Historia powszechna, Afryka
Afryka
Informacje ogólne
Afryka (historia), w starożytności Afryka Północna była terenem najstarszych cywilizacji i organizmów państwowych. Istniejący od ok. poł. IV tysiąclecia p.n.e. Egipt Górny i Dolny po zjednoczeniu (ok. 3000 p.n.e.) stał się jednym z gł. ośrodków gospodarczych i kulturalnych świata antycznego (Egipt starożytny). ). Od XI w. p.n.e. Fenicjanie zakładali wzdłuż wybrzeża Afryki Północnej faktorie handlowe i kolonie, m.in. Utykę (ok. 1100 p.n.e.) i Kartaginę (814 p.n.e.), która stała się największą potęgą morską i handlową na Morzu Śródziemnym.
Jej mieszkańcy na terenach zagarniętych Numidom rozwinęli uprawę zbóż i oliwek. Zagroziwszy interesom Rzymu, została przezeń pokonana i zniszczona w 3 wojnach punickich (264-146 p.n.e.). W XII-XI w. p.n.e. powstało w Nubii samodzielne państwo Kusz (ze stolicą w Napata, następnie w Meroe). Od VII w. p.n.e. Grecy rozpoczęli kolonizację części liberyjskiego wybrzeża nad zatoką Wielka Syrta, zakładając m.in. Cyrenę, od której kraj otrzymał nazwę Cyrenajka. W II i I w. p.n.e. prawie cała Afryka Północna znalazła się pod władzą Rzymian (Rzym starożytny), stając się spichlerzem cesarstwa rzymskiego. Wykorzystanie wielbłądów do transportu umożliwiło rozwój handlu transsaharyjskiego z Sudanem.
W I w. p.n.e. w pn. Etiopii, powstało państwo Aksum. Przyjęcie w połowie IV w. przez jego władcę Ezanę chrześcijaństwa stało się doniosłym wydarzeniem historycznym i kulturowym. Aksum upadło w IX-X w. pod naporem Arabów, którzy opanowali aksumskie wybrzeża Morza Czerwonego. Rozbicie 395 cesarstwa rzymskiego na część wschodnią i zachodnią ułatwiło Wandalom opanowanie 429 części wybrzeża nad zatoką Mała Syrta i utworzenie na terenach dawnej Kartaginy i Numidii państwa, podbitego 533 -534 przez Bizancjum.
Przełomowy dla dziejów Afryki Północnej był w VII w. najazd Arabów, którzy do końca tegoż wieku opanowali jej obszary, docierając do Sudanu i na tereny obecnej Nigerii, a w VIII-X w. do wybrzeży Afryki Wschodniej, od Półwyspu Somalijskiego po rzekę Zanzibar. Na zajętych terenach Arabowie zakładali liczne osady handlowe, prowadzące wymianę handlową z Bliskim Wschodem, Indiami i Chinami, eksportując złoto, żelazo, kość słoniową i niewolników.
Znaczne obszary Afryki uległy wpływom kultury i cywilizacji arabskiej, największe zmiany nastąpiły zwłaszcza w Afryce Północnej, która została prawie całkowicie zislamizowana i zarabizowana, podlegając najpierw kalifatowi damasceńskiemu, później kalifatowi bągdadzkiemu, , od X w. zaś dynastiom Fatymidów i Ajjubidów. Na zachodnich obszarach Afryki Północnej w XI-XIII w. powstały państwa utworzone przez berberskie dynastie Almorawidów, Almohadów i Marynidów.
Rozwój obszarów Afryki równikowej (na południe od Sahary) związany był z wielkimi migracjami ludów Bantu, które od I tysiąclecia p.n.e. przemieszczały się z terenów na pograniczu Nigerii i z lasów tropikalnych wybrzeża gwinejskiego, zasiedlając stopniowo obszary Afryki Środkowej, częściowo Wschniej i Południowej, rozpowszechniając technikę wytopu żelaza i umiejętność uprawy bananów oraz wypierając do Afryki Południowej zbieracko-łowieckie ludy Buszmenów i Hotentotów, , w lasy równikowe zaś Pigmejów. .
Do najważniejszych i najstarszych ośrodków na kontynencie należały tereny Afryki Zachodniej Około IV w. w górnym biegu rzek Senegal i Niger powstało państwo Ghana, które w IX-XI w. podporządkowało sobie cały Sudan Zach. W XI w. rozwinęło się Mali, w XV w. na czoło wysunęło się istniejące do końca XVI w. państwo Songhąj, którego stolica Gao, oraz miasta Timbuktu i Dżenne były dużymi ośrodkami życia gospodarczego i kulturalnego. Od X w. na terenach dzisiejszej północnej i środkowej Nigerii rozwijały się miasta-państwa Hausa (m.in. Daura, Kano, Katsina, Gobir, Biram), podbite w XIX w. przez Fulanów.
Od XIII w. na terenie Nigerii rozwijało się także słynące z wysokiego poziomu sztuki państwo Benin, a od XI w. miasta-państwa Jorubów, które utworzyły konfederację (Joruba), istniejącą do XIX w. Na obszarze obecnej Ghany w XVII w. powstało państwo Aszantów, podbite w XIX w. przez Wielką Brytanię. Również w XVII w. na ziemiach dzisiejszego Beninu powstało silne państwo Dahomej, ważny eksporter niewolników i oleju palmowego, podbite w XIX w. przez Francuzów.
Od XI w. na ziemiach Sudanu Zachodniego państwa tworzył lud Mossich, m.in.: Gurmę, Wagadugu, Jatengę (państwa Mossich) i Fulanów, np.: Massinę, Futa Toro, Futa Dżalon (państwa Fulanów), podbite w XIX w. przez Francuzów. W Afryce Środkowej, w okolicach jeziora Czad, istniało od VIII w. państwo Kanem, którego kontynuacją od XIV do XIX w. było Bornu, ważny dostawca niewolników do krajów Maghrebu. W XIV w. na terenach środkowoafrykańskich powstało państwo Wadaj, w XVI w. Bagirmi, obydwa podbite w końcu XIX i na pocz. XX w. przez Francuzów.
W XIV w. w dolnym biegu rzeki Kongo powstało państwo Kongo, opanowane w XIX w. przez Portugalię, na południe od niego, w tym samym wieku - Ndongo, nazwane od tytułu jego władców (ngola) Angolą), podbite w XVII w. przez Portugalczyków, a nad rzeką Kuango królestwo Matamba. W południowo-wschodniej części obecnej Demokratycznej Republiki Konga (dawny Zair) na początku XV w. uformowało się królestwo Luba, w XVII w. państwo Lunda, obydwa opanowane w XIX w. przez Belgów, na pn. od nich w końcu XVI w. powstało państwo Kuba, podbite również w XIX w. przez Belgów.
W Afryce Wschodniej, na wybrzeżu, od X w. powstawały arabskie osady, m.in. Merka, Manda, Kilwa, której rozwój nastąpił w XIII-XIV w., na wyspie Zanzibar powstał sułtanat o tej samej nazwie. W XVI-XVII w. kontrolę nad wybrzeżem Afryki Wschodniej i sułtanatem Zanzibaru przejęli Portugalczycy. Rozwój obszarów w rejonie jezior: Kioga, Wiktorii, Alberta, Tanganiki (Międzyjezierze), związany był z pasterskimi, wywodzącymi się od Kuszytów plemionami Bahima, które opanowały je w X-XV w. Ich rody, zwane Bahinda, założyły w XVI-XVIII w., dynastie panujące w południowej strefie Międzyjezierza, m.in. w: Nkore, Karagwe, Mpororo, Kissibie, Usindzy.
Na obszarze Ugandy w X-XI w. powstało państwo Kitwara, które w XVI-XVII w. rozpadło się na kilka drobnych państewek, m.in.: Bunjoro, Ankole, Toro, w XV w. należący do Nilotów lud Ganda utworzył silne państwo Bugandę, opanowaną w XIX w. przez Brytyjczyków. W XVII w. nad jeziorem Kiwu powstała Ruanda, silne, scentralizowane państwo ludu Tutsi, potomków Bahima, podbite w XIX w. przez Niemców. Do Afryki Południowej w VI-VII w. zaczęły napływać ludy Bantu, zasiedlając dorzecza rzek Limpopo i Zambezi i tworząc kultury: Kalambo w Zambii, Leopard's Kopje i Wielkie Zimbabwe na terenie obecnego Zimbabwe.
W X w. lud Mbire z grupy Bantu utworzył w dorzeczu Zambezi i Limpopo rozległe państwo Monomotapę, która w XIV-XV w. obejmowała terytoria Malawi, Zambii, Zimbabwe, część Mozambiku i Angoli. Kontynuatorami potęgi Monomotapy po jej podboju 1693 były plemiona Rozwich, rozgromione 1837 przez plemiona Matabele, które założyły silne państwo plemienne. Na terenie dzisiejszej RPA ludy Bantu żyły w rozproszeniu, nie tworząc zwartych organizmów państwowych aż do 1. poł. XIX w. 1816 na obszarach obecnego Natalu wódz Zulusów Czaka utworzył potężne, zmilitaryzowane państwo, stawiające opór Burom i Brytyjczykom, którzy opanowali je 1879.
Kolonizacja
Od poł. XV w. u wybrzeży zachodniej Afryki zaczęli pojawiać się Europejczycy. W XVI w. Portugalczycy opanowali wybrzeża królestwa Kongo i wybrzeża Afryki Wschodniej, tworząc kolonie w Angoli i Mozambiku. W XVII w. Anglicy rozpoczęli penetrację Złotego Wybrzeża. U ujścia rzeki Senegal osiedli Francuzi. 1652 Holendrzy założyli w Afryce Południowej kolonię Kapsztad, która stała się wkrótce bazą wywozu niewolników, najpierw do Ameryki Południowej, basenu Morza Karaibskiego, następnie także do Ameryki Północnej.
W poł. XVIII w. wywożono rocznie z Afryki 60-100 tys. osób. Handel niewolnikami (których, wg szacunkowych obliczeń, do obu Ameryk dowieziono z Afryki ok. 15 mln, co najmniej drugie tyle zmarło podczas transportu i na skutek ich pozyskiwania w samej Afryce) spowodował ogromne wyniszczenie ludności, jej sił wytwórczych i gospodarki oraz zahamował rozwój kontynentu. Dopiero na pocz. XIX w. w większości kolonii afrykańskich zniesiono niewolnictwo. Państwa europejskie po zaprzestaniu (ze względów ekonomicznych i społecznych) wywozu niewolników, wzmogły podbój kontynentu afrykańskiego. Na przełomie XVIII i XIX w. Anglicy opanowali: Gambię, Sierra Leone i część Złotego Wybrzeża (obecnie Ghana), 1806 Kapsztad.
W Afryce Południowej holenderscy Burowie, nie chcąc uznać zwierzchnictwa angielskiego, odeszli na północ (tzw. Wielki Trek (Wielka Wędrówka) Burów, 1835-1845), zdobywając po zaciętych walkach ziemie ludów Bantu, na których utworzyli 3 republiki: Natalię ( obecnie KwaZulu-Natal), Oranię i Transwal. 1843 Natalia została zajęta przez Wielką Brytanię, o niezależność dwóch pozostałych republik Burowie prowadzili z Anglikami dwie wojny (wojny burskie), które zakończyły się wcieleniem 1902 Oranii i Transwalu do posiadłości brytyjskich.
W Afryce Zachodniej Wielka Brytania ustanowiła 1851 protektorat nad Lagosem, 1885 nad wybrzeżem Nigerii zwanym Oil Rivers, 1900 nad jej obszarami północnymi, tworząc 1914 Kolonię i Protektorat Nigerii. 1874, rozgromiwszy w krwawych walkach Aszantów, opanowali całe Złote Wybrzeże, tworząc z niego odrębną kolonię Złote Wybrzeże. 1887 utworzyli w północnej części Somalii protektorat (tzw. Somaliland, w XX w. Somali Brytyjskie), 1894 objęli nim Bugandę, 1895 wybrzeże obecnej Kenii (Protektorat Wschodnioafrykański, od 1920 kolonia Kenia).
W Afryce Południowej Wielkiej Brytanii podporządkowane były: od 1884 Basuto (obecnie Lesotho), od 1885 Beczuana (obecnie Botswana), od 1903 Suazi. W latach 1890-1900 Brytyjczycy opanowali tereny późniejszych kolonii: Rodezji Południowej (obecnie Zimbabwe) i Niasy (obecnie Malawi), oraz późniejszego protektoratu - Rodezji Północnej (obecnie Zambia). Francuzi powiększyli swe posiadłości w Dahomeju, opanowując go 1892, i Senagalu, podbijając go ostatecznie 1895.
Od ok. 1830 prowadzili kolonizację Wybrzeża Kości Słoniowej, opanowując je 1891, i Gabonu, który 1839 został jej kolonią, od poł. XIX w. - Gwinei (od 1891 kolonia Gwinea Francuska), od 1830 - Algierii. 1881 podporządkowali sobie Tunezję, 1912 rozciągnęli protektorat nad Marokiem (północne Maroko 1910 odstąpili Hiszpanii). 1862-1884 zajęli część Somalii (Somali Francuskie, obecnie Dżibuti), 1883-1895 podbili wyspę Madagaskar i utworzyli na niej kolonię, 1886 objęli protektoratem Komory. 1912 francuską kolonią stały się, jako Kongo Środkowe, obszary obecnego Konga. Z podbitych obszarów Afryki Zachodniej Francuzi utworzyli 1904 Francuską Afrykę Zachodnią, a z terenów Afryki Środkowej - 1910 Francuską Afrykę Równikową.
W ostatnich dziesięcioleciach XIX w. wzrósł wyścig mocarstw w opanowywaniu obszarów Afryki. Włączyły się do niego również kraje nie mające dotychczas kolonii, m.in. Niemcy, które 1884 opanowały Kamerun, narzucając mu protektorat, i Afrykę Południowo-Zachodnią (Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia), 1885 podbiły Togo, 1889 Ruandę-Urundi, 1890 Tanganikę (Niemiecka Afryka Wschodnia). Od 1884 Belgia podporządkowała sobie obszary Konga, które od 1908 stały się jej kolonią, jako Kongo Belgijskie. 1882 Włochy opanowały Erytreę, tworząc z niej 1890 kolonię, 1889 narzuciły protektorat południowo-wschodniej części Somalii (Somali Włoskie), 1912 zajęły Libię.
1884 Hiszpania zajęła tereny na południe od Maroka: Río de Oro (późniejsza Sahara Hiszpańska, Sahara Zachodnia) oraz Río Muni (Gwinea Hiszpańska, obecna Gwinea Równikowa). Na zwołanej 1885 z inicjatywy króla belgijskiego Leopolda II konferencji w Berlinie dokonano ostatecznego podziału terenów Afryki i ustalono strefy wpływów państw kolonialnych, wśród których dominującą pozycję utrzymały Wielka Brytania i Francja, zajmując łącznie 2/3 kontynentu afrykańskiego.
Ludy Afryki stawiały zacięty opór kolonizatorom (m.in. 1881-1898 powstanie Mahdiego w Sudanie, 1904-1907 powstanie Hererów i Hotentotów przeciwko Niemcom w Afryce Południowo-Zachodniej (obecnie Namibia), 1906 powstanie Zulusów przeciwko Anglii (na ziemiach obecnego RPA). Europejczycy, podzieliwszy pomiędzy siebie kontynent afrykański, wyzyskiwali go jako źródło cennych surowców, a ludność jako siłę roboczą. Przed I wojną światową w Afryce istniały tylko dwa niepodległe państwa: Etiopia i utworzona 1847 przez niewolników murzyńskich, gł. z USA, Liberia.
Pozostałe kraje afrykańskie były zależne od państw europejskich: od Wielkiej Brytanii - Związek Południowej Afryki, Rodezja Północna i Południowa, Niasa, Basuto, Beczuana, Brytyjska Afryka Wschodnia (Kenia, Uganda, Zanzibar, od 1910 Tanganika), Nigeria, Złote Wybrzeże, Sierra Leone, Gambia, Somali Brytyjskie, Suazi, Seszele, ponadto pod jej okupacją pozostawały Egipt i część Sudanu (Sudan Anglo-Egipski); od Francji - Algieria, Maroko, Tunezja, Madagaskar, Komory, Somali Francuskie oraz obszerne terytoria Francuskiej Afryki Zachodniej i Francuskiej Afryki Równikowej (tereny dzisiejszych niepodległych państw: Mauretanii, Senegalu, Gwinei, Mali, Wybrzeża Kości Słoniowej, Dahomeju (ob. Benin), Górnej Wolty (ob. Burkina Faso), Nigru, Republiki Środkowoafrykańskiej, Czadu, Konga i Gabonu; od Niemiec - Niemiecka Afryka Wschodnia, Afryka Południowo-Zachodnia, Togo i Kamerun; od Włoch - Libia, Somali Włoskie, Erytrea; od Portugalii - Angola, Mozambik, Gwinea Portugalska, Wyspy Zielonego Przylądka, Wyspy Św. Tomasza i Książęca; od Hiszpanii - Maroko Hiszpańskie, Hiszpańska Afryka Północna, Sahara Hiszpańska, Gwinea Hiszpańska, Wyspy Kanaryjskie; od Belgii - Kongo Belgijskie (obecnie Demokratyczna Republika Konga, dawny Zair).
Po I wojnie światowej byłe niemieckie posiadłości kolonialne w Afryce, przekształcone w terytoria mandatowe (po II wojnie światowej - terytoria powiernicze ONZ), Liga Narodów przekazała do administrowania: Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii i Związkowi Południowej Afryki.
Niepodległość
Oprócz Etiopii i Liberii niepodległym państwem w Afryce od 1922 był Egipt. 1936 (po wojnie włosko-abisyńskiej) Włochy narzuciły Etiopii reżim kolonialny (trwający do 1941). Przemiany w dziejach Afryki, zachodzące w XX w. stuleciu, wiążą się z ogólnym kryzysem imperializmu i kolonializmu. W Afryce wyrazem tego kryzysu były m.in.: wojna plemion berberskich Ar-Rif w Maroku przeciw francuskim i hiszpańskim kolonizatorom 1919-1926 (republika Rif), powstania w Egipcie 1919, 1921, które doprowadziły 1922 do likwidacji brytyjskiego protektoratu. 1931-1936 trwało masowe powstanie chłopów w Kongu Belgijskim.
Po II wojnie światowej rozpoczął się proces dekolonizacji Afryki, przebiegający nierównomiernie, w zależności od stopnia rozwoju ekonomicznego i społecznego danego kraju, dokonujący się w wyniku walki zbrojnej lub drogą pokojową, jako rezultat przekazywania władzy przez państwa kolonialne. Szczególnie ostra walka antykolonialna toczyła się w Kenii 1952-1956 (powstanie Mau-Mau), oraz w Algierii, gdzie rozpoczęta 1954 wojna narodowowyzwoleńcza zakończyła się 1962 uzyskaniem niepodległości. Do wystąpień antykolonialnych doszło także na Madagaskarze, w Kamerunie, Angoli, Mozambiku, Rodezji i Namibii.
W pierwszym 20-leciu po II wojnie światowej niepodległość uzyskały:1951 Libia,1956 - Maroko, Sudan i Tunezja,1957 Ghana,1958 Gwinea,1960 (tzw. Rok Afrykański) - Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Czad, Kongo Brazzaville (ob. Kongo), Kongo Kinszasa (ob. Zair), Dahomej (obecnie Benin), Gabon, Górna Wolta (ob. Burkina Faso), Wybrzeże Kości Słoniowej, Madagaskar, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Senegal, Somalia, Togo,1961 - Sierra Leone, Tanganika, 1962 - Algieria, Burundi, Ruanda, Uganda,1963 - Kenia, Zanzibar (1964 wraz z Tanganiką utworzył Tanzanię),1964 - Malawi, Zambia,1965 - Gambia,1966 - Botswana, Lesotho,1968 - Gwinea Równikowa, Mauritius, Suazi.
1965 rząd białej mniejszości jednostronnie ogłosił niepodległość Rodezji. Afryka Południowo-Zachodnia od 1967 była według prawa administrowana przez Radę ONZ ds. Afryki Południowo-Zachodniej, faktycznie zaś przez rząd RPA (od 1968 nazywana Namibią). W latach 70. niepodległość uzyskały następujące byłe kolonie: 1974 - Gwinea Bissau(proklamowała niepodległość 1973). 1975 - Angola, Mozambik, Wyspy Zielonego Przylądka(ob. Republika Zielonego Przylądka), Wyspy Św. Tomasza i Książęca, Komory, 1976 - Seszele; 1977 - Francuskie Terytorium Afarów i Issów - jako Dżibuti;1980 - Rodezja (jako Zimbabwe); 1990 - Namibia (dawna Afryka Południowo-Zachodnia); 1993 Erytrea.
Uzyskujące niepodlegość państwa afrykańskie, skupione w utworzonej 1963 Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA), popierały ruchy narodowowyzwoleńcze w innych państwach kontynentu i wpływały na podejmowanie rezolucji antykolonialnych (m.in. rezolucja 1961 domagająca się likwidacji systemu kolonialnego). OJA dążąc do postępu, pokoju i solidarnej współpracy państw członkowskich, wpływa również na ukierunkowanie polityki kulturalnej Afryki, zwł. Czarnej Afryki - np. 1961 na konferencji w Addis Abebie założono zlikwidowanie do 1980 analfabetyzmu, plany te skorygowano 1968 na konferencji w Nairobi, przesuwając termin na rok 2000.
Jako członkowie ONZ państwa afrykańskie odgrywały i odgrywają coraz większą rolę w światowej polityce międzynarodowej. Prowadząc w większości politykę niezaangażowania, wpływają w znacznym stopniu na podejmowanie uchwał w duchu antywojennym (m.in. rezolucja 1961 wzywająca wszystkich członków ONZ do uznania kontynentu afrykańskiego za strefę bezatomową). Z ich inicjatywy Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło 1969 rezolucję potępiającą politykę apartheiduw RPA i terror stosowany wobec ludności murzyńskiej.
Niepodległe państwa afrykańskie stały się terenem rywalizacji między krajami bloku zachododniej i wschodniej, gł. ówczesnym ZSRR, z którym do końca lat 80. XX w. związane były ideologicznie, politycznie i militarnie: Algieria, Angola, Dahomey (ob. Benin), Etiopia, Ghana, Gwinea, Gwinea Bissau, Kongo, Libia, Mali, Madagaskar, Mozambik, Seszele, Somalia, Sudan, Tanzania, Uganda, Wyspy Św. Tomasza i Książęca, Zambia, Zimbabwe, Zjednoczona Republika Arabska (obecnie Egipt).
Socjalistyczne eksperymenty gospodarcze podejmowane w tych państwach nie powiodły się, a w niektórych z nich (m.in. Angoli, Etiopii, Mozambiku, Somalii, Ugandzie) spowodowały wybuch krwawych wojen domowych. Trudności gospodarcze, wewnętrzne kryzysy polityczne doprowadziły w wielu krajach afrykańskich do wojskowych, zarówno lewicowych jak i prawicowych, zamachów stanu (np.1963 - pierwszy - w Togo, 1966 w Republice Środkowoafrykańskiej rządy objął generał J. Bédel Bokassa), starć plemiennych i konfliktów międzypaństwowych, m.in. 1959 w Ruandzie rozpoczęły się krwawe walki plemienne między Hutu i Tutsi, które doprowadziły do wybuchu wojny domowej, kontynuowanej w latach 70. i 90., powodując masową eksterminację ludności obu plemion ( w zależności od zwycięstwa jednej ze stron konfliktu) i jej ucieczkę za granicę (Ruanda, Burundi ).
1964 wybuchła wojna między Algierią i Marokiem, od 1965 trwał konflikt zbrojny w Czadzie między arabską Północą i "czarnym" Południem kraju ( w konflikt zaangażowane były Francja i Libia, z którą 1987 Czad rozpoczął wojnę), 1977-1978 toczyła się wojna Etiopii z Somalią, 1978 doszło do wojny na granicy Tanzanii i Ugandy. Zamieszki ogarnęły także Republikę Środkowoafrykańską, Zair (obecnie Demokratyczną Republikę Konga), Zimbabwe, Lesotho, Saharę Zachodnią, w której do końca lat 80. partyzanci Frontu Polisario, utworzonego 1973, walczyli przeciwko okupacji wojsk marokańskich. W RPA "czarni" mieszkańcy występowali przeciwko wprowadzonej od 1948 polityce apartheidu, oficjalnie zniesionej dopiero 1991 przez rząd F. de Klerka. Nie ustały jednak napięcia społeczne, trwały walki międzyplemienne, prowadzone zwł. przez Zulusów.
1994 w RPA przeprowadzono pierwsze wolne wybory, upadł ostatni reżim białej mniejszości, a rządy objął N. Mandela. Pozostałością dawnego podziału kolonialnego we współczesnych niepodległych państwach afrykańskich są, oprócz granic, języki szkolne i urzędowe oraz przenikanie określonych wzorów kulturowych o przewadze wpływów bądź anglosaskich, bądź francuskich lub portugalskich.
Obecnie kraje afrykańskie w większości związane są z rynkiem światowym, wiele z nich współpracuje politycznie i militarnie z USA, krajami zach., m.in. Wielką Brytanią, Francją, Niemcami, Belgią. Obfitujący w wiele konfliktów proces tworzenia się narodów i klas społecznych w niepodległych krajach afrykańskich, przebiegająca w sposób burzliwy przyspieszona urbanizacja, trudności polityczne i gospodarcze (powodowane m.in. występującymi w ogromnej skali klęskami żywiołowymi, np. katastrofalnymi suszami w latach 1968-1975 i 1980-1985 w krajach Sahelu - od Senegalu po Sudan) sprawiają, że Afryka, mimo zachodzących w niej zmian, nadal jest najbardziej opóźnionym gospodarczo regionem świata.