenie spraw narodu we wszystkich dziedzinach życia;

• poglądy Wasiutyńskiego stale ewoluują- dochodzi do kategorycznej krytyki liberalizmu i kapitalizmu;

• umiarkowana aprobata dla gospodarki rynkowej;

• zadeklarowany krytyk polityki Leszka Balcerowicza; pochopne traktownie prywatyzacji (przedwczesna, niesprawiedliwa i krzywdząca dla społeczeństwa) i reprywatyzacji;

• plan Balcerowicza był przyznaniem, ze w Polsce byli prominentni komuniści którzy skupiali w swoich rękach wszystko, czyli nie należało to do społeczeństwa;

• opowiadał się za stworzeniem silnej ekonomiki narodowej, oraz umiejętnym i z rozwagą pozyskiwaniem kapitału zewnętrznego;

Ocena zagrożenia totalitaryzmem:

• oceniał zagrożenie totalitaryzmem- mówił, że świat przeszedł już historyczny etap totalitaryzmu, ale elementy tej polityki można było odnaleźć nawet w USA;

• totalitaryzm był namiastka kultu religijnego (Włochy- kult państwa, Niemcy- kult rasy, ZSRR- kult klasy), oraz nadawanie cech boskich przywódcom;

• totalitaryzm był pozbawiony szacunku dla praw i wartości ogólnoludzkich; dopatrywał się ścisłej korelacji między tworzeniem się masowych społeczeństw a tworzeniem się totalitaryzmu;

• demokracja rozwinięta mogła zawierać elementy totalitaryzmu, gdyż wchodziła do społeczeństwa masowego;

• nie zgadzał się na erozję dotychczasowych systemów religijno- kulturowych czy ekonomiczno- politycznych;

• zgadzał się na unowocześnienie wielu sfer życia ale nie zgadzał się na rewolucję obyczajową, czy sens niszczenia elementów kultury narodowej;

• doceniał rolę przekazu telewizyjnego jako stymulatora działań, ale obawiał się prostackiej i ogłupiającej prezentacji kultury;

Geopolityka Polski według Wasiutyńskiego:

• nawiązania do historii ( R.Dmowski „ Niemcy, Rosja i sprawa polska”); Rosja jest potencjalnie lepszym partnerem niż Niemcy, dlatego należy dążyć do rozumnej ugody politycznej, przeciwko działaniom germańskim;

• doceniał epokowe propozycje Dmowskiego;

• uważał, że komunizm podkopuje morale Polaków, a Niemcy Zachodnie ( RFN) jest mniejszym zagrożeniem ( ze względu na przynależność do Nato i EWG);

• nie przewidywał pojednania polsko- niemieckiego;

• twierdził, że kategorycznie trzeba odejść od koncepcji federacyjnej Józefa Piłsudskiego;

• odrzucał koncepcję istnienie trzech imperiów ( Europa Zachodnia, Japonia, USA)- podkreślał dwubiegunowy model świata;

• opowiadał się za szukaniem Trzeciej Drogi- wypośrodkowaniem między światem anglosaskim a radzieckim; widział szansę skupienia wokół Watykanu;

• uważał że Polacy muszą mieć pamięć doświadczeń grozy II wojny światowej;

• sam Wasiutyński określał się jako człowiek prawicy, nieortodoksyjny integrysta narodowy, umiarkowany konserwatysta i tradycjonalista;

• krytykował SN, SDN- uważał że stanowią niebezpieczeństwo;

• najbliższe dla niego było ZChN- uważał że to ona zdominuje całą prawą część sceny politycznej;

Juliusz Mieroszewski ( 1906- 1976)

Zagadnienia:

1. Biografia polityczna

2. Ocena roli emigrantów politycznych

3. Sytuacja wewnętrzna Polski

4. Problematyka narodowościowa

5. Geopolityka

Juliusz Mieroszewski- absolwent studiów prawniczych, z rodowodem ziemiańskim, publicysta- „IKC”- o charakterze opiniotwórczym, zajmował się problematyką międzynarodową, po wybuchu wojny, był atache ambasady w Bukareszcie, współredagował „Ku wolnej Polsce” i „ Orzeł biały”. Po demobilizacji osiadł w Londynie i dalej kontynuował współpracę z czasopismem „ Orzeł biały”. Publikował również do „Kultury”, od 1950 roku był londyńskim korespondentem „Kultury”. Wybrane prace:

• „Ewolucjonizm” - 1964 r.

• „Polityczne neurozy” - 1967 r.

• „Modele i praktyka” - 1970 r.

• „Materiały i refleksje do zadumy” - 1976 r.

W swoich publikacjach najczęściej podpisywał się jako „Londyńczyk”. Pisał bardzo charakterystycznie:

• specyfika stylu i sposobu argumentacji- powtarzalność pewnych zastawów argumentacji i wniosków

• wieloznaczność stwierdzeń

• wyraźna niekoherencja

• wypracował pewne zasady:

*polskość jest składnikiem europejskości

*odrzucenie nacjonalizmu i antysemityzmu

*specyficzny styl uprawiania polityki poprzez dialog ideowy między intelektualistami

*aksjomatem skuteczności politycznej jest dobra wola stron konfliktu

Juliusz Mieroszewski:

• niezgoda na dogmatyzm i doktrynerstwo;

• nie chciał przedstawiać gotowych scenariuszy rozwiązań, ufał, że ten kto sięga po jego teksty ma już jakąś wiedzę i po części wyrobioną opinię;

• określał się lewicowym liberałem- był zwolennikiem zachodnioeuropejskich socjaldemokracji (wysoko oceniał Leiber Party);

• uważał że ważniejsze jest jak się wierzy a nie w co;

• czuł się człowiekiem Zachodu, dowodził że istnieje wspólnota rodowodu duchowego;

• najważniejszy był dla niego realizm polityczny, weryfikowany oceną rzeczywistości, ale musi on ewoluować;

• oceniał poprzez chłodny pragmatyzm, myślenie kalkulacyjne, niechęć do stanu skamienienia polskiej polityki;

• otwartość myślenia- gotowość rozmów, dialogowania, by wypracować kompromisowość polityczną;

• wpisywał się w grupę nie lubiącą „niezłomnych”, czyli tych którzy byli przekonani o swojej nieomylności, wyszydzał ich;

• nie można dopuścić do hegemonizacji uczuć politycznych;

• krytykował łzawy patriotyzm;

• uważał, że fałszywe jest przekonanie, że wszystko może wrócić do stanu sprzed wojny;

• nie zgadzał się na pomysły koncepcji trzeciej wojny światowej;

• symbolika w postaci wierzeń w legendy czy przywiązania do orła białego była wyśmiewana;

• odrzucał mocarstwowość panów niezłomnych, źle oceniał politykę Becka;

• uważał, że błędem były propozycje rozwoju terytorialnego przy pomocy brytyjczyków i aliantów amerykańskich;

• uważał że Polska jest krajem agentów;

WYKŁAD 3 02.03.2006 r.

Juliusz Mieroszewski:

• uważał, że polska emigracja powinna kształtować opozycję wobec rządów PRL, miała według niego ocalić wszelkie normy obyczajowe, przywoływać historię, ale w kierunku realizmu politycznego, a nie wspomnień;

• odrzucał łzawy patriotyzm;

• uznawał tylko patriotyzm realny, w realnych kategoriach;

• powstawało pytanie: dlaczego w Polsce z uporem powstawały idee mesjanistyczne i romantyczne, zamiast cenić kategorie rachunku politycznego- realizmu- Mieroszewski odpowiadał na to pytanie, wskazując na to, że patriotyzm karmił się romantyzmem, tak jak to miało miejsce w przypadku Piłsudskiego, który wychował się na literaturze tego okresu i żył jej ideałami;

• to nie miała być krytyka Piłsudskiego tylko stwierdzenie faktu;

• to powodowało brak możliwości rozwoju realizmu politycznego, jedyne możliwości jego rozwoju możliwe by były przy daniu społeczeństwu odpowiednich podstaw kulturowych, ideowych, mentalnych;

• uważał, że czas zrozumieć, że problematyka polska nie jest sprawą wyjątkową i jedyną, tak jak to uważali romantycy, tylko jest wiele państw w podobnej sytuacji ( bez suwerenności lub tylko z częściową suwerennością)- trzeba patrzeć przez kategorie zbiorowe, a nie jednostkowe;

• zastanawiał się czy emigranci nie powinni reprezentować sprawy polskiej na arenie międzynarodowej, funkcjonując w wolnym świecie i stawać przeciwko komunizmowi, ale nie tylko w imieniu Polski, ale również w imieniu wszystkich ujarzmionych narodów;

• ubolewał nad marazmem polskiej partii socjalistycznej w ośrodkach emigrantów, uważał, że zapomniała ona o dążeniu do modyfikacji systemu politycznego w kraju;

• twierdził również, że socjaliści za bardzo ufali w sukcesy neopozytywistów;

• w roku 1964 próbował zapisać swoje wizje przyszłości- uważał, że w niedługim czasie krajem wstrząsną masowe protesty robotnicze, które uważał za słuszna i celowe;

• głosił konieczność rozwijania idei wolnościowych i demokratycznych, ale uważał, że konieczne jest stopniowe i systematyczne wypracowywanie ich i przygotowywanie;

• uważał, że demokracja polityczna dostępna jest tylko tym społeczeństwom i krajom, które osiągnęły pewien stopień rozwoju gospodarczego;

• w demokracji politycznej widział szanse rozwoju i funkcjonowania wielu światopoglądów, a nie tylko ścierani się partii- to uważał za głębokie wypaczenie systemu demokratycznego;

• popierał linie Gomułkowską- wprowadzane przemiany, próbę uniezależnienia Warszawy od Kremla; Gomułka dopuszczał do głosu kręgi pozakomunistyczne - czym zdobył sobie uznanie wśród emigrantów, liczyli na to że zdemokratyzuje system, postrzegano go jako reformatora; chwilowo zniósł cenzurę prewencyjną i zabronił zagłuszania stacji zachodnich- to wszystko było jednak czasowe, wręcz chwilowe, Gomułka rozczarował emigrantów swoim zachowaniem, mimo wszystko trzymał się kurczowo idei komunistycznych ( pokolenie Października'56);

• Mieroszewski ufał, że przemiany październikowe, będą miały charakter długoplanowy, ale tak się nie stało;

• uważał, że tylko systematyczna walka z komunizmem ma przyszłość;

• odnosił się do spraw spuścizny II RP, które miały wpłynąć na kształt Polski- chodziło o odniesienia do problematyki narodowościowej;

• był zwolennikiem teorii o samostanowieniu i samookreśleniu narodów;

• Polacy muszą zrezygnować z wierzenia w mity- Polska przedmurzem Europy;

• zdawał sobie sprawę, że w Polsce są liczne sentymenty po utracie ziem wschodnich- uważał, że ZSRR popełniło błąd polityczny odbierając Polsce Lwów;

• twierdził, że przywoływanie wizji polskiego Lwowa, to wspieranie działań Kremla- Polska powinna uszanować i pogodzić się faktem istnienia ludów między Polską a ZSRR;

• Polska musi liczyć się z interesami Ukrainy, Białorusi i Litwy; musi uznać status quo Wilna (Litwa) i Lwowa (Ukraina);

• ULB- Ukraina- Litwa- Białoruś- te obszary uważał za kość niezgody między Polską a Rosją, determinowało to stosunki polsko- rosyjskie i generowało kompleks rosyjski;

• uważał, że romantyzm polityczny powodował bunt i powstania zbrojne przeciwko Rosji jako jedynemu wrogowi;

• twierdził, że swoją polityką ZSRR przyczyniło się do traumatycznych przeżyć Polaków podczas II wojny światowej;

• uważał, że powstanie warszawskie nie zostawiło żadnych śladów w pamięci Rosjan i Niemców;

• twierdził, że powstały 2 typy Polaków: likwidator- najczęściej ginęli w powstaniach; oraz selwinista (służbista)- dostosowywali się do nowych realiów;

• miał negatywny stosunek do Rosji, uważał, że komunizm jest dysfunkcyjny do potrzeb człowieka i społeczeństwa i jest mu bardzo odległy- dowodził, że ten system zawiódł i jest w nim najwięcej konfliktów, w przeciwieństwie do kapitalistycznych systemów;

• R+N- dylemat Rosja czy Niemcy?- opowiadał się jednak za wariantem rosyjskim- państwo silniejsze, bez roszczeń terytorialnych wobec Polski, w przeciwieństwie do Niemiec; uważał, że konflikt polsko- rosyjski miał charakter kulturowy; widział szanse na dobre stosunki z Rosją, doceniał pozycję wschodniego sąsiada, uznawał dumę narodu rosyjskiego;

• uzależnił przyszłość Polski od sytuacji wewnętrznej w ZSRR; ZSRR była gwarantem pozostawienia Szczecina w granicach terytorialnych Polski;

• 1970 roku został podpisany układ stabilizacyjny stosunki Polski i RFN;

• bał się zjednoczenia państw niemieckich; chciał, aby Polska najpierw uzyskała gwarancję nienaruszalności granicy na Odrze, oraz zapewnienia ze strony mocarstw, że nie dopuszczą, aby Niemcy stały się potęgą atomową;

• w Zjednoczonej Europie dopatrywał się równowagi sił, bezpieczeństwa narodów małych i średnich;

• Polska powinna jak najszybciej stać się członkiem zintegrowanej Europy;

Józef Mackiewicz (1902-1985):

1. Biografia polityczna i charakterystyka ideologiczna

2. „Idea krajowa”

3. Ocena Rosji i ZSRR

4. Ocena Niemiec

5. Krytyka „polrealizmu”

Józef Mackiewicz- emigracyjny antykomunista, urodził się w Petersburgu, uczył się w Wilnie, uczestnik wojny polsko- bolszewickiej, po wojnie przebywał w Warszawie, potem kontynuował studia w Wilnie. Od 1923 roku publikował do dziennika „Słowo”, którego redaktorem był jego brat Stanisław Cat Mackiewicz. Redagował również „Gazetę codzienną”- antykomunistyczną i antynacjonalistyczną; podczas okupacji niemieckiej ( lipiec- październik 1941r.) współpracował z hitlerowcami i redagował „Goniec codzienny” ( zwany przez Polaków Gadzinówką) - był to element propagandy hitlerowskiej. Sąd ZWZ AK wydał na niego wyrok kary śmierci, wyroku jednak nie wykonano, ale też nigdy nie odwołano. Był jednym ze świadków ekshumacji zwłok polskich żołnierzy w Katyniu i napisał 2 raporty do AK na ten temat. Od 1947 roku osiadł w Londynie, zeznawał przed amerykańską komisją w sprawie Katynia. Później przeniósł się do Monachium i tam pozostał do śmierci.

Najbardziej znane publikacje Mackiewicza:

• „Droga do nikąd”- Warszawa

• „Kontra” - Paryż 1957

• „Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy”- Londyn 1975

• „Nie ma polskiej drogi do wyzwolenia”- Warszawa 1985

• „Zwycięstwo prowokacji” -Londyn 1988

• „Sprawa płk. Miasojedowa” Warszawa 1989

• „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów”- Londyn 1989

Józef Mackiewicz:

• obserwował i oceniał stosunki narodowościowe i sytuację w obszarach ościennych Polski;

• opętany myślą tropienia komunistów, chciał uświadomić cały świat jakim zagrożeniem jest komunizm;

• skonfliktowany z głównymi ośrodkami wychodźctwa;

• przeciwnik aksjomatów realizmu politycznego, szkodliwe elementy to: kompromisowość, dialog, porozumienie;

• był opozycjonistą wobec Mieroszewskiego, doceniał u niego tylko to że widział zagrożenia wynikające z nacjonalizmu;

• uważał, że realna myśl Mieroszewskiego jest w istocie nie realistyczna, przede wszystkim fundamentalny błąd w ocenie ZSRR (jako gwaranta polskiej granicy zachodniej;

• według Mackiewicza, Mieroszewski postwaił ponad wolność granice, i posługiwał się kategoriami nie adekwatnymi wobec ZSRR;

„Idea Krajowa”:

• źródła tej koncepcji wychodzą z planów przeciwstawienia się ekstermizmowi politycznemu

• w nacjonalizmie dopatrywał się podwalin do tworzenia się systemu komunistycznego;

• nacjonalizm spowodował w Polsce międzywojennej osłabienie i stał się przyczyną klęski 1939 roku;

• działania asymilacyjne spowodowały dezintegrację wewnętrzną państwa i destabilizację;

• przeciwnik przymusów asymilacyjnych;

• uważał, że ważne jest pozyskiwanie sojuszników na arenie międzynarodowej, a Polska straciła dobre imię w chwili gdy zdradziła w pierwszej kolejności Ukrainę;

• idea krajowa- sprzeciw wobec traktowania Litwy, Białorusi i Ukrainy jako dawnego pogranicza polskiego i jako potencjalnych ziem polskich; chodziło głównie o Litwę i przekłamania mówiące o tym, że należy traktować te tereny jako Kresy;

• pojęcie kraj ( Litwa) tylko w odniesieniu Wielkiego Księstwa Litewskiego- obszar geograficzny będący ojczyzną ojczyzn, kraj w znaczeniu historycznym - kulturowa integralność tego kraju;

• błędem było dążenie do mononarodowości;

• Wilno (Cudowne Miasto) powinno zachować charakter wieloznaczny;

• odrzucenie dążeń do monoetniczności;

• idealizował przeszłość twierdził, że Wilno zachowało odrębność;

WYKŁAD 4 9.03.2006r.

Mackiewicz cd.

• troszczył się o to jak zrealizować myśl polityczną

• walka z nacjonalizmem i jego pozostałościami to realizacja idei krajowej

• nacjonalizm oznacza polaryzację wewnętrzną

• zamiast nacjonalizmu współżycie różnych grup etnicznych

• przynależność narodową należy kultywować

• niezgoda na asymilowanie bez aprobaty ze strony asymilowanej

• polonizacja dobrowolna i ewolucyjna

Ad.3

• wskazywał na rolę Rosji Carskiej

• chciał udowodnić że Rosja Carska należała do systemu monarchii absolutnych w Europie

• Rosja wcale nie utrzymywała w niewoli ludzi i grup społecznych

• dowodził, że wchodziła na demokratyzację stosunków wew. na tyle ile było potrzebne

• czarny mit Rosji był przedstawiany przez kręgi lewicowo-socjalistyczne

• wina socjalistów sięgała do J. Piłsudskiego, który miał fobię antyrosyjską

• elity II RP pozostawiły po sobie dziedzictwo jednostronne przedstawiające negatywny obraz Rosji

• krytycznie odnosił się do badaczy ZSRR, którzy stawiali znak równości pomiędzy ZSRR a Rosją Carską

• byli to Kucharzewski i Pipes

• Pipes'a krytykował bo wypaczył przeszłość Rosji

• caryzm i bolszewizm to dwie skrajne wobec siebie formacje

• caryzm zbliżał Rosję do Europy, bolszewizm ją oddalał

• bolszewizm wcale nie wynikał z ducha narodu rosyjskiego

• bolszewizm to narośl na organizmie rosyjskim

• komunizm należy traktować jako epidemię, ale na określonym obszarze

• Rosjanie będą przez dłuższy czas tą zarazą dotknięci

• jeśli epidemia obejmie całą ludzkość to spełni się apokaliptyczna wizja zlikwidowania człowieka

• nacjonalizm jest narzędziem upowszechniania komunizmu i realizowania jego polityki

• nacjonalizm rusyfikował, ale następnie ewaluował i sowietyzował

• Stalin umiejętnie wykorzystał nacjonalizm litewski, białoruski, ukraiński do wyeliminowania czynnika polskiego

• pojęcie narodu zostaje zastąpienie przez pojęcie klasy społecznej

Ad.4

• stosunki pol.-niem. są drugorzędne

• podpianie paktu Ribentrop-Mołotow było zwycięstwem polityki Kremla

• tylko armia niemiecka mogła pokonać bolszewików

• podstawowym błędem było włączenie ZSRR do koalicji antyhitlerowskiej

• obciążenie Niemiec za wybuch II wojny światowej było nadużyciem

• to mocarstwa zachodnie są odpowiedzialne za przemiany mentalne Niemców

• w relacji między Niemcami a Polską stwierdzał, że tak długo jak Polska jest państwem suwerennym nie ma mowy o granicy zachodniej

• linia na Nysie i Odrze to granica administracyjna

• unikał odpowiedzi jak powinna przebiegać zachodnia granica zachodnia

• granica wschodnia-uważał, że należy unikać zepsucia stosunków polsko-litewskich

Ad. 5

• polrealizm odnosił się do kilku spraw:

• do dziejów Komendy Głównej AK

• do Watykanu i jego polityki wschodniej

• do oceny neopozytywistów

• uważał, że KG AK została postawiona w stan szantażu przez aliantów zachodnich

• dowodem na postawę mocarstw wobec Polski był rok 1944, gdy AK zmuszono do działania z Armią Czerwoną

• oceniał pontyfikat Jana XXIII ; jest to trudny pontyfikat, w trakcie którego dochodzi do dominacji komunizmu na całym świecie

• obciążał papiestwo odpowiedzialnością za rozwój tendencji relatywizujących

• Watykan przyczynił się do sukcesów propagandowych komunizmu

• neopozytywiści adaptują komunizm

• cień trafnych działań neopozytywistów odnosi się do sfery obrony tożsamości narodowej

• w miejsce działań neopozytywistów należało tworzyć system moralny, kulturalny, system antykomunistyczny, solidarnie gromadzić siły i likwidować przejawy komunizmu

• stosunek do PPR-u był negatywny ten twór określał jako ogniwo międzynarodowego systemu komunistycznego

• niezależnie od tego kto będzie I Sekretarzem to będzie to funkcjonariusz partii komunistycznej

• nie ma polskiej drogi do komunizmu

KOMUNIZM ORTODOKSYJNY

1. System wartości.

2. Stalinizacja myśli PZPR- B. Bierut.

3. Różnicowanie się myśli politycznej PZPR.

4. Dogmatyka partyjna.-W. Gomułka.

5. „Prawdziwy komunizm”-K. Mijal.

Ad. 1

• tylko ustrój socjalistyczny może zapewnić rozwój sil wytwórczych kraju, dobrobyt ludzi, rozkwit praw obywatelskich, humanistyczne stosunki między ludźmi

• całkowite zniesienie wyzysku człowieka

• rozwój sił społecznych determinowany jest przez rozwój sił wytwórczych

• zróżnicowanie wewnętrzne społeczeństwa i poza wspólnotą pierwotną kolejne społeczeństwa dzielą się na klasy społeczne: posiadające i nieposiadające

• zgodność bazy z nadbudową zapobiega rewolucji

• rozwój był linearny zmierzający, aby w ramach postępu doskonalić siły wytwórcze

• w kapitalizmie występują sprzeczności między dwiema klasami: burżuazją i proletariatem, antagonizm mógł być rozwiązany w drodze rewolucji społecznej

• w efekcie tej rewolucji klasa robotnicza obejmuje przewodnictwo w społeczeństwie

• dowodzenie, że nie cala klasa może od razu objąć władzę, władza w rękach najbardziej uświadomionych, w rękach awangardy robotniczej

• następnie powstanie społeczeństwo klasowe

• wskazywano na rolę klasy robotniczej ponad podziałami, hasło imperializmu robotniczego

• PZPR była partią komunistyczną walczącą o interesy klasy robotniczej i ogółu ludzi pracy, jej celem było zbudowanie socjalizmu w Polsce

• przywoływano doświadczenie historyczne ruchu robotniczego

• odwoływano się do dorobku Wielkiego Proletariatu, KPP, PPR

• partia deklarowała inspirowanie aktywnego udziału Polski we wspólnocie państw socjalistycznych

• socjalistycznych EWPG widziano narzędzie współdziałania bratnich narodów

• dopuszczano na gruncie polskim istnienie stronnictw, powstał system stronnictw sojuszniczych, który nie łamał kanonu monopartyjności

• partia tworzyła FJN, który służył do ustalania kandydatów

• wskazywano na rolę Sejmu, samorządu

• partia zakładała, że to ona kształtuje świadomość socjalistyczną

• organizacje mas pracujących: związki zawodowe, związki młodzieżowe

• powstało pojęcie transmisji partii to mas

• centralizm demokratyczny-decyzje władz wyższych są bezwzględnie obowiązujące dla wszystkich władz niższych; wszystkie uchwały zapadają kolektywnie w gremiach kolegialnych, wcześniej decyzje zapadają w małych grupach przywódczych

Ad. 2

• partia PZPR pisała w statucie zakaz tworzenia frakcji

• centralną osobą jest I Sekretarz

• chce realizować aspiracje i plany mas społecznych

• partia będzie zwalczać próby wykorzystywania demokracji do działań przeciwko socjalizmowi

• członkom partia stawia wysokie wymagania moralne, wysoka świadomość polityczna

• wstąpienie do partii oznacza przyjęcie na siebie większej odpowiedzialności

• członków zobowiązywano do umacniania socjalistycznych stosunków ZSRR

• nienaruszalność granic polskich

• tworzenie światowego ruchu na rzecz pokoju

• ograniczenie konfliktów zbrojnych, zbrojeń i rozwój leninowskiej zasady współistnienie państw o różnych ustrojach społecznych

członków partii zobowiązywano do współpracy z bezpartyjnymi

WYKŁAD 5 16.03.2006r.

Komunizm ortodoksyjny:

• rozbudowany aparat bezpieczeństwa;

• terror, brutalne tortury, inwigilacja osób ( na których ciążył chociaż cień działalności opozycyjnej lub sympatyzowania z nią);

• procesy pokazowe- dyskredytacja osób inaczej myślących- odstraszanie potencjalnych zwolenników innego systemu;

• procesy odpryskowe- służyły przygotowaniu procesu głównego- odnoszono się najpierw do pobocznych wątków a dopiero potem do głównych;

Adaptacja:

Sowietyzacja i stalinizacja w Polsce:

• ograniczenie i stałe ograniczanie roli kościoła, eliminowanie wpływu duchowieństwa;

• dostosowanie ekonomiki polskiej do radzieckiej: gigantomania przemysłowa, przemysł ciężki maszynowy, hutnictwo, wydobywczy, wprowadzenie zasad dystrybucyjności ( centralne sterownie i dystrybucja towarów, dóbr i usług), centralne sterowanie oświatą, nauką i kulturą;

• zmierzano do tego by totalnie objąć życie ludzkie, wszystkie grupy społeczne;

• sterowanie działań ludzkich przez państwo;

• partia- oligarchowie;

Sprawy międzynarodowe:

• antygermanizm, nastawiony na eksponowanie zagrożenia ze strony Niemiec Zachodnich;

• Polska powinna utrzymać granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej, której gwarantem było ZSRR;

• Rewizjonizm Zachodnioniemiecki;

• Niemcy są ośrodkiem działań wymierzonych w pokój w Europie;

• Podkreślanie piastowskiego charakteru ziem odzyskanych- przypominanie ze historycznie Polska ma prawo;

• nie ma problemu i sprawy granicy wschodniej;

• zagrożenie ze strony Planu Marshala;

• Rada Europy- to zalążek imperializmu;

• realne zagrożenie imperializmem: brytyjskim, amerykańskim i francuskim;

• imperializm niemiecki i możliwość działania wermachtu który zniszczyłby Polskę;

• jedyny kraj przychylny to kraj rad;

- Bierut posługuje się nowo mową- stosuje słowa zastępcze służące przekłamaniu treści: socjalizm, socjalistyczny, braterska przyjaźń, wspólnota, proletariacka awangarda, czujność klasowa i troska o jedność ideowo- moralną;

• pejoratywne znaczenie: imperialiści, podżegacze;

• PZPR i komunizm nie były nigdy monolitem w Polsce:

• w tygodniku „Po prostu” by indoktrynować młodzież- początkowo Związek Młodych „Życie”- był to ich tygodnik;

• wewnętrzna polaryzacja myśli, wyłonienie się w sferze myśli;

• tworzenie zespołu redakcyjnego, potrafili krytycznie spojrzeć na to co się dzieje

• drukowano teksty: Zygmunt Bauman, S.Bratkowski,, Hałasiński, Hłasko, Kołakowski, J.Olszewski, K.Turski, J.Urban;

• humanizacja marksizmu- Lasota; potrafi łączyć kwestie odgórnie ustalone i aprobowane z humanizacja marksizmu; wiele prądów zachodnich można adaptować do treści marksizmu;

• AK- bohaterowie; decentralizacja władzy i upodmiotowienie społeczeństwa, walka z kultem jednostki;

Mit polityczny- Mit Edwarda Gierka:

• 20.12.1970 r. - Pierwszy Sekretarz

• zwrot do robotników

• kompleks że jest nie wykształcony i nie umie przemawiać;

• lojalny w stosunku do podwładnych i nie widział ich błędów;

• nadużywanie stanowisk do osobistych korzyści;

• nie miał rąk splamionych krwią;

• Trybuna Ludowa- główny organ prasowy;

• sprzyjało mu szczęście- wiele pozytywnych wydarzeń;

• sprawy zrealizowane- przybliżenie Polski do Europy;

• na wsi było lepiej w czasach Gierka;

• wzrost konsumpcji indywidualnej;

• propaganda sukcesu;

• liberalizm Gierkowski- prawo ludzi do wypowiadania swoich opinii;

• niechęć do radykalizmu Gierka

• „ mniejsze zło”- była nim dla Gierka „Solidarność”;

WYKŁAD 6 23.03.2006 r.

Komunizm Ortodoksyjny: dalsze różnicowanie się myśli politycznej w ramach PZPR. Myśl PZPR nie była jednorodna: wyodrębniły się następujące frakcje w ramach PZPR:

• Twardogłowi- chcieli utrzymać status quo komunizmu ortodoksyjnego;

• należeli do nich między innymi: R.Romkowski, R.Zambrowski, K.Witaszewski, K.Rokosowski;

• inaczej nazywani byli Natolińczykami;

• chcieli utrzymać władzę w rękach stalinistów, nie chcieli żadnych reform systemu;

• Puławianie- grupa Puławska- opozycjoniści wobec twardogłowych, mimo że dawniej to byli ich koledzy;

• wszystkie te grupy miały charakter nieformalny;

• duża część Puławian była pochodzenia żydowskiego;

• do Puławian należeli: J.Kutrament, Z.Kliszko, Lechosław Goździk, a momentami zaliczano również do nich Władysława Gomułkę;

• w 1956 roku do władzy Gomułkę wynieśli Puławianie, którzy zostali potem przez niego odsunięci na bok;

• Puławianie to zwolennicy znacznych reform, złagodzenia cenzury, tolerancji wobec spraw światopoglądowych, uwolnienia słowa;

• Prawdziwi Komuniści (3 grupa)- ci którzy uważali Gomułkę za zdrajcę wobec światowego komunizmu, opowiadali się za prochińskim modelem komunizmu;

• kolejną grupą nieformalną, byli- Młodzi Sekretarze inaczej zwani Technokratami- promowali kariery młodych ludzi- hasło: ”mierny, bierny, ale wierny”, należał do nich J.Albrecht;

• Partyzanci- liderem i twórcą był gen. Mieczysław Moczar, Siergiej Dienko;

Gen. Mieczysław Moczar:

• należał początkowo do twardogłowych, później do partyzantów;

• umacniał ustrój, wykorzystywał rozgrywki wewnątrzpartyjne i doskonale mu to szło, głownie z Gomułką;

• wiele czerpał z antysemityzmu oraz nacjonalkomunizmu- co uważał za doskonałe oczyszczenie PZPR z niechlubnych;

• opanował środki masowego przekazu, w przeciwieństwie do Gomułki, który w ogóle nie czuł telewizji, a prasę traktował z dystansem i nie ufnością;

• miał świetne kontakty wśród naukowców, ludzi kultury i dzięki nim wykorzystywał prasę i telewizję do swoich celów i ideologii; według niego Paweł Jasienica i jego publikacje były bardzo szkodliwe;

• był inicjatorem spotkań towarzyskich, byłych członków AK i AL., miał to na celu bratanie się byłych konkurentów; ( Zbigniew Załuski- „7 polskich grzechów głównych”);

• miał stałe i bezpośrednie kontakty z AK ale tylko w celu bratania i wtapiania ich w nową sytuację, miało to ich przekonać do nowej rzeczywistości;

• za głównych konkurentów oprócz Niemców uważał, Narodowe Siły Zbrojne, nazywane również faszystowskimi;

• antysemityzm Moczara związany był z aryzacją w Polsce;

• toczył on walkę z V Kolumną, która miała rzekome działania żydowskie w PZPR;

• uważał, że istnieją utajnione środki działania i decydowania w PZPR, są one żydowskie i chcą osłabić działalność PZPR;

Władysław Gomułka (1905-1982, pseudonim „Wiesław”) objął władzę 20.10.1956 roku. Ewoluował w kierunku dogmatyzmu co było następstwem jego wcześniejszych poglądów- odchylenia prawicowo- nacjonalistycznego, czyli brak naśladownictwa modelu radzieckiego, dopuszczał elementy narodowe. Wcześniej w 1948 roku został wyeliminowany z czynnego udziału w polityce.

Władysław Gomułka:

• nie był zwolennikiem natychmiastowej kolektywizacji rolnictwa- w 1956 roku powiedział że proces ten powinien się zakończyć do 1980 roku;

• był za spowolnienie procesu uprzemysłowienia Polski;

• stwierdzał, że socjaliści (PPS) byli za mało radykalni;

• uważał, że błędem było rozwiązanie w 1938 roku Komunistycznej Partii Polskiej;

• nie chciał się zgodzić z twierdzeniem że siły bolszewickie były generującymi rozwój ruchu komunistycznego;

• większość teorii Gomułki odwróciła się przeciwko niemu;

• zachował rezerwę wobec konfliktu Tito;

• w 1951 roku został skazany na miejsce odosobnienia 9 nie więzienie, ale areszt domowy), później w 1954 roku został zwolniony, ale nie ogłaszano publicznie tej informacji;

• w 1956 roku triumfalnie powrócił do polityki, ciesząc się ogromnym zaufaniem i poparciem społecznym, ale to wszystko zmarnował nie podejmując gruntownych reform; po prostu tego nie chciał;

• zaczął umacniać linię ortodoksji i zaczął przywracać beton partyjny;

• bał się grupy puławskiej, dogmatyków przygarniał, a rewizjonistów potępiał;

• miał otwarty konflikt z kościołem, z Wyszyńskim głównie o obchody milenium, czyli rocznicę chrztu Polski i powstania państwa polskiego w 1966 roku;

• nie ufał inteligencji, uważał ich za duże zagrożenie, wręcz ich nie tolerował;

• 15-18.10.1958 roku wezwał aktyw partyjny do szturmu na inteligencję twórczą;

• nie ufając inteligencji uważał, że należy wprowadzić ostrą cenzurę i autocenzurę dla inteligencji twórczej;

• uważał, ze wszelkie nowinki są przejawem imperialistycznym;

• wielka niechęć do młodych ludzi, utożsamiał ich z buntem i uważał, że muszą otrzymać porządne socjalistyczne wychowanie;

• mała socjalizacja- zamknięcie w małych strefach bez możliwości rozwojowych;

• ograniczał możliwości dyskusji chyba że w obrębie PZPR;

• wypowiadał się o umiarkowanej swobodzie wobec polityki Francji de Goula;

• uważał, że nie ma mowy by zgodzić się na jakiekolwiek ustępstwa, dlatego wojsko polskie brało udział w inwazji na Czechosłowację w 1968 roku;

• pochwalał: J.Kutrament, J.Iwaszkiewicz;

• potępieni- P.Jasienica, S.Kisielewski, A.Słonimski, S.Mackiewicz, M.Wańkowicz, J.Andrzejewski, L.Kołakowski;

Formuła „Prawdziwych Komunistów”- mieli Gomułce za złe jego poglądy i postępowanie. K.Mijal, prawdziwy komunista, od II wojny światowej należał do PPR, zaufany człowiek Nowotki, związany z dzaiłaniam Bieruta, członek PZPR (1948-57).

K.Mijal:

• od 1944 roku spierał się z Gomułką w kwestii spraw ideowych, miał mu za złe próby rozmów PPR z Rządem Londyńskim;

• oskarżał Gomułkę o zdradę komunizmu, uderzał w jego dogmatyzm;

• w 1963 roku wydał w Albanii w liczbie 10 tysięcy egzemplarzy broszurę zatytułowaną: „W walce zwycięstwa. Wierność i milczenie to zguba”; broszura ta była anonimowo wydana przez Mijala, po wydaniu w Albanii trafiła do Polski;

• potępiał Nikitę Chruszczowa za odejście od linii stalinowskiej;

• w 1965 roku Mijal wraz z Dworakowskim, Chełchowskim i Brodzińskim założyli Komunistyczną Partię Polski- była nielegalną partią wymierzona w dogmatyzm Gomułki;

• w 1966 roku Mijal nielegalnie opuścił granicę Polski (brawurowa ucieczka) i wyjechał do Albanii a następnie do Chin;

• w Albanii, a dokładniej w Tiranie założył sekcję polska radia w duchu prokomunistycznym;

• w 1983 roku powrócił do Polski i próbował reaktywować KPP, był nawet chwilowo aresztowany, ale w przyszłości nie odegrał już żadnej znaczącej roli w polityce;

• ortodoksja komunistyczna była reliktem czasów stalinowskich;

• wierzył w maoizm, miał on zwyciężyć jako ideologia powszechnie obowiązująca, nie tylko w Chinach, ale także w Europie a później i na świecie;

• uważał, że III świat w końcu się opowie, odrzuci skompromitowane modele i w końcu zapanuje maoizm;

• odwoływał się do młodzieży;

• powinna dokonać się walka klasowa;

• był przekonany, że świat ostatecznie zostanie opanowany przez maoizm i marksizm;

• rozprawa z rewizjonizmem, pseudodogmatyzmem;

• liczył na wszechogarniającą rewolucję;

Komunizm liberalny:

Mit polityczny:

• Ernst K...... - badając mity uważał, że pokazują one uproszczony obraz świata i odwołują się do wiary odbiorcy a nie jego wiedzy;

• J.Topolski- mit polityczny jest pojęciem trudno definiowalnym, związanym z system poglądów badacza;

• Z.Zieliński- mit polityczny ma źródło w psychice ludzkiej, powstałej w świadomości ludzkiej i do poznania tej sfery w świecie i osobie samym, która się wymyka;

• M.Janion- mit polityczny- uważa, że tworzy zespół wyobrażeń sięgających do poza racjonalnych warstw świadomości, której w głównej wierze dotykają archaicznej przeszłości jak i dotyczą aktualnych wydarzeń;

• Barbara Szacka- za genezę mitu politycznego uważa doświadczenie ludzkie, które uległo wypaczeniu prze emocje, język itp.;

• J.Tazbir- mi polityczny- jest konstrukcją światopoglądową opartą na przesłankach racjonalnych mających silny rezonans społeczny; jest inaczej przedmiotem wiary niż wiedzy, służy pewnym motywacjom ideowym a zarazem z nich wynika.

Wykład 7 30.03.2006 r.

L.Kołakowski- dostrzegał problem poszukiwania w micie politycznym, nie empiryczne, intencjonalne poznawanie bytowania człowieka.

S.Filipowicz- mit polityczny stanowi wersus nauki, wchodzi tam gdzie nauka jest bezradna, gdzie nie wszystkie kwestie dają się rozwiązać w sposób racjonalny. Tam gdzie załamuje się wiara albo rozum, tam wchodzi mit.

Mit:

• ma własna formę wypowiedzi;

• częściej korzysta się z reguły mitologicznej a niżeli praktycznej;

• nie zabiega o obiektywizm, nie troszczy się o aksjologiczną neutralność;

• dla badaczy jest formą świadomości, w której odbijają się przeżycia;

• jest doskonałą formą komunikatu społecznego ze względu na formę przekazu;

• często ma wysoką skuteczność;

• dobrze aktywizuje wyobraźnię społeczną;

• zaświadcza o umiejętnościach kreatorów mitów i ich transmisji;

• mitotwórca jest skuteczniejszy kreacyjnie;

• wykazuje on gotowość do wzbogacenia swoich treści wewnętrznych, może ulegać dzięki temu transformacji;

• przy badaniu mitu sięga się do psychologii społecznej, historiozofii itp.- łączy się narzędzia interdyscyplinarne i tworzy się mit polityczny;

Irena Pańków- wyróżniła 5 funkcji mitów politycznych:

• 1- sensotwórcza- polega na stworzeniu trwałego wzorca rozumienia świata poprzez pryzmat wybranego systemu wartości;

• 2 - identyfikacyjna- prowadzi do rozpoznania swoich i obcych; umożliwia tworzenie typologii wyznawców oraz rozpoznanie przeciwników systemu aksjologicznego. Dzięki tej funkcji mit wytwarza mechanizm pobudzania i rozwoju poczucia wspólnoty, a w stosunku do przeciwników mit dokonuje wyjaśnienia zmienności świata. Dotyczy tworzenia przez mit płaszczyzny konsolidacji grup ludzkich i skupiania się wokół norm, pojęć, postaw; pozytywny stereotyp- narodowy, wyzwoleńczy itp.- wskazania jacy jesteśmy silni i sprawni;

• 3- integracyjno- grupotwórcza- dotyczy utworzenia integralności grupowej, tworzenia więzi stabilnych, trwałych, umożliwia wzrost aktywności politycznej;

• 4- generalizacyjna- w mit wkomponowany jest ogólny model myślenia politycznego, wytwarza szlachetną wersję uczestnictwa w polityce, sięga po wzorce kulturowe, odwołuje się do etyki, moralności, pobudza wiarę i zdolność we własne siły;

• 5- kompensacyjna= puryfikacyjna= oczyszczająca- chęć uniknięcia wyrzutów i gotowość minimalizowania następstw wydarzeń historycznych, np. mentalność okresu porozbiorowego ( Henryk Sienkiewicz pisał ku pokrzepieniu serc), oczyszczanie się z dawnych przewinień, przywoływanie treści pożądanych;

Marian Golka- funkcje mitu politycznego:

• tworzenie, dostarczanie i podtrzymywanie wzorca świata;

• wyjaśnianie zmienności świata i rzeczy;

• podtrzymywanie społecznego statusu quo;

• wzmacnianie wartości społecznych zwłaszcza w czasach kryzysu;

• pobudzanie do działań politycznych wyznawców danego mitu;

• tworzenie i ukazywanie celów działań politycznych;

Mit:

• wypełnia funkcję poznawczą;

• jest formą symbolicznej ekspresji;

• jest projekcją podświadomości ludzkiej;

• reguluje zachowania ludzkie;

• legitymizuje istnienie instytucji społecznych;

• jest wyrazem stanowisk społecznych i stanowi odbicie kultury w tym kultury społecznej;

• pozwala na pogłębianie komunikacji społecznej;

• są składnikiem poznania, nadawania sensu świata politycznego;

5 funkcji mitów:

• 1- polityczna- związana z zachowaniem istniejącego porządku politycznego;

• 2- ideologiczna- pozwalająca formułować idealne wyobrażenie społeczeństwa, narodu, państwa;

• 3- poznawcza- pozwalająca poznać kondycję społeczną państwa;

• 4- prakseologiczna- pozwala wyposażyć odbiorcę mitu w narzędzia;

• 5- integrująca- wyznawców systemu wartości;

Zbiór mitów to mitologia- dziedzictwo narodowe, element prognostyczny dla społeczeństwa, ma wymiar syntetyzujący i popularyzacyjny; portrety generacyjne, syntezy historyczne, przekrój przez układ społeczno- polityczny i gospodarczy; pełna jest subiektywizmów, deformacji, uproszczeń i modyfikacji; może dokonywać się dyskusja, mogą być konflikty; soczystość obrazów i wizerunków, pozwala na zachowanie dystansu ideowego.

Mit polityczny może wywoływać negatywne emocje społeczne i polityczne, może próbować je rozładowywać, może neutralizować działania wszystkich uczestników działania politycznego.

Mit polityczny:

• posługuje się symboliką materialną i niematerialną: godło, barwy narodowe, wysycenie treściami religijnymi- symbolika Jasnej Góry, krzyża; przywoływanie symboliki historycznej- dzieje piastowskie, Bolesław Chrobry, symbolika Unii Lubelskiej, Piłsudski, pieśni patriotyczne, hymn narodowy;

• symbole materialne i niematerialne jako znak integracyjny i dezintegracyjny;

• również ludzie jako symbole narodowe, postacie historyczne: Bolesław Chrobry, Kościuszko, Batory, W.Witos (dla ludowców);

Mit polityczny Edwarda Gierka:

• pozytywny wizerunek Gierka:

• traktowany jako ten który unowocześnił komunizm i Polskę;

• niechętny wobec radykalnych rozwiązań;

• antycypował przyszłe działania pozytywne w Polsce;

• wskazuje, że kierował się dobrem ogółu, stał się ofiarą systemu- tak sam o sobie mówił;

• mówił, że był nieprzygotowany do przejęcia władzy;

• K.Kutz- przyzwoity, ale nie miał cech prawdziwego polityka;

• Mit Gierka złagodził negatywny wizerunek PZPR-mit wysokoużyteczny dla partii;

• Interesował się inwestycjami, miał swoją ulubioną gałąź przemysłu- kopalnie i górnictwo;

• samotność na szczycie władzy- brak drogowskazów i pomocników;

• upowszechnił swój wizerunek w mediach;

• wolne słowo- wolność wypowiedzi ludności;

• biegle rozmawiał po francusku z prezydentem Francji;

• był przyjacielem Ameryki- mitu Eldorado, od zawsze niedoścignionego;

• górnicze pochodzenie pomogło mu w wykreowaniu swojego wizerunku;

• mamy sentyment do socjalizmu tego okresu;

• negatywny wizerunek:

• sprawa Stanisława Pyjasa- '77 rok- Gierek mówił, że o całej sprawie dowiedział się miesiąc po zajściu;

• półki sklepów mięsnych pokazywane w tv były mało adekwatne wobec rzeczywistości;

• przecieki związane z malwersacjami finansowymi Gierka;

Wykład 8 6.04.2006 r.

Komunizm reformistyczny.

1. Cechy myśli politycznej PZPR na tle procesów dezintegracyjnych partii.

2. Stowarzyszenie Kuźnica: geneza, członkowie, działalność.

3. Koncepcje ideowe Kuźnicy w latach 1975 - 1990.

4. Ewolucja ideowa Kuźnicy- myśl sojalliberalna.

Ad.1

• podłożem była myśl realnego socjalizmu jako finalny etap rozwoju koncepcji komunistycznych i dowodzący, że społeczeństwo dojrzało do wchodzenia w komunizm;

• centralizacja władzy;

• pełna obecność struktur partyjno- państwowych we wszystkich dziedzinach życia;

• upartyjnienie struktur państwowych, uznanie wszelkich metod i środków działania, w tym instrumentalne traktowanie prawa;

• pełna dyspozycyjność mediów, w tym kształtowanie za ich pomocą obrazu rzeczywistości;

• podtrzymywanie stanu monoetniczności państwa- podtrzymywanie modelu niechęci wobec Niemców, negatywny stosunek wobec wszystkiego co niemieckie, polityka paszportowa;

• formalne zapisy wobec swobód obywatelskich, uprawnienia wobec edukacji, kultury, usług zdrowotnych;

Od połowy lat 70-tych wyraźna dezintegracja partii i myśli politycznej, zaczynają działać obok siebie różne nurty:

• Nurt dogmatyczny- fundamentalistyczny- bazował na sięganiu do tradycyjnych pojęć politycznych z myśli komunistycznej w symbiozie z myślą socjalistyczną: klasowość społeczeństwa, klasa robotnicza jako przewodnia, sięgano do retoryki rewolucyjnej, marksizmu, materializm dialektyczny jako podstawa ideowa; np. Stefan Olszowski;

• Nurt neoburżuazyjny- zwolennicy kapitalizacji ekonomiki, rezygnowali z odniesień do socjalizmu, socjalne działanie państwa, w tym wprowadzenie osłon socjalnych; np. Ireneusz Sekóła, Mieczysław Wilczek;

• Nurt plebejski- bliżej dogmatyzmu, ale był on populistyczny, buntowniczy, antyinteligencki, antyaparatczykowski charakter, wskazywali przerost biurokratyzacji partii, pseudoplebejski; np. Alfred Miodowicz;

• Nurt socjaldemokratyczny- np. Mieczysław Franciszek Rakowski, redaktor „Polityki”, miał bardzo dobre kontakty z socjaldemokratami z Niemiec (SPD), przywoływał ich poglądy- wskazywali na konieczność liberalizacji życia politycznego, szerzyli idee „socjalizmu z ludzka twarzą”;

• Nurt reformatorski- powstał najpóźniej- celem była modernizacja życia partii, dążenie do budowy modelu Nowej Lewicy, stosunek krytyczny względem czasów stalinowskich czy Gomułki, opowiadali się za koniecznością rozmów z opozycją (listopad 1981 r.- NSZZ Solidarność), np. Hieronim Kubiak, Ziemowit Jacek Pietraś- unowocześnienie działania, gotowość do zmian, modernizacja i liberalnych układów;

U schyłku istnienia PZPR reformatorzy byli zwolennikami tworzenia nowej partii lewicowych..

Ad 2

„Kuźnica”- stowarzyszenie skupiające intelektualny świat Krakowa, miasta którego struktura najmniej ucierpiała w II wojnie światowej, przetrwały tam koncepcje galicyjskie.

• środowisko Krakowa było traktowane z dużym dystansem;

• Kraków był traktowany jako enklawa myśli niezależnej ( powstanie robotniczej dzielnicy Nowa Huta miało zmienić oblicze Krakowa na bardziej klasowe);

• twórcy z tego okręgu byli z przekonania demokratami, laickie poglądy, o lewicowej orientacji;

• początkowo działalność opierała się głownie na wymianie poglądów: debaty, dyskusje, sympozja, nieformalne kluby dyskusyjne;

• rozmawiano nie tylko o polityce, ale również o kulturze, sztuce i podejmowaniu różnych inicjatyw;

• Tadeusz Hołuj- pisarz, publicysta, działacz publiczny, miał bogatą przeszłość historyczną, poseł na sejm PRL; podjął działania zdobywania zwolenników ekspresji kulturowej przełożonej na działania polityczne; doceniał działania studentów, młodzieży, młodej kadry naukowej, promował młodych, zdolnych, utalentowanych.

• regularnie wygłaszano opinię o stanie partii;

• Gierka doceniano jako działacza liberalizacji, zawdzięczano mu skok cywilizacyjny oraz zwrot ku zachodowi, natomiast krytykowano ingerencję państwa we wszystkie dziedziny życia a przede wszystkim wszechobecną cenzurę;

• Józef Klasa- popierał funkcje reformatorskie, tworzenie lokalnych sejmików (np. na Wawelu), wypracowano pewną inicjatywę

Klub Twórców i Działaczy „Kuźnica”- prezesem został Hołuj, należeli do niego między innymi pisarze: J.Droszkiewicz, L.A.Moczulski, Julian Kawalec, Tadeusz Nowak; artyści, malarze: K.Mikulski, M.Konieczny; aktorzy: K.Jasiński, J.Trela; muzycy: H.Stefańska; uczeni: C.Bogiński, A.Krawczuk, A.Pilch, J.Buszko, H.Kubiak, J.J.Wiatr; lekarze: Jerzy Aleksandrowicz, dziennikarze: M.Szumowski, A.Urbańczyk.

1976 rok ponad 250 członków- prezentowali własną opinię o polityce kulturalnej państwa, opinia o konieczności zlikwidowania partyjnego nadzoru państwa.

Od 1977 roku wyróżniano ludzi za aktywność społeczną, przyznaje się Kowadło Kuźnicy, jest to przyznawane do dzisiaj. Otrzymali je między innymi: Tadeusz Łomnicki, B.Suchodolski, Ryszard Kapuściński, Andrzej Wajda, K.Dejmek, K.Modzelewski, Olga Lipińska, Jolanta Kwaśniewska, Aleksander Małachowski- wskazywano głównie na ludzi lewicy.

Pojawiła się idea własnego organu prasowego, ale partia nie wyraziła na to zgody. Andrzej Kurz- w ramach wydawnictwa literackiego przejęto Zeszyty „Zdanie”- miesięcznik, redaktorem Zbigniew Rogucki, pismo czytane w skali ogólnopolskiej, czytane głównie przez ludzi wykształconych. Propagowano idee myśli historycznej, artystycznej, lewicowej. Apogeum działań Kuźnicy zbiegło się z falami przemian w Polsce. Wpisywało się w program przemian, gotowość porozumienia z Solidarnością.

Na zjazd PZPR w 1981 roku, Kuźnica przygotowała dokument, „Tezy” o polityce kulturalnej partii i państwa:

1.Zasada demokratyzacji socjalizmu;

2.Zasada samorządności środowisk twórczych i naukowych;

3.Zasada autonomii wyższych uczelni;

4.Zasada wolności słowa;

5.Zasada decentralizacji zarządzania instytucjami artystycznymi, naukowymi, kulturalnymi, odsunięcie od zarządu aparatu polityczno- administracyjnego;

• wypowiadano się za pełną demokratyzacją partii i państwa;

• odejście od starego porządku;

• konsolidacja środowisk lewicowych w Polsce;

• 1.09.1979 roku powstaje opozycyjna ( nielegalna) partia Konfederacja Polski Niepodległej z Leszkiem Moczulskim na czele;

• chciano by społeczeństwo mogło uczestniczyć w kulturze;

• domagano się ochrony dziedzictwa narodowego, przypominano o przeszłości;

• w trakcie zjazdu bardzo aktywny był Kubiak, który pokazywał jak rozmawiać;

• Kuźnica zawiesiła działalność po ogłoszeniu w Polsce stanu wojennego, artyści polscy ogłosili bojkot mediów;

• 1988 rok- środowisko Kuźnicy ogłosiło konieczność tworzenia grupy alternatywnej, względem poczynań PZPR. Liderami i inicjatorami byli: Kubiak, Kurz, Urbańczyk;

• 8 lipca 1988 roku- „Ruch 8-go lipca”- grupa która zdecydowanie dążyła do przekształcenia PZPR w partię socjaldemokratyczną;

• wychodzenie Solidarności z ukrycia, gotowość porozumienia;

• 80 przedstawicieli uczelni humanistycznych dyskutowało o zmianach w państwie pod hasłem „Nowa Partia- Nowe Twarze”;

• obawy przed radykalnymi rekcjami opozycji;

• działacze Ruchu 8-go lipca: Tadeusz Fiszbach, Aleksander Kwaśniewski, Leszek Miller, Tomasz Nałęcz, Włodzimierz Cimoszewicz;

• ruch podstawowych organizacji partyjnych w Warszawie, Klub polityczny Vacat we Wrocławiu;

• Kuźnica uczestniczyła w wyborach w 1989 roku, wystawiono na listy Kubiaka i Kurza, ale ponieśli porażkę;

• był problem fuzji elementów socjaldemokratycznych i liberalnych;

• socjaliberalizm Kuźnicy miał być pogodzeniem spraw gospodarczych ze sprawami socjalizmu;

• w latach 1989-1993 prezesem Kuźnicy był Kubiak, 1993- 2001- Andrzej Urbańczyk, 2001-2002- A.Kurz, a od 2002 roku- Jerzy Hausner;

• lewica w Polsce przeżywa długotrwały kryzys tożsamościowy;

Stosunek do PRL:

• kuźnica przywołuje pozytywny wizerunek PRL, szanuje dorobek PRL-U;

• tendencje do kształtowania niezależnych ośrodków opinii, myśli, rozważań o wartościach „prawdziwej lewicy”

• nie unika lewicowości- należy stworzyć warunki równych szans, system preferencji, dzielić wytworzone dobra;

• krytyka sił postsolidarnościowych- jako siły restaurujące dawne siły społeczne: kapitalizm, podziały klasowe, władza kleru;

• optyka historii według modelu postsolidarnościowego domaga się aby oddzielić haniebne od osiągnięć PRL-u, pewność jutra, gwarantowana praca, stabilizacja życia;

• lewica przychylna reformom rynkowym, ale z socjalną wrażliwością na sprawy ludzkie: zmniejszenie bezrobocia i zwiększenie działań na rzecz edukacji i nauki;

• Kuźnica- krzewienie wartości, tanie i ogólnodostępne książki, misyjność mediów publicznych;

Wykład 9 20.04.06 r.

Myśl socjalistyczna:

1. Partie socjalistyczne w PRL i podczas transformacji ustrojowej

2. interpretacje socjalizmu

3. wartości socjalizmu

4. model państwa socjalistycznego

ad 1

PZPR- powstała z dwóch nurtów: ruchu robotniczo - komunistycznego i ruchu socjalistycznego.:

• w istocie negowała socjalizm w funadmentalnych jego wartościach;

• ale socjalizm był wpisany w hasła powojennej Polski;

• początkowo była równowaga między członkami PPR a PPS w obsadzie stanowisk ale tylko pozornie

• dochodziło do mejoryzacji socjalizmu;

• spektakularna eliminacja ze stanowiska Czesława Bobrowskiego- wybitnego ekonomisty- ze względu na stopniowe ale regularne eliminowanie socjalistów;

• na emigracji PPS miało swoją wyraźną pozycję i miejsce, a także kontakty ze światowym ruchem socjalistycznym;

• w „Warszawie nad Tamizę” ( Londyn) były liczne ośrodki badania myśli socjalistycznej;

• głoszono etos niepodległościowy;

• mieli ogromny wpływ na socjalizm w Polsce, np. Adam Ciołkorz:

• Adam Ciołkorz (1901-1978):

• historyk, skromny wyrobnik- działacz polityczny, doświadczony, wyraźnie związany z PPS;

• od 1931 roku zasiadał we władzach PPS;

• za przekonania należał do „więźniów Brzeskich”;

• na emigracji był czołowym działaczem PPS;

• należał do Rady Narodowej PPS na wychodźctwie;

• od 1947 roku przewodniczący PPS w Wielkiej Brytanii;

• wyodrębniły się 2 grupy: brytyjska i francuska ( Zygmunt Zaremba- od 1956 roku członek Egzekutywy Zjednoczenia Narodowego- działania wymierzone przeciwko uzurpacji);

• „Światło”, „Robotnik”, „Wiadomości”, „Nowa Polska”- wiele artykułów;

• był uhonorowany powołaniem go do składu Międzynarodówki Socjalistycznej w 1951 roku;

• współautor Deklaracji Francuskiej w 1951 roku;

• przywoływał najważniejsze wartości, u źródeł socjalizmu widział dorobek kultury śródziemnomorskiej, przywoływał triadę aksjologiczną z Rewolucji Francuskiej ( wolność- równość- braterstwo- rozumiane tu jako niepodległość)

• odnosił się do poszczególnych haseł Rewolucji Francuskiej;

• podkreślał kategorie równości rzeczywistej, czyli równości szans, równości w prawie do równego rozwoju i równego traktowania;

• krytyka niesprawiedliwego podziału dochodu społecznego;

• bazował na myśli Marksa, adaptując ją do potrzeb społecznych;

• patrzył głównie na brytyjską partię pracy;

• ewolucyjna droga- droga parlamentarna, zniesienie własności prywatnej, ale ma służyć konkretnemu celowi - poszerzać godność jednostki ludzkiej i umacnia człowieka pracy;

• dominanta większości nad mniejszością- konieczność poszanowania praw mniejszości, nie może być dyktat;

• marksizm- nie jest jednorodny;

• swobodne wskazywanie na socjalizm jako podstawę, ale zezwalał na uniwersalizm dostosowania- różna motywacja;

• 1961 rok- w tekście ideowym stwierdził, możliwość pogodzenia dyktatury proletariatu i elementy planowej gospodarki z elementami socjalizmu- własnością prywatną- dostrzegł tą możliwość w planie Marchalla;

Schyłek epoki Gierka sprzyjał tworzeniu partii socjalistycznych:

1. Polscy Socjaliści- 1979 r- powstała w Warszawie, wiadomości o niej mogłyby nie przetrwać gdyby nie pozostawione dokumenty: „Platforma 1979 Polskich Socjalizmu”, „Oświadczenie Polskich Socjalizmu”:

• w dużej mierze wiemy o nich z materiałów SB-ckich;

• przede wszystkim hasła: niepodległości, wolności politycznej, podkreślano realizm polityczny, kwestia przyszłego ustroju Polski, zwierzchnia władza należy do społeczeństwa, zaznaczano, że będą przestrzegane zasady demokratyzmu, pluralizm polityczny, przewidywano istnienie dwóch sektorów własności: prywatnej dostosowanej do potrzeb społeczeństwa i uspołecznionej;

• uspołecznienie: banki, instytucje ubezpieczeniowe, środki transportu, wielki i średni przemysł, handel zagraniczny, gospodarka morska, wewnętrzny handel hurtowy, usługi komunalne, zasoby naturalne ( lasy), wzorcowe gospodarstwa rolne;

• pełno krytyki PRL i PZPR, deklarowano kontakty z Międzynarodówką Socjalistyczną, z Ruchem Chrześcijańskiego Społeczeństwa i ośrodkiem myśli Ludowej;

• domniemane kontakty z lożą masońską „Kopernik”;

2.Polska Partia Pracy- 1981 rok- powstała w Warszawie, z inicjatywy NSZZ Solidarność- grupa Sieć;

• centrum decyzyjne w Gdyni w Stoczni im Komuny Paryskiej;

• odziały również w Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Olsztynie, Toruniu;

• podstawą jest klasa robotnicza, szczególnie część legitymująca się przynależnością do NSZZ Solidarność;

• stawiano na samorządność- interpretowano ją jako nieskrępowaną inicjatywę jednostek ludzkich i grup społecznych;

• najważniejsza aktywność społeczna- pozwalająca realizować aspiracje jednostek i grup, wzmacniała państwo;

• w ramach samorządności dążyła do decentralizacji władzy, dążono do samodzielności regionów (17);

3. Niezależna Partia Socjalistyczna-( Socjaldemokracja)- 1981 rok- powstała w Krakowie:

• najbardziej głęboko zakonspirowana;

• przywoływała ideały socjalistyczne, konieczność tolerancji światopoglądowej;

• podkreślano konieczność demokratyzmu politycznego związanego z ideałami Limanowskiego;

• posiadali przybudówkę młodzieżową- Związek Młodzieży Niezależnej- ośrodki akademickie w Warszawie, Gdańsku, Lublinie;

1987 rok- reaktywowanie PPS- oddzielenie „Stowarzyszenie Solidarność Pracy”, a także „Ruch demokratyczno- społeczny” i „Unia Pracy”.

15-16 listopada 1987 roku reaktywacja PPS na zjeździe, przewodniczącym zostaje Jan Józef Lipski, po czym w niedługim czasie on i 5 członków zostało aresztowanych.

„Zarys działania PPS”- dokument PPS- zdecydowana opozycja wobec PRL, żądano zmiany konstytucji, zachęcano robotników do przejmowania środków produkcji, zahamowanie tendencji do tworzenia drapieżnego kapitalizmu w Polsce.

1988 rok- rozłam w PPS- odeszli: Władysław Goldfinger, Kunicki, A.Małamowski, Marek Nowicki- tzw konstruktywni.

Istniał podział na opozycję konstruktywną i nie konstruktywną. Opozycja konstruktywna to ta która była skłonna do kompromisu.

Zwolennikami obalenia władzy komunistycznej byli: Ikonowicz, Pinior.

Powstaje PPS Rewolucja Demokratyczna- Ikonowicz, Pinoir, Niżejewski:

• organem prasowym został „Robotnik”;

• artykuły, dokumenty: „Rewolucja Demokratyczna”- z października 1988 roku, „Samorządowa alternatywa” - z grudnia 1988 roku;

• postrzegała się jako spadkobierczyni powojennego PPS, przywoływano statut z 1937 roku;

• za środki walki uważali masowe strajki robotników;

• zachęcano by robotnicy przejmowali w swoje ręce zakłady pracy;

• konieczność natychmiastowej reformy polityki socjalnej państwa, pełnej wolności politycznej;

• bojkot wyborów z 4-go czerwca 1989 roku;

• sprzeciw wobec następstw Okrągłego Stołu;

• luty 1989 roku- Kongres Opozycji Antyustrojowej- alternatywa wobec Okrągłego Stołu;

• przyciągali młodych ludzi do siebie na zasadzie biernego oporu;

• członkowie PPS RD wyrażali solidarność z górnikami angielskimi i katolikami irlandzkimi;

• wdowa po Ciołkorzu ( Lidia ) miała bardzo duże znaczenie w zaistniałej sytuacji;

• 27-29 października 1990 roku- zjednoczenie z częścią emigracyjną PPS, dzięki mediacjom Lidii Ciołkorz;

• Ikonowicz pisał do „Robotnika” i „Młodych Socjalistów”;

• 1993 rok- wejście w alians wyborczy z SLD- co skutkowało 3 mandatami dla PPS;

• Lidia przyjęła patronat honorowy nad PPS, ale potem stwierdziła, że Ikonowicz złamał ideały, nastąpił rozłam ( odeszła grupa Mulaka), a potem powrót w 1996 roku;

• 1997 rok- sojusz z SLD- 7 mandatów;

• 2000 rok- spektakularna klęska Ikonowicza w wyborach prezydenckich ( 0,01% głosów);

ad2

Socjalizm:

• Wojciech Giełżyński- „ Co to znaczy dziś być w Polsce Socjalistą?”- wierność zasadom i wartościom socjalistycznym;

• Ikonowicz- „Robotnik”- 1989r- socjalizm jest pojęciem, skalą wartości i społecznych preferencji;

• J.J.Lipski- „My Polscy Socjaliści”-1991r- socjalizm oznacza, że najwyższą wartością dla polskiego socjalizmu jest człowiek;

• A.Małachowski- „Zborsuczona Lewica”-1992r.- być socjalistą oznaczało wybory moralne;

• R.Bugaj- „Ruch w lewo””- „Unia Pracy-przegląd”- 1993r- identyfikował socjalizm i lewicowość z wyborem wartości uniwersalnych;

• Zbigniew Bujak, J.Kuroń, Karol Modzelwski- elementy socjalizmu- przywoływali pamięć pierwszych socjalistów: Hermana, Abramowskiego, Filipowicza;- Socjalizm określany jako porządek prawno- polityczny, w którym socjalizm jest nauką, dającą podwaliny do poznania rzeczywistości, prowadzi do stwierdzenia o konieczności rewolucji społecznej;

Kategorie:

• etyczno- humanistyczne- jako efekt przeobrażeń kulturowych- pierwszeństwo dla człowieka, jego kondycji moralnej i psychicznej;

• lewicowa wizja człowieka- optymistyczna ocena jednostki ludzkiej, stwierdzenia, że człowiek z natury jest dobry;

• jednostka ludzka dokonuje autoupodmiotowienia w życiu, człowiek jest kreatywny, musi nauczyć się odnajdować z życiu równowagę między wszystkimi ważnymi elementami, ma być uwolnienie człowieka od lęków, głównie tych bytowych;

• człowiek w centrum aksjologii- jest istotą społeczną, walory ludzkie powinny się rozwijać, a rolę państwa jest zabezpieczyć ten rozwój;

• wskazywano na znaczenie rozumu ludzkiego- człowiek się uwrażliwia;

• domagano się stworzenia szerokiej opieki społecznej;

• wolność- równość- braterstwo- społeczeństwo broni człowieka przed alienacją; klasowe społeczeństwo z podziałem na bogaczy i ludzi wyzyskiwanych;

• równość- jako egalitarna obecność w życiu ludzkim, wątek polityczny i gospodarczy;

• zlikwidowanie wszelkich przywilejów;

• sprawiedliwość społeczna- udział w procesie uspołecznienia człowieka, równość wobec prawa, sprawiedliwy podział dóbr;

• antropocentryzm- pozwala uczynić z człowieka podmiot życia społecznego; człowiek jest też kryterium oceny rzeczywistości;

• wolność sumienia, kształtowania indywidualnej osobowości;

• równość wobec prawa, uczestnictwa w życiu publicznym, w decyzjach społeczności, startu życiowego;

• solidarność- wartość sama w sobie- wynika z wrażliwości na krzywdę, troski o słabszych i zapewnienia im podmiotowości ze strony silniejszych;

• demokracja- wola większości i prawo mniejszości do jawnej i nieskrępowanej opozycji, suwerenność społeczeństwa ( ludu), wszelka władza ma swoje źródło w woli społeczeństwa, równość uczestnictwa w procedurach demokratycznych- demokracja bezpośrednia na wzór Szwajcarii;

• samorząd i samorządność- współdecydowanie o przestrzeni społecznej, ustroju politycznym, społeczno- gospodarczym, szeroki udział w życiu publicznym przy aktywizacji mas, minimalizowanie dystansu obywatela i instytucji;

• niepodległość i suwerenność państwa- połączona z samostanowieniem narodu i równouprawnieniem w stosunkach międzynarodowych;

• praca- środek umożliwiający wyzwolenie z biedy materialnej i nędzy duchowej, w akcie twórczym pracy człowiek realizuje swoją osobowość, nadaje sens egzystencji, prawo do pracy uznawane za prawo materialne, nie może być czynnikiem wyobcowania człowieka, a człowiek nie może być przedmiotem wyzysku;

• imperatyw pluralizmu- tolerancja światopoglądowa- opierająca się wszelkim roszczeniom monopolistycznym,, pełna swoboda wypowiedzi, ale przeciwko faszyzmowi i teokracji;

• model państwa- system parlamentarno- gabinetowy- parlament jedno - izbowy, prezydent jako arbiter polityczny, propozycja powołania izby samorządowej- prawo inicjatywy ustawodawczej, rozbudowany system referedalny, rozdział kościoła od państwa, neutralność światopoglądowa państwa, przeciwko katechizacji w szkołach, ogólnonarodowe referendum ( konkordat, kwestia aborcji);

• ekonomika- wielosektorowy system gospodarki rynkowej, rozwój spółdzielczości, przekształcanie tylko za zgodą załóg pracowniczych, racjonalna prywatyzacja, prowadzenie stałego rankingu efektywności, gwarantowanie praw robotniczych, całkowicie bezpłatna edukacja dzieci i młodzieży, deklaracja walki z bezrobociem, opowiadano się za zintegrowaną Europą, swobodny przepływ myśli, ludzi, towarów i usług, kształcenie europejskie, socjalizacja Europy.

Wykład 10 27.04.06 r.

Myśl polityczna opozycji katolickiej w PRL

1. Dzieje „Tygodnika Powszechnego”

2. Katolickie wartości polityczne

3. koncepcje polityczne ks. Piwowarczyka

4. Poglądy polityczne Stefana Kisielewskiego

Ad. 1

„Tygodnik Powszechny” miał bardzo specyficzny kształt, związany głównie z Krakowem, przedstawiał wizję katolicyzmu otwartego, nastawionego na przetrwanie, gotowego na dyskusje polityczne, łączył w sobie to co było przed soborem i bezpośrednio po soborze.

Numer 1 Tygodnika Powszechnego został wydany 24.03.1945 roku w Krakowie, jego specyfikację oddawał podtytuł: „Katolickie pismo społeczno- kulturalne. Organ Krakowskiej kurii Xiążęco- Metropolitarnej”- odniesienie do wielkiej postaci kardynała Sapiehy, chęć ukazania woli Sapiehy, pokazanie tradycjonalizmu krakowskiego.

Skład redakcyjny:

• redaktor naczelny- ks. Jan Piwowarczyk

• oraz Jerzy Turowicz, Konstanty Turowski, Maria Czapska;

• później dołączyli: Maria Starowieyska- Morstinowa, Stefan Kisielewski, Antoni Gołubiew, Paweł Jasienica, Stanisław Stomma, Hanna Malewska, Józefa Hennelowa ( Józefa Golmont);

„Tygodnik Powszechny zachował swoją istotę i byt:

• jesień 1945 - ks. Piwowarczyk zrezygnował z funkcji redaktora naczelnego, jego funkcję przejął Jerzy Turowicz;

• po śmierci Stalina, w Tygodniku nie pojawiły się żadne teksty żałobne, ani wyrażenie żalu tak jak to miało miejsce w innych gazetach w związku z czym władze nakazały zamknąć działalność czasopisma;

• 12 lipca 1953 roku w sposób nieformalny i bezprawny nowym właścicielem gazety zostało Stowarzyszenie PAX Piaseckiego, nowym redaktorem naczelnym został Jan Dobraczyńskim, był nim do 1956 roku;

• 1956 rok- wszystko wraca do stanu poprzedniego- Turowicz powraca jako redaktor naczelny, natomiast Kisielewski wielokrotnie odchodził i powracał do składu redakcyjnego Tygodnika Powszechnego;

• do Tygodnika Powszechnego pisali między innymi Karol Wojtyła, Jerzy Zamieyski, Czesław Zgorzelski;

• Tygodnik Powszechny uważany był i jest za katolicki głos w Polsce, chodziło głównie o głos katolicki inteligencji polskiej;

• współpracowali z NSZZ Solidarność, KOR;

• po wprowadzeniu stanu wojennego wydawanie czasopisma zostaje zawieszone do 1982 roku;

• od sierpnia 1980 roku do obrad Okrągłego Stołu w 1989 roku Tygodnik Powszechny traktowany był jako nieformalny organ prasowy opozycji demokratycznej;

• Tygodnik Powszechny miał wyrazistość ideową;

• po transformacji część hierarchii kościelnej wypowiadała się dość niepochlebnie o „Tygodniku Powszechnym” uważając za zbyt liberalną postawę, w niektórych parafiach nie można było kupić tego tygodnika;

• krąg odbioru zdecydowanie się zmniejszył;

• w 1999 roku po śmierci Turowicza redaktorem naczelnym został ks. Boniecki;

• wartości Tygodnika Powszechnego: łączenie zasad wiary, pewna otwartość, liberalizm, otwarty ekumeniczny nurt katolicyzmu z elementami modernistycznymi, gotowość do przyjmowania zmian (np. sakrament eucharystii) gotowość do dialogu i kompromisu, umiarkowanie w zakresie spraw filozoficznych- ideowych, politycznych;

Jerzy Turowicz ( 1912-1999) co pewien czas opisywał kwestie Kościoła instytucjonalnego na tle przemian w religii, współpracy z innymi religiami, prądy laicyzujące, sprawy wewnętrzne w obrębie kościoła;

„Kryzys w Kościele” 5.01.1969 r.:

• tekst ten był odniesieniem dyskusji toczącej się w kościele, w odniesieniu do faktu, że istnieją 2 kościoły: oficjalny związany z papieżem i hierarchią kościelną oraz kościół wolny postrzegany jako heretyczny, schizmatyczny, a także duchowieństwo świeckie w poglądach- upatrywał w tym kryzys a za ten stan obwiniał kościół oficjalny;

• objawił się brak szacunku dla człowieka, brak ducha ubóstwa w hierarchii kościelnej, dezaprobował tworzenie nowych koncepcji religijnych, które odbiegały od tradycyjnego chrześcijaństwa;

Co zrobić by zapobiec rozdziałowi Kościoła:

• należy upowszechnić i rozwijać literaturę biblijną i teologiczną;

• katolicy nie czytają biblii, co skutkuje brakiem wiedzy;

• konieczność codziennej wychowawczej pracy w duchu unowocześniania;

• nowe inicjatywy apostolskie;

• pokora, wspólnota, miłość i braterstwo w obrębie świata, odnowa życia katolickiego, odbudowa wartości kościelnych;

• Turowicz nie odniósł się do faktu chęci reewengalizacji kontynentu europejskiego przez Polskę;

• wskazywał pokorę, konieczność wspólnoty, otwartość kościoła, chęć dialogu z wyznawcami innych religii a także ateistami;

Ksiądz Jan Piwowarczyk (1889-1959r.)- należał do pokolenia duchownych o charakterze intelektualistów, pochodził z rodziny chłopskiej, w 1911 roku przyjął święcenia kapłańskie, bardzo interesował się dziennikarstwem co udawało mu się doskonale łączyć z posługą kapłańską na łamach Tygodnika Powszechnego:

• pierwsze teksty ks. Piwowarczyka pojawiły się w „Głosie Narodu” w Krakowie, w czasopiśmie chrześcijańsko- demokratycznym, gdzie był nawet redaktorem naczelnym;

• następnie podjął studia socjologiczne, a 1932 roku doktoryzował się;

• władze sanacyjne nie przychylnie patrzyły na jego działalność dlatego od połowy lat 30-tych dostał zakaz wykładania na uniwersytecie, a wykładał teologię pastoralną;

• od 1945 roku powrócił na uniwersytet, zaczął wykładać, a później został wybrany do Rady Społecznej przy prymasie;

• był uważany za wielki autorytet moralny wśród pracowników, miał inspirującą wiedzę socjologiczną, teologiczną i historyczną;

• często wchodził w spory i polemiki z Kisielewkim w stosunku do liberalizmu w sferze moralnej;

• w 1951 roku odszedł od Tygodnika Powszechnego, powrócił w roku 1956, w międzyczasie przebywał w Zebrzydowicach;

• idee chrześcijańsko- demokratyczne, rozważania na temat socjalizmu i chrześcijaństwa, problematyka narodzin faszyzmu, zbiorowa odpowiedzialność narodu niemieckiego za hitleryzm, odnosił się do marksizmu i jego roli;

• krytykował socjalizm, nie aprobował liberalizmu, poszukiwał drogi z bazą chrześcijańskiego życia społecznego ( kwestie struktury społecznej, ekonomiczne, rolnictwa, itp.);

• opowiadał się za przeprowadzeniem reformy rolnej, parcelacją za odszkodowaniem uwłaszczeniem chłopów- „czarny prałat”;

• gospodarczy socjalizm- humanizacja pracy ludzkiej, podniesienie godności pracownika najemnego, ochrona pracowników przed elementami dechrystianizacyjnymi;

• uważał, że XIX wiek pozwolił na odejście od religii a wiek XX to utrwalił;

• interes mas chłopskich, uważał, że właściciele muszą odbudować część dotychczasowej własności, ale za odszkodowaniem;

• wskazywał konieczność powojennej przebudowy Polski i świata ( rozróżniał 4 epoki: starożytność- średniowiecze- nowożytność i od 1945 roku nowa epoka), uważał, że można wypełnić tą nową epokę nową treścią- prymat ducha nad materią, wyzwolenie osoby ludzkiej od wszelkiej zależności, obowiązująca etyka zbudowana na chrześcijaństwie, kulturze i moralności, odbudowa moralna z demoralizacji wojennej, odbudowa załamanej wiary, ale wszystko wokół wartości chrześcijańskich;

• pozycja kościoła- to przede wszystkim kościół powinien definiować pojęcie demokracji, walczyć z pogaństwem, krytyka faszyzmu, zachęcanie kręgów intelektualnych do wyrażania sprzeciwu wobec ingerencji państwa w życie ludzkie, walka ze stolarnią państwową- zawłaszczeniem wszystkich dziedzin życia, państwo powinno stymulować działania pluralistyczne, powinno być autorytetem;

• rola państwa- powinno umożliwiać rozwój, poszanowanie podmiotowości ludzkiej, społeczeństwo względem którego instytucje są służebne, odrzucał koncepcje indywidualistyczne, totalitarne, dla myśli katolickiej obojętna jest forma ustrojowa państwa, ale państwo ma wypełniać czynności wychowawcze, ma uświadamiać człowiekowi jego naturalne prawa i obowiązki, państwo ma stymulować działania, ma składać się z wielości, etyczny sens istnienia państwa, państwo powinno troszczyć się o to by było poszanowanie jednostki ludzkiej, tradycji itp.;

• wielość nie może pogodzić się z indywidualizmem, a totalitaryzm jest zaprzeczeniem współpracy człowieka z państwem;

• przeciwny koncepcjom J.J.Roussou, Hegla;

• popierał chrześcijański personalizm;

• w czasie II wojny światowej doszło do poskromienia niemieckiego ekspansjonizmu;

• w XX wieku wytworzyła się specyficzna formuła obronna, związana z dorobkiem, martyrologia społeczeństwa chrześcijańskiego;

• w odniesieniu do marksizmu- skostnienie, nieadekwatność, podważał podstawy ideowe marksizmu, sięgał dla potwierdzenia do wielu filozofów, uważał że marksizm niszczy prawo własności i tradycyjny kształt społeczeństwa.

Stefan Kisielewski ( 1911-1991r.) pseudonimy: „Kisiel“, „Teodor Klon”, „Tomasz Staliński”; pisał wiele felietonów: „Pod włos”, „Łopatą do głowy”, „Gwoździe w mózgu”, „Wołanie na puszczy”;

• ze wszystkim wchodził w ciągłe spory i polemiki;

• z wykształcenia był muzykiem, z zamiłowania komponował i recenzował, a przy tym nie do końca spełniony literat ( pisał kryminały);

• Kisiel był również politykiem, w ostatnich godzinach życia był przy nim Janusz Korwin- Mikke;

• w styczniu 1957 roku pojawił się w polityce jako sygnatariusz Listu 34-ech;

• protestował przeciwko ciągłym absurdom PRL, często dostawał częściowe lub całościowe zakazy publikacji;

• w 1968 roku powiedział sławne zdanie: „w Polsce jest dyktatura ciemniaków”, został za to pobity;

• jego poglądy były liberalno - konserwatywne, był założycielem Ruchu Polityki Realnej ( późniejszej Unii Polityki Realnej- UPR);

• po 1989 roku odszedł od polityki, zaczął współpracę z „Wprost”, gdzie ustanowił nagrodę swojego imienia;

• miał ostrość i drapieżność wypowiedzi, nawet wobec swoich przyjaciół, przeciwnik wszelkiej cenzury, niezależny komentator;

• koncepcje ideowe nie do końca mieściły się w ramach ideowych Tygodnika Powszechnego, dlatego musiał z niego odejść;

• „Sprzysiężenie” - powieść Kisiela z 1946 roku, kompromitował legendę września, uważano że poprzez tę powieść szerzy pornografię;

• cynik, ośmieszał okres międzywojnia, Turowicz uważał poglądy Kisiela za pogańskie i antykatolickie;

• założył- Partia Wariatów Liberałów- stworzył azyl człowieka nie do końca poważnego;

• Koło Posłów Katolickich „Znak”, oraz część Klubów Inteligencji Katolickiej;

• Do 1961 roku 11 posłów: K.Łobieński, T.Mazowiecki, Stomma, J.Woźniakowski, J.Zabłocki, Zamieyski;

• Neopozytywistyczny realizm polityczny- wskazuje przystosowanie do istniejącego porządku, ale krytyka wypaczeń, niezgoda na błędy, niechęć personalna do przywódców, żądano poszanowania praw obywatelskich, upodmiotowienia człowieka, pluralizacji ducha, sprzeciw wobec cenzury;

• Finlandyzacja Polski- sięgnięcie do niezależności od Moskwy, tak jak w przypadku Finlandii;

• Po 1956 roku uważał, że nie można uchylać się od odpowiedzialności za kraj, nie ma innej Polski niż ta która jest ojczyzną, krytyka działalności emigracyjnej opozycji, która nie pomaga tam gdzie jest najbardziej potrzebna czyli w jedynej Polsce, tej nad Wisłą;

Wykład 11 4.05.2006 r.

Konserwatyzm:

1. Zasady ideowe konserwatyzmu

2. Ruch Młodej Polski

3. Konserwatyzm demokratyczno- narodowy

4. Konserwatyzm elitarystyczno- narodowy

5. Konserwatyzm liberalny

Mich: „Ile konserwatyzmu, tyle konserwatystów”

Ad. 1

System wartości:

• tradycja- suma pozytywnych doświadczeń;

• państwo jako organ polityczno- społeczny;

• społeczeństwo- mające kształt polityczny, zróżnicowane, oraganicystyczna budowa społeczeństwa jako podstawa konserwatyzmu;

• człowiek- który powinien dążyć do zachowania ładu politycznego, a ład został stworzony przez Boga;

• katolicyzm- jest źródłem wszelkich wartości, etyki, ładu moralnego, i prawno- politycznego, pozwala rozpoznać miejsce człowieka wśród innych jednostek ludzkich;

• rodzina- pierwowzór hierarchii w społeczeństwie;

• prawo do własności prywatnej- fundamentalne prawo posiadania- dysponent własności musi postępować zgodnie z prawami religijnymi i państwowymi, powinien przestrzegać zasad moralnych;

1905 rok- powstała w Polsce pierwsza partia konserwatystów;

1919 rok- pierwsze wybory- 26 stycznia 1919r, zwycięsko wychodzą ND, Ludowcy, PPS, natomiast konserwatyści nie mieli pełnej reprezentacji, nie podjęli żadnych masowych działań w tym kierunku.

Konserwatyzm w pełnej mierze można identyfikować z ziemiaństwem i arystokracją.

Aleksander Bocheński- guru polskiego konserwatyzmu, miał niezależność myślenia, krytycyzm wobec przeszłości i teraźniejszości, krytykował między innymi działania państwa podziemnego.

Ad. 2

Ruch Młodej Polski- wyrósł na bazie niepokornych, uważany jest za pierwszą formację konserwatystów w Polsce po II wojnie światowej. Latem 1979 roku zauważamy jego początki wokół czasopisma „Bratniak”, które wychodziło od 1977 roku w drugim obiegu czyli bez zgody państwa. Podstawy stworzył „Zespół Inicjatywy Obywatelskiej” we wrześniu 1978 roku, co było reakcją na usunięcie Moczulskiego z Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela ( robcio). Część utworzyła „Konfederację Polski Niepodległej” a druga część Ruch Młodej Polski. Obok „Bratniaka” drugim organem prasowym była „Polityka Polska”. „Bratniak” zakończył swoją działalność w 1981 roku, natomiast „Polityka Polska” zaczęła być wydawana na przełomie 1982/1983 roku i była wydawana do 1991 roku. Po za Gdańskiem zaczęły powstawać oddziały RMP w innych miastach, kolejno: Poznań, Warszawa, Lublin, Szczecin, Kraków, czyli w ośrodkach akademickich.

Liderzy RMP: Aleksander Hall, Arkadiusz Rylicki, Jacek Bartyzel, Marek Jurek.

Deklarowanym celem była obrona praw człowieka, ochrona kultury narodowej, troska o kondycję etyczno- moralną Polaków, pojawiły się idee narodowe i nacjonalistyczne.

1979 rok- pojawiła się deklaracja ideowa RMP:

• odrzucenie komunizmu jako systemu zbrodniczego;

• sprzeciw wobec prądów ideowych: kolektywizmu i indywidualizmu;

• koncepcje jednostki ludzkiej wyposażonej w niezbywalne prawa wolności;

• konieczność harmonizowania wolności osobistej z autorytetem władzy;

• najważniejsze: rodzina, naród, państwo;

• fundament: tradycja, religia;

• wskazywano na złą kondycję państwa polskiego przypominając o odpowiedzialności urzędnika przed obywatelami;

• społeczeństwo polskie było mobilne pod względem ideowym i biologicznym;

• problem Polski na arenie międzynarodowej, wskazując na konieczność podejmowania więzi z Europą i jej podtrzymywania;

• propagowano działania o charakterze cząstkowym, walka z alkoholizmem, nikotynizmem, zmniejszenie liczby rozwodów, zniesienie aborcji, nie dopuszczenie do eutanazji, walka ze wszelkiego rodzaju patologiami;

• obrona tożsamości narodowej, rozwijanie rodzimej kultury, upowszechnianie dostępu do rzetelnej wiedzy, walka z białymi plamami- działania o charakterze edukacyjnym, uzupełniano wiedzę o której system komunistyczny nie wspominał lub wręcz zakazywał jej przywoływania;

• konieczność powrotu do tradycji;

• dokument programowy: „Między Polska naszych marzeń, a Polską naszych możliwości” ukazał się w 1984 roku na łamach „Polityki Polskiej”: znaczenie wspólnoty narodowej, uznanie państwa za najważniejsze, trójpodział władzy, kluczowa pozycja głowy państwa ( ale nie koniecznie pod postacią prezydenta), sejm miał być wzbogacony o senat, samorząd terytorialny, wilriści (z urzędu wchodzi do innej instytucji), nominanci głowy państwa, senat powinien mieć przewagę, elitaryzm, gotowość do rozwijania, chęć uregulowania stosunków państwo- kościół na drodze konkordatu, nienaruszalność własności prywatnej, katolicka nauka społeczna kościoła jako podstawa.

Pierwsze rozbieżności ideowe w RMP: 1984 r- sekcja „Myśli Politycznej”, a od 1988 roku Klub myśli politycznej „Dziekania”. Na przełomie 1988/1989 roku dochodzi do rozłamu ideowego: Aleksander Hall- jako przedstawiciel konserwatyzmu demokratyczno- narodowego i Jacek Bartyzel jako przedstawiciel konserwatyzmu elitarystyczno- narodowego. Rozbieżności dotyczyły sprawy budowy nowego porządku oraz kwestii taktyki politycznej.

Aleksander Hall:

• realistyczne pojmowanie polityki,

• odrzucają wiarę w idealny porządek,

• państwo prawa z rozwiązaniem demokratyczny,

• był za wyodrębnieniem państwa od kościoła,

• niechętny wobec form posłannictwa,

• szerokie formy centro- prawicowe.

Jacek Bartyzel:

• chciał dążyć do zrealizowania ideałów konserwatyzmu,

• antyegalitaryzm, odrzucenie zasad demokracji politycznej,

• opowiadał się za głęboką obecnością kościoła w życiu państwowym,

• misyjność narodu polskiego wpisana w tradycję narodu polskiego,

• krytyczny wobec sformalizowanych grup społecznych.

W listopadzie 1989 roku rozeszły się drogi: Hall, Wołek, Ujazdowski- Ruch Polityki Polskiej= Forum Prawicy Demokratycznej, utworzono Frakcję Prawicy Demokratycznej:

• umiarkowanie prawicowa,

• popierali rząd Mazowieckiego,

• koncepcja państwa prawa w duchu urealnienia praw obywatela,

• otwarcie Polski na Zachód,

• zwolennicy wolnego rynku, własności prywatnej, wolnego rynku, poszanowania władzy

• Hall krytykował Unię Demokratyczną za zbyt duży liberalizm i antyklerykalizm,

W 1992 roku powstała Partia Koserwatystów:

• akceptowno republikański system rządów,

• opowiadano się za wzmocnieniem władzy wykonawczej,

• konstytucyjnej regulacji praw i obowiązków,

• za decentarizacją państwa,

• ograniczenie działań ingerencyjnych państwa,

• przywrócenie powiatów, oraz duzych województw - regionów o statusie autonomicznym, z realną niezależnością finansową,

• zmniejszenie roli roli związków zawodowych,

• ograniczenie wydatków państwa,

• sprzeciw wobec podatku liniowego,

• państwo nie powinno wyzbywać się edukacji,

• relacje państwo- kościół- pełna autonomia,

• wspólnota gospodarcza względem Unii,

• sprzeciw monopolistycznemu super -państwu,

1994 rok- rozłam- grupa Ujazdowskiego odeszła tworząc Koalicję Konserwatywną:

• Ruch Stu- Andrzej Olechowski- przeciwnicy Aleksandra Kwaśniewskiego

• Instytut Konserwatyzmu Berga- 1993 rok, Gdańsk- Lech Mażewski

• Grupa Windsor- 1993 rok

• dążenie do decentralizacji państwa,

• unowocześnienie rolnictwa,

• masowa prywatyzacja,

• tworzenie jednolitej wizji systemu kapitalistycznego w Polsce,

• „Res Publica”- 1979-1981 nielegalnie, od 1987 roku legalnie wydawane czasopismo- Przemysław Hniedziewicz, Damian Kalwarczyk

12 stycznia 1997 roku- Stronnictwo Konserwatywno- Ludowe: Partia Koserwatywna Halla, Stronnictwo Ludowo- Chrześcijańskie, Secesjoniści z Unii Wolności Jana Marii Rokity.

1998 rok- liczne ugrupowania zgłosiły akces- Porozumienie Centrum.

1999 rok- Koalicja Koserwatywna rozwiązała się- większość wstąpiła do SKL.

Grupa wsparcia SKL - towarzystwo Kisielewskiego: Jacek Janiszewski, Styczeń, Jan Maria Rokita:

• wartości: rodzina, religia, państwo,

• Polska nowoczesna, sprawna, zamożna

• patriotyzm, ochrona wartości rodzinnych, państwowych,

• silne ale zdecenrtalizowane państwo z samorządem terytorialnym na zasadzie subsydiarności,

• duża rola parlamentu, prezydenta jako regulator stosunków,

• silna waluta, gospodarka rynkowa, niskie wydatki, szybka prywatyzacja i reprywatyzacja, ograniczenie a później zlikwidowanie ulg podatkowych, rolnictwo oparte na towarowych gospodarstwach rodzinnych, pełna lustracja, ukrócenie przestępczości,

• wejście Polski do NATO i UE to postęp cywilizacyjny.

19 stycznia 2001 roku- powstaje Platforma Obywatelska- Tusk, Płażyński, Olechowski, zostaje wyday dokument „Zobowiązanie”:

• rozwój liberalizmu gospodarczego,

• zasada subsydiarności państwa,

• rozwinięta opieka społeczna i zdrowotna,

• nowy kształt parlamentu ( sejm 460 posłów), senat ( 32 posłów) połowa to marszałkowie województw, a reszta pochodząca z wyboru, po jednym z każdego województwa,

• depolityzacja struktur państwowych, przyjmowanie tylko kompetentnych urzędników,

• służebne traktownie takich funkcji,

• wolność przedsiębiorczości i konkurencji gospodarczej

• powrót do dzidzictwa Solidarności z lat 80-tych,

• tanie państwo, uproszczenie i zmniejszenie podatków,

• częścowa odpłatność za studia przy państwowym systemie stypendialnym,

• całkowita lustracja, dekomunizacja, upublicznienie teczek,

• za poszanowaniem zycia ludzkiego- sprzeciw wobec aborcji, eutanazji, sprzeciw wobec swobody obyczajowej, sprzeciw wobec rejstracji związków homoseksualnych,

Ad.4

Konserwatyzm liberalny: Jacek Bartzel i Marek Jurek, oprócz ZChN, Klub Konserwatystów w Łodzi:

• monarchizm,

• wrogość wobec kolektywizmu,

• sprzeciw kościołowi po soborowemu,

• za rządem mieszanym, elementy jednowładzctwa,

• organ prasowy „Pro Fide, Rege et Lege”

• A.Zawisza, Krzysztof Kawęcki

Wykład 12 11.05.2006

Konserwatyzm monarchiczny.

1. Restytucja monarchii w Polsce i instytucja referendum.

2. Przygotowanie katolickie.

3. Świętość własności prywatnej.

4. Ustanowienie rządów prawa.

5. Rozwój wizji społ. Organicznego i zbudowanego hierarchicznie.

6. Elitarystyczny kształt struktury społecznej,

Elity kulturalne, światowe.

• Klub Konserwatystów im. Aleksandra Fredry we Wrocławiu.

• Organizacja Monarchistów polskich w Warszawie.

• Klub monarchistyczny w Krakowie.

zachowały ciągłość.

• odrębność ideowo- organizacyjna -Prawica Narodowa, Krzysztof Kowencki

• 15 XII 1995 status partii,

• ludzie o poglądach narodowych, katolickich,

• J. Bartyzel, R. Mossebowski,

• Organ prasowy- kwartalnik „Prawica narodowa”,

• Deklaracja ideowa: konserwatyzm, nacjonalizm chrześcijański, uznanie boskiego pochodzenia władzy, odpowiedzialność przed Bogiem, ład społeczny, wolność, świętość życia ludzkiego, wiara katolicka, ochrona substancji duchowej i materialnej narodu Polskiego, tożsamość narodowa, świętość rodziny, odbudowa hierarchicznego modelu rodziny i hierarchiczny kształt społeczny, sprzeciw wobec czynnika obcego- opór wobec wpływu imigrantów, sprzeciw tendencjom modernizacyjnym w kościele, przedpoborowy kościół, przeciw integracji z UE, przyzwolono na elementy integracyjne w obrębie ekonomiki z suwerennością niektórych podmiotów, sprzeciw wobec jedności kultury, „paneuropejski model”, elitarystyczno-narodowy nurt.

Unia Polityki Realnej

• konserwatywno-liberalna,

• 1978 r. w podziemiu ukazywała się masa wydawnictw firmowanych przez Oficynę Liberałów,

• publikowano teksty Kisielewskiego, czasopisma, periodyki konserw.-liberalne,

• 14 XI 1987 r. „Ruch Polityki Realnej”- (Wrocław, Wa-wa, Poznań, Kraków), R. Czarnecki, St. Kisielewski, J. Korwin-Mikke, ST. Michalkiewicz, R. Smoktunowicz,

• 6 XII 1990 r. rejestracja jako partii, J. Korwin-Mikke, Konserwatywno Liberalna Partia Unia Polityki Realnej,

• czasopismo „Najwyższy czas”,

• prezesami: J. Korwin-Mikke, (do 97 r.)Michalkiewicz (do 99 r.), Korwin-Mikke (do 2003 r.), ST. Wojtera (do 2005 r.), J. Boroń (2005 r.), Wojciech Popiela (teraz)

• program: konserwatyzm oznacza nienaruszalność własności prywatnej, wolność, tradycja i jej poszanowanie, liberalizm w sferze ekonomicznej, naprawa państwa, zamiana światopoglądu, likwidacja uwarunkowań socjalistycznych,

• Państwo: uczciwe, praworządne, wolne, sprawiedliwe, bez przywilejów, funkcja państwa zredukowana, ochrona wolności i własności obywateli (sądownictwo, wojsko, policja służby specjalne),

• trzeba chronić obywatela przed uciskiem i absurdalnym systemem podatkowym,

• socjalistyczne państwo deprawuje obywatela i sferę przedsiębiorczości,

• ujednolicić podatki - „podatek pogłówny” (wszyscy pracujący płacą, wyjątek kobiety, one nie powinny pracować, (feministki to skrajne socjalistki-chce je zlikwidować)),

• inne myślenie niż jego to totalitarne i socjalistyczne,

• przeciwko zniesieniu kary śmierci,

• system prezydencki

• jako pierwszy wskazywał, żeby mężczyźni bronili się przed służbą wojskową, zmienić pobór powszechny, zawodowa armia,

• przeciwko UE (Związek Socjalistycznych Republik Brukselskich),

• przeciwko aborcji, małżeństwom homoseksualnym,(nie przeciwko środowiskom),

• przeciwko uprzywilejowaniu feministek, związkom zawodowym, przeciwko lobbingu zawodowego,

• chrześcijańska i społeczna nauka kościoła przeciwko instytualizacji kościoła,

• zakaz wypłacania zasiłków, rent, likwidacja państwa w oświacie i opiece zdrowotnej,

• obywatel jest człowiekiem wolnym, jedyne ograniczenie to sprawy ubezpieczenia, ale każdy sam za siebie płaci,

• UE jest zbiurokratyzowana, skostniała, wysokie koszty, system celny jest dla Polski wyjątkowo niekorzystny i szkodliwy, ogranicza wolności człowieka i obywatela,

Myśl narodowa i nacjonalistyczna.

1. geneza partii narodowych w Polsce w dobie transformacji,

2. ekstremizm narodowy,

3. nacjonalizm pogański,

4. nacjonalizm katolicki,

ad 1.

Współczesny nacjonalizm próbuje nawiązać dialog.

• obóz narodowy ABC i Falanga,

• nie można było w PRL-u prezentować treści ludowych,

• bardzo się różnią nacjonalizmy,

• podobieństwa w sferze wartości religijnych między Irlandią i Polską,

• PZPR - nacjonalizm wykasowała, ale zarazem go wchłonęła i stosowała dla swoich celów (działanie ze zjednoczeniem Grunwald, antysemityzm,

• PAX przywoływanie Solickiego,

• Jędrzej Giertych, Wasiutyński, Bielecki, Antoni Gardas,

• powstało mnóstwo organizacji i od razu dzieliły się,

• do 2001 r. formacja narodowa nie potrafiła się odnaleźć w wyborach.

• zwarta reprezentacja poselska- LPR,

• różnice występowały z powodu taktyki politycznej (stosunek do przemian, stosunek do kościoła, chrześcijaństwa,

• ZCHN nie mieście się w tej grupie narodowej i nacjonalistycznej: pro unijna polityka ZCHN, religia tylko w nazwie,

• nazewnictwo- Stronnictwo Narodowe

• utrzymuje się poparcie dla stronnictwa narodowego (Imperium rydzyka),

• czasopisma: „Głos Narodu”, „Myśl Polska”, „Nowa Myśl Polska”, „Opoka w Kraju”, „Przegląd Narodowy”, „Słowo Narodowe”, „Szczerbiec”, „Tygodnik Narodowy Ojczyzna”, jako pierwsze pisma: „Słowo Narodowe” V 1989 r. M. Giertych, Goryszewski jako kierownik działu politycznego,

• Feliks Konieczny dzieła publikowane: Jędrzeja Giertycha,

• Myśl Polska od 20 III 1941 r.

• Nowa Myśl Polska (mutacja M.P.) J. Engelgard, można go identyfikować z LPR,

• Uznają się jako spadkobiercy: Dmowskiego, Popławskiego, Balickiego,

• stosunek do legalizmu i demokratyzmu wynikającego oceny sytuacji politycznej w Polsce,

• ważne są formy ekspresji politycznej,

• stopień identyfikacji z religią katolicką,

• rozbieżność w ocenie Europy (Europa Ojczyzn, Europa Przymierza Słowiańskiego) Europa Zjednoczona,

• kolaboranci SN, SN - Ojczyzna Rybickiego,

• niezłomni SN - Szczerbiec, Narodowego Odrodzenia Polski,

• poza podziałami Polskie SN - Polska Wspólnota Narodowa (Bolesław Tejkowski) uważają ze był kolaborantem, wróg.

• partie są: jedne bardziej umiarkowane SN, SND,

• --------------||--------------- radykalne,

• interesujący model polityki i myślenia - naród absolutyzowany, zabiegają o silny rząd, stabilny system polityczny, kryzys moralny, stan patologii społ., III RP państwo nieudolne, skorumpowane, nie dbające o swoich obywateli (wysokie bezrobocie, przestępcy),

• oskarżanie elit transformacyjnych o niszczenie tradycji polskiej i rodziny,

• Stronnictwo Narodowo Ludowe - harmonizowanie, przewartościowanie ocen w duchu etyki politycznej,

• Tejkowski - nacjonalizm słowiański, pogański,

• Lubelskie Stronnictwo Narodowo Ludowe - nastawione na działalność

3

---