h.socjologii - bartoszek Us, Zagadnienia do egzaminu z Historii socjologii:

Zagadnienia do egzaminu z Historii socjologii:

16. Założenia ewolucjonizmu w socjologii H.Spencera od stanu natury po liberalną organizację państwa i społeczeństwa

18. Naturalistyczne kierunki XIX - wiecznej socjologii

33. W.Dilthey - krytyka pozytywistycznej koncepcji nauk humanistycznych

34. Ujęcie postaw wobec świata i koncepcja światopoglądów w historyzmie W.Dilthey'a

35. Wizja społeczeństwa jako rzeczywistości kulturowej i metody jego badania wg W.Dilthey'a

36. Miejsce socjologii w koncepcji nauk humanistycznych W.Dilthey'a

37. H.Rickerta racjonalizacja heglowskiej metodologii nauk humanistycznych

38. H.Rickerta klasyfikacja nauk i program odniesienia nauk humanistycznych do świata wartości

56. Omów stosunek Webera do materialistycznej koncepcji życia społecznego

55. Omów pojęcie działań społecznych, ich rodzaje i rolę w teorii społecznej Webera

57. Naturalistyczno - ewolucjonistyczne podstawy materializmu historycznego

58. Główne koncepcje teoretyczne materializmu historycznego Marksa

63. Krytyka założeń i tez materializmu historycznego - ocena wkładu marksizmu do rozwoju nauk społecznych

76. Fenomenologiczna socjologia M.Schellera - teoria moralności i socjologia wiedzy

81. Losy socjologii i socjologowie w okresie PRL

69. Główne pojęcia socjologii W.J.Thomasa i jego wkład w rozwój socjologii.

67. G.H.Meada teoria gestu jako postawy życia społecznego

68. Rozwój jaźni społecznej (self) w koncepcji G.H..Mead'a.

65. Pragmatyzm jako podstawa humanistycznej socjologii amerykańskiej.

77. Teoria kultury Zygmunta Freuda.

66. R.Parka koncepcja badań społeczności miejskiej - założenia podejścia ekologicznej szkoły chicagowskiej.

70.. F. Znanieckiego założenia humanistycznej socjologii (kulturalizm) i indukcyjnej metodologii nauk o kulturze

71. Przedmiot socjologii w koncepcji F.Znanieckiego.

72. Wartości jako przedmioty społeczne i czynności ludzkie w kulturalizmie F.Znanieckiego.

73. Pojęcie roli społecznej jako podstawa teorii typów osobowości społecznej F.Znanieckiego.

Ad 16. ) Założenia ewolucjonizmu w socjologii H.Spencera od stanu natury po liberalną organizację państwa i społeczeństwa.

Pojęcie ewolucjonizmu w naukach społecznych:

Szeroko rozumiane pojęcie ewolucji często prowadziło do utożsamiania ewolucjonizmu z darwinizmem. Rozumiano wtedy słowo ewolucja jako zmiana, rozwój. Przez to każdy badacz zajmujący się procesami społecznymi zaliczany był do ewolucjonistów. Mimo wielu podobieństw socjologiczne teorie ewolucyjne nie były wzorowane na darwinizmie. A to dlatego, że najważniejsze koncepcje powstały wcześniej niż darwinizm. Poza tym główne źródła to koniec XVIII i początek XIX wieku czyli idee Malthusa, Fergusona, Turgota oraz nagromadzenie materiału etnologicznego i archeologicznego. Wszystkie ważniejsze koncepcje ewolucjonistyczne znacznie różniły się od darwinizmu zakresem zainteresowań i twierdzeniami. A większość z nich zaznaczała swoja niezależność od Darwina.

Ewolucjonizm był orientacją naturalistyczną i antyhistoryczną. Głosił tezy o fundamentalnej jedności świata i zjawisk nim rządzących, a metody ich badania powinny być takie same jak w naukach przyrodniczych. Szukali jednego procesu wzorcowego, ogólnych praw, nie rozdrabniali się na poszczególne społeczeństwa, więc podstawową kategorią była ludzkość, a nie naród. Chcieli odnowienia wiary w jednolitą naturę ludzką.

Założenia teoretyczne ewolucjonizmu

Ciężko tu o takie założenia pod którymi wszyscy zgodnie się podpisywali. Najbardziej programowa była twórczość H.Spencera, który jednak zajmował się „ewolucjonizmem kosmicznym” i miał zapędy filozoficzne. Jednak mimo tych trudności klasyczny ewolucjonizm polegał na łącznej akceptacji następujących założeń:

Jedność świata: byli pozytywistami ex post, przyjmowali naturalistyczne przekonanie o jedności świata i wiedzy o nim. Rzeczywistość ludzka nie jest w żaden sposób wyróżniana od przyrody i powinna być badana metodami przyrodoznawstwa.
Prawidłowość: rzeczywistość społeczna podlega tym samym prawom, co świat przyrody. Są to prawa współwystępowania i następstwa, struktury i funkcji.
Genetyzm: wyjaśniając zjawisko to przede wszystkim odkryć jego genezę
Jednolitość natury ludzkiej: poszukiwanie niezmiennych praw rządzących ludzką rzeczywistością, która ma cechy stałe. Niezmienne są też pewne elementy ludzkiej natury (zasady funkcjonowania umysłu, Elementargedanken).
Zmienność: zmiana, ruch i rozwój wszystkiego co istnieje to powszechne prawo ewolucjonizmu
Globalny charakter zmiany: zmiana w jakiejś dziedzinie pociąga zmianę w innej
Zmiana jako postęp: zmiana była zmianą ukierunkowaną, była utożsamiana z postępem, choć nie wykluczali regresów i nawrotów. Spencer rozumiał ewolucje jako zmianę od nieokreślonej, niespójnej jednorodności od określonej, spójnej różnorodności.
Nierównomierność postępu: różne części ludzkości rozwijają się w różnym tempie i tempo rozwoju jednego społeczeństwa nie jest równomierne w poszczególnych fazach ewolucji.
Ciągłość i stopniowość postępu:
Immanentność zmiany: tu mamy spór czy zmienność to cecha potencjalnie właściwa wszelkim społeczeństwom, czy że zmiana stanowi rezultat wzajemnego oddziaływania samorodnych tendencji i czynników wobec danego społeczeństwa zewnętrznych. Zdawali sobie też sprawę z roli dyfuzji kulturowej i faktu, że zmiana wynika z pojawienia się potrzeby. W sumie ewolucjonizm nie wykluczał samorództwa w życiu społecznym ale też go nie zakładał.

Socjologia H.Spencera („Social Statics”, „The Study of Sociology”, „System of Synthetic Philosophy”, „Zasady Socjologii”).

Spencer wyróżniał trzy fazy i rodzaje ewolucji: nieorganiczna, organiczna i ponadorganiczna. Prawa ich rozwoju są takie same - prawo zachowania siły, niezniszczalności materii, ciągłości ruchu. Jednak zjawiska nie są redukowalne (te co występują w świecie ponadorganicznym nie są w organicznym, a już w ogóle w nieorganicznym). Twierdził tez, że nie można odpowiedzieć na pytania o początki, podstawy wszechświata. Można tylko opisać jego mechanizmy (agnostycyzm).

na jego poglądy szczególny wpływ miały idee:

Le Marek'a: procesy ewolucji organizmów żywych, które dążą do przystosowania się do środowiska i przekazywanie tego potomstwu
embriologia Von Baer'a: idea przechodzenia organizmu od jednorodności do różnorodności
Darwina i Malthusa: ewolucja gatunków i wzrost ilościowy biologiczny i idea przetrwania i walki o niewystarczające zasoby
Hobbes: walka o byt, państwo instytucjonalne, porządkujące ład społeczny
Schiling: teoria przeciwstawiania indywidualności wszelkiej organizacji życia. Ruch, aktywność wynikająca z konfrontacji indywidualizmu i organizacji

instytucje społeczne: są ty dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka (Hobbes) do równie naturalnego współdziałania z innymi ludźmi, w miarę tego jak ziemia się zaludnia (Malthus). Im więcej ludzi tym musza być bardziej zorganizowanie, zgodnie z prawem iż przyrost masy powoduje komplikowanie struktury i różnicowanie funkcji. W rodzajach instytucji wyraża się w sumie rozwój społeczeństwa. Wyróżnia instytucje domowe, następnie obrzędowe (najwcześniejszy i najpotężniejszy, ciągle odnawiający się sposób regulacji stosunków międzyludzkich, wcześniej rozumiany jako obyczaj). Dalej są instytucje polityczne, które przeniosły konflikty z poziomu jednostek na poziom społeczeństw. Wspólna obrona i atak zapoczątkowały społeczna współpracę, dały początek podziału pracy i struktury klasowej. Dalej są instytucje kościelne jako czynnik utrwalania idei i uczuć społecznych oraz cementowania społeczeństwa. Ostatnie są instytucje zawodowe i przemysłowe, tu skupiał się na omawianie problematyki rozwoju podziału pracy i odpowiadającym im strukturom społecznym, które zyskują dużą niezależność przez co w przyszłości mogą zastąpić instytucje polityczne. Do tego doliczał rozwój języka, wiedzy, sztuki, moralności oraz inteligencji człowieka. Chciał wiedzieć jak hipotetyczny człowiek pierwotny przeobraził się w człowieka współczesnego

społeczeństwo jako organizm (organicyzm):

odnośnie instytucji założył, że

żadnej instytucji nie można traktować jako świadomie stworzonej i wprowadzonej w życie
zrozumienie i wyjaśnienie instytucji nie może się obejść bez poznania ich genezy i przemian
wszystkie instytucje są ze sobą powiązane
każda instytucja wypełnia sobie tylko właściwe funkcje

nie uważał jednak, że społeczeństwa są organizmami, widział za to wiele podobieństw:

wzrost masy
różnicowanie się części i komplikowanie budowy wewnętrznej w miarę rozwoju
zróżnicowanie funkcji
zależność części od siebie
całość jest trwalsza od poszczególnych składników

widział też różnice, polegające głownie na dużej autonomii elementów społeczeństwa (jednostek)

społeczeństwo nie ma określonego kształtu ani formy zewnętrznej
społeczeństwo jest całością nieciągłą, rozproszoną w przestrzeni, więc potrzebna jest komunikacja symboliczna
ograniczone jest różnicowanie funkcji, bo brak jednego organu kontrolującego świadomość i uczucia wszystkich elementów składowych
poszczególne elementy społeczeństwa nie są na stałe umieszczone w przestrzeni, a wykazują znaczną ruchliwości autonomię

Społeczeństwo a jednostki: społeczeństwo to nazwa na zbiorową nazwą pewnej liczby jednostek. Zakładał nominalizm, czyli, że cechy społecznej całości da się wywieść jej części składowych. A z drugiej strony uważał, że skutki działań społecznych nie są suma działań jednostek, uzyskują własny charakter. Próbuje to połączyć twierdząc iż pewne cechy jednostek ludzkich są stałe, a pewne są tworzone przez społeczeństwo. Ewolucja społeczeństwa zależna jest od aktywności jednostek, lecz natura ludzka również podlega ewolucji, która jest kształtowana przez to właśnie społeczeństwo. Ewolucja posiada punkt graniczny, w którym wyczerpuje się energia. Twór rozpada się i wszystko zaczyna się od nowa

Społeczeństwa militarne i industrialne: należy pamiętać, że są to tylko typy idealne. Wiąże się to z dwoma podstawowymi rodzajami organizacji - przemysłowej i woskowej. Pierwsza wynika bezpośrednio z dążenia do celów indywidualnych a pośrednio do pomyślności społecznej, nie trzeba jej narzucać i rozwija się nieświadomie dzięki działaniom spontanicznym. Organizacja wojskowa wynika bezpośrednio z dążenia do celów społecznych a pośrednio do pomyślności indywidualnej, rozwija się świadomie i jest narzucany i występują tu działania wymuszone.

Ad. 33. ) W.Dilthey - krytyka pozytywistycznej koncepcji nauk humanistycznych

Punktem wyjścia dla W.Dilthey'a był mimo wszystko pozytywizm i założenie podchodzenia do faktów bez jakichkolwiek z góry przyjętych metafizycznych założeń, które mogły by zdeformować obraz rzeczywistości. Jednak odmówił, wbrew pozytywizmowi, podporządkowania faktów empirycznych prawom i metodom, których źródłem nie są same fakty. Jego zdaniem wielkim błędem pozytywizmu był aprioryzm i przystępowanie do rzeczywistości z gotowym wzorcem nauki, którego przydatności nie próbowano w ogólne weryfikować. Uważa, że nauki humanistyczne, wzorem przyrodniczych, powinny nie przenosić metod od nich, ale dostosować swoje metody do przedmiotu nauki, do natury przedmiotu. Przyroda jest dla nas obca, jest czymś zewnętrznym, a społeczeństwo jest naszym światem. Metodolog występuje raczej w roli historyka, niż instruktora interesujących go nauk.

W.Dilthey jako przedstawiciel historycyzmu niemieckiego, wyrosłego na gruncie wiecznie żywego w Niemczech romantyzmu, wyznawał te same zasady:

uhistorycznienie życia - faktów nie można traktować jako stałych, niezmiennych.
życie historyczne jako całość -
podejście indywidualizujące - fakty historyczne zasługują na uwagę jako takie, a nie jako egzemplarze gatunków i ciągów przyczynowo - skutkowych.
rezygnacja z przeciwstawienia świadomości naukowej i potocznej - zatarcie granicy między podmiotem a przedmiotem poprzez całościowe traktowanie części historycznych i człowieka jako animal historicum. Wiedza jest samowiedzą człowieka należącego do danej epoki, kultury, narodu, grupy społecznej. Traktuje się ją jako ekspresję życia, a nie odzwierciedlenie niezależnej od obserwatora rzeczywistości. Dlatego pojęcia światopoglądu (Weltanshauung) traktowano w kategoriach historycznej odpowiedniości a nie prawdy i fałszu w klasycznym rozumieniu, ciągle zachodzi wartościowanie.
swoistość poznania historycznego - człowiek stwarza w świecie przyrody świat historii, gdzie rządzą wartości raczej niż przyczyny, raczej wola niż konieczność. Poznanie polega na ustanowieniu z przedmiotem więzi duchowej (rozumienie - Verstehen)
relatywizm - przy wszystkim ważny i nieodzowny jest kontekst historyczny

Ad 36.) Miejsce socjologii w koncepcji nauk humanistycznych W.Dilthey'a

biorąc pod uwagę różnicę relacji pomiędzy podmiotem a przedmiotem wyróżniał dwie grupy nauk: humanistyczne i przyrodnicze. Nauki humanistyczne obejmują historię, ekonomię, prawo, politykę, badania religii, literatury, poezji, architektury, muzyki, studia filozoficznych systemów i światopoglądów, psychologia. Ich zainteresowanie sięga od rodzin, jednostek, zrzeszeń, narodów, epok, ruchów historycznych i ciągów ewolucyjnych, organizacji społecznych, systemów kulturowych oraz innych fragmentów ludzkości po całą ludzkość jako taką.

Aż razi brak w powyższym wykazie socjologii, która jako opis obecnego stanu społeczeństwa została zaliczona do historiografii. Wynika to ze zdecydowanie negatywnej oceny tej dyscypliny a zwłaszcza poglądów Comte'a. Dla Dilthey'a socjologia stanowiła skrajny przypadek naturalistycznej metafizyki i nie nadawała się do reformy. Dla wyjaśniania interesujących go problemów systemu społecznego nie potrzebna była oddzielna dyscyplina, wystarczyła perspektywa psychologii historycznej, czy opisowej.

Perspektywa psychologii historycznej: podstawowym przedmiotem nauk humanistycznych jest życie, które można uchwycić poprze rekonstrukcję biegu wydarzeń w przypomnieniu. Pojmował życie jako psychiczne przeżycie (Erlebnis) całości doznań duchowych. Socjologii zarzucał, że zapomniała o przeżywającej jednostce, sprowadzając ja do dyskursywnego rozumu, a poznawany przedmiot (rzeczywistość) do zewnętrznej wobec podmiotu rzeczy. Droga do poznania człowieka wiedzie prze psychologię, która jest najbardziej podstawową nauką humanistyczną, dającą fundamentalne prawdy. Ta psychologia miałaby zajmować się psychiką ludzką jako nierozerwalna całością uwzględniana w kontekście historycznego świata społecznego.

Ad 37.) H.Rickerta racjonalizacja heglowskiej metodologii nauk humanistycznych

Potraktował przeciwstawienie nauk przyrodniczych humanistycznym, nie jako dwa przeciwieństwa lecz jako dwa różne punkty widzenia tej samej rzeczywistości. Chodzi mu o dwie metody generalizującą, zarezerwowane dla nauk przyrodniczych i indywidualizującą, charakterystyczną dla humanistycznych. Rzeczywistość jest wieloaspektowa.

Ad 38.) H.Rickerta klasyfikacja nauk i program odniesienia nauk humanistycznych do świata wartości

Poszukując kryterium dla odróżnienia faktów historycznych od przyrodniczych odkrył pojęcie odniesienia do wartości (Wertbeziehung), które to określa nauki historyczne jako nauki o kulturze. Kultura dla niego to wszystko co człowiek bezpośrednio wytwarza, działając zgodnie z podlegającymi wartościowaniu celami, i wszystko istniejące co jest świadomie podtrzymywane w imię określonych wartości. Nie ogranicza jej jedynie do badania zdarzeń psychicznych, jak to robi Dilthey. Chodzi nie o to co przeżywają, ale o to jakie to ma dla nich znaczenie, czyli w jakim pozostaje związki z ich wartościami. Wartości porządkują świat ludzi, choć nie ma mowy o porządku absolutnym. Uważa, że istnieją wartości ponadhistoryczne, jednak zwraca uwagę szczególnie na rzeczywiście akceptowane, które są zmienne. Zależą od epoki historycznej, dziedziny kultury, społeczeństwa i nie istnieje możliwość ich scalenia. Zaleca też obiektywizm badacza, który ma opisywać a nie wartościować.

Ad 56.) Omów stosunek Webera do materialistycznej koncepcji życia społecznego

Jego krytykę marksistowskiej koncepcji życia najlepiej widać w jego własnej koncepcji struktury społecznej. Kategorycznie sprzeciwia się położeniu ekonomicznemu jako determinanta wszelkich cech grup ludzkich i podłoża działań ludzkich. Jego struktura ma trzy wymiary ekonomiczny, kulturowy i polityczny, między którymi nie zachodzi żadna ścisła odpowiedniość.

Oprócz klas, które mogą przybierać różne formy, wyróżnia stany i partie. Typ idealny klasy jest tylko narzędziem badania tylko jednego z trzech możliwych sposobów hierarchicznego grupowania jednostek w społeczeństwie

Pojęcie klasy jest raczej podobne jak u Marksa, pozostaje ekonomiczną „klasą w sobie”. Nowe było pojęcie stanu. Położenie stanowe to wszelkie typowe składniki losów ludzkich uwarunkowane przez określoną, negatywną lub pozytywną, ocenę godności społecznej, wiążąca się z jakąś cechą wspólną pewnej liczbie osób. Jest zdeterminowane kulturowo, łączy się z określonym stylem życia, którego oczekuje się od każdego, kto chce do danego kręgu należeć.

Wyróżnia też partie będące następstwem zrzeszenia o charakterze celowym, nastawione na zapewnienie swym członkom wpływów na aparat władzy. Mogą reprezentować interesy uwarunkowane sytuacją klasową bądź położeniem stanowym, ale nie muszą być nimi wyłącznie, mogą swobodnie dobierać stronników.

Ad 55.) Omów pojęcie działań społecznych, ich rodzaje i rolę w teorii społecznej Webera

Zasadniczym przedmiotem zainteresowań Webera były czynności ludzkie, czyli takie zachowanie jednostek, do których przywiązuję subiektywne znaczenie. Próbując rozgraniczyć czynność znaczącą od odruchu, definiuje socjologię jako naukę, która dąży do objaśniającego zrozumienia działania społecznego i przez to do przyczynowego wyjaśnienia jego przebiegu i skutków. Jednostka jest podmiotem działania i Weber jako nominalista twierdził, że nie można tym jednostkom przypisywać żadnych właściwości, na których podstawie można orzekać cokolwiek a priori o rzeczywistości społecznej. Działanie społeczne nakierowane jest na innych ludzi i od nich bardziej zależne niż od jakichś immanentnych cech podejmujących je osób. Dlatego należy ją rozpatrywać w historyczno - kulturowym kontekście.

Socjologia powinna zrozumieć działania ludzkie. Wyróżnił rozumienie bezpośrednie i wyjaśniające. Rozumienie bezpośrednie obejmuje te sytuacje, w których znaczenie czynności ludzkich jest oczywiste (np.: logicznie, psychologicznie) czyli mimika, gesty, operacje matematyczne. Do ich zrozumienia wystarczy obserwacja. Natomiast rozumienie wyjaśniające to wyższy szczebel poznania czynności ludzkich. Jest nastawione nie na ujawnienie znaczenia samego aktu, lecz na poznanie jego motywów. Nie chodzi o to CO jednostki robią, tylko DLACZEGO. Dla rozumienia zachowań ludzkich dobrze jest założyć, że zachowania w jakiś sposób irracjonalne to odchylenia od czysto racjonalnych, idealnych działań.

W socjologii chciał stworzyć typ idealny czynności racjonalnej i dzięki temu zastosować w socjologii wyjaśnianie przyczynowości. Ponieważ im bardziej czynność jest racjonalna, tym bardziej jest przewidywalna. Określona przyczyna pociąga za sobą taki a nie inny skutek. Racjonalnie działać mogła jedynie jednostka wolna, czyli obdarzona nieograniczoną zdolnością wyboru celów i środków ich urzeczywistnienia.

Ad 76.) Fenomenologiczna socjologia M.Schellera - teoria moralności i socjologia wiedzy

Fenomenologia jako kierunek pojawiła się w Niemczech mniej więcej w tym samym czasie co w Ameryce pragmatyzm. Twórcą tego nurtu był Husserl. Natomiast M.Schiller, jako człowiek dojrzały poznał jego poglądy i zainteresował się nimi. W Monachium, gdzie mieszkał wytworzył ośrodek fenomenologiczny pierwszej dekady XX wieku. O ile Husserl rozwinął fenomenologiczną teorię poznania i bytu, o tyle M.Schiller zajął się fenomenologiczna psychologią, etyką i religią.

Fenomenologia wartości była naturalnym uzupełnieniem husserlowskiej fenomenologii bytu. Ona również występowała przeciw empiryzmowi i naturalizmowi, panującemu w poprzednim pokoleniu. Zakładała również, że są różne rodzaje bytu, psychiczne, materialny i idealny.

Scheller rozumiał wartości obiektywnie: uważał je za równie niezależne od podmiotu jak rzeczy realne i jak prawdy matematyczne. Nie są podmiotowymi reakcjami, lecz właściwościami rzeczywistego świata (sprawiedliwości czy pięknu nie podmiot przypisuje wartość, lecz one same prze się ja posiadają).

Wartości poznajemy bezpośrednio, intuicyjnie, i nie potrzeba zestawiania poszczególnych przypadków, nie potrzeba indukcji by wiedzieć, że sprawiedliwość i piękno to wartości. Wiemy to a priori, przed wszelkim doświadczeniem, doświadczenie nie może tego potwierdzić ani obalić(aprioryzm etyczny). Był to zarówno aprioryzm materialny i emocjonalny, gdyż Scheller twierdził, że w etyce znamy a priori nie tylko prawdy formalne, ale także rzeczowe, jak np. to, że sprawiedliwość i piękno są wartościami. Po za tym uważał, że w etyce poznanie aprioryczne ma charakter emocjonalny.

Wartości są różnorodne. Wykaz wartości Schellera wyróżniał cztery klasy (hierarchicznie)

wartości religijne
wartości duchowe, które obejmowały wartości moralne, poznawcze i estetyczne
wartości witalne
wartości hedoniczne

Obiektywna hierarchia wartości była dal Schellera podstawą etyki. Jeśli wiemy co jest dobre i co lepsze, to wiemy też jak należy postępować. Tak pojmowania etyka mogła być obiektywna i powszechnie obowiązująca, w przeciwieństwie di relatywnej etyki poprzedniego pokolenia, widzące w wartościach tylko reakcje subiektywne jednostek, czy grup ludzi.

ze swoich ogólnych tez Scheller próbował wyciągnąć szczegółowe konsekwencje etyczne. Sądził, że prowadzą one nie do nowej moralności, lecz do dobrze znanej moralności katolickiej i podjął przede wszystkim rehabilitację cnót katolickich

(W.Tatarkiewicz „Historia filozofii”) Socjologia wiedzy dowodzi, że myśl naukowa, zwłaszcza, gdy ma za przedmiot sprawy społeczne lub polityczne, nie rozwija się w próżni, lecz w określonych warunkach społecznych. Środowisko społeczne człowieka, który jest podmiotem myślenia, determinuje całokształt jego poglądów teorii, które wydają mu się bezwarunkowo prawdziwe i same przez się zrozumiałe. Każdy z tych odrębnych społecznie zdeterminowanych systemów przekonań socjologowie wiedzy nazywają ideologią totalną. Socjologia wiedzy wierzy, że najwyższy stopień obiektywności osiągamy wtedy, gdy swobodna umysłowość analizuje różne ukryte ideologie i ich nieuświadomione powiązania. Droga do prawdziwej wiedzy ma być odsłonięcie nieświadomie przyjmowanych założeń. Tylko ten, kto został poddany, lub sam się poddał socjoanalizie, kto wyzwolił się od swego układu społecznego, to jest od własnej społecznej ideologii, tylko ten może osiągnąć najwyższą syntezę obiektywnej wiedzy. Popper polemizuje z tym stwierdzeniem, wg niego każdy wychodzi z jakiegoś systemu przesądów, nie chodzi więc o obiektywność jednostki, ale o intersubiektywność metody naukowej.

Ad 81.) Losy socjologii i socjologowie w okresie PRL (na podst. K.Lutyńska „Surveye w Polsce”)

Stosunek „władzy” do socjologów w różnych okresach istnienia PRL był różny, zmieniali się również sami socjologowie, występujący zwłaszcza w roli specjalistów. W różny sposób kształtował się ich stosunek do badań empirycznych, które można było prowadzić dopiero po 1956 roku, choć rozpoczęły się już po „odwilży” (badania pamiętnikowe pod kierunkiem J.Szczepańskiego w Łodzi). Od tego czasu szczególnie badania kwestionariuszowe rozwijały się szybko, bo w okresie stalinizmu wszelkie badania empiryczne zostały uznane za przejaw „idealizmu” i uleganiu wpływom amerykańskim. Dlatego dopiero po dojściu Gomółki pozwolono na ich prowadzenie. W latach 50-tych dochodziło do

usuwania z uniwersytetów i pozbawiania kontaktów z młodzieżą (np. Ossowscy).
Przymusowe przenoszenie do innych miast lub instytucji (Chałasiński, Szczepański),
publiczne krytykowanie pewnych kierunków i metod zarówno w czasopismach naukowych i w tygodnikach
potępienie przez KCPZPR
w czasie stanu wojennego uniemożliwiano prowadzenie pewnych badań
poddawanie cenzurze
nachodzenie przez funkcjonariuszy SB
wstrzymywanie wyjazdów służbowych i prywatnych na Zachód
nie dopuszczanie książek o zabarwieniu kapitalistycznym
manipulowanie wynikami badań, tak, by nie zakłócały oficjalnej doktryny, obrazu „szczęśliwego społeczeństwa”

W tych warunkach socjologowie starali się „robić swoje” przy dostosowaniu się do wymogów partii. Omijano drażliwe tematy(ZSRR, Kościół itp.) w najlepszym wypadku nie publikowano wyników tylko ogłaszano odczyty. Więc trendy lat 60-tych i 70-tych opierały się na:

nastawieniu na władzę
samoograniczenie się w problematyce badań i dociekań
skupienie się na badaniu społeczeństwa polskiego powojennego

Ad. 69.) Główne pojęcia socjologii W.J.Thomasa i jego wkład w rozwój socjologii.

William Isaac Thomas przyczynił się do ukształtowania ??? - szkoły chicagowskiej. Jego największe dzieło to wspólne ze Znanieckim „Polish Peasant In America” oraz analiza sytuacyjna. Rozpoczął od psychologii społecznej, nauki która według niego miała badać jednostkowe procesy psychiczne o tyle o ile są one uwarunkowane przez społeczeństwo oraz procesy społeczne, o ile są one uwarunkowane przez stany świadomości. Opierał tą teorię na pojęciach kontroli, nawyku, kryzysu i uwagi. Kluczowe jest pojęcie kryzysu, gdyż właśnie dzięki pojawiającym się kryzysom dokonuje się w ostatecznym rachunku wszelka zmiana, a umysł ludzki rozwija się jako organ manipulacji, adaptacji i kontroli. Kryzys to wszelkie zakłócenie ustalonych nawyków, każde wydarzenie lub szereg wydarzeń wytrącających człowieka z bezrefleksyjnej rutyny i zmuszający do szukania nowych rozwiązań, które z czasem też ulęgają rutynizacji, stając się nowymi nawykami, aż do pojawienia się następnego kryzysu. Ta koncepcja zawierała w zalążku wszystkie kierownicze idee jego socjologii, w szczególności przekonanie, że:

zagadnieniem najważniejszym jest zmiana społeczna
zmiana społeczna odbywa się poprzez kryzysy zakłócające działanie nawyków i zmuszające ludzi do szukania nowych form adaptacji
wyjaśnienie zmiany wymaga jednoczesnego uwzględnienia społecznej i jednostkowej strony procesu, czyli wartości i postaw, kultury i osobowości.

Wraz ze Znanieckim w nocie metodologicznej do „Chłopa polskiego…” zaprezentował swój program dotyczący nauki społecznej, która powinna:

opierać się na metodycznie prowadzonych badaniach
kierować się określoną koncepcją procesu społecznego jako całości
rozpatrywać wszelkie fakty w ich powiązaniu z innymi faktami z kulturą jako całością
przyjąć założenie, że wpływ warunków na jednostki, jak również jednostki na warunki wymaga dopiero zbadania, bowiem można być pewnym, że nie mamy do czynienia z żadną prostą zależnością, lecz ze skomplikowanym procesem oddziaływania społecznego
dawać naukowe wyjaśnienie zjawisk społecznych i odkrywać prawa społecznego stawania się

Wydaje się, ze najtrwalszym dorobkiem Thomasa było uchwycenie wzajemnego oddziaływania czynników obiektywnych i subiektywnych, kultury i osobowości czy też wartości społecznych i postaw indywidualnych. W procesie społecznym zawsze obecna jest zmienna psychologiczna, jak również zmienna socjologiczna.

postawy jako subiektywne cechy charakterystyczne członków grupy społecznej stanowią zmienną psychologiczną, modyfikującą działanie czynników obiektywnych

wartości jako obiektywne kulturowe elementy życia społecznego ą zmienną socjologiczną

badanie postaw prowadzi do problemu osobowości społecznej która jest ich konfiguracją, badanie wartości prowadzi do problemu organizacji społecznej. Osobowość społeczna jest czynnikiem działającym z równocześnie rezultatem zmian w społeczeństwie nie jest ukształtowaną strukturą, lecz niegdyś nie kończącym się procesem, ponieważ jej rozwój ma charakter społeczny i jak długo jednostka żyje w społeczeństwie, tak długo proces ten jest nie skończony.

Proces socjalizacji to proces rozwijania przez jednostkę zdolności do świadomej akceptacji. Rozwój osobowości stanowi zawsze pewną walkę między jednostką a społeczeństwem. Walkę jednostki o samookreślenie oraz walkę społeczeństwa, aby ujarzmić jednostkę i właśnie w przebiegu tej walki wyrasta i kształtuje się osobowość.

Organizacja społeczna, także jest traktowana jak proces dezorganizacji i reorganizacji. Dezorganizacja społeczna to zmniejszenie wpływu istniejących społecznych norm postępowania na poszczególnych członków grupy. Niezliczone mogą być stopnie tego zmniejszania się, zaczynając od jednorazowego naruszenia poszczególnych norm przez jednostkę aż do ogólnego rozkładu wszystkich instytucji danej grupy. W każdym społeczeństwie istnieje pewien stopień dezorganizacji, każda grupa rozporządza środkami przeciwdziałania dezorganizacji. Jednak w pewnych warunkach środki te okazują się nieskuteczne i dezorganizacja zaczyna zagrażać istnieniu grupy. Warunki te to pojawianie się nowych postaw, których grupa nie jest w stanie kontrolować, a które są nie do pogodzenia z obowiązującymi regułami, wiąże się to z rosnącą liczba kontaktów ze światem zewnętrznym. Po przekroczeniu pewnej granicy nie możliwe jest utrzymanie bez zmian dawnej organizacji społecznej. Wtedy powinien zajść proces reorganizacji społecznej, czyli stworzenie nowych schematów postępowania, które zastąpią lub zmodyfikują dawne i lepiej będą odpowiadały zmienionym postawom. Nie może być to proces żywiołowy, wymaga od jednostki aktywności w pełni świadomej i wynalazczej.

Analiza sytuacyjna była próbą przerzucenia pomostu pomiędzy metodą eksperymentalną rozwiniętą przez behawiorystów a psychologią społeczną. Miała połączyć ścisłość badań laboratoryjnych z uwzględnieniem osobliwości świata ludzkiego.. w rezultacie do sytuacji eksperymentalnej chciał wprowadzić nie regulujący organizm, lecz świadomy podmiot, dla którego najważniejszą treścią sytuacji są postawy i wartości innych osób z jakimi jego własne postawy i wartości wchodzą w konflikt lub współpracują. W związku z tym reakcja jednostki na inne jednostki przestawała być reakcją na to co te jednostki robią czy mówią, stając się reakcją na znaczenie, jakie dana jednostka przypisuje czynnościom i słowom.

Ad 67.) G.H.Mead'a teoria gestu jako postawy życia społecznego.

Gest - pojęcie wzięte przez Mead'a od Wundt'a, to pierwsza i najprostsza droga wzajemnego oddziaływania organizmów i wzajemnego dostosowywania swych czynności. Gestem był dla Mead'a każdy ruch organizmy wywołujący reakcję przystosowawczą ze strony innego organizmu (lub innych organizmów). Reakcja ta ma charakter „instynktowny”, spontaniczny, niewyrozumowany i nieświadomy, bez zamiaru wywołania określonej reakcji, organizm nie ma świadomości jego znaczenia. Jednostka zaczyna być świadoma znaczenia swego gestu od chwili, gdy reakcja drugiej jednostki staje się dla niego przewidywalna. Na tym samym poziomie mamy do czynienia ze znaczącym symbolem (język)

Głównym tematem myśli społecznej Mead'a było właśnie to przejście od gestu do symbolu, od stosunków społecznych mających podłoże biologiczne do stosunków społecznych opartych na komunikacji symbolicznej. Był to proces skomplikowany mające 4 zasadnicze wymiary:

kształtowanie się języka - dzięki któremu znaczenia są nie tylko uświadomione sobie przez uczestników działania społecznego, ale i komunikowane; w rezultacie między ludźmi zostaje ustanowiona wspólnota, jakiej nie może być w świecie zwierzęcym.

powstanie myślenia abstrakcyjnego - umysłu, wchodzenie we „wszechświat rozmowy”. Gest jest partykularny, symbol mniej lub bardziej uniwersalny, ponieważ zdolność myślenia jest w istocie zdolnością do prowadzenia dialogu, narodziny języka tożsame są z narodzinami rozumu.

stawanie się działającego podmiotu przedmiotem dla samego siebie, osiąganie przez niego zdolności reagowania na własne bodźce, „rozmawiania” z samym sobą, występowania wobec samego siebie w roli innych ludzi, interpretowania własnych czynności, refleksji itd., czyli powstawanie osobowości (self)

kształtowanie się instytucji społecznych - komunikowanie się nie jest możliwe bez względnie trwałych ram.

według Mead'a przejście od świata zwierzęcego do ludzkiego stanowi fazę ogólnej ewolucji świata organicznego i musi być wyjaśniane w taki sam obiektywno - naukowy spoób, w jaki Darwin tłumaczył fazy wcześniejsze. Należy rozpocząć od uwzględnienia biologicznego wyposażenia organizmu ludzkiego. Mamy do czynienia z dwoma zjawiskami: konwersacją gestów i gestem werbalnym. Ma skutek tego, że każda reakcja może być akcją wywołującą reakcję ze strony innych organizmów, wywołujący gest organizm uczy się stopniowo reagować na określone bodźce tak samo jak reagują na nie inne organizmy. Doniosłość gestów wokalnych wiąże się z tym, że są one słyszane przez wydający je organizm i stymulacja innych jest zarazem samostymulacją. Z tego powodu można je uważać za źródło języka.

Ad 68.) Rozwój jaźni społecznej (self) w koncepcji G.H..Mead'a.

Na gruncie filozofii Mead'a człowieka można określić jako organizm posiadający osobowość (jaźń społeczna, self), czyli organizm zdolny jest do percepcji samego siebie, mający określone poglądy na swój temat, świadomie regulujący swe postępowanie przy pomocy refleksji, czyli dialogu z samym sobą prowadzącego do zmiany postaw. Osobowość może być zarówno podmiotem (I) jak i przedmiotem (me).

Człowiek to organizm zdolny do internalizacji działania społecznego. Konstytuująca to działanie relacja: bodziec ze strony organizmu A - reakcja przystosowawcza ze strony organizmu B - mieści się w ludzkim wnętrzu, człowiek sam bowiem odpowiada na własny bodziec tak, jak odpowiadaliby inni, gdyby dana postawa została uzewnętrzniona.

Osobowość ma genezę społeczną, gdyż tym, co ją konstytuuje jest dialog. Wszelkie myślenie jest „wewnętrzną konwersacją”. Toteż aby nauczyć się rozmawiać z samym sobą trzeba najpierw rozmawiać z innymi. Dopiero wtedy, gdy dialog już się zaczął, może on ulec internalizacji. Jednostka odkrywa partnera w samym sobie. Dzięki za temu, że ma za sobą doświadczenia społeczne. W doświadczeniu dani są jej najpierw inni ludzie i w pewnym sensie dopiero od nich dowiaduje się ona o swoim istnieniu. W tym sensie całość społeczna jest „pierwotna” w stosunku do jednostki. Jednostka występuje wobec siebie w roli innych ludzi. Zastanawia się, co powiedzieliby oni o jej postępowaniu, zadaje sobie pytanie, jaka byłaby ich reakcja i umie sobie tę reakcję wyobrazić. Mead określa to zjawisko jako przyjmowanie ról(role taking).

Mead wyróżniał dwie fazy rozwoju osobowości odznaczające się odmiennym przyjmowanie ról. W pierwszej z nich jednostka przyjmuje role konkretnych innych jednostek (znaczący inni), z którymi współuczestniczy w określonych działaniach społecznych. W drugiej fazie „innymi” staje się grupa społeczna jako całość - postawy innych jednostek ulegają generalizacji i przedstawiają się jednostce jako „wszyscy”, „społeczeństwo”, „naród”, „moralność”, „Bóg”. Pierwsza faza to faza zabawy, druga - gry. W pierwszej gra się role konkretnych osób, naśladując ich postępowanie. W drugiej postępuje się zgodnie z pewnymi ogólnymi regułami, dostosowują swe zachowania do zespołu jako całości. W tej fazie następuje generalizacja postaw innych ludzi, pojawia się uogólniony inny (the generalized other)

I, to odpowiedź organizmu na postawy innych (wymiar indywidualistyczny), me to zorganizowany zespół postaw innych ludzi przyjęty przez daną jednostkę (wymiar kolektywistyczny) . Postawy innych stanowią zorganizowane me, a jednostka reaguje na nie jako I. Osobowość ludzka to proces nieustannej internalizacji me i I stanowiącej jak gdyby odpowiednik wzajemnego oddziaływania organizmu i środowiska. Jednostka kształtuje się pod wpływem grupy, ale pozostaje zarazem swego rodzaju „monadą”, czyli czymś wyjątkowym i jedynym. Ma uczestniczyć w życiu społecznym jako suwerenny i świadomy podmiot, przyswajający sobie społeczne normy, ale jednocześnie zdolny do ich kwestionowania i tym samym zdolny do ratowania zbiorowości przed stagnacją, jak groziłaby jej, gdyby kształtowanie osobowości polegało wyłącznie na przyswajaniu nawyków.

Ad 65.) Pragmatyzm jako podstawa humanistycznej socjologii amerykańskiej.

Pragmatyzm społeczny(Dewey, Cooley, Thomas, Mead) można uznać za amerykańską odmianę socjologii humanistycznej. Charakterystyczne dla pragmatyzmu społecznego było dążenie do maksymalnie obiektywnego opisu ludzkiego zachowania się, połączone jednak z przekonanie, że sprawą podstawową jest dotarcie do sfery subiektywnych przeżyć uczestników interakcji społecznej. Dlatego pragmatyści preferowali takie techniki badawcze, które umożliwiałyby poznanie jednostki jako podmiotu działającego, jako pełnej osobowości społecznej, w naturalnej sytuacji społecznej (- dokumenty osobiste, obserwacja uczestnicząca). Stąd także wynikał ich ambiwalentny stosunek do klasycznego behawioryzmu cenionego za obiektywne studium zachowania ludzkiego i refutację (obalenie argumentów) instynktywizmu, ale krytykowanego za brak zainteresowania świadomością.

Pragmatyzm społeczny wydaje się być filozoficzną prezentacją demokratycznego sposobu życia. Dlatego też przedstawiciele tego nurtu jednostkę ludzką traktowali jako aktywny podmiot działający. Społeczeństwo było dla nich ex definitione społeczeństwem ludzi równych, którzy w drodze wzajemnego „przyjmowania ról” stopniowo przystosowują się do siebie, wykształcają wartości wspólne i tworzą określony porządek instytucjonalny, podatny na zmianę zawsze wtedy, gdy potrzebują jej jednostki ludzkie i tylko wtedy do niej zdolny. Odrzucając spencerowski determinizm i kontrolę człowieka przez środowisko, pragmatyści stali za wolnością i kontrolą środowiska przez człowieka. Pragmatyzm zachował jednak niektóre ważne elementy spenceryzmu, wśród nich ideę ewolucji.

Głównym zagadnieniem pragmatyzmu było ukształtowanie się osobowości społecznej, poza tym zajmowali się oni także procesami instytucjonalizacji i zmiany społecznej o tyle, o ile wiązała się ona ze zmianami w osobowości. Podejmując nową problematykę teoretyczną zaproponowali pewien sposób jej naprawiania, który opierał się na trzech założeniach:

ludzie działają w stosunku do rzeczy na podstawie znaczeń, jakie te rzeczy mają dla nich

znaczenie takich rzeczy pochodzi i powstaje w społecznej interakcji pomiędzy jednostkami

znaczenia te są manipulowane i modyfikowane w procesie interpretacji

Społeczeństwo było ujmowane w kategoriach działalności jednostek napotykających w konkretnych sytuacjach problemy i rozwiązujących je przez znajdowanie nowych środków adaptacji, rozumianej jako przystosowanie się aktywne, zdobywanie kontroli nad środowiskiem. Życie społeczne to wzajemne oddziaływanie pomiędzy jednostkami regulującymi nawzajem swoje akcje. Interakcja odbywa się między jednostkami jako podmiotami, osobowościami, nie zaś między jakimiś wyodrębnionymi aspektami (rolami), chociaż takie aspekty mogą być wyodrębnione w celach analitycznych. Interakcja ma charakter symboliczny tzn. nie polega na bezpośrednim reagowaniu jednostki na bodziec z drugiej strony, lecz reakcję oddziela od bodźca faza refleksji czy interpretacji. Tak samo sytuacja w jakiej wzajemne oddziaływanie się odbywa, nie jest sytuacją samą w sobie lecz sytuacją widzianą interpretowana przez jednostki w kontekście całego ich poprzedniego doświadczenia. Świat społeczny to świat przedmiotów, które nie mają bytu autonomicznego i niezależnej od działających jednostek natury, lecz uzyskują swe znaczenia w procesie interakcji. Życie społeczne jest nieustającym procesem i jako proces powinno być badane. Zmiana społeczna jest zawsze skorelowana ze zmianą osobowości ludzkich i odwrotnie. Nie ma procesów psychicznych niezależnych od społecznych. Pragmatyzm społeczny znalazł swego kontynuatora w postaci współczesnego interakcjonizmu symbolicznego.

Ad 77.) Teoria kultury Zygmunta Freuda

Freudowska teoria kultury ma dwie ważne przesłanki, wynikające z określonej koncepcji człowieka:

natura ludzka jest z gruntu zła. Może się ujawniać spontanicznie, gdy czynniki ją hamujące zanikną, ukazuje się wtedy egoistyczna bestia.

instynkty ludzkie są nieusuwalne i niezmienne, zawarta zaś w nich energia jest wielkością stała, możliwa jest wtedy nie istotna przemiana człowieka. Lecz jedynie zmiana forma przejawiania jego trwałej natury.

Zgodnie z tymi założeniami, Freud dostrzega dwa zasadnicze aspekty kultury: represyjny i sublimacyjny. Z jednej strony kultura jest obrazem różnych metod stosowanych przez ludzi w celu „związania” niezaspokojonych pragnień ludzkich. Z drugiej zaś, historia cywilizacji jest opowieścią o zaspokajaniu pragnień w formach wysublimowanych. Kultura oznacza dla człowieka deprywację ale i możliwość samorealizacji. W pierwszym przypadku kultura jest zaprzeczeniem natury a w drugim jej przedłużeniem i przekształceniem (dwoistość ujmowania kultury).

Freud pozostał pod wpływem ewolucjonistów, co widać choćby w pojmowaniu kultury jako sumy osiągnięć i struktur organizacyjnych, odróżniających życie ludzkie od zwierzęcego, jako służącej dwu celom: obronie człowieka przed naturą i regulowaniu stosunków między ludźmi. Koncepcja Freuda pozostaje oryginalna wobec ewolucjonistów przede wszystkim dzięki zmianie oceny skutków rozwoju kultury:

jeśli nawet Freud nie obala całkowicie idei postępu, to nie uważa że osiągnięcia ludzkości w opanowywaniu sił przyrody i organizowaniu życia społecznego są pod jakimkolwiek względem trwałe czy nieodwracalne, wręcz przeciwnie - popędy ludzkości czekają na sposobność do rozwinięcia znowu swego działania.

jeśli nawet Freud przyznaje ludzkości pewne trwałe osiągnięcia w zakresie techniki, odmawia jej ich w zakresie organizacji społecznej i umiejętności zapewnienia sobie szczęścia. Ludzie zwiększyli niepomiernie swe panowanie nad przyrodą, ale nie stali się przez to ani trochę szczęśliwsi. Wprost przeciwnie - kultura okazuje się dla ludzkości źródłem cierpienia. Człowiek pierwotny żył w istocie lepiej ponieważ nie znał żadnych ograniczeń popędów. Z drugiej strony miał niewielką pewność, że długo będzie się takim szczęściem cieszył. Człowiek kultury zamienił możliwość szczęścia na poczucie bezpieczeństwa.

Freud przypisuje kulturze funkcje przede wszystkim represyjne. Konstytuujące się dzięki niej superego czuwa nad instynktami jednostki nieustannie, stąd niemożliwe jest jakikolwiek harmonijny postęp.

Freudowska filozofia kultury stanowi rzadkie w historii myśli połączenie niewątpliwego radykalizmu w ocenie stanu społeczeństwa ze swego rodzaju konserwatyzmem, który przeczył możliwości jakiejkolwiek radykalnej poprawy, odwołując się do aksjomatów na temat niezmiennej natury ludzkiej. Kultura jest źródłem cierpienia, ale to cierpienie nie jest ceną wygórowaną, gdyż ludzkość płaci ją za ocalenie przed samozagładą - za bezpieczeństwo. Wprawdzie względne, ale jedyne jakie może osiągnąć.

Freud szukał krytycznego punktu, w którym zwierzę przeobraziło się w człowieka. Opowiada fantastyczną historię zaczynającą się od hipotezy Darwina, według którego pierwotne skupisko ludzkie było zdominowane przez despotycznego samca, który zmonopolizował wszystkie samice, pozbawiając dostępu do nich młodych samców. Synowie Wielkiego Samca zbuntowały się przeciwko niemu, zabiły go i zjadły. W następstwie tego czynu (źródło totemizmu) zrodziło się w nich poczucie winy, które doprowadziło do ubóstwienia zabitego ojca, jako zwierzęcia totemicznego i wprowadzenia zakazu zabijania zwierząt tego samego gatunku kiedy indziej niż podczas innych obrzędów, będących symbolicznym odtworzeniem dawnej zbrodni. Aby zabezpieczyć się przed rywalizacją, mężczyźni ustanowili tabu zabójstwa wewnątrz plemienia i tabu kazirodztwa, dzięki któremu żaden samiec nie może zagarnąć dla siebie wszystkich kobiet plemienia. Taki był hipotetyczny przebieg procesu, który doprowadził do zmiany zwierząt, kierujących się wyłącznie instynktami w ludzi poddanych w jakimś stopniu władzy norm kulturowych, „wiążących” instynkty.

Ad 66.) R.Parka koncepcja badań społeczności miejskiej - założenia podejścia ekologicznego szkoły chicagowskiej.

Szkoła chicagowska to grupa badaczy skupionych wokół R.Parka(1864-1944). Można przyjąć, że zaczęła ona swą działalność w 1915 roku (R.Park wydaje „The City: Suggestions for the Investigation of Human Behaviour in Urban Environment) a przestaje istnieć w połowie lat trzydziestych, choć miała licznych kontynuatorów i następców. Głównym tematem tych badaczy była urbanizacja wraz z jej wielorakimi społecznymi konsekwencjami. Obejmowała w praktyce wszelkie procesy życia społecznego zachodzące na terenie miasta (miasto jako laboratorium, klinika)

Związek między teorią a empirią szkoły chicagowskiej występuje w zespole hipotez ekologicznych wyłożonych przede wszystkim w „The City” (1925). Zawirała ona hipotezy:

w „naturalnej historii” skupisk ludzkich występuje tendencja do rozmieszczania się ludności według określonego i powtarzalnego wzoru

poszczególne „sfery” stanowią „naturalne obszary” wyróżniające się nie tylko swym położeniem przestrzennym, lecz i określonymi cechami społecznymi zamieszkującej je ludności.

owe cechy wynikają zarówno z miejsca, jakie dana strefa zajmuje w całości miejskiego „organizmu” (podział pracy) jak i z tradycji ludności napływowej

„naturalnym” stanem miasta i ludności miejskiej jest zmiana, przy czym zachodzi odpowiedniość zmiany przestrzennej i społecznej

główne procesy zachodzące w przestrzeni miejskiej to koncentracja, centralizacja, segregacja, inwazja i sukcesja.

Zasadnicze procesy społeczne odbywające się w mieście dają się przyporządkować określonym punktom przestrzeni miejskiej i przedstawić je można za pomocą map i diagramów.

Główną zaletą chicagowskiej monografii było gromadzenie danych w sposób systematyczny, maksymalnie obiektywny i krytyczny w stosunku do źródeł informacji. Najważniejsze monografie to:

The Hobo: teh Sociology of the Homeless Man (Andeson)
The Gang (Thrasher)
The Getto (Wirth)
Suicide (Ruth, Canvan)
The Neighbourhood (McKenzie)
The Marginal Man (Stonequist)

Socjologowie chicagowscy nie było szczególnie przywiązani do jednej techniki badawczej. Najlepszą metodą byłą dla nich tzw metoda monograficzna (case sudy method). Zasadnicze dla tej metody jest staranie się o uwzględnienie różnych stron zagadnienia jako organicznej, powiązanej wewnętrznie całości. Znaczenia każdego czynnika szuka się w jego powiązaniach a innymi czynnikami. Na podstawie pełnego opisu rzeczywiście zachodzących zjawisk badacz jest w stanie wyodrębnić żywotne procesy decydujące i charakterze grupy, a na podstawie jej analizy wnioskować z kolei o prawdach działania zbiorowego.

Koncepcje teoretyczne R.Parka:

Głównym rysem koncepcji R.Parka jest dualizm zbiorowości terytorialnej (community) i społeczeństwa (society), biotycznego i kulturowego „poziomu” stosunków międzyludzkich, ekologicznej bazy i moralnej nadbudowy. Park dążył do przezwyciężenia opozycji pomiędzy koncepcjami społeczeństwa i człowieka. Wyróżnił community, w której jednostki działają niezależnie od siebie, współzawodniczą i walczą o zapewnienie sobie środków egzystencji, traktują się wzajemnie jako narzędzia zaspokajania własnych potrzeb. Oraz społeczeństwo, w którym stosunki „naturalne” czy też ekologiczne współistnieją zawsze ze stosunkami społecznymi, czyli moralnymi.

Wyodrębnienie community miało charakter idealnotypiczny, czysta zbiorowość terytorialna w świcie ludzkim nie istnieje. Każda natomiast społeczność posiada pewne jej atrybuty (przede wszystkie określone terytorium, którego osobliwości mają społeczne konsekwencje). Idealnotypologiczna zbiorowość terytorialna składa się z jednostek dążących tylko do zaspokojenia swoich egoistycznych potrzeb - jednostek między którymi nie istnieje kontakt społeczny, ale walka o byt. Jeśli pomiędzy tymi jednostkami dochodzi do współpracy, to ma ona charakter konkurencyjny (competitive cooperation), przejściowy i kształtuje się żywiołowo. R.Park był skłonny uważać życie ekonomiczne za fenomen społeczny czy przedspołeczny, najbliższy biotycznego poziomu stosunków między ludźmi.

Społeczeństwo (society) w rozumieniu R.Parka stanowi niemal pod każdym względem przeciwieństwo zbiorowości terytorialnej, chociaż nie ustają w nim zasadnicze procesy ekologiczne, lecz tylko występują w złagodzonych formach. Ze społeczeństwem mamy do czynienia tylko tam, gdzie istnieje consensus. Społeczeństwo jest powoływane do życia przez dwa procesy: komunikowanie się i działanie zbiorowe, a trzecim elementem jest kontrola społeczna. Społeczeństwo istnieje dla działania i w działaniu. W koncepcji tej, podobnie jak w psychologii społecznej R.Parka nawiązuje do pragmatyzmu społecznego.

Społeczeństwo składa się nie z jednostek, lecz z osób, czyli takich jednostek, które nie tylko zajmują określone miejsce w przestrzeni, ale mają także swoje miejsce moralne - status przyznany im przez inne osoby zgodnie z uznawanymi przez nie normami. W odróżnieniu od procesów ekologicznych procesy społeczne są mniej lub bardziej świadome.

Procesy interakcji:

Kluczowe znaczenie w systemie R.Parka mają cztery procesy: konkurencja, konflikt, akomodacja, asymilacja. Pierwszy stanowi formę interakcji bez kontaktu społecznego, właściwą zbiorowościom terytorialnym. Trzy pozostałe są związane z istnieniem kontroli społecznej, czyli występują jedynie w społeczeństwie.

granica między konkurencją a wyższymi formami interakcji jest granicą kontaktu społecznego. Po jej przekroczeniu konkurencja staje się konfliktem, a walczące ze sobą jednostki rozpoznają w sobie rywali lub wrogów. Konflikt jest najbardziej powszechnym procesem interakcji społecznej. Okoliczność ta decyduje o znaczeniu procesu akomodacji, która będąc społecznym odpowiednikiem biologicznej adaptacji polega na przystosowaniu się do siebie antagonistycznych elementów i osiąganiu przez się stanu chwiejnej równowagi, która trwa tak długo, jak długo układ sił nie ulega zmianie. W nowej sytuacji proces akomodacji zaczyna się od nowa.

Dzięki tym wszystkim procesów zbiorowość terytorialna przybiera formę społeczeństwa. Konkurencja wytwarza :symbiotyczną” równowagę gospodarczą, konflikt - porządek polityczny, akomodacja - społeczny konformizm, społeczną organizację, asymilacja - wspólną kulturą i odpowiadające jej cechy osobowości. Odpowiednio do wyróżnionych typów Park wprowadza rozróżnienie typów grup społecznych

Psychologia społeczna:

przejście od zbiorowości ekologicznej do społeczeństwa oznacza m.in. przekształcenie się jednostki w osobę.

grupa pierwotna u Parka traci szczególną rolę w tworzeniu osobowości społecznej, gdyż przez swoją bliskość „poziomu” biotycznego jest mniej społeczna niż grupy wtórne. Jednostka staje się osobą przez wejście w cywilizację, wielość i różnorodność kontaktów.

wyobrażenie człowieka o sobie jest zawsze związane z rolą jaką stara się odegrać w społeczeństwie, oraz z uznaniem i statusem, jaki społeczeństwo różnym rolom przyznaje.

Park przyczynił się także do nadania obiegowego charakteru pojęciu postawy, którą uważał za podstawową jednostkę społecznej interakcji. Tylko postawy są empirycznie dane, gdyż będąc dyspozycjami do działania są wyrażane i komunikowane. Przedstawiają nam one ludzkie motywy w jedynej obiektywnie poznawalnej formie, jako zachowanie się (behaviour).

zachowanie się zbiorowe to zachowanie się stanowiące rezultat interakcji społecznej

centralnym pojęciem jego koncepcji zachowania się zbiorowego było pojęcie reakcji cyrularnej. Czyli takiego typu interakcji, w którym odpowiedź jednostki odtwarza stymulację pochodzącą od innej jednostki i kierując ją z powrotem do niej wzmacnia jej stymulację. Ta interstymulacja przybiera formę cyrkulraną, przy czym jednostki odzwierciedlają wzajemnie swe stany uczuciowe, zwiększając w ten sposób ich intensywność.

Park stworzył rozwiniętą aparaturę pojęciową pozwalającą analizować różne formy zachowania się zbiorowego od społecznej niepokoju (unrest) po zinstytucjonalizowane formy ruchów społecznych. Aparatura ta obejmowała m.in. pojęcia tłumu i publiczności, sekty i instytucji, epidemii psychicznych, propagandy, ruchów masowych, mody, reformy, rewolucji…

Główne założenia podejścia ekologicznego:

społeczeństwo nie jest sumą jednostek, jest bytem ponadjednostkowym, realnym o własnej strukturze. Istnieje ścisły związek między wielkością, strukturą a zasadami organizacji społeczeństwa

społeczeństwo dąży do izolacji i niezależności, ale niezależność jest zawsze względna

społeczeństwo utożsamiane z ludzkością, państwem czy narodem jest abstrakcją, gdyż realnie istnieją tylko naturalne układy

spośród czynników zewnętrznych pierwszorzędną rolę dla życia społecznego odgrywa przestrzenne rozmieszczenie elementów. Obowiązuje tu 5 zasad przestrzennej organizacji życia:

zasada wzajemnej zależności: jeżeli obok siebie żyją dwie zbiorowości, to ich harmonijne wzajemne stosunki mogą występować tylko na podstawie wzajemnego podobieństwa lub symbiozy
zasada podstawowych funkcji: spośród wielu funkcji społeczności zawsze jedna lub najwyżej kilka jest funkcją najważniejszą
zasada zróżnicowania: każda społeczność posiada własną masę krytyczną po przekroczeniu które, następuje rozkład społeczności, jej różnicowanie wewnętrzne
zasada dominacji
z dwóch lub więcej grup zamieszkujących ten sam teren jedna zajmuj pozycję uprzywilejowaną, nigdy wszystkie nie są równorzędne.
Zasada izomorfizmu: w takich samych warunkach powstają takie same formy organizacyjne

Ad 70.) F. Znanieckiego założenia humanistycznej socjologii (kulturalizm) i indukcyjnej metodologii nauk o kulturze.

Znaniecki uważał socjologię za jedną z wielu nauk humanistycznych (o kulturze0. Określenie jej miejsca wśród niech ulegało z biegiem czasu rozlicznym zmianom polegającym zwłaszcza na stopniowym podnoszeniu rangi socjologii. Znaniecki podjął simmlowski postulat socjologii postulat socjologii jako nauki „niezależnej” i „specjalnej”. Znaniecki wielokrotnie krytykował wcześniejsze koncepcje socjologii wyznaczające jej zadanie ogarnięcia całości faktów kulturowych i wprowadzajże bądź pojęcie społeczeństwa jako jednolitego systemu kulturowego (Comte), bądź pojęcie faktów społecznych jako tożsamych z faktami kulturowymi (Durkheim). Socjologia to nauka o kulturze, która zajmuje się ściśle i wyłącznie wartościami społecznymi w swoistym znaczeniu tego słowa. Wartością społeczną zaś jest człowiek, osobnik lub zrzeszenie, rozpatrywany jako przedmiot działania ludzkiego. Czynnościami społecznymi są czynności dążące do wywarcia wpływu na ludzi osobników lub zrzeszenia.

W koncepcji Znanieckiego bardzo dużą rolę odgrywa współczynnik humanistyczny: „…działający ludzie nie tylko na siebie działają, ale i wzajemnie oddziaływają”. Właśnie ta wzajemność uprzedmiotowienia społecznego, zdaniem Znanieckiego wyróżnia formalnie dziedzinę socjologii spośród innych dziedzin wiedzy humanistycznej, gdzie „przeciwieństwo wartości i czynności jest w pewnych granicach przynajmniej trwałe, gdzie zjawisko scharakteryzowane jako wartości nie może się stać przedmiotem uprzedmiatawiającym tego, który je jako wartość uprzedmiatawił”.

Znaniecki widział socjologię jako naukę nomotetyczną i podkreślał metodologicznie podobieństwo socjologii do przyrodoznawstwa. Zalecał on badanie zjawisk społecznych jak rzeczy, chociaż cała jego społeczna ontologia została zbudowana na twierdzeniu, że nie są one rzeczami. Możliwość socjologii jako nauki nomotetycznej opierała się na tym, że jest ona analityczną nauką o kulturze zorientowaną na wykrywanie aksjonomatywnego ładu zjawisk społecznych. W celu realizacji zadań jako nauki nomotetycznej Znaniecki zalecał szczególną procedurę badania systemów społecznych, którą nazywał indukcją analityczną. Określał socjologię mianem nauki indukcyjnej, choć korzystającej pomocniczo z dedukcji i analizy fenomenologicznej. Znaniecki spodziewał się, że systematyczne stosowanie udoskonalonej indukcji doprowadzi do wykrycia dwojakiego rodzaju zależności między zjawiskami społecznymi: strukturalnych i przyczynowych, do poznania praw statystycznych i praw dynamicznych.

Ad 71.) Przedmiot socjologii w koncepcji F.Znanieckiego.

Socjologia jest nauką o społecznej interakcji pomiędzy jednostkami, pomiędzy jednostkami i grupami oraz pomiędzy grupami. Znaniecki zdecydowanie odrzuca, podobnie jak Simmel, koncepcję socjologii jako nauki o społeczeństwie. Socjologię jako naukę o interakcji społecznej dzieli na cztery zasadnicze działy odpowiadające czterem klasom(typom) dynamicznych układów społecznych, które różnią się od siebie sposobem połączenia wartości i czynności. Te działy to:

teoria czynności (działań społecznych)

teoria stosunków społecznych

teoria osobników (osób, indywiduów) społecznych

teoria grup społecznych

Ad 72.) wartości jako przedmioty społeczne i czynności ludzkie w kulturalizmie F.Znanieckiego.

„Wartość jest tak samo obiektywna jak rzecz, a to w tym sensie, że doświadczenie znaczenia, tak samo jak doświadczenie treści, może być bez końca powtarzane przez nieskończoną liczbę ludzi i dzięki temu sprawdzane”. Wartość, wg Znanieckiego, to wszystko to, co chcemy osiągnąć, jak i to czego chcemy uniknąć. To aktualny lub potencjalny przedmiot czynności społecznej. „czynności społeczne są najprostszym rodzajem danych społecznych. Można o nich powiedzieć, iż są tworzywem, z którego powstają wszelkie bardziej złożone i skomplikowane realności społeczne. Z tego powodu ich badanie musi przebiegać i warunkować inne badania socjologiczne.

Ad 73.) Pojęcie roli społecznej jako podstawa teorii typów osobowości społecznej F.Znanieckiego.

Według Znanieckiego podmiot ludzki jest w życiu społecznym wszechobecny, ale pozostaje empirycznie nieuchwytny. Niemożliwa jest pozytywna teoria osobowości, możliwe są tylko :teorie pewnych stron czy pewnych części osobowości”. . aby opisać owe „strony” osobowości ujawniające się obserwatorom w życiu społecznym, Znaniecki sięga po pojęcie roli społecznej

Rolę roli społecznej definiuje następująco: „rola społeczna jest systemem normatywnych stosunków między jednostką a pewną częścią jej środowiska społecznego. System taki wyznacza ta część środowiska, ten krąg społeczny, z którym jednostka jako osoba społeczna ma być normatywnie związana. Warunkuje jej jaźń społeczną tj. obraz tego, czym winna być dla innych i dla siebie w danej roli jako istota cielesna i psychiczna. Ustanawia jej stan socjalny, czyli zespół praw, jakie ma jej przyznawać dany krąg społeczny; oraz ustala jej funkcję społeczną, czyli zespół obowiązków, których wykonywania dany krąg może się od niej domagać. Role odgrywane przez różne jednostki w pewnej zbiorowości zazębiają się o siebie; zależność innych ról od danej roli stanowi o jej znaczeniu społecznym”.

Ad 58.) Główne koncepcje teoretyczne materializmu historycznego K.Marksa.

Teoria formacji społeczno - ekonomicznych.

pojęcie formacji społeczno-ekonomicznej jest centralnym pojęciem materializmu historycznego i stanowi ogólne ramy dla analizy struktury społecznej czy rozwoju społecznego. Otóż Marks zakładał, że:

społeczeństwo jest powiązana wewnętrznie całością, a składnikami tej całości są różne rodzaje działalności ludzkiej (wytwórczość, ustrój społecznym świadomość społeczna…) i powinno się badać wzajemne relacje tych części.
nie istnieje społeczeństwo w ogóle, lecz są społeczeństwa różniące się składem elementów i ich wzajemnymi relacjami
podstawą każdego społeczeństwa jest sposób produkcji

teoria formacji miała aspekt typologiczny (wyróżnił model azjatycki, burżuazyjny, feudalny, pierwotny, komunistyczny, antyczny) i historiozoficzny, ponieważ formacje społeczno-ekonomiczne to następujące po sobie epoki, a żadne społeczeństwo nie może przeskoczyć naturalnych faz tego rozwoju.

Klasy społeczne i struktura klasowa: stosunki produkcji to stosunki między klasami, czyli zbiorami ludzi, z których jedni posiadają środki wytwarzania, inni natomiast nie; jedni sprawują funkcje kierownicze a inni się im podporządkowują; jedni dostają więcej z produktu społecznego a inni mniej. Historia wszystkich społeczeństw jest historią walk klasowych. .

klasa to zbiór ludzi wyróżnionych ze względu na odrębność sytuacji ekonomicznej i interesów grupowych.

świadomość klasowa - zbiór ludzi o podobnych cechach staje się klasą dopiero wtedy, gdy członków tego zespołu łączy świadomość klasowa, świadomość wspólnych interesów, więź psychiczna wynikająca ze wspólnych antagonizmów klasowych (klasy same w sobie i kasy dla siebie)

struktura klasowa - klas społecznych nie można analizować w izolacji, są one związane ze sobą siecią wzajemnych powiązań, w ramach danej zbiorowości państwowej. Struktura ta opierała się wg Marksa na dychotomicznym układzie dwu klas przeciwstawnych: posiadających i nie posiadających. Ich wzajemny stosunek określa zachowanie się członków pozostałych klas i nasilenie konfliktów wewnątrz każdej z klas (był to jednak układ modelowy)

ogólne i szczególne pojęcie klasy społecznej - klasy ogólne odnoszą się do wszystkich społeczeństw, w których istniała własność prywatna i szczególne - odnoszące się do społeczeństwa kapitalistycznego, gdzie podział występuje w formie najczystszej.

geneza klas społecznych - kojarzył podział klasowy z podziałem pracy i odżegnywał się od stwierdzenia, że klasy powstają jako następstwo podbojów.

Państwo: do kluczowych zagadnień socjologii Marksa należy zagadnienie państwa. Widział państwo jako osobny organizm wyodrębniony ze społeczeństwa w wyniku podziału pracy lub jako zorganizowaną przemoc jednej klasy w celu uciskania innej. Państwo to pewien organ panowania klasowego, który w pewnych sytuacjach historycznych, uzyskuje względną niezależność od poszczególnych odłamów klasy ekonomicznie panującej. Wykazuje też tendencje do samodzielnego wzrostu kosztem społeczeństwa jako całości. Państwo występuje jedynie w tych formacjach społeczno-ekonomicznych, w których istnieje podział na klasy. A po drugie występując w różnych krajach przybierał wiele postaci.

Świadomość społeczna: ideologie (moralność, religia…) i odpowiadające im formy świadomości tracą pozory samodzielności. To ludzie, rozwijając produkcję materialną i swe materialne stosunki wzajemne, zmieniają wraz ze swoją rzeczywistością swoje myślenie i wytwory tego myślenia. Nie świadomość określa życie, tylko życie określa świadomość.

społeczny byt i społeczna świadomość - świadomość jest wytworem społecznym, potraktował wszelkie idee jako ekspresje określonych sytuacji historycznych, w jakich ludzie układają swoje stosunki wzajemne. Część kontynuatorów podkreślała jednak samodzielność i rolę aktywną świadomości.

fałszywa świadomość -niemożność odnalezienia się ludzi w procesie dziejowym.

świadomość fałszywa epoki: każda następna epoka demaskuje fałszywą świadomość epoki poprzedniej, ujawniając faktyczne skutki ówczesnych działań, ukazując przejściowość wszystkiego.
świadomość fałszywa klas społecznych : fałszywość ujawnia się w zderzeniu ze świadomością innych kas.
świadomość fałszywa ideologów: powstaje w miarę postępu podziału pracy, a oderwanie ich od pracy fizycznej, oderwanie teorii od praktyki to początek powstawania fałszywej świadomości.

świadomość klasowa - nie była tożsama z empiryczną świadomością członków. Wprowadzono więc pojęcie świadomości potencjalnej(granicznej), w odróżnieniu od świadomości realnej, danej jako poglądy jednostek należących do określonej klasy. Jest to rozróżnienie ważne, bo np. świadomość fałszywa bierze się z różnicy między świadomością realną (tym jak myślimy, że jest) a świadomością potencjalną (tym jak naprawdę jest).

Rozwój społeczny: formacje społeczno-ekonomiczne były szczeblami rozwoju w dziejach ludzkości. Rozwój ten wskazali w stronę, gdzie nie było dostępnych materiałów empirycznych - przyszłemu komunizmowi.

konieczność historyczna - Marks nie był fatalistą, nie wierzył w całkowitą nieuchronność wszystkich zdarzeń dziejowych, i nie traktował historii jako zewnętrznej względem ludzi siły. Wierzył, że całość społeczna powiązana jest siecią zależności i zmiana w jednej części pociągnie zmianę we wszystkich innych. Nie uważał też, że można przewidzieć jak zachowają się ludzie, lecz można z pewnym prawdopodobieństwem przewidywać, czego członkowie poszczególnych klas nie zrobią w skali historycznej.

historia jako proces przyrodniczy - proces historyczny (podobnie jak przyrodnicze) ma swe własne obiektywne prawa, które mogą zostać poznane ale nie zniesione. Inni sądzili, że należy rozpatrywać społeczeństwo jako część przyrody i szukać wyjaśnień w prawach przyrody. Sam Marks podkreślał pewien element samowiedzy i rolę ludzkiej świadomości.

siły napędowe procesu historycznego - głównym czynnikiem rozwoju społecznego była działalność ludzka, zgodnie ze stwierdzeniem o pierwotności buty społecznego względem świadomości społecznej. Rozpatrywali tą działalność na różnych poziomach:

rola postępu technicznego, czyli wpływa zmian sił wytwórczych na całokształt życia codziennego. Stosunki między ludźmi zależały od stopnia opanowania sił przyrody, czego wyrazem jest osiągnięty stan techniki.
sposób produkcji: naruszanie układu społecznego, który zależy od poziomu sił wytwórczych, prowadzi do rewolucyjnego przewrotu
walka klas: podstawa walki klas jest czysto ekonomiczna, a stosunki pomiędzy klasami to w końcu stosunki produkcji. Do przewrotu społecznego potrzebna jest dojrzałość przesłanek ekonomicznych, odpowiedni układ sił politycznych podłoże historyczne i stan świadomości społecznej (które nie wykształcają się samoczynnie w miarę rozwoju gospodarki).

Ad 35.) Wizja społeczeństwa jako rzeczywistości kulturowej i metody jego badania wg W.Dilthey'a

Społeczeństwo jako rzeczywistość kulturalna: wszelkie struktury funkcjonalne wytwarzane są i wprowadzane w ruch przez jednostki . Zachowania ludzkie nie są dla nas zrozumiałe w oderwaniu od systemów kultury i zewnętrznych organizacji społecznych. Jednostka przeżywa, myśli i działa zawsze w obrębie wspólnoty i jest zdolna do rozumienia tylko w jej ramach. Kultura to utrwalone ekspresje życiowe, kultura to obiektywizacja życia, swoistość kultury w stosunku do przyrody stanowi to, że jest przeżywana prze jednostki. Jednak kultura nie jest sumą przeżyć psychicznych jednostek

Idea rozumienia - narzędzie poznania swoiste dla nauk humanistycznych. Kultura nie jest dla człowieka (w odróżnieniu od przyrody) czymś obcym. Rozumienie to procedura ujawniania, tego co kryje się pod obserwowalną na sposób przyrodniczy powierzchnią świata ludzkiego. Metoda nauk humanistycznych polega na rozumieniu i tłumaczeniu. Rozróżnić można rozumienie psychologiczne i hermeneutyczne.

rozumienie psychologiczne zakłada odpowiedniość między własnym życiem psychicznym badacza a życiem psychicznym wszelkich podmiotów, które stanowią przedmiot dociekań. Rozumieć to postawić się na miejscu kogoś innego, w wyobraźni, odgadując, co znaczą obserwowane od zewnątrz zachowania drugiego człowieka. Natura ludzka jest jednolita, trzeba jednak odwołać się do kontekstu historycznego, kultury, języka, systemu społecznego.

rozumienie hermeneutyczne to wiedza, w porównaniu z psychologicznym, który jest tylko sztuką. Hermeneutyczne stosował przy rozumieniu obiektywizacji życia. Chciał odkrywać znaczenie jako stosunek między ekspresją utrwaloną a całością „obiektywizacji życia” - czyli kultura.

Światopogląd to historyczna adekwatność, nie można rozpatrywać twego w kategoriach prawdy i fałszu w klasycznym rozumieniu. Idei czystego rozumu zostaje przedstawiona idea rozumu historycznego, który obciążony jest wartościowaniem, ponieważ osobowość zakorzeniona jest w kulturze.