Gospodarka rynkowa jest jedną z form społecznej organizacji działalności gospodarczej. Podmioty gospodarcze (producenci, konsumenci) podejmują nieustannie decyzje dotyczące tego, co i jak produkować a także, co i jak podzielić. Działalność milionów podmiotów gospodarczych musi być zorganizowana w określony sposób. W przeciwnym wypadku mielibyśmy do czynienia z anarchią nieprowadzącą do osiągnięcia wspólnego celu.

Historia gospodarcza opisuje dwie zasadnicze formy produkcji społecznej:

• Gospodarkę naturalną;

• Gospodarkę towarową.

W realiach gospodarki naturalnej wytwórcy produkują w celu zaspokojenia własnych potrzeb. Sporadycznie dokonuje się wymiany produktu na produkt.

Rozwój społeczeństw doprowadził do wielkich społecznych podziałów pracy, tzn. do wyodrębnienia się różnych, komplementarnych względem siebie czynności - rodzajów pracy. W pierwszym podziale wyodrębniło się rolnictwo i pasterstwo, w drugim - rzemiosło, a w trzecim - kupiectwo. Początkowo wymiana miała postać: towar → towar.

Wydzielenie się rzemiosła doprowadziło do powstania produkcji towarowej, przeznaczonej wyłącznie na wymianę. Z tej też przyczyny jeden z towarów uzyskał rangę powszechnie akceptowanego środka wymiany, czyli stał się pieniądzem. Powstała, zatem pieniężna forma wymiany:

towar → pieniądz → towar.

Wynika z tego, że jednoczesność w czasie i przestrzeni aktu kupna - sprzedaży została rozerwana na dwa, rozdzielne w czasie i przestrzeni, akty: sprzedaży i kupna.

Rozwój ekonomiczny prowadził do postępującej specjalizacji pracy, tzn. że poszczególne czynności (rodzaje działalności) były wykonywane przez różne osoby mające zróżnicowane umiejętności i talenty. Powstała m. in. Kategoria ludzi trudniących się zawodowo pośrednictwem między wytwórcą, a nabywcą, czyli kupców. Rozwój handlu doprowadził do nowej formuły wymiany: pieniądz → towar → pieniądz, w wyniku czego powstaje nadwyżka, czyli zysk.

Rynkiem nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają.

Rynek pełni funkcję regulatora procesów gospodarczych. Przez grę popytu i podaży dokonuje obiektywnej wyceny poszczególnych towarów, czyli ustala ich ceny. Cena dla poszczególnych podmiotów gospodarujących jest informacją o przebiegu procesów gospodarczych; jest dla nich parametrem, który umożliwia przeprowadzeniepoprawnego rachunku ekonomicznego. Przeprowadzenie poprawnego rachunku ekonomicznego, służące podejmowaniu ekonomicznie uzasadnionych decyzji, warunkuje racjonalne rozdysponowanie zasobów między poszczególne dziedziny wytwarzania oraz dopasowanie struktury produkcji do struktury społecznego zapotrzebowania. Mechanizm rynkowy w gospodarce rynkowej jest podstawowym mechanizmem alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania.

Ten całokształt transakcji, czyli rynek, można klasyfikować według różnych kryteriów podziału:

• Według przedmiotu obrotu możemy wyróżnić rynek produktów i usług konsumpcyjnych oraz rynek czynników produkcji;

• Według zasięgu geograficznego możemy rozróżnić rynek lokalny, regionalny krajowy, międzynarodowy, światowy;

• W zależności od sytuacji rynkowej możemy mówić o rynku sprzedawcy i rynku nabywcy; ten pierwszy charakteryzuje się długotrwałą przewagą popytu nad podażą, co stawia sprzedawcę w bardzo korzystnej sytuacji przetargowej, natomiast rynek nabywcy charakteryzuje się nadwyżką podaży nad popytem, co daje uprzywilejowaną pozycję nabywcy;

• W zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji możemy wyróżnić rynek homogeniczny (jednorodny), oraz rynek heterogeniczny, np. rynek pracy.

• W zależności od stopnia wyrównywania się ceny wyróżniamy rynek doskonały i niedoskonały.

Popyt na dane dobro jest to ilość tego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonum czasie.

Zależność między popytem a ceną jest na ogół zależnością odwrotną. Wzrost ceny powoduje spadek popytu, spadek ceny powoduje wzrost popytu.

WYKRES 1: TYPOWA KRZYWA POPYTU

Podaż danego dobra jest to ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie. Podaż i cena zmieniają się w jednakowym kierunku.

WYKRES 2: TYPOWA KRZYWA PODAŻY

W początkach XX w. ukształtowały się dwa systemy gospodarki rynkowej. Istotą systemu gospodarki wolnorynkowej jest maksymalne wyeliminowanie państwa z gospodarki, przy założeniu, że zakłóca ono warunki konkurencji, utrudnia działanie mechanizmów rynkowych i w konsekwencji szkodzi gospodarce. Czołowymi przedstawicielami nurtu liberalnego we współczesnej teorii ekonomii są m.in. F. Hayek, M. Friedman, K. Brunner.

System regulowanej gospodarki rynkowej dopuszcza interwencjonizm państwa w ograniczonym zakresie. Jest on realizowany głównie za pomocą środków pośredniego sterowania, tj. środków pieniężnych i finansowych.

„Wiedza o społeczeństwie” - Konstanty Wojtaszczyk

2 „Podstawy mikroekonomii”

- 3 -

- 4 -

---