Instytucje polskiego rynku kapitałowego.
Banki komercyjne

 banki uniwersalne gromadzą wkłady ludności i organizacji i część z nich inwestują na rynkach kapitałowych

 banki inwestycyjne realizują usługi związane z emisją papierów wartościowych, doradztwem dla przedsiębiorstw (ang. corporate finance), zarządzanie funduszami, obrotem papierami wartościowymi na rynku wtórnym, działalnością badawczą i analityczną (ang. research)

Towarzystwa ubezpieczeniowe i emerytalne

  znaczący inwestorzy rynku kapitałowego

Fundusze inwestycyjne

 służą do wspólnego lokowania środków inwestorów w papiery wartościowe, kierując się w swoich działaniach zasadami dywersyfikacji portfela oraz minimalizowania ryzyka

Narodowe Fundusze Inwestycyjne (NFI)

 są rezultatem Programu Powszechnej Prywatyzacji (PPP), którego celem była prywatyzacja, dofinansowanie i restrukturyzacja małych i średnich przedsiębiorstw państwowych 

Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG)

  regulowanie i nadzorowanie rynku kapitałowego

ochrona interesów inwestorów

 licencjonowanie podmiotów działających w publicznym obrocie papierami wartościowymi

 dopuszczanie papierów wartościowych do publicznego obrotu

Giełda Papierów Wartościowych (GPW)

umożliwia efektywną alokację środków pieniężnych

 umożliwia wycenę kapitału

Domy maklerskie

pośredniczą w sprzedaży papierów wartościowych przez emitentów

 pośredniczą w zakupie i sprzedaży papierów wartościowych przez inwestorów 

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW)

zapewnianie bezpieczeństwa obrotu poprzez dematerializowanie papierów wartościowych

zapewnianie spójności obrotu poprzez rejestrowanie zmian będących następstwem transakcji

Centralna Tabela Ofert (CeTO)

element regulowanego wtórnego publicznego obrotu pozagiełdowego

ma zapewnić mechanizm pozyskiwania kapitału i wyceny dla małych, średnich i nowych przedsiębiorstw, które nie spełniają warunków dopuszczenia do obrotu giełdowego

Opracował: M. Janiec

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Rynek pierwotny papierów wartościowych

Tak więc mówimy o rynku pierwotnym wtedy, gdy nabycie papierów wartościowych proponuje nam ich emitent (subemitent). W Polsce istnieją odpowiednie regulacje prawne mające na celu dbałość o bezpieczeństwo obrotu. Z punktu widzenia zakresu ochrony potencjalnego inwestora oraz zasięgu emisji wyróżniamy obrót publiczny oraz niepubliczny. Obrót publiczny reguluje osobna ustawa - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Nie oznacza to oczywiście, że akcjonariusze spółek, których akcje nie są w publicznym obrocie, są pozbawieni ochrony prawnej. Zagadnienia te reguluje szereg aktów prawnych, głównie Kodeks handlowy. Obrót publiczny Kiedy mamy do czynienia z publicznym obrotem? Czy proponowanie nabycia akcji na imieninach u cioci jest publicznym obrotem? Okazuje się, że to zagadnienie precyzyjnie definiuje wspomniana wyżej ustawa. Obrót pierwotny to taki obrót, kiedy propozycja nabycia papierów wartościowych pochodzi od emitenta (lub subemitenta usługowego). Ważne jest zwrócenie uwagi, że mamy na myśli papiery wartościowe emitowane w serii - to znaczy papiery wartościowe reprezentujące prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek. Najbardziej znanymi przykładami obrotu pierwotnego są oferty spółek giełdowych związane z emisjami nowych akcji lub też oferty Skarbu Państwa dotyczące obligacji. Publicznym obrotem papierów wartościowych jest propozycja nabycia papierów wartościowych emitowanych w serii, skierowana do więcej niż 300 osób albo do nieoznaczonego adresata, np. przy wykorzystaniu środków masowego przekazu. Od powyższej reguły istnieje kilka wyjątków. Najważniejszy z nich to wyłączenie z zakresu pojęcia obrót publiczny oferowania nabycia papierów wartościowych w postępowaniu likwidacyjnym, upadłościowym i egzekucyjnym oraz udostępnianie przez Skarb Państwa akcji pracownikom, producentom rolnym i rybakom trwale związanym z przedsiębiorstwem. Tak więc odpowiedź na postawione na wstępie pytanie, czy proponowanie nabycia akcji na imieninach u cioci, jest publicznym obrotem, jest negatywna. Proponowane nabycie akcji na prywatnym przyjęciu, jeśli jest skierowane do mniej niż 300 osób, nie jest obrotem publicznym.   Metoda stałej ceny Udostępnianie akcji w obrocie pierwotnym (lub pierwszej ofercie publicznej) może następować na wiele sposobów. Najczęściej stosuje się metodę stałej ceny, np. w przypadku sprzedaży akcji w transzy dla małych inwestorów. Wówczas cena emisyjna jest ustalona. Rozpatrzmy to na przykładzie. Przykład: Gwarancja emisji Emitenci często znajdują jednak sposób na zapewnienie powodzenia emisji. W tym celu poszukują gwarantów emisji. Może się to odbyć przez znalezienie subemitenta inwestycyjnego lub też subemitenta usługowego. Subemitent inwestycyjny ma obowiązek  na podstawie umowy subemisji inwestycyjnej - nabycia na własny rachunek całości lub części oferowanych papierów wartościowych, na które nie złożono zapisów w terminie. W poprzednim przykładzie, w przypadku gdyby zamówienia opiewały na 500 tysięcy akcji, subemitent inwestycyjny musiałby kupić 500 tysięcy na własny rachunek (łączna oferta wynosiła bowiem 1 mln  akcji). Byłoby tak jednak tylko w przypadku, gdyby umowa subemisji inwestycyjnej przewidywadywała, że subemitent powinien objąć 500 tysięcy lub więcej akcji. Gdyby umowa przewidywała objęcie co najwyżej 300 tysięcy akcji, emisja nie doszłaby do skutku, bowiem zabrakłoby zamówień na 200 tysięcy akcji. Subemitent usługowy w istocie nabywa od emitenta całość lub część emisji gwarantując jej powodzenie (jeśli umowa przewiduje nabycie całości emitowanych papierów wartościowych przez subemitenta). W tym przypadku subemitent usługowy dalsze działania podejmuje już wyłącznie na własne ryzyko. Dalsze działania polegają na sprzedaży akcji na rynku pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej. Umowy subemisji wiążą się oczywiście z możliwymi zyskami subemitentów. Ponoszą oni ryzyko związane z możliwym spadkiem koniunktury, ale z drugiej strony pobierają z tego tytułu prowizje. Objęcie części emisji przez subemitenta inwestycyjnego jest na ogół niedobrym znakiem dla inwestora. Prowizja płacona przez emitenta subemitentowi powoduje bowiem, że subemitenci nabywają akcje taniej niż pozostali uczestnicy rynku. Może to powodować spadek notowań akcji na giełdzie. Subemitenci mogą być bowiem skłonni do sprzedaży akcji po cenach niższych niż pozostali inwestorzy. Cele oferty na rynku pierwotnym Oferta sprzedaży akcji na rynku pierwotnym może być uzasadniona kilkoma celami. Celem przedsiębiorstwa handlowego lub produkcyjnego może być np. rozbudowa sieci dystrybucji. Wtedy dosyć trudno określić kwoty niezbędne do realizacji celu (nie jest on precyzyjnie określony). W takim przypadku spółki ustalają zwykle tzw. widełki. W prospekcie emisyjnym inwestor może zatem znaleźć określenie: "Zarząd Spółki oferuje do objęcia od 300 tysięcy do 1,5 miliona akcji serii D ... na warunkach określonych w niniejszym prospekcie". Zapis powyższy oznacza, że minimalny cel spółka osiągnie już przy emisji 300 tysięcy akcji. Cele bardziej ambitne wymagają zebrania większych kwot, nie większych jednak, niż kwoty wynikające z objęcia przez inwestorów 1,5 mln akcji. W tym przypadku często rola subemitentów może dotyczyć jedynie pierwszych 300 tysięcy akcji, bo po osiągnięciu - w wyniku zebranych zamówień - tego progu powodzenie emisji jest faktem. W naszym przykładzie, jeżeli cena emisyjna wynosi 20 PLN, spółka otrzyma od 6 mln PLN (przy sprzedaży 300 tysięcy akcji) do 30 mln PLN (przy sprzedaży 1,5 mln akcji). Metoda przetargowa Innym sposobem sprzedaży akcji na rynku pierwotnym (lub w pierwszej ofercie publicznej) jest metoda przetargowa. Istnieje wiele wariantów tej metody.  przykładzie Powyższy przykład dowodzi, że inwestowanie w przypadku oferty przetargowej wiąże się z pewnym ryzykiem. Inwestor E źle ocenił szansę na powodzenie emisji i pokaźną kwotę pieniędzy zamroził do czasu przydziału emisji. Tak więc uczestnictwo w tego typu ofercie powinno opierać się na właściwym rozeznaniu co do przyszłej ceny.   Porównanie metod Wszystkie przedstawione metody mają swoje wady i zalety. Wadą metody stałej ceny jest możliwość złej wyceny spółki. Gdy cena jest zbyt niska, spółka pozyska mniej środków. Gdy ustalona cena emisyjna jest zbyt wysoka, liczba zamówień na akcje może być nie wystarczająca do powodzenia emisji. Metoda przetargowa ma również poważne wady. Eliminuje ona część inwestorów z uczestnictwa w przetargu. Inwestorzy o małej wiedzy nie muszą mieć bowiem rozeznania co do właściwej wyceny spółki. Najczęściej rezygnują z oferty. Dla spółki oznacza to z kolei brak drobnych inwestorów i konieczność poszukiwania środków w zasadzie wśród inwestorów instytucjonalnych lub tez profesjonalnych inwestorów prywatnych. Ponadto metoda przetargowa może ,,wywindować" cenę na bardzo wysoki poziom, co z jednej strony oznacza wysokie wpływy z tytułu emisji, z drugiej zaś prowadzi do spadku notowań na giełdzie. Z kolei spadek notowań może naruszyć zaufanie inwestorów do spółki i mieć wpływ na powodzenie ewentualnych przyszłych emisji. Dlatego też spółki często stosują pewne modyfikacje zaprezentowanych wyżej metod. Mogą one polegać np. na ustaleniu ceny minimalnej i maksymalnej. Modyfikacja może polegać także na podziale puli akcji na transze sprzedawane różnymi sposobami. Część akcji sprzedaje się przy ustalonej cenie (zalecany sposób dla inwestorów indywidualnych), a część metodą przetargową. Taki sposób oferowania akcji zapewnia udział zarówno inwestorów drobnych, jak i instytucjonalnych. Obowiązki informacyjne spółki Na początku opracowania wspomnieliśmy o tym, ze obrót publiczny zapewnia lepszą ochronę inwestora. W zakresie rynku pierwotnego (lub pierwszej oferty publicznej) lepsza ochrona jest przede wszystkim funkcją obowiązków informacyjnych emitenta. Z pewnymi wyjątkami publiczny obrót może być dokonywany wyłącznie po dopuszczeniu papierów wartościowych do publicznego obrotu. Centralnym organem administracji rządowej w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi jest Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Emitenci, których papiery wartościowe znajdują się w publicznym obrocie, musieli uzyskać na to zgodę Komisji. Nie dotyczy to jednak papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa oraz Narodowy Bank Polski. Zgody Komisji nie wymaga również emisja papierów wartościowych dokonywana przez emitentów, którzy przez trzy lata nieprzerwanie podlegali obowiązkom informacyjnym. Obowiązki te polegają na informowaniu Komisji, rynku (np. GPW) oraz agencji informacyjnej o zmianach w sytuacji spółki mogących mieć wpływ na cenę lub wartość papierów wartościowych, dostarczaniu informacji bieżących i okresowych, a także informacji powodujących zmiany treści prospektu emisyjnego w okresie jego ważności. Pozostali emitenci zobowiązani są złożyć do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd wniosek wraz z załącznikami. Jednym z załączników jest prospekt emisyjny. Z punktu widzenia inwestora jest to jeden z najważniejszych dokumentów pomocniczych w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Prospekt emisyjny Prospekt emisyjny jest podstawowym źródłem wiedzy o spółce. Oprócz danych o emisji, emitencie i osobach zarządzających zawiera również informacje o działalności i perspektywach emitenta. Integralną częścią prospektu są sprawozdania finansowe. Właśnie na ich podstawie wielu analityków podejmuje decyzje inwestycyjne. Prospekt nie musi zawierać ceny emisyjnej lub ceny sprzedaży akcji, emitent musi okreslić cenę na dwa dni przed rozpoczęciem zapisów. Prospekt emisyjny jest również dostępny w formie skróconej. Wówczas dostęp do niego jest szczególnie łatwy, bowiem skróty są publikowane w prasie. Emitent jest zobowiązany wskazać czynniki ryzyka związane z zakupem akcji. Czy oznacza to, że jeżeli ryzyko w ocenie emitenta jest małe, to należy akcje kupować? Niestety, dane zawarte w prospekcie emisyjnym nie stanowią gwarancji dobrego zakupu. Obowiązkiem informacyjnym spółki jest bowiem jedynie rzetelne przedstawienie sytuacji dotyczącej spółki, nie zaś zagwarantowanie zysków. Inwestor ma zatem do dyspozycji wszelkie dane wymagane prawem, ale ryzyko ponosi już na swój rachunek. Często z prospektu emisyjnego mogą wynikać zagrożenia, z jakimi boryka się emitent. Fakt ten jednak nie musi stanowić dla Komisji Papierów Wartościowych i Giełd przesłanki do niedopuszczenia papierów wartościowych do publicznego obrotu. Zadaniem Komisji jest natomiast zapewnienie zapisania w prospekcie tych zagrożeń jako czynników ryzyka oraz późniejszy nadzór nad dopełnieniem przez spółkę wszelkich obowiązków informacyjnych, a w szczególności tych, które mogą mieć wpływ na cenę lub wartość papierów wartościowych, a także tych, które zmieniają treść prospektu w czasie jego ważności. Formy papierów wartościowych Inwestor może być bardzo rozczarowany, jeżeli stwierdzi, że papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu nie mają formy dokumentu. Nie jest zatem możliwe, abyśmy mogli akcje kupić tylko na pamiątkę. Taka sytuacja jest jednak nadal możliwa w obrocie niepublicznym. Jeżeli jednak papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu nie mają formy dokumentu, oznacza to, ze muszą mieć inną formą zapisu (np. impuls komputerowy). W odróżnieniu od obrotu niepublicznego, gdzie posiadacz akcji może wykonać swoje prawa przedstawiając akcję, w obrocie publicznym prawa z papierów wartościowych powstają dopiero z chwilą zapisania ich po raz pierwszy na rachunku papierów wartościowych, którego jesteśmy właścicielem. W obrocie publicznym fakt posiadania akcji jest związany z istnieniem odpowiedniego zapisu na rachunku papierów wartościowych. Chcąc uczestniczyć w zgromadzeniu akcjonariuszy, właściciel akcji powinien przedstawić odpowiednie zaświadczenie wystawione przez biuro maklerskie. Również za pośrednictwem biur maklerskich odbywa się wypłata dywidend. Kwoty dywidend zasilają rachunek pieniężny właściciela akcji. Podstawowe papiery wartościowe na rynku pierwotnym w Polsce Obecnie w Polsce na rynku pierwotnym oferowane są głównie akcje i obligacje skarbowe. Jeśli chodzi o akcje, to dotyczy to zarówno akcji nowej emisji spółek, których akcje są już w publicznym obrocie, jak i papierów wartościowych spółek, których akcje nie znajdowały się dotychczas w publicznym obrocie. W przypadku obligacji skarbowych dotyczy to następujących obligacji: jednorocznych, dwuletnich, trzyletnich, pięcioletnich i dziesięcioletnich. Obecnie jedynie obligacje roczne i trzyletnie oferowane są w biurach maklerskich po ustalonej cenie. Pozostałe rodzaje obligacji sprzedawane są na przetargach.

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

RYNEK POZAGIEŁDOWY CeTO

Cechy rynku pozagiełdowego
Regulowany rynek pozagiełdowy (over-the-counter market, w skrócie "OTC") pełni rolę analogiczną do giełdy papierów wartościowych. Różnią go od niej następujące czynniki:

• Rynek pozagiełdowy nie ma określonej lokalizacji fizycznej, nie można więc tu mówić o parkietach ( obrót zdecentralizowany ). W prowadzeniu obrotu maklerzy posługują się telefonem bądź komputerem elektronicznie połączonym z komputerem centralnym.

• Rynek pozagiełdowy kieruje swą ofertę głównie do spółek małych i średniej wielkości, lecz o dużej dynamice wzrostu. Stanowi on dla nich najwłaściwsze miejsce notowań dla ich papierów wartościowych, dzięki :

1. łatwiejszemu dostępowi do rynku (liberalne wymogi dopuszczeniowe do obrotu na rynku powszechnym);

2. wyższej płynności: papiery wartościowe mniejszych spółek cechują się z reguły niższą od giełdowych gigantów wartością obrotów; specyficzna organizacja rynku pozagiełdowego ( notowania ciągłe bez kursu otwarcia oraz rynek market - makerów) pozwala na przezwyciężenie tego ograniczenia i bardziej korzystne kształtowanie cen;

3. niższym opłatom z tytułu dopuszczenia i prowadzenia obrotu papierami wartościowymi, krótszemu czasowi i mniejszej złożoności biurokratycznej procesu upublicznienia;

4. niższym kosztom pozyskania kapitału (emisja niepubliczna i uproszczony prospekt);

• Rynek pozagiełdowy jest rynkiem notowań ciągłych charakteryzującym się możliwością negocjowania cen i liczby papierów wartościowych.

Rynki pozagiełdowe na świecie i w Polsce


Wzór dla rynku pozagiełdowego w Polsce, amerykański rynek NASDAQ, powstał w 1971 roku w związku z rewolucją naukowo - techniczną i powstaniem wielu dynamicznych firm, rozwijających nowe technologie i dziedziny produkcji, którym niezbędny był kapitał na rozwój. Ze względu na wielkość nie mogły uzyskać go w sposób klasyczny, tj. poprzez zaciągnięcie kredytu lub poprzez publiczną emisję akcji na giełdzie. Dla takich właśnie firm powstała nowa instytucja - rynek pozagiełdowy - o zdecydowanie niższych wymogach dopuszczeniowych, dzięki której m.in. takie firmy jak INTEL czy Microsoft pozyskały nowe kapitały, a inwestorzy okazję do osiągnięcia bardzo wysokich zysków. Dzisiaj wartość obrotów na NASDAQ-u jest większa od obrotów Giełdy Nowojorskiej ! Podobne rynki powstały następnie w Europie, jak również w krajach Europy Środkowo - Wschodniej reformujących gospodarkę. W Polsce rynek pozagiełdowy CeTO powstał początkowo jako rynek dla spółek NFI, obecnie jego rozwój ukierunkowany jest na rozwojowe, dynamiczne spółki prywatne.

Zalety uczestnictwa na publicznym rynku kapitałowym


Wymogiem wstępnym, jaki spełnić muszą wszystkie spółki notowane zarówno na rynku CeTO, jak i na GPW, jest dopuszczenie ich akcji do obrotu publicznego. Wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu publicznego ma wiele istotnych zalet :

1. Możliwość tańszego pozyskania kapitału poprzez:

• Dostęp do szerszej bazy inwestorów. Szersza baza inwestorów oznacza dla spółki większe szansę na sprzedaż papierów wartościowych po cenie odzwierciedlającej realną wartość spółki - emitenta. Wprowadzenie emisji na rynek regulowany zmniejsza premię z tytułu braku płynności, której oczekują inwestorzy w przypadku objęcia emisji niepublicznej w spółce. W efekcie obniża całościowe koszty pozyskania kapitału dla spółki.

• Publiczną wycenę papierów wartościowych spółki. Obrót na rynku wtórnym zawiera w sobie element "sondażu cenowego". Inaczej mówiąc, cena, po jakiej prowadzony jest obrót papierami wartościowymi, stanowi wyznacznik ceny, po jakiej powinny one być emitowane. Im bardziej realistyczna wycena, tym większe korzyści dla emitenta przy nowej emisji.

• Zwiększenie wiarygodności firmy, dzięki czemu wzrasta:

• Gotowość banków i innych instytucji finansowych do udzielania kredytów i poręczeń. Jest to szczególnie istotne w przypadku spółek o dużym potencjale wzrostu, potrzebujących adekwatnego do wzrostu poszerzenia źródeł finansowania działalności.

• Zaufanie ze strony partnerów (dostawców, odbiorców towarów lub usług) .

3.Efekt marketingowy:

• Notowanie akcji na rynku publicznym dzięki stałej obecności w mediach prowadzi do popularyzacji firmy emitenta i umocnienia jej pozytywnego obrazu bez kosztownej kampanii marketingowej.


Zalety rynku pozagiełdowego CeTO


Podejmując decyzję o wprowadzeniu akcji do obrotu publicznego spółka musi podjąć decyzję co do rynku, na którym mają one być notowane.
Rynek CeTO oferuje emitentom papierów wartościowych istotne korzyści, między innymi:

• Łatwy dostęp do rynku: nie istnieją wymogi określające minimalną wartość kapitału akcyjnego i wartości księgowej, liczby akcjonariuszy lub zysku spółki w przypadku wprowadzenia spółki na rynek powszechny.

• Niski koszt wejścia i obecności na rynku: brak wymogu sporządzania prospektu emisyjnego, wymagane memorandum informacyjne jest dokumentem krótszym i mniej kosztownym w opracowaniu, skromne opłaty za wprowadzenie emisji na CeTO, niskie opłaty z tytułu notowań i opłaty transakcyjne.

• Niskie wymogi sprawozdawcze: 5-6 raportów okresowych w ciągu roku wobec 6 (bez wymogu sporządzania sprawozdań skonsolidowanych) -16 na GPW.

• Elastyczność systemu obrotu: możliwość prowadzenia obrotu z dowolnego miejsca w Polsce; możliwość negocjowania transakcji przez strony uczestniczące w obrocie.

• Wyższa płynność: system, w którym działają podmioty organizujące rynek (tzw. market maker w biurze maklerskim) oraz brak kursu otwarcia (fixingu) zapewniają wyższą płynność obrotu akcjami spółek małych i średniej wielkości.

• Korzystniejsze ceny: podwyższona płynność prowadzi do kształtowania korzystnych cen papierów wartościowych.

CeTO S.A. - organizator rynku pozagiełdowego

Instytucją odpowiedzialną za organizację i prowadzenie obrotu pozagiełdowego jest CeTO S.A. Jest ona organizacją samorządowo - regulacyjną będącą własnością 48 największych banków polskich i domów maklerskich.

• Spółka powstała w lutym 1996 r.

• Zakres obowiązków CeTO S.A. obejmuje:

1. Opracowywanie zasad i przepisów obowiązujących na regulowanym rynku pozagiełdowym,

2. Egzekwowanie obowiązujących na rynku CeTO przepisów i zasad,

3. Nadzór nad prowadzonym obrotem, gwarantujący poziom i integralność rynku,

4. Obsługa elektronicznego systemu obrotu,

5. Udostępnianie informacji o ofertach, notowaniach i transakcjach na papierach wartościowych, które są przedmiotem obrotu na rynku pozagiełdowym.

Żródło informacji: CeTO S.A.

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>.>

Rynek wtórny papierów wartościowych
Giełda Papierów Wartościowych

Organizacja
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest najważniejszą instytucją rynku wtórnego papierów wartościowych w Polsce. Powstała w kwietniu 1991 roku. Przy jej tworzeniu jako wzór przyjęto giełdę w Lyonie. GPW w Warszawie jest spółką akcyjną, której akcjonariuszami są banki, domy maklerskie i Skarb Państwa. Najważniejszymi organami tej giełdy są: Walne Zgromadzenie Giełdy, Rada Giełdy, Zarząd Giełdy.
Podobnie jak w każdej spółce akcyjnej, tak i w GPW w Warszawie najważniejszym organem jest Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy. Dokonuje ono zmian w Statucie Giełdy, zatwierdza Regulamin GPW w Warszawie. Rada Giełdy liczy 12 osób wybieranych przez Walne Zgromadzenie Giełdy. Jednym z najważniejszych zadań Rady Giełdy jest dopuszczanie papierów wartościowych do obrotu giełdowego. Zarząd giełdy składa się z 5 osób i kieruje bieżącą działalnością giełdy. Na czele Zarządu stoi prezes.

Trzy rynki akcji na giełdzie
Akcje spółek giełdy warszawskiej notowane są na trzech rynkach: podstawowym, równoległym oraz wolnym.

Rynek podstawowy
Rynek podstawowy w hierarchii GPW jest najwyższy, czyli wymogi w odniesieniu do spółek są najbardziej surowe. Na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 7 mln PLN i mają one co najmniej 500 akcjonariuszy. Przy ubieganiu się o wejście na rynek podstawowy spółka powinna przedstawić sprawozdania finansowe za każdy z ostatnich trzech lat, musi również osiągać zysk.

Rynek równoległy
Drugi w hierarchii jest rynek równoległy. Na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 3 mln PLN i mają one co najmniej 300 akcjonariuszy. Przy ubieganiu się o wejście na  rynek równoległy spółka powinna przedstawić sprawozdania finansowe za każdy z ostatnich dwóch lat, musi również osiągać zysk.

Rynek wolny
Najniżej w hierarchii na GPW znajduje się rynek wolny. Na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 1,5 mln PLN. Przy ubieganiu się o wejście na rynek wolny spółka powinna przedstawić sprawozdania finansowe za ostatni rok.

Papiery wartościowe notowane na GPW w Warszawie
Pierwsza sesja warszawskiej GPW odbyła się 16.04.1991 roku. Wówczas notowano na niej 5 spółek. Obecnie do obrotu na GPW w Warszawie dopuszczone są następujące rodzaje papierów wartościowych: akcje spółek, prawa poboru spółek, akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, prawa do akcji, obligacje Skarbu Państwa, instrumenty pochodne (np. kontrakt futures na WIG20).
Najważniejszymi papierami wartościowymi giełdy warszawskiej są oczywiście akcje spółek. Sesje GPW w Warszawie odbywają się w dni robocze, od poniedziałku do piątku.

Prawa poboru
Prawo poboru jest instrumentem finansowym uprawniającym do zakupu akcji nowej emisji po cenie emisyjnej.

Akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych
W ramach Programu Powszechnej Prywatyzacji akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (są to spółki akcyjne) otrzymywano po przedstawieniu do zamiany zdematerializowanych Powszechnych Świadectw Udziałowych.
Za jedno świadectwo udziałowe otrzymywano po jednej akcji każdego z 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
Obrót akcjami NFI odbywa się na takiej samej zasadzie jak akcjami spółek.

Obligacje
Na GPW w Warszawie dokonuje się obrotu obligacjami Skarbu Państwa. Są to następujące rodzaje obligacji:

obligacje jednoroczne (indeksowane stopą inflacji, wartość nominalna 100 PLN)

obligacje dwuletnie (o stałym oprocentowaniu, wartość nominalna 1000 PLN)

obligacje trzyletnie (o zmiennym oprocentowaniu, wartość nominalna 100 PLN)

obligacje pięcioletnien (o stałym oprocentowaniu, wartość nominalna 1000 PLN)

obligacje dziesięcioletnie (o zmiennym oprocentowaniu, wartość nominalna 1000 PLN).

W przeciwieństwie do pozostałych papierów wartościowych, których notowania podawane są w PLN, obligacje notowane są w procentach wartości nominalnej, z dokładnością do 0,1 punktu procentowego. Przy tym pomijane są odsetki, które narosły od ostatniej płatności. Na przykład, kurs równy 99,2 dla obligacji o wartości nominalnej 100,00 PLN oznacza, że jej kurs wyrażony w PLN wynosi 99/20. Przy określaniu ceny rozliczeniowej, po której obligacja zostanie zakupiona, należy do tej wartości dodać narosłe odsetki.

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Akcje

Podstawowe wiadomości

Pierwsze akcje
Bodaj pierwszą w historii "spółką akcyjną" była holenderska kompania wschodnio-indyjska, wcześniej raczej typowa była własność indywidualna. Ówczesny handel akcjami był w istocie handlem prawami do udziału w zyskach z zamorskich wypraw. Brak kontroli ze strony rządów powodował, że możliwe były różne oszustwa. Najbardziej znana była tzw. afera balonowa w Wielkiej Brytanii, gdzie sprytni oszuści sprzedawali ogromne ilości bezwartościowych, jak się później okazało, papierów "wartościowych" osobom liczącym na szybki zysk.

Definicja akcji
Akcja jest to instrument finansowy (papier wartościowy) reprezentujący częściowy udział jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej. Akcjonariusz, czyli właściciel akcji, ma ustalone prawa i obowiązki. Najważniejszym prawem akcjonariusza jest prawo do udziału w zyskach spółki. Ponadto akcjonariusz ma prawo uczestniczyć w walnym zgromadzeniu (zebranie wszystkich akcjonariuszy) i tą drogą wpływać na decyzje spółki.

Rodzaje akcji
Biorąc pod uwagę zewnętrzną formę akcji możemy wyróżnić akcje imienne oraz na okaziciela.
Biorąc pod uwagę uprawnienia, które mogą wynikać z posiadania akcji, wyróżniamy akcje zwykłe i uprzywilejowane.
W przypadku pierwszego podziału należy zwrócić uwagę na fakt, że dla przeniesienia własności (np. kupna-sprzedaży) akcji imiennej nie wystarczy wręczenie akcji. Dla skuteczności przeniesienia akcji imiennej konieczne jest pisemne oświadczenie. Akcje notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie lub na CeTO są akcjami na okaziciela. Z uwagi jednak na zdematerializowany system obrotu zamiast "wręczenia" stosuje się odpowiednie zapisy księgowe. Akcja nie ma postaci materialnego dokumentu, a prawo dysponowania akcją zapisane jest na rachunku inwestora w biurze maklerskim. W trakcie sesji giełdowych kupujący, ani sprzedający nie wie, komu sprzedał lub od kogo kupił akcje. Statut spółki może przewidywać, że wszystkie lub część akcji są uprzywilejowane. Akcje mogą być uprzywilejowane na trzy sposoby.
Pierwszym (najbardziej popularnym) rodzajem akcji uprzywilejowanych są akcje uprzywilejowane co do głosu. Statut spółki nie może jednak przyznać większego uprzywilejowania niż 5 głosów na jedną akcję.
Akcje uprzywilejowane co do dywidendy przewidują między innymi możliwość wypłaty dywidendy za ubiegłe lata. Dywidenda uprzywilejowana nie może być dowolnie duża. Kodeks handlowy przewiduje tutaj pewne ograniczenia.
Trzecim sposobem uprzywilejowania akcji jest uprzywilejowanie co do podziału majątku. Akcje takie korzystają z pierwszeństwa spłaty kapitału, np. w przypadku likwidacji spółki. Oczywiście spłata takich akcjonariuszy nie może nastąpić przed spłatą innych wierzycieli, ale może nastąpić przed spłatą innych akcjonariuszy.

Co to jest prawo poboru ?
Liczba akcji, na które został podzielony kapitał akcyjny, nie musi być stała. Walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o podwyższeniu kapitału. Powstaje wówczas problem, komu zaproponować objęcie nowych akcji. Akcjonariusze, zgodnie z Kodeksem handlowym, mają pierwszeństwo objęcia nowych akcji proporcjonalnie do liczby akcji już posiadanych.

Przykład:
Załóżmy, że kapitał akcyjny spółki dzieli się na 100 000 akcji i postanowiono wyemitować 50 000 nowych akcji. Pan Kowalski ma 40000 starych akcji, pan Nowak ma 30 000 starych akcji, pan Kwiatkowski ma
20 000 starych akcji, a pan Zieliński ma 10 000 starych akcji.
Ponieważ na jedną nową akcje przypadają dwie stare, posiadacz dwóch starych akcji może objąć jedną nową. Wynika z tego, że: pan Kowalski może objąć 20 000 nowych akcji, pan Nowak może objąć 15 000 nowych akcji, pan Kwiatkowski może objąć 10 000 nowych akcji, pan Zieliński może objąć 5000 nowych akcji.
Mówimy wówczas, że pan Kowalski ma 40 000 praw poboru. Dwa prawa poboru uprawniają do objęcia jednej nowej akcji. Podobnie panowie: Nowak, Kwiatkowski i Zieliński mają odpowiednio 30 000, 20 000,
10 000 praw poboru.

Wartość prawa poboru
Generalną zasadą jest, że cena prawa poboru zależy od różnicy między ceną starych i nowych akcji oraz od liczby praw poboru potrzebnych do objęcia jednej nowej akcji. Znana jest również inna zależność. Wpływ na cenę prawa poboru ma także czas, jaki pozostał do zapisania się na nowe akcje.
Wzajemny wpływ tych dwóch czynników powoduje, że cena rynkowa praw poboru często odbiega od ceny wynikającej z prostego uwzględnienia jedynie różnicy między ceną starej i nowej akcji.
Dodajmy jeszcze, że akcjonariusze mogą zrezygnować z prawa poboru (wymagane do tego jest 4/5 głosów na walnym zgromadzeniu). Może się tak zdarzyć szczególnie wtedy, gdy akcjonariusze postanowią dopuścić do spółki inwestora strategicznego.
Prawo poboru może być przedmiotem obrotu na giełdzie. Jego cena jest ceną rynkową. Hipotetyczna wartość prawa poboru jest zaś szacowana na podstawie różnicy między ceną rynkową akcji [M] i ceną emisyjną nowych akcji [S]. Na wartość hipotetyczną prawa poboru ma wpływ również liczba praw niezbędna do objęcia jednej nowej akcji [N]. Wartość prawa poboru [V] (przed dniem ustania prawa) wyraża się wzorem:      V =(M - S)/(N + 1)

Przykład:
Kapitał akcyjny spółki dzieli się na 100 000 akcji. Cena rynkowa akcji wynosi 10 PLN. Do objęcia jednej nowej akcji potrzebne są dwa prawa poboru (oznacza to, że emituje się 50 000 nowych akcji), jeśli cena emisyjna wynosi 4 PLN, to hipotetyczna wartość prawa poboru wynosi:      V=(10-4)/(2+1) =2 PLN 

jeśli cena emisyjna wynosi 7 PLN, to:     V=(10-7)/(2+1) =1 PLN

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Proste metody inwestowania w akcje

Proste metody inwestowania w akcje nie wymagają korzystania ani z kursów papierów wartościowych w przeszłości, ani ze sprawozdań finansowych. Opierają się one na prostej regule, której trzeba przestrzegać. Jest kilka metod tego typu.

Metoda średniego kosztu
Polega na kupowaniu ustalonej liczby akcji danej spółki w regularnych odstępach czasu. Powoduje to, że przeciętna cena zakupu akcji jest zbieżna do przeciętnej ceny akcji na rynku. Metoda ta przynosi efekt w długim okresie.

Metoda stałej kwoty kapitału
Polega na podzieleniu kapitału na dwie części. Jedna część jest przeznaczona na zakup akcji, a druga na zakup mniej ryzykownych papierów wartościowych (np. obligacji).
Następnie co pewien czas dokonuje się zmiany struktury posiadanego portfela, tak aby wartość posiadanych akcji była stała.

Metoda stałego współczynnika
Polega na podzieleniu kapitału na dwie części. Jedna część jest przeznaczona na zakup akcji, a druga na zakup mniej ryzykownych papierów wartościowych (np. obligacji). Następnie dokonuje się inwestycji w taki sposób, aby proporcja podziału kapitału na te dwie części nie zmieniła się.

Metoda cenowo-wskaźnikowa
Polega na tym, że decyzję o kupnie bądź sprzedaży akcji uzależnia się od ceny tej akcji lub od wartości jednego ze wskaźników charakteryzujących akcję, np. wskaźnika P/E:

• gdy P/E jest wyższy niż pewna wartość A, wówczas sprzedaje się akcję;

• gdy P/E jest niższy niż pewna wartość B, wówczas kupuje się akcję;

• gdy P/E jest wyższy niż B, ale niższy niż A, nie dokonuje się transakcji.

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Indeks MIDWIG.  

MIDWIG jest indeksem  cenowym, nie uwzględniającym dochodów z tytułu dywidend oraz praw poboru. 
W jego skład wchodzi 40 spółek notowanych na rynku podstawowym (z wyłączeniem spółek uczestniczących w indeksie WIG20, funduszy inwestycyjnych oraz spółek mających swą siedzibę poza granicami kraju). W sytuacji, gdy akcje jednej spółki notowane są w kilku liniach notowań, w portfelu indeksu spółkę reprezentują akcje głównej linii notowań, a jeżeli takiej nie można wskazać, to tej linii na której rejestruje się największą wartość obrotów. 

Data bazowa:
31 grudnia 1997

Wartość bazowa:
1000,0 pkt. 

Kapitalizacja bazowa:
233 753,60 zł

Obliczanie indeksu jest dokonywane na podstawie kursu jednolitego oraz co 2 minuty podczas notowań ciągłych.

Indeks NIF (Narodowych Funduszy Inwestycyjnych).  

NIF jest indeksem cenowym funduszy inwestycyjnych, odpowiadającym wartości rynkowej akcji otrzymanych z wymiany jednego Powszechnego Świadectwa Udziałowego NFI. W jego skład wchodzi 14 spółek.

Indeks ważony cenami.

Data bazowa:
12 czerwiec 1997 r.

Wartość bazowa:
160,0 pkt. 

Kapitalizacja bazowa:
160,00 zł

Obliczanie indeksu jest dokonywane na podstawie  kursu jednolitego oraz co 5 minut podczas notowań ciągłych.

Indeks TechWIG.  

TechWIG jest indeksem cenowym,  nie uwzględniającym 
dochodów z tytułu dywidend i praw poboru.
W jego skład wchodzą wszystkie spółki  z Segmentu Innowacyjnych Technologii SiTech z wyłączeniem funduszy inwestycyjnych oraz spółek mających swą siedzibę poza granicami Polski. W przypadku gdy akcje jednej spółki notowane są w kilku liniach notowań, w portfelu indeksu spółkę reprezentują akcje głównej linii notowań.

W celu ograniczenia wpływu jednej spółki na indeks TechWIG, udział akcji jednej spółki jest ograniczany do 20%.

Wartość bazowa:
1000,0 pkt

Data bazowa:
31 grudnia 1999

Kapitalizacja bazowa:
100 000,00 zł

Obliczanie indeksu jest dokonywane na  podstawie kursu jednolitego oraz co 1 minutę podczas notowań ciągłych.

Indeks WIG 20.  

WIG 20 jest indeksem cenowym, nie uwzględniającym dochodów z tytułu dywidend i  praw poboru. Stanowi instrument bazowy dla kontraktów terminowych notowanych na Giełdzie Warszawskiej. 

W jego skład wchodzi 20  spółek notowanych na rynku podstawowym (nie uczestniczą fundusze inwestycyjne oraz spółki mające swą siedzibę poza granicami Polski). 
W przypadku, gdy akcje jednej spółki notowane są przy pomocy kilku linii notowań w portfelu indeksu, spółkę reprezentują akcje głównej linii notowań, a jeżeli takiej nie można wskazać, to tej linii, na której rejestruje się największą wartość obrotów. 

Wartość bazowa:
1000,0 pkt.

Data bazowa:
16 kwietnia 1994

Kapitalizacja bazowa:
136 322,90 zł

Obliczanie indeksu jest dokonywane na  podstawie kursu jednolitego oraz co 1 minutę podczas notowań ciągłych.

Formuła obliczania indeksu:

                           M20(t)
WIG20(t) =   ---------------     * 1000,0 
                     M20(0) * W(t)

M20(t) - kapitalizacja portfela indeksu na sesji "t" 
M20(0) - kapitalizacja portfela indeksu w dniu bazowym 16 kwietnia 1994 r. 
W(t) - współczynnik porównywalności indeksu na sesji "t" 

W okresie gdy nie występują zmiany kompozycji portfela, do obliczenia indeksu  WIG20 można zastosować uproszczoną formułę: 

                        M20(t)
WIG20(t)  = -----------    * WIG20(t -1)
                      M20(t -1) 

M20(t -1) - kapitalizacja portfela indeksu na poprzedniej sesji
WIG20(t -1) - wartość indeksu WIG20 na poprzedniej sesji

Współczynnik porównywalności W(t) został wprowadzony celem  wyeliminowania wpływu zmian kompozycji portfela indeksu na poziom WIG20

W(0) = W(16.04.94) = 1,000000

Wyznaczanie współczynnika porównywalności W(t) odbywa się podczas każdej zmiany kompozycji portfela indeksu na podstawie wzoru:

                   M20(t')
W(t+1) = ------------   * W(t)
                   M20(t)

M20(t') - kapitalizacja portfela indeksu po zmianie kompozycji 
M20(t) - kapitalizacja portfela indeksu przed zmianą kompozycji
W(t) - dotychczasowa wartość współczynnika porównywalności
W(t+1) - nowa wartość współczynnika porównywalności, która będzie obowiązywać na następnej sesji

Indeks WIG (Warszawski Indeks Giełdowy).  

WIG jest Indeksem  dochodowym, uwzględniającym dywidendy oraz prawa poboru. W jego skład wchodzą wszystkie spółki notowane na rynku podstawowym na koniec poprzedniego kwartału. Wyjątek stanowią fundusze inwestycyjne oraz spółki posiadające siedzibę poza granicami kraju.

Indeks ważony wartością rynkową notowanych akcji. 
Udział pojedynczej spółki jest ograniczany do 10%, a jednego sektora do 30% wartości portfela indeksu.

Data bazowa:
16 kwietnia 1991 roku

Wartość bazowa:
1000,0 pkt. 

Kapitalizacja bazowa:
57 140 000 zł

Obliczanie indeksu jest dokonywane podczas każdej sesji na podstawie kursu jednolitego.

Subindeksy sektorowe WIG:

WIG - spożywczy

WIG - banki

WIG - budownictwo

WIG - telekomunikacja i informatyka

Są to indeksy dochodowe uwzględniające dywidendy i prawa poboru. Wielkości pakietów akcji spółek wchodzących do subindeksu sektorowego są identyczne jak w indeksie WIG.

Data bazowa dla wszystkich subindeksów:
 31.12.98

Wartość bazowa subindeksów:
12 795,6 pkt. (jest to wartość indeksu WIG w dniu bazowym)

Kapitalizacja bazowa:
WIG - spożywczy - 2 593 886 400 zł
WIG - banki - 9 799 574 250 zł
WIG - budownictwo - 1 969 103 250 zł
WIG - telekomunikacja i informatyka - 6 083 544 200 zł

Obliczanie indeksów jest dokonywane podczas każdej sesji na podstawie kursu jednolitego.

Indeks WIRR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego).
 WIRR  jest indeksem dochodowym, który uwzględnia dywidendy oraz prawa poboru.
W jego skład wchodzą wszystkie spółki rynku równoległego notowane na końcu poprzedniego kwartału, za wyjątkiem funduszy inwestycyjnych oraz spólek  mających siedzibę poza granicami kraju.

Indeks jest ważony wartością rynkową notowanych akcji. Udział pojedynczej spółki jest ograniczony do 10%, a jednego sektora do 30% wartości portfela indeksu.

Data bazowa:
Ostatnia sesja giełdowa w 1994 roku

Wartość bazowa:
1000,0 pkt. 

Kapitalizacja bazowa:
301 401 700 zł

Obliczanie indeksu jest dokonywane podczas każdej sesji na podstawie kursu jednolitego.

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>........

Rodzaje obligacji

Obligacje Skarbu Państwa notowane na warszawskiej giełdzie, możemy podzielić według terminu zapadalności, czyli czasu upływającego do ich wykupu na:

jednoroczne, dwuletnie, trzyletnie, pięcioletnie i dziesięcioletnie.

Inny podział związany jest ze sposobem naliczania i wypłacania odsetek. Według tego kryterium możemy wyróżnić obligacje o zmiennym i stałym oprocentowaniu

Obligacje o zmiennym oprocentowaniu

Do tej grupy należą obligacje roczne, trzyletnie i dziesięcioletnie. Zmienność oprocentowania oznacza, że w poszczególnych okresach "życia" obligacji, czyli tzw. okresach odsetkowych, oprocentowanie obligacji może ulegać zmianie w zależności od kształtowania się określonej wielkości np. inflacji.

Stopa procentowa obligacji rocznych ustalana jest co miesiąc, zgodnie ze wskaźnikiem inflacji podawanym przez Główny Urząd Statystyczny. Obliczając wysokość odsetek bierze się pod uwagę wskaźnik inflacji za okres 12 miesięcy, powiększony o stałą marżę w wysokości 3 lub 5pkt. proc. W przypadku obligacji sprzedawanych z dużym dyskontem (znacznie poniżej wartości nominalnej) marży tej może nie być. Odsetki wypłacane są po upływie roku, przy wykupie obligacji. Na warszawskiej giełdzie obligacje roczne notowane są w systemie jednolitym, w którym jednostką transakcyjną jest jeden papier wartościowy

Wskaźnikiem branym pod uwagę przy ustalaniu oprocentowania dla obligacji trzyletnich i dziesięcioletnich jest rentowność (czyli dochodowość) bonów skarbowych.

Bony skarbowe są krótkoterminowymi papierami na okaziciela emitowanymi przez Skarb Państwa. Zazwyczaj emitowane są bony o terminach wykupu 13, 26 i 52 tygodnie. Nominał jednego bonu wynosi 10.000 zł. Nabywcami bonów są przede wszystkim firmy krajowe i zagraniczne, często banki. Bony skarbowe są sprzedawane z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, gdyż są nieoprocentowane. Pełną kwotę nominalną otrzymuje się w momencie wykupu bonu skarbowego.

Dla obligacji trzyletnich odsetki wypłacane są kwartalnie i wyliczane w stosunku do średniej rentowności 13-tygodniowych bonów skarbowych (średnia rentowność x 1,05 lub 1,1 w zależności od terminu emisji). Obligacje te notowane są na giełdzie zarówno w systemie notowań jednolitych jak i ciągłych. W notowaniach ciągłych jednostką transakcyjną jest blok 100 obligacji, (o wartości nominalnej 100 zł każda).>

Oprocentowanie obligacji dziesięcioletnich oparte jest na rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych, powiększonej o 1 pkt procentowy. Wysokość oprocentowania ustalana jest dla rocznych okresów odsetkowych. Obligacje te notowane są na giełdzie tylko w systemie notowań ciągłych, a jednostką transakcyjną jest blok 10 obligacji, (o wartości nominalnej 1000 zł każda).

Obligacja o zmiennym oprocentowaniu, z terminem wykupu za 3 lata, o wartości nominalnej 100 zł, cenie emisyjnej 98 zł. Odsetki płacone są co pół roku.

Oprocentowanie w skali roku jest o 1 punkt procentowy wyższe od stopy rentowności 26-tygodniowych bonów skarbowych. W kolejnych sześciu okresach poprzedzających płatność odsetek, roczna stopa rentowności tych bonów wynosiła: 19%, 17%, 20%, 19%, 16% i 17%. Tak więc odsetki, liczone dla okresów półrocznych, po uwzględnieniu podwyżki o 1 punkt procentowy, wyniosą kolejno:10, 9, 10,5, 10, 8,5, 9 zł.

 

Obligacje o stałym oprocentowaniu

Oprocentowanie tych obligacji jest z góry określone i niezmienne przez cały okres życia obligacji aż do wykupu. W zależności od daty wykupu, wynosi ono od 12 do 17 procent, a odsetki wypłacane są corocznie.

Nabywanie tych papierów może być obarczone większym ryzykiem, gdyż ich przyszłe oprocentowanie jest niezmienne, nawet w przypadku znacznego wzrostu wskaźnika inflacji. Na warszawskiej giełdzie notowane są serie obligacji dwu- i pięcioletnich. Wszystkie serie notowane są w systemie notowań ciągłych. Jednostką transakcyjną jest blok 10 obligacji o wartości nominalnej 1000 zł każda.

RYSUNEK: Przewodnik po giełdzie/ABC 2 Obligacje Skarbu Państwa

Obligacje Podstawowe wiadomości o obligacji

Definicja obligacji
Obligacja jest to instrument finansowy (papier wartościowy), w którym jedna strona, zwana emitentem obligacji, stwierdza, że jest dłużnikiem drugiej strony, zwanej obligatariuszem (jest to właściciel obligacji) i zobowiązuje się wobec niego do wykupu obligacji. Emisja obligacji jest formą zaciągnięcia kredytu. Kredytodawcą jest obligatariusz, czyli właściciel obligacji. Kredytobiorcą jest emitent obligacji.

Cechy charakterystyczne obligacji
Najważniejsze to:

• termin wykupu - jest to termin, po upływie którego emitent zobowiązany jest dokonać wykupu, tzn. zwrócić zaciągnięty kredyt właścicielowi obligacji;

• wartość (cena) nominalna - jest to wartość, którą emitent zwraca w dniu wykupu;

• cena emisyjna - jest to cena, po której obligacja jest sprzedawana w momencie emisji pierwszemu właścicielowi;

• oprocentowanie - określa wielkość odsetek od zaciągniętego kredytu; wyrażone jest w procentach wartości nominalnej; zwykle odsetki płacone są regularnie, np. co rok, co pół roku, co kwartał.

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>.

Na rynku CeTO notowane są 3 typy obligacji:

skarbowe

gminne

zamienne na akcje

Instrumenty nieobecne na rynku:

obligacje korporacyjne

obligacje krótkoterminowe

obligacje przychodowe

inne papiery dłużne

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>..

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Rynek kapitałowy w Polsce

1.1.      Rola giełdy papierów wartościowych w gospodarce 

Rynek papierów wartościowych jest częścią rynku finansowego, który z jednej strony pozwala lokować wolne środki a z drugiej - pozyskiwać kapitał na działalność inwestycyjną. Na rynku finansowym, pieniądz pod różną postacią jest kupowany i sprzedawany, a ceną jest spodziewany zysk, jaki mają zamiar osiągnąć strony transakcji. Wraz z rynkiem realnym, rynek finansowy tworzy podstawy gospodarki. Giełda jest instytucją rynku finansowego, pośredniczącą w transakcjach. 

Za dalekiego przodka wszystkich giełd uznaje się [Nowa98, 17] targ, instytucję handlową znaną już w starożytnych cywilizacjach Babilonu i Egiptu. Początkowo na jarmarkach odbywała się wyłącznie wymiana rzeczywistymi towarami, ale w pewnym momencie zaczęto tam również zawierać transakcje, których przedmioty fizycznie nie znajdowały się w miejscu targu, lecz były przechowywane w magazynach. Uważa się także, że giełdzie kapitałowej początek dał handel wekslami oraz pośrednictwo w wymianie pieniędzy.

Pierwsze giełdy założono w Holandii, w Antwerpii i Amsterdamie. Szybko dołączyła do nich Giełda Londyńska. W XIX w. następował dynamiczny rozwój giełd, kształtowanie regulacji prawnych określających obrót i powstawanie instytucji związanych z giełdami. 

Według M. Górskiego [M. Górski; Makroekonomia - doradca inwestycyjny; Międzynarodowa Fundacja Rozwoju Rynku Kapitałowego i Przekształceń Własnościowych; Centrum Prywatyzacji, Warszawa 1994 na pdst. Nowa98, 11] rynek dzieli się na:

        realny

        finansowy 

Na rynku realnym sprzedawane są i kupowane czynniki materialne i usługi, natomiast na finansowym - wyłącznie prawa do udziału w zyskach, odsetki z tytułu depozytu lub obligacji, prawa poboru itd.

Rola rynku finansowego jest w literaturze ujmowana następująco:

        „...stanowi pomost pomiędzy pożyczkobiorcami, podmiotami i osobami poszukującymi środków finansowych a pożyczkodawcami, tj. tymi, którzy środkami dysponują i są skłonni zrezygnować z ich dysponowania za pewnym, określonym wynagrodzeniem. Wynagrodzeniem tym jest stopa procentowa, cena pieniądza ustalana na rynku finansowym” [Nowa98, 12] 

Rys. 1.1.1. Miejsce rynku finansowego w gospodarce

Źródło: [Nowa98, 11] 

Przedmiotem obrotu na rynku finansowym są finansowe papiery wartościowe, czyli (na pdst. [Bień98, 13]) dokumenty stwierdzające określone prawa majątkowe o charakterze pieniężnym, których realizacja jest możliwa jedynie na podstawie okazania, udowodnienia własności lub zwrotu tych dokumentów. Ponieważ ich wartość jest określana bezpośrednio w pieniądzu, nazywa się je często walorami, od łacińskiego valor czyli wartość. 

>Uważa się, że papiery wartościowe spełniają w gospodarce rynkowej wiele istotnych funkcji związanych z lokowaniem kapitału [Bień98, 26-27]:

        stanowią ważny instrument akumulacji i wprowadzania do obrotu gospodarczego wolnych środków finansowych, umożliwiających ich lepsze wykorzystanie dla wzrostu efektywności gospodarki

        umożliwiają centralizację i przekształcanie w duże kapitały również drobnych kwot oszczędności, a także transformację kapitałów krótkoterminowych w długoterminowe

        umożliwiają przepływy środków z mniej do bardziej efektywnych dziedzin gospodarki

        sygnalizują różny stopień efektywności ekonomicznej rozmieszczenia i wykorzystania kapitałów w różnych sferach gospodarki i w różnych organizacjach skupiających kapitały

        stwarzają posiadaczom szansę osiągnięcia z lokat pieniężnych wyższych dochodów w porównaniu z dochodami uzyskiwanymi w przypadku deponowaniu środków w bankach, lokowania w nieruchomości itd.

        ułatwiają normowanie operacji spekulacyjnych, jakie są przeprowadzane przez niektóre osoby fizyczne lub prawne, dysponujące wolnymi środkami pieniężnymi

        upraszczają tworzenie mieszanych kapitałów oraz przemiany form własności przedsiębiorstw 

>Najważniejszą różnicą pomiędzy rynkiem pieniężnym a kapitałowym jest horyzont czasowy dokonywanych na nich inwestycji. W pierwszym przypadku są to przede wszystkim operacje krótkoterminowe (do jednego roku), w drugim - długoterminowe (powyżej jednego roku). K. Nowak [Nowa98, 12] uważa, że cenzurą która rzeczywiście rozgranicza rynki pieniężne od kapitałowych są cztery lata, stanowiące praktyczny krótkoterminowy horyzont inwestycyjny w rozwiniętych gospodarkach.

Tabela 1.1.1. Struktura i instrumenty rynku finansowego

Krajowy rynek pieniężny	Walutowy rynek pieniężny	Rynek kapitałowy
bony skarbowe bony komercyjne certyfikaty depozytowe weksle czeki akcepty bankierskie	waluty instrumenty pochodne oparte na walutach	akcje obligacje instrumenty pochodne oparte na powyższych papierach wartościowych, indeksach itd.

Źródło: opracowanie własne 

>Na rynku pieniężnym dokonywana jest wycena kapitału krótkoterminowego. Jego zadaniem (za [Nowa98, 12]) jest stworzenie możliwości upłynniania przejściowo funkcjonujących nadwyżek pieniężnych oraz uzupełnianie niedoborów o analogicznym charakterze. 

>Uczestnikami rynku pieniężnego są różnego rodzaju instytucje finansowe takie jak na przykład bank centralny, banki komercyjne, fundusze inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe i emerytalne, fundusze venture capital (wysokiego ryzyka), specjalistyczne spółki inwestycyjne a także instytucje niefinansowe oraz osoby fizyczne.  

>Miejscem, na którym spotykają się uczestnicy rynku i dokonywane są transakcje jest giełda. Ogólnie można określić ją [S. Szczypiorki; Organizacja i technika handlu zagranicznego; na pdst. Nowa98, 17] jako „stałe, odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane określonemu regulaminowi spotkania osób pragnących zawrzeć transakcje kupna-sprzedaży oraz osób pośredniczących w zawieraniu transakcji”.

S. Woyzbun [S. Woyzbun; Giełda; Warszawa 1928; na pdst. Gieł91, 119-120] definiuje ją jako „regularne, w określonym czasie i miejscu odbywające się zebranie osób, które według ściśle oznaczonych norm i zasad zawierają transakcje handlowe, nie znajdującymi się na miejscu - w pomieszczeniu giełdy - lecz dającymi się zastąpić jedynie przez drugie tego samego gatunku i w tej samej ilości dobrami zamiennymi, przy czym transakcje poddawane są do wiadomości publicznej”.

W książce „Giełdy w gospodarce światowej” [Gieł91, 12] szczególnie podkreśla się zamienność (wymienność) jako cechę charakterystyczną rynku giełdowego. Polega ona na tym, że przedmiotem obrotu na giełdzie mogą być tylko obiekty wystandaryzowane i przez to całkowicie zamienne. Inne cechy giełdy to (na pdst. [Gieł91, 120]) dokonywanie transakcji wyłącznie przez upoważnione osoby oraz ustalanie cen papierów wartościowych w wyniku gry popytu i podaży. 

>Giełda papierów wartościowych jest rynkiem wtórnym dla papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, na którym istnieje możliwość natychmiastowej zamiany niepłynnych wierzytelności finansowych i praw finansowych na pieniądz lub inne wierzytelności i prawa finansowe o spodziewanym wyższym poziomie dochodowości. 

>Czynnikami, które wymienia się [Gieł91, 153] jako decydujące o pierwotnym zapotrzebowaniu na papiery wartościowe są:

1.      stopa oszczędności

2.      zwyczaje społeczeństwa w odniesieniu do form lokowania oszczędności

3.      organizacja rynku kapitałowego 

>Z drugiej strony, czynnikami wpływającymi na pierwotną podaż papierów wartościowych są [Gieł91, 154]:

1.      skłonności przedsiębiorstw do inwestowania

2.      możliwości wykorzystania alternatywnych metod finansowania inwestycji

3.      zapotrzebowanie państwa na kredytowe dochody budżetowe 

>Wtórny popyt i wtórna podaż zależy natomiast od kształtowania się potrzeb i preferencji podmiotów, które ulokowały już swoje wolne środki w papierach wartościowych dostępnych na rynku, z drugiej zaś strony od chęci innych podmiotów, które dopiero zamierzają ulokować swoje pieniądze w papiery znajdujące się w obrocie. Giełda pozwala spotkać się tym siłom i doprowadzić do ustalenia kursu wymiany.

>W związku z tym, zadaniami giełdy papierów wartościowych są:

        mobilizacja kapitału - umożliwienie przesunięcia oszczędności pieniężnych od tzw. dysponentów pierwotnych (m.in. gospodarstw domowych) do ostatecznych użytkowników (np. przedsiębiorstw)

        transformacja kapitału - poprzez zamianę jednej formy kapitału na inną, giełda ułatwia optymalne jego wykorzystanie, pomoc we wskazaniu odbiorców, którzy najskuteczniej są w stanie zagospodarować udostępnione im środki

        właściwa, obiektywna wycena majątku produkcyjnego przedsiębiorstw na nich notowanych

Zadania te można sprowadzić [Gieł91, 22; 120] do zapewniania swobodnego obrotu kapitałem finansowym, umożliwiania i ułatwiania finansowania nowych przedsięwzięć inwestycyjnych oraz oceny wartości kapitału.

Kontrola skuteczności działania giełd powinna polegać na sprawdzaniu właściwego wypełniania powyższych funkcji. 

>Jako miary uzupełniające, dające obraz sprawności działania giełdy, można przyjąć [Nowa98, 18]:

        przyjęty system handlu notowań (rynek ciągły lub punktowy)

        częstotliwość sesji

        wielkość obrotów

        liczbę transakcji

        sprawność i szybkość rozliczeń

        liczbę uczestników (dostępność)

        bezpieczeństwo obrotu

        konkurencję pośrednictwa

        przejrzystość i czytelność reguł i zasad

        zaufanie do instytucji rynku 

>Giełda jest uznawana za barometr gospodarczy, świadczący o sile gospodarki danego kraju lub regionu. Jest ona także miejscem intensywnej gry spekulacyjnej, której rezultatem są ostre wahania kursów papierów wartościowych a czasami nawet długotrwały kryzys (bessa). 

>Aby giełda mogła spełniać swoje funkcje, muszą zostać wypełnione pewne podstawowe postulaty [Gieł91, 129]:

1.      musi istnieć regulamin giełdy, zawierający zasady przeprowadzania transakcji

2.      musi istnieć zarząd giełdy oraz wyspecjalizowane organy nadzorujące przestrzeganie regulaminu

3.      giełda musi dysponować odpowiednim wyposażeniem materialnym

>Jako główne cechy giełdy wymienia się ([Nowa98, 17], [Gieł91, 119]):

        istnienie wewnętrznej organizacji opartej na ogólnych przepisach prawa oraz szczegółowych regulacjach samych giełd

        zawieranie transakcji bez konieczności okazywania towaru handlu

        unifikacja, zmienność i standaryzacja przedmiotu handlu

        dopuszczenie do handlu na giełdzie ściśle określonego grona instytucji i osób (koncesjonowanie ich działania)

        stałe miejsce i częstotliwość sesji giełdowych

Giełdy ewoluują w stronę coraz większych organizmów, koncentrujących obrót papierami wartościowymi także spoza rynków lokalnych. 

>Tendencje na rynkach kapitałowych:

        koncentracja obrotu na dużych giełdach (np. New York Stock Exchange NYSE, London Stock Exchange LSE czy Giełdy w Paryżu i Frankfurcie)

        postępująca komputeryzacja obrotu giełdowego

        rosnące znaczenie dużych inwestorów instytucjonalnych

        globalizacja rynków giełdowych

1.2.      Struktura rynku papierów wartościowych w Polsce 

Sposób funkcjonowania rynku papierów wartościowych w Polsce określają przede wszystkim: Kodeks Handlowy, ustawy (m.in. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, Ustawa o funduszach inwestycyjnych, Ustawa o obligacjach), rozporządzenia i regulaminy szczegółowe (np. Regulamin Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie).  

Przepisy dzielą rynek kapitałowy na:

        publiczny

        niepubliczny 

Stosowanym tu kryterium podziału jest forma nadzoru nad rynkiem, jego zakres i charakter. W Polsce podstawą do określania rynku, na którym ma się odbywać obrót danymi papierami wartościowymi jest Prawo Papierów Wartościowych [PPOP97]. Ustala ono, że o publicznym rynku możemy mówić wtedy, gdy proponuje się nabycie lub nabywanie emitowanych w serii papierów wartościowych, przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób, jeżeli propozycja jest skierowana do więcej niż 300 osób albo do nieoznaczonego adresata. Ustawa [PPOP97] wymienia równocześnie wyjątkowe przypadki i sytuacje, w których wyłącza się obrót publiczny. 

Tabela 1.3.1. Struktura rynku kapitałowego

	Rynek pierwotny	Rynek wtórny
Obrót publiczny	sprzedaż nowych emisji papierów wartościowych w ofercie publicznej (skierowanej do ponad 300 osób lub nieoznaczonego adresata)	obrót papierami wartościowymi znajdującymi się już w obiegu na rynku giełdowym i regulowanym rynku pozagiełdowym
Obrót niepubliczny	sprzedaż nowych emisji papierów wartościowych w ofercie niepublicznej (skierowanej do mniej niż 300 osób lub w przypadkach określonych w [PPOP97])	sprzedaż i kupno papierów wartościowych nie dopuszczonych do obrotu publicznego, odbywająca się poza rynkiem giełdowym

Źródło: opracowanie własne

 Przedmiotem obrotu na rynku publicznym mogą być tylko papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu, a sam obrót może się odbywać wyłącznie za pośrednictwem banków i przedsiębiorstw prowadzących działalność maklerską w formie regulowanej. Poza rynkiem regulowanym oraz bez pośrednictwa instytucji maklerskich, może być dokonywany publiczny obrót papierami wartościowymi emitowanymi przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski oraz papierami z nimi związanymi w sposób określony w stosownych przepisach prawnych.

 

Obrót papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu może się odbywać wyłącznie w formie regulowanej, poza wyjątkami wyliczonymi w ustawie [PPOP97]. 

>Aby uzyskać zgodę na wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu, ich emitent lub wprowadzający (tzn. właściciel) musi złożyć do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd odpowiedni wniosek. Wymagane jest przy tym pośrednictwo instytucji maklerskiej. Z obowiązku tego zwolnione są papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski. 

<Ogólnie, przepisy regulujące dopuszczanie papierów wartościowych do obrotu publicznego zajmują się następującymi kwestiami [Nowa98, 23]:

        zakresem informacyjnym, wymaganym do opublikowania wraz z ofertą sprzedaży

        sposobem uzyskiwania zgodny na przeprowadzanie emisji

        zakresem odpowiedzialności prawnej 

<Emisja papierów wartościowych może być organizowana samodzielnie przez wystawcę papierów - mówimy wtedy o tzw. emisji własnej, jak również może się ona odbywać poprzez pośrednika, znaną instytucję finansową, która dysponuje wiedzą na temat rynku i potencjalnych nabywców - jest to tak zwana emisja obca. 

<Instytucjonalizacją regulowanego obrotu publicznego papierami wartościowymi jest Giełda Papierów Wartościowych (GPW), która w Polsce zlokalizowana jest w Warszawie (WGPW). Giełdę można zaliczyć do rynków formalnych [Gieł91, 11], na których działania uczestników są ograniczone regulaminami.

1.4.      Instytucje polskiego rynku kapitałowego 

Do najważniejszych instytucji polskiego rynku kapitałowego należy zaliczyć:

        banki komercyjne

        towarzystwa ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne wraz z Otwartymi Funduszami Emerytalnymi (OFE)

        fundusze inwestycyjne

        Narodowe Fundusze Inwestycyjne (NFI)

        Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG)

        Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie (WGPW)

        domy maklerskie

        Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW)

        Centralną Tabelę Ofert (CeTO) 

Tabela 1.4.1 Instytucje rynku kapitałowego

Instytucja	Najważniejsze spełnianie role
banki komercyjne	        banki uniwersalne gromadzą wkłady ludności i organizacji i część z nich inwestują na rynkach kapitałowych         banki inwestycyjne realizują usługi związane z emisją papierów wartościowych, doradztwem dla przedsiębiorstw (ang. corporate finance), zarządzanie funduszami, obrotem papierami wartościowymi na rynku wtórnym, działalnością badawczą i analityczną (ang. research)
towarzystwa ubezpieczeniowe i emerytalne	        znaczący inwestorzy rynku kapitałowego
fundusze inwestycyjne	        służą do wspólnego lokowania środków inwestorów w papiery wartościowe, kierując się w swoich działaniach zasadami dywersyfikacji portfela oraz minimalizowania ryzyka
Narodowe Fundusze Inwestycyjne	        są rezultatem Programu Powszechnej Prywatyzacji (PPP), którego celem była prywatyzacja, dofinansowanie i restrukturyzacja małych i średnich przedsiębiorstw państwowych
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd	        regulowanie i nadzorowanie rynku kapitałowego         ochrona interesów inwestorów         licencjonowanie podmiotów działających w publicznym obrocie papierami wartościowymi         dopuszczanie papierów wartościowych do publicznego obrotu
Giełda Papierów Wartościowych	        umożliwia efektywną alokację środków pieniężnych         umożliwia wycenę kapitału
domy maklerskie	        pośredniczą w sprzedaży papierów wartościowych przez emitentów         pośredniczą w zakupie i sprzedaży papierów wartościowych przez inwestorów
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych	        zapewnianie bezpieczeństwa obrotu poprzez dematerializowanie papierów wartościowych         zapewnianie spójności obrotu poprzez rejestrowanie zmian będących następstwem transakcji
Centralna Tabela Ofert	        element regulowanego wtórnego publicznego obrotu pozagiełdowego         ma zapewnić mechanizm pozyskiwania kapitału i wyceny dla małych, średnich i nowych przedsiębiorstw, które nie spełniają warunków dopuszczenia do obrotu giełdowego

Źródło: opracowanie własne 

Według szacunków, światowi inwestorzy instytucjonalni (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe i emerytalne, fundusze powiernicze) już pod koniec lat siedemdziesiątych posiadali ponad 70% akcji i innych papierów udziałowych [Nowa98, 13]. W 1993 roku stanowili oni 40% inwestorów na NYSE, 80% w Londynie i ponad 80% we Frankfurcie; w Warszawie ocenia się ich udział na 30% [Nowa98, 21]. 

1.4.1.Banki komercyjne 

Banki komercyjne gromadzą i przechowują wolne środki finansowe osób fizycznych i przedsiębiorstw. Ich nadwyżkę, pozostałą po udzieleniu kredytów, mogą inwestować na rynku papierów wartościowych. Oprócz tego, mogą zajmować się doradztwem dla przedsiębiorstw w zakresie finansowania działalności, fuzji i przejęć itd. oraz pomocą w obrocie papierami wartościowymi na rynku wtórnym.

Bank komercyjny może też spełniać rolę banku powiernika w przypadku funduszy inwestycyjnych lub banku reprezentanta wobec emitentów obligacji, przyczyniając się do podwyższania bezpieczeństwa obrotu. 

Tabela 1.4.2. Największe światowe banki inwestycyjne wg aktywów w 1994 roku

Nazwa	Aktywa w mld USD
Merrill Lynch	95,77
Goldman Sachs	73,59
Morgan Stanley	52,21

Źródło: opracowanie własne na pdst. [Nowa98, 37] 

1.4.2.Towarzystwa ubezpieczeniowe i emerytalne 

Towarzystwa ubezpieczeniowe i emerytalne lokują część swych środków rezerwowych, pochodzących ze składek klientów, na rynku kapitałowym, spodziewając się zwrotu wyższego niż w przypadku lokat bankowych i instrumentów rynku pieniężnego. Ich głównym celem jest ochrona zgromadzonych środków, dlatego też nabywają one głównie papiery wartościowe o wysokiej płynności i niewielkim ryzyku historycznym. 

>Aktualnie, największy polski ubezpieczyciel, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), praktycznie nie inwestuje powierzanych mu środków na rynku kapitałowym. Wynika to przede wszystkim z tego, że środki te są na bieżąco wydawane jako należne emerytury i renty, o czym można się było przekonać w marcu 1999 roku, kiedy ZUS-owi zabrakło pieniędzy na regulowanie bieżących zobowiązań i zmuszony był do wzięcia kredytu od banków komercyjnych.

 >Od połowy 1999 roku można się spodziewać dość silnego napływu kapitału pochodzącego od Otwartych Funduszy Emerytalnych, powstałych w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych, które znaczną część swych aktywów finansowych mają ulokować na krajowym rynku kapitałowym. W marcu 1999 roku pozwolenie na utworzenie takich funduszy otrzymało kilkanaście Towarzystw Funduszy Emerytalnych, powołanych przez duże polskie i zagraniczne instytucje finansowe i przedsiębiorstwa.

 1.4.3.Fundusze inwestycyjne

 Towarzystwo funduszy inwestycyjnych to [Nowa98, 42] „podmiot gospodarczy, którego zakresem działalności jest zarządzanie, inwestowanie, lokowanie posiadanych środków na rynku finansowym”. Fundusze powiernicze są pośrednikami pomiędzy inwestorami (indywidualnymi i instytucjonalnymi), którzy posiadają nadwyżki finansowe a rynkiem finansowym, dającym możliwość ich efektywnego zagospodarowania. Towarzystwo funduszy inwestycyjnych może zarządzać równocześnie wieloma funduszami, lokującymi środki w różne instrumenty. Pod tym względem fundusze (działające na rynku finansowym) można podzielić na:

        indeksowe

        akcyjne

        obligacyjne

        rynku pieniężnego

        mieszane

        specjalizowane - np. inwestujące wyłącznie w akcje NFI i / lub spółek parterowych 

>Każdy fundusz ma odrębną osobowość prawną. 

>Głównymi zasadami, którymi mają się kierować fundusze powiernicze przy inwestowaniu powierzonych im środków jest dywersyfikacja portfela i minimalizacja ryzyka inwestycyjnego.

Fundusze inwestycyjne mają zapewniać profesjonalne zarządzanie powierzonymi im środkami finansowymi, m.in. dzięki możliwości zatrudniania specjalistów, na których nie stać by było większości inwestorów indywidualnych oraz zagwarantować bezpieczeństwo przeprowadzanych transakcji. W ramach zmniejszania kosztów działania funduszy może się zdarzyć, że towarzystwo powierzy zarządzanie środkami organizacji zewnętrznej (często wchodzącej w skład tej samej grupy kapitałowej), przy zachowaniu odpowiedzialności za rezultaty inwestycji.

 >Ze względu na liczbę uczestników, fundusze inwestycyjne dzielimy na:

        zamknięte

        otwarte

        mieszane

 >Fundusze zamknięte mają stałą liczbę uczestników-udziałowców (zmienia się ona wyłącznie w momencie nowych emisji i podwyższenia kapitału), którzy są jego akcjonariuszami. Fundusze te są typowymi spółkami prawa handlowego. Akcje funduszy zamkniętych mogą być notowane na giełdzie papierów wartościowych lub być przedmiotem obrotu na rynku pozagiełdowym. Często fundusze te odgrywają rolę inwestorów strategicznych, posiadających pakiety kontrolne przedsiębiorstw i zaangażowanych w ich zarządzanie. Jako przykłady zamkniętych funduszy inwestycyjnych można wymienić Narodowe Fundusze Inwestycyjne. Szczególnym przypadkiem zamkniętych funduszy inwestycyjnych są fundusze venture capital (fundusze podwyższonego ryzyka), których obiektem inwestycji są nowe przedsiębiorstwa, rokujące nadzieje na szybki rozwój.

 >W przypadku funduszy otwartych, liczba uczestników nie jest w żaden sposób ograniczona. Przystąpienie do funduszu otwartego polega na zakupie jednostek uczestnictwa, a wystąpienie - na umorzeniu jednostek przez fundusz, w dowolnym momencie czasu. Jednostki uczestnictwa funduszy otwartych są nieoprocentowane i niezbywalne. Uczestnicy funduszu otwartego mają prawo do pewnej części aktywów towarzystwa, proporcjonalnej do liczby posiadanych jednostek.

Jako wady funduszy otwartych wymienia się to [Nowa98, 45], że stosują one raczej pasywne strategie inwestycyjne i muszą utrzymywać stosunkowo wysoką płynność finansową, ze względu na obsługę dużej i zmiennej liczby uczestników.

 >Fundusze mieszane emitują certyfikaty, które mogą być przedmiotem obrotu giełdowego, a uczestnik może w każdej chwili zażądać wykupienia certyfikatu przez fundusz po cenach rynkowych.

 >Fundusze mogą okresowo wypłacać zyski swoim uczestnikom lub stale reinwestować całość aktywów, co sprawia, że realizacja zysku następuje dopiero w momencie sprzedaży / umorzenia udziałów. Uczestnicy funduszy mogą mieć możliwość wpływania na jego decyzje inwestycyjne lub też być takiego prawa pozbawieni.

Przechowywaniem aktywów funduszu powierniczego oraz zapewnianiem zgodności inwestowania z prawem i regulaminem funduszu zajmuje się, niezależny od towarzystwa funduszy, bank powiernik.

 >Pod koniec lat dziewięćdziesiątych, w Polsce działało kilkanaście towarzystw funduszy powierniczych, które utworzyły fundusze dające się podzielić w następujące grupy (por. [Bień98, 193]):

        agresywnego wzrostu - inwestujące większość swych funduszy w akcje i dokonujące stosunkowo ryzykownych i częstych transakcji, nie unikające małych spółek, dające swoim uczestnikom szansę dużego zysku lecz obarczonego sporym ryzykiem

        wzrostu - skupiające się na inwestowaniu w stabilne spółki giełdowe o dobrej renomie i historycznej stabilności zysku i ryzyka (odpowiedniki blue chips)

        zrównoważonego wzrostu - rozdzielające środki pomiędzy akcje, obligacje i papiery skarbowe

        ochrony kapitału - lokujące środki przede wszystkim w papiery skarbowe i obligacje, co powinno dawać zysk wyższy od inflacji i przeciętnej rentowności lokat bankowych

Jako oddzielną grupę można wyodrębnić fundusze specjalistyczne, związane z Programem Powszechnej Prywatyzacji.

 1.4.4.Komisja Papierów Wartościowych i Giełd

 KPWiG jest centralnym organem administracji państwowej w sprawach publicznego obrotu papierami wartościowymi, który [Grab96, 54] „wykonuje funkcje o charakterze kontrolno-nadzorczym oraz policyjnym w stosunku do (...) uczestników publicznego obrotu”.

Komisję tworzy przewodniczący, dwóch zastępców oraz sześciu członków. W jej posiedzeniach uczestniczą z głosem doradczym przedstawiciele spółek prowadzących giełdy, KDPW, samorządu maklerów i doradców oraz organizacje zrzeszające przedsiębiorstwa maklerskie i doradcze.

 >Do głównych zadań KPWiG należy [PPOP97, art. 13]:

1.      sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu oraz zapewnienie powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych,

2.      inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów,

3.      współdziałanie z innymi organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim oraz instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa zapewniającej rozwój rynku papierów wartościowych,

4.      upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych,

5. przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów wartościowych.

1.4.5.Giełda Papierów Wartościowych

Ustawa z 22. marca 1991 roku [PPOP91] definiuje giełdę jako „zespół osób, urządzeń i środków technicznych, zorganizowanych w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert sprzedaży i nabycia papierów wartościowych wszyscy uczestnicy rynku papierów wartościowych mają jednakowy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie, przy zachowaniu jednakowych warunków zbywania i nabywania praw”.

 >Do podstawowych zadań giełdy można zaliczyć [Nowa98, 21]:

        organizowanie handlu papierami wartościowymi

        ustalanie kursów papierów wartościowych

        licencjonowanie uczestników handlu

        ustalanie zasad giełdowych i kontrola ich przestrzegania

        zapewnianie przejrzystości rynku, równego dostępu do informacji i zawierania transakcji

 Giełda, zgodnie z ustawą [PPOP97], może być prowadzona wyłącznie przez spółkę akcyjną, dla której ma to być wyłącznym przedmiotem działalności. Powinna ona zapewniać:

        koncentrację podaży i popytu na papiery wartościowe, będące przedmiotem obrotu na danym rynku, w celu kształtowania ich powszechnego kursu

        bezpieczny i sprawny przebieg transakcji

        upowszechnianie jednolitych informacji o kursach i obrotach papierami wartościowymi, które są przedmiotem obrotu na danym rynku

 Pozwolenie na prowadzenie giełdy wydaje Prezes Rady Ministrów na wniosek zainteresowanego, zaopiniowany przez KPWiG. Giełda emituje akcje, które muszą być wyłącznie imienne i nie dają prawa do dywidendy. Akcje te mogą nabywać jedynie:

        domy maklerskie

        Skarb Państwa

        banki

        towarzystwa funduszy powierniczych / inwestycyjnych

        zakłady ubezpieczeń

        emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na danej giełdzie

 Aby nabyć akcje Giełdy, należy uzyskać dopuszczenie wydawane przez Radę Giełdy i zostać członkiem Giełdy. Warunkiem uzyskania członkostwa Giełdy jest zdobycie statusu bezpośredniego uczestnika KDPW.

 W 1999 roku, WGPW prowadziła dwa rynki, na których obowiązywały odmienne warunki dopuszczenia do notowań:

        rynek podstawowy

        rynek równoległy

 Funkcjonowanie każdej giełdy określa regulamin giełdy (na WGPW - [RGPW]), który powinien przynajmniej zawierać postanowienia dotyczące (na pdst. [Gieł91, 129]):

1.      zakresu działalności, nadzoru i zarządzania giełdą

2.      składu i zadań zarządu giełdy i jego organów

3.      warunków dopuszczania uczestników giełdy

4.      dopuszczania papierów wartościowych do obrotu giełdowego

5.      ustalania kursów

6.      działania sądu honorowego i rozjemczego

 Tabela 1.4.3. Podstawowe organy giełd i ich role

Organ	Role
Zarząd Giełdy	        jego podstawowym zadaniem jest regulowanie handlu giełdowego         dopuszcza on osoby do udziału w giełdzie         ustala zwyczaje i uznasy giełdowe         ustala wysokości opłat z tytułu dopuszczenia maklerów do handlu giełdowego         rozstrzyga sprawy wynikające z transakcji giełdowych         zarządza finansami giełdy
Komisja ds. Dopuszczeń	        dopuszcza papiery wartościowe do handlu giełdowego
Izba Maklerów	        organ przedstawicieli maklerów, sprawujący kontrolę nad ich działaniem oraz rozstrzygający spory
Sąd rozjemczy i honorowy	        rozstrzyga spory, jakie wynikają w trakcie przeprowadzania transakcji         pociąga do odpowiedzialności te osoby, które wystawiły na szwank dobre imię kupca lub zawiodły ogólne zaufanie, przez zachowanie niezgodne ze zwyczajami obowiązującymi na giełdzie
Izba Rozliczeniowa	        realizuje rozliczenia transakcji

Źródło: opracowanie własne na pdst. [Gieł91, 129-131]

 

Warszawska Giełda Papierów Wartościowych posiada następujące organy:

        Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, będące najwyższą jej władzą, wybierające Radę Giełdy i jej Zarząd.

        Radę Giełdy, sprawującą stały nadzór nad działalnością spółki, badającą jej bilanse i wyniki finansowe, rozpatrującą sprawozdania zarządu i przedstawiającą w tej sprawie sprawozdanie. Rada Giełdy zatwierdza regulamin giełdy oraz podejmuje decyzje w zakresie dopuszczania papierów wartościowych do obrotu. Radę Giełdy tworzy 12 osób.

        Zarząd Giełdy, będący jej organem wykonawczym, odpowiedzialnym za zarządzanie majątkiem giełdy i reprezentującym ją na zewnątrz. W skład Zarządu wchodzi Prezes i dwóch członków.

        Sąd polubowny, wybierany przez WZA i rozstrzygający kwestie wynikające z zawartych na giełdzie transakcji.

 

Wspomniany Regulamin Giełdy określa [PPOP97, art. 105.2]:

1.      kryteria i warunki dopuszczania papierów wartościowych do obrotu na giełdzie,

2.      sposób i tryb rozstrzygania sporów dotyczących przebiegu transakcji giełdowych,

3.      rodzaje transakcji zawieranych na giełdzie,

4.      porządek obrotu papierami wartościowymi na giełdzie,

5.      warunki i tryb notowania, zawieszania i zaprzestania notowania papierów wartościowych na giełdzie,

6.      dni otwarcia i godziny sesji giełdowych,

7.      prawa i warunki przebywania na giełdzie,

8.      sposób ustalania i ogłaszania kursów,

9.      sposób klasyfikowania papierów wartościowych notowanych na giełdzie,

10.  system informacyjny giełdy,

11.  wysokość stałej opłaty rocznej za korzystanie z urządzeń giełdy,

12.  wysokość opłat transakcyjnych i sposoby ich naliczania,

13.  szczegółowy tryb postępowania przy ogłoszeniu wezwania do zapisywania się na sprzedaż lub zamianę akcji.

 

Aby papiery wartościowe, dopuszczone do publicznego obrotu przez KPWiG, mogły być notowane na jednym z rynków, konieczne jest uzyskanie zgody Rady Giełdy. Rada Giełdy określa rynek, na którym będą notowane akcje, biorąc pod uwagę [Nowa98, 99]:

        wartość akcji, liczoną według ich ceny emisyjnej

        ograniczenia w zbywalności

        rozproszenie własności papierów wartościowych

        wartość księgową spółki

        wielkość kapitału akcyjnego

        wielkość zysku osiągniętego przez spółkę

 Tabela 1.4.4. Kryteria dopuszczenia do obrotu giełdowego

Kryterium	Rynek podstawowy	Rynek równoległy	CeTO
min. wartość akcji	24 mln zł	12 mln zł	4 mln zł
min. wartość innych papierów	12 mln zł	6 mln zł	2 mln zł
min. wartość księgowa	36 mln zł	18 mln zł	4 mln zł
min. kapitał akcyjny	7 mln zł	3 mln zł	1,5 mln zł
min. rozproszenie	25%	10%
min. liczba właścicieli	500	300
zysk	łączny pozytywny zysk brutto za ostatnie 3 lata; min. 8 mln zł	zysk brutto za ostatni rok obrotowy	roczne sprawozdanie finansowe z opinią uprawnionego podmiotu badającego, za ostatni rok obrotowy

Źródło: opracowanie własne na pdst. [Nowa98, 99-100]

 1.4.6.Domy maklerskie

 Domem maklerskim jest, zgodnie z polskim prawem, wyspecjalizowana firma, zajmująca się publicznym obrotem papierami wartościowymi. Wśród usług, które może ona pełnić, należy wymienić [Nowa98, 98]:

        realizację zleceń klientów na ich rachunek, ale w imieniu własnym domu maklerskiego

        oferowanie papierów wartościowych w obrocie publicznym, to znaczy sprzedaż akcji i obligacji na tak zwanym rynku pierwotnym

        realizację i zawieranie transakcji w imieniu własnym i na własny rachunek. Czynność realizowana zarówno w ramach działalności stricte inwestycyjnej danego domu maklerskiego, jak i w przypadku pełnienia przez dany dom maklerski funkcji maklera-specjalisty

        pełnienie funkcji maklera-specjalisty, który zajmuje się wyznaczaniem kursu danego papieru wartościowego i odpowiada za jego płynność

        przechowywanie papierów wartościowych na zlecenie innych instytucji

        umarzanie oraz sprzedaż jednostek uczestnictwa funduszy powierniczych

        zawodowe doradztwo inwestycyjne

        zarządzanie kapitałem na zlecenie

 Maklerem może zostać każda osoba fizyczna, która [PPOP97, art. 22.1]:

1.      posiada pełną zdolność do czynności prawnych,

2.      korzysta z pełni praw publicznych,

3.      nie była skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo przeciwko mieniu, przeciwko dokumentom, przestępstwo gospodarcze, fałszowanie pieniędzy, papierów wartościowych, znaków urzędowych (...) lub przestępstwo przeciwko obrotowi na rynku towarów giełdowych (...),

4.      posiada co najmniej średnie wykształcenie,

5.      złożyła (...) egzamin z wynikiem pozytywnym przed komisją egzaminacyjną dla maklerów albo przed komisją egzaminacyjną dla doradców.

 W Polsce, w latach dziewięćdziesiątych, działało około 50 przedsiębiorstw maklerskich, z których ponad 50% było bezpośrednimi członkami Giełdy [Nowa98, 98].

 1.4.7.Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

 KDPW spełnia rolę izby rozrachunkowej dla rozliczania operacji giełdowych. Ideę działania takiej izby K. Nowak [Nowa98, 19] przedstawia w następujący sposób:

        każdy uczestnik giełdy ma swoje konto w izbie

        informacje o zawartych transakcjach docierają do izby bezpośrednio. Nie jest przy tym wymagany udział pośredników giełdowych, uczestników giełdy.

        pod koniec każdego okresu rozrachunkowego dokonuje się rozliczenia sald na rachunkach uczestników

        okresy i tryb rozliczeń są wystandaryzowane i precyzyjnie określone

        odpowiedzialność izby, giełd i innych uczestników rynku jest określona w sposób, który gwarantuje pełne bezpieczeństwo i skuteczność zawartych transakcji, stanowiąc w ten sposób gwarancje dla inwestorów

 Do ustawowych [PPOP97] zadań Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych należy (na pdst. [Tarc97, 19]):

        przechowywanie i rejestracja papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego

        prowadzenie rejestru kont depozytowych dla uprawnionych do przechowywania papierów wartościowych w depozycie

        rejestracja zmian stanu posiadania na kontach depozytowych w wyniku transakcji między uprawnionymi

        nadzór nad zgodnością wielkości emisji i ilości papierów wartościowych w obiegu

        obsługa kont depozytowych wynikająca z realizacji zobowiązań emitentów wobec właścicieli papierów wartościowych

        wystawianie świadectw depozytowych

1.4.8.Centralna Tabela Ofert

 CeTO jest instytucją pozagiełdowego obrotu regulowanego typu OTC (ang. over the counter). Oznacza to, że handel papierami wartościowymi odbywa się poza giełdą i nie bierze ona odpowiedzialności za jakość handlowanymi na tego typu rynku papierami, sposoby ustalania kursów, zasady i tryb rozliczeń. Rynek taki charakteryzuje się dość liberalnymi zasadami w zakresie nadzoru i wymagań stawianych emitentom papierów, którzy chcieliby na nim zaistnieć. Jest on atrakcyjny dla przedsiębiorstw, które nie są w stanie spełnić wymagań dopuszczenia do obrotu giełdowego, np. ze względu na krótką historię działania firmy lub niski kapitał.

 CeTO rozpoczęła działalność w czwartym kwartalne 1996 roku.

1.5.      Instrumenty polskiego rynku kapitałowego

 Wszystkie papiery wartościowe spotykane na rynku kapitałowym można podzielić według kilku podstawowych kryteriów.

 Tabela 1.5.1. Klasyfikacja papierów wartościowych rynku kapitałowego

Kryterium podziału	Rodzaj papierów wartościowych	Charakterystyka
warunki przenoszenia własności	na okaziciela	przeniesienie prawa własności wymaga jedynie przekazania papieru
		imienne	przeniesienie prawa własności wymaga cesji, tj. pisemnego zrzeczenia się przez właściciela, sprzedającego, uprawnień wynikających z papieru wartościowego na rzecz innej osoby, kupującego
		na zlecenie	wskazują określoną osobę jako właściciela, ale przeniesienie praw jest uproszczone do umieszczenia indosu na dokumencie
stosunek do własności emitującego papiery	poświadczające wierzytelność	emitent zobowiązany jest do zwrotu długu wraz z odsetkami, ale posiadacz papieru wartościowego nie ma prawa udziału w danym przedsiębiorstwie - np. obligacje
	poświadczające udział	posiadacz jest współwłaścicielem przedsiębiorstwa, ma prawo do uczestnictwa w zyskach oraz udziału w zarządzaniu przedsiębiorstwem na zasadach określonych prawem (np. udział w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy) - np. akcje
przynoszony dochód	stały	określony jest w nich stały procent dochodu lub kwota dochodu w okresie ważności - np. niektóre obligacje
		zmienny	dochód nie jest określony w papierze wartościowym, może zależeć na przykład od zysków emitenta - np. większość akcji

Źródło: opracowanie własne na pdst. [Nowa98, 56-57], [Gieł91, 131-132]

 Do głównych instrumentów polskiego rynku kapitałowego można zaliczyć:

        akcje

        prawa poboru i prawa do nowych akcji

        obligacje

        Powszechne Świadectwa Udziałowe

        kontrakty terminowe - futures

        opcje

        warranty

 Tabela 1.5.2. Charakterystyka instrumentów rynku kapitałowego

Instrument	Charakterystyka
akcje	        stwierdzają udział ich posiadaczy w kapitale spółki akcyjnej         dają posiadaczom prawo do udziału w zyskach przedsiębiorstwa, czyli do dywidendy         dają posiadaczom prawo do udziału w zarządzaniu spółką, poprzez udział w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy (WZA)         podlegają zbywaniu, darowiźnie i dziedziczeniu
prawa poboru	        są ściśle związane z akcjami         występują przy nowych emisjach akcji, których część lub całość jest przeznaczona dla dotychczasowych akcjonariuszy         oznaczają prawo do zakupu nowych akcji po cenie emisyjnej w określonej proporcji
prawa do nowych akcji	        ściśle związane z nową emisją akcji, która jeszcze nie trafiły do obrotu giełdowego         przysługują wszystkim akcjonariuszom, którzy otrzymali potwierdzenie przydzielenia im akcji
obligacje	        papiery wartościowe dłużne, inkorporujące wierzytelności pieniężne; emitent obligacji stwierdza, że jest dłużnikiem wobec właścicieli obligacji (wierzycieli) i zapłaci ustaloną kwotę pieniężną oraz ustalone oprocentowanie w sposób i w terminach określonych w obligacjach
Powszechne Świadectwa Udziałowe	        stanowią element Programu Powszechnej Prywatyzacji         reprezentują udziały w Narodowych Funduszach Inwestycyjnych         podlegają zamianie na akcje NFI         były notowane do końca 1998 roku
futures	        zobowiązują strony do zawarcia w przyszłości transakcji na warunkach określonych w kontrakcie         futures są wystandaryzowanymi kontraktami terminowymi, które dzięki temu mogą być notowane na giełdzie
opcje	        dają posiadaczom prawo do zakupu lub sprzedaży innych instrumentów finansowych, którymi w szczególności mogą być papiery wartościowe; w przeciwieństwie do kontraktów terminowych, opcje dają prawo ale nie rodzą zobowiązań
warranty	        dają nabywcom prawo nabycia akcji przyszłych emisji po z góry ustalonych cenach (warranty subskrybcyjne) albo żądania zapłaty w ustalonym terminie różnicy między ceną wykonania a ceną rynkową instrumentu bazowego (warranty opcyjne)

Źródło: opracowanie własne na pdst. [Tarc97, 20-27], [Nowa98, 56-92; 101], [Gieł91, 132-139], [GPWWW]

 Wszystkie papiery wartościowe notowane na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych (WGPW) występują w postaci niematerialnej, to znaczy w formie zapisów w systemach informatycznych. Papiery wartościowe będące własnością klientów znajdują się w depozycie biur maklerskich, które z kolei posiadają swoje konta w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych (KDPW).

 1.5.1.Akcje

 Akcja jest [Bień98, 103] „papierem wartościowym stwierdzającym bezwarunkowe uczestnictwo jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej, uprawniającym do partycypacji w jej zyskach w formie tzw. dywidendy (...) oraz majątku spółki - w razie jej likwidacji”.

 Posiadaczom akcji, akcjonariuszom, przysługują prawa określone w Kodeksie Handlowym [KoHa34], do których należą między innymi (na pdst. [Nowa98, 71], [Bień98 127-131]):

        prawo do uczestnictwa w spółce

        prawo do współzarządzania spółką poprzez udział w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy (WZA), najważniejszym organie każdej spółki akcyjnej, który decyduje m.in. o:

-        podziale zysku (prawie do dywidendy)

-        wyborze władz spółki

-        akceptacji wyników spółki (absolutorium dla jej władz)

-        strategii działania, kierunkach rozwoju

        prawo do żądania uwzględnienia stanowiska mniejszości w niektórych przypadkach

        prawo do informacji, polegające na możliwości uzyskania wglądu do dokumentów, których znajomość jest niezbędna do podejmowania wymienionych wyżej decyzji. W praktyce sprowadza się to do możliwości zapoznania się z wynikami ekonomicznymi spółki, zawartymi między innymi w bilansie, rachunku wyników, cash flow

        prawo do udziału w zyskach. Dystrybucja zysków wśród akcjonariuszy może odbywać się poprzez wypłatę dywidendy lub przydzielenie darmowych akcji. O podziale zysku decyduje WZA.

        prawo do części majątku przedsiębiorstwa w przypadku bankructwa lub sprzedaży wszystkich aktywów danego podmiotu. Z każdą akcją związane są prawa do aktywów netto spółki, czyli jej majątku pozostałego po uregulowaniu innych zobowiązań

        prawo do poboru akcji nowych emisji, jeżeli statut spółki lub WZA nie decydują inaczej

Akcjonariusz nie jest przy tym zobowiązany do osobistej pracy na rzecz spółki, a jej prowadzenie może być powierzone osobom spoza kręgu akcjonariuszy.

Tabela 1.5.3. Podstawowy podział akcji

Rodzaj akcji	Charakterystyka
akcje zwykłe	z każdą akcją związane są identyczne prawa i w identycznej proporcji
akcje uprzywilejowane^[1]	posiadacz akcji tego typu ma specjalne prawa, które mogą dotyczyć większej liczby głosów na WZA, wyższej dywidendy^[2], pierwszeństwa poboru akcji nowej emisji czy też prawa do większej części majątku likwidowanej spółki; uprzywilejowanie może dotyczyć więcej niż jednej kategorii
akcje milczące	akcje pozbawione prawa głosu

Źródło: opracowanie własne na pdst. [Nowa98, 72], [Bień98, 121-123]

 Wszystkie akcje dopuszczone do obrotu publicznego są notowane w systemie jednolitego kursu dnia. Od lipca 1996 roku, najbardziej płynne walory notowane są dodatkowo w systemie notowań ciągłych.

 Z każdą akcją związane są przynajmniej trzy ceny:

1      cena nominalna - kapitał akcyjny spółki przypadający na jedną akcję

2.      cena emisyjna - ustalona przez emitenta cena, po której akcje są sprzedawane w ofercie publicznej; cena emisyjna musi być co najmniej równa cenie nominalnej

3.      cena rynkowa - aktualny kurs akcji na giełdzie; z reguły wyższy od ceny nominalnej

Akcje notowane na giełdzie zwykle próbuje się scharakteryzować za pomocą pewnych wskaźników. Najważniejsze z nich to (na pdst. [Nowa98, 70], [Bień98, 159-168]):

        EPS (ang. Earnings Per Share) - zysk netto przypadający na akcję. Zakładając, że dywidenda zależy od wypracowanego przez spółkę zysku, wskaźnik ten przybliża potencjalne korzyści finansowe dla akcjonariusza.

        P/E (ang. Price/Earnings) - stosunek ceny rynkowej do zysku netto przypadającego na akcję. Wskaźnik P/E informuje ile lat musielibyśmy czekać, aby w pełni zwrócił się z zysków nakład poniesiony na zakup akcji oraz o tym, ile płacimy za każdą jednostkę zysku netto wypracowanego przez spółkę. Zwykle akcje o wysokim P/E są uważane przez inwestorów za rozwojowe, po których oczekuje się wysokich zysków w niedalekiej przyszłości.

        P/BV (ang. Price/Book Value) - stosunek ceny rynkowej do wartości księgowej przypadającej na akcję. Wartość księgowa to wartość aktywów netto przedsiębiorstwa. Oblicza się ją odejmując od całości aktywów (sumy bilansowej) wszystkie zobowiązania danego podmiotu.

        DY (ang. Dividend Yield) - stopa dywidendy, czyli dywidenda przypadająca na akcję.

        DC (ang. Dividend Cover) - zabezpieczenie / pokrycie dywidendy, czyli stosunek zysku netto do wypłaconej dywidendy

 Zysk z inwestycji w akcje nie jest stały i może pochodzić z dwóch źródeł:

1.      dywidend

2.      wzrostu kursu akcji

 Jak już powiedziano wcześniej, dywidenda jest częścią zysku netto spółki, która została przeznaczona do podziału pomiędzy akcjonariuszy przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy. Wielkość dywidendy może ulegać zmianom w czasie lub może w ogóle nie dojść do jej wypłaty w danym roku, na przykład ze względu na czynione przez spółkę inwestycje. W warunkach rozwiniętego rynku kapitałowego, spółki zabiegające o inwestorów starają się wypłacać dywidendę każdego roku oraz utrzymywać jej wielkość na wysokim poziomie, porównywalnym a nawet przewyższającym rentowność lokat bankowych. Formą wynagradzania akcjonariuszy może być także wykup części akcji znajdujących się na rynku, co zwykle prowadzi do wzrostu ich kursu, a pozwala uniknąć podwójnego opodatkowania związanego z wypłatą dywidendy.

 Cena akcji zależy od wielu czynników, wśród których warto wymienić:

        aktualnie panujące nastroje na rynku papierów wartościowych

        globalną sytuację polityczno-gospodarczą

        lokalną sytuację polityczno-gospodarczą

        sytuację danej spółki

 Prognozowanie zwrotu na inwestycji w akcje nie należy do zadań łatwych. O ile strumień dywidend przy jasnej polityce spółki w tym zakresie daje się stosunkowo prosto wyznaczyć, jednak obraz sytuacji mogą zaburzyć wahania stóp procentowych wykorzystywanych do dyskontowania przyszłych wpływów oraz fluktuacje samego kursu, które mogą znieść zyski z dywidendy lub znacznie przekroczyć przychody z tego tytułu.

 1.5.2.Prawa poboru

 Prawo poboru przysługuje każdemu posiadaczowi akcji danego przedsiębiorstwa, w przypadku nowej emisji skierowanej przynajmniej w części do dotychczasowych akcjonariuszy. Daje ono swemu posiadaczowi prawo ale nie obowiązek zakupu określonej liczby nowych papierów wartościowych (zwykle do zakupu jednej akcji nowej emisji potrzebne jest kilka praw poboru) po cenie emisyjnej. Prawa poboru mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu na giełdzie.

 Cena prawa poboru zależy od:

        nadwyżki, jaka występuje między ceną bieżącą a ceną emisyjną

        ilości praw poboru wymaganych do zakupu jednej akcji nowej emisji

 Pierwsze notowanie prawa poboru na WGPW odbyło się w 1994 roku.

 1.5.3.Prawa do nowych akcji

 Prawo do nowych akcji jest związane z nową emisją akcji spółki notowanej na giełdzie papierów wartościowych. Spełnia ono rolę substytutu akcji od chwili przydzielenia akcji nowej emisji inwestorom do momentu wprowadzenia ich do obrotu giełdowego.

Prawa do nowych akcji zostały wprowadzone do obrotu na giełdzie warszawskiej 4. sierpnia 1998 roku.

1.5.4.Obligacje

 Obligacja stanowi formę długu, jest [Gieł91, 132] „dokumentem zawierającym zobowiązanie dłużnika-emitenta w stosunku do każdego kolejnego właściciela tego dokumentu”. Obligacja jest dokumentem, w którym [Bień98, 31] „wystawca potwierdza zaciągnięcie określonej kwoty pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu właścicielowi obligacji w ustalonym z góry terminie oraz do zapłaty odsetek”.

 

Najważniejszą zaletą obligacji jest przewidywalność dochodu, jaki osiągnie nabywający je inwestor. Ryzyko inwestycji jest ograniczone przede wszystkim do wahań przyszłych rynkowych stóp zwrotu, inflacji oraz zdolności kredytowej emitenta.

 Z kolei dla emitenta, obligacja jest wygodnym narzędziem zdobycia środków pieniężnych na warunkach korzystniejszych niż kredyt bankowy, nie tylko ze względu na niższe oprocentowanie ale także okres uregulowania zobowiązania wynikającego z obligacji, który może wielokrotnie przekraczać ten możliwy do osiągnięcia w banku (np. w przypadku długoterminowych obligacji rządowych USA wynosi on nawet 30 lat). Kolejną zaletą obligacji jest to, iż w przeciwieństwie do akcji, obligatariusze nie mają prawa do zarządzania przedsiębiorstwem. Poza tym, koszty odsetek wypłacanych z tytułu zobowiązań związanych z obligacjami zaliczane są do kosztów uzyskania przychodów, co zmniejsza zysk brutto a tym samym podstawę opodatkowania.

 Warunki emisji obligacji na polskim rynku kapitałowym zostały uregulowane w Ustawie o obligacjach z 29. czerwca 1995 roku [UObl95]. Banki emitują obligacje na podstawie ustawy z dn. 29. sierpnia 1997 r. Prawo bankowe [PB], a jedynie w kwestiach nie uregulowanych przez nie stosuje się zapisy Ustawy o obligacjach.

 Najważniejsze cechy obligacji to (na pdst. [Tarc97, 21]):

        termin wykupu - określa dzień, od którego obligacja podlega wykupowi

        wartość nominalna - określa kwotę, która zostanie wypłacona posiadaczowi obligacji przy wykupie

 Ustawa o obligacjach [UObl95, art. 5] określa następujące wymagane cechy obligacji:

a)      powołanie podstawy prawnej obligacji

b)      nazwę obligacji i cel jej wyemitowania

c)      wartość nominalną obligacji

d)      ewentualny zakaz lub ograniczenia zbywania obligacji

e)      datę, do której nalicza się oprocentowanie, wysokość oprocentowania, terminy jego wypłaty oraz miejsce płatności

f)        warunki wykupu obligacji

g)      wysokość i zasady udzielania gwarancji, a także wskazanie gwaranta

h)      zakres i formy zabezpieczenia bądź informacje o jego braku

 W. Tarczyński ([Tarc97, 21], uzup. [Nowa98, 58-59]) proponuje następujące kryteria klasyfikacji obligacji:

        źródła regulacji prawnej - wyróżnia się obligacje regulowane przepisami prawa o obligacjach oraz unormowane innymi przepisami

        przedmiot zobowiązania emitenta - wyróżnia się obligacje zawierające wyłącznie zobowiązania pieniężne oraz takie, które obejmują świadczenia dodatkowe

        legitymacja prawna i sposób przenoszenia tytułu własności do praw majątkowych - wyróżnia się obligacje na okaziciela i imienne

        podmiot emitujący - obligacje emitować może Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, banki, gminy (obligacje komunalne / samorządowe), fundacje prowadzące działalność gospodarczą, organizacje społeczne posiadające osobowość prawną i prowadzące działalność gospodarczą oraz podmioty gospodarcze posiadające osobowość prawną

        materialna forma obligacji - wyróżnia się obligacje w postaci materialnej i zdematerializowane

        sposób oprocentowania - wyróżnia się obligacje o stałym (ang. straight bonds) i zmiennym oprocentowaniu (ang. floating rate notes), obligacje indeksowane oraz obligacje o kuponie zerowym (ang. zero coupons bonds)

        gwarancje udzielone nabywcom - wyróżnia się obligacje zabezpieczone i niezabezpieczone

        połączenie z akcjami - obligacje zamienne (ang. convertible bonds), które na określonych przez emitenta zasadach mogą zostać zamienione na akcje danej spółki; obligacje z warrantami, które zawierają prawo zakupu akcji nowej emisji na określonych z góry warunkach

 Na podstawie oceny wiarygodności kredytowej emitenta obligacji, agencje ratingowe przyznają obligacjom oceny odzwierciedlające ryzyko inwestycyjne z nimi związane.

 Tabela 1.5.4. Sposoby oceny obligacji stosowane przez Moody i Standard & Poor

Moody's	Stadard & Poor's	Interpretacja oceny
Aaa	AAA	obligacje o najwyższej jakości
Aa	AA	obligacje o wysokiej jakości
A	A	obligacje o dużym stopniu wiarygodności spłaty; istnieje jednak możliwość obniżenia ratingu w przyszłości
Baa	BBB	obligacje średniej jakości
Ba	BB
B
B	CCC	obligacje spekulacyjne (śmieciowe - ang. junk bonds)
Caa	CC	obligacje o dużej niepewności
Ca	C
C	DDD		obligacje o znacznym ryzyku niewypłacalności emitenta
D	D
D

Źródło: [Nowa98, 65]

 Zabezpieczenie obligacji może być realizowane w postaci (na pdst. [Bień98, 59]):

        ustanowienia zastawu na majątku emitenta (głównie zapisu na hipotece nieruchomości)

        gwarancji udzielonej przez NBP albo inny bank (krajowy lub zagraniczny), posiadający własny kapitał w wysokości co najmniej 10 mln Euro

        udzielenie gwarancji przez Skarb Państwa

 W przypadku publicznej emisji obligacji o okresie wykupu powyżej jednego roku, emitent jest zobowiązany do zawarcia z bankiem umowy o reprezentację. Minimalny kapitał banku-reprezentanta powinien wynosić 10 mln Euro. Umowa o reprezentację ma zobowiązywać emitenta do przekazywania bankowi-reprezentantowi bieżących i okresowych informacji o działalności, przygotowywanych zgodnie z przepisami ustawy o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz zawiadamianiu banku o zmianach w ustanowionych przez emitenta zabezpieczeniach. Do obowiązków banku-reprezentanta należy między innymi [Nowa98, 64]:

        okresowa analiza sytuacji finansowej emitenta

        udzielanie odpowiedzi obligatariuszom, tj. właścicielom obligacji

        niezwłoczne powiadamianie obligatariuszy o sytuacji finansowej emitenta, w tym informowanie o wystąpieniu sytuacji stwarzającej realne zagrożenie dla zdolności do wywiązywania się przez emitenta z obowiązków nałożonych w warunkach emisji obligacji

        stosowanie niezbędnych środków zmierzających do ochrony praw obligatariuszy oraz informowania tych ostatnich o podjętych przez bank działaniach, na przykład:

-        podjęciu działań mających na celu ustanowienie przez emitenta dodatkowych zabezpieczeń

-        wystąpieniu z właściwym powództwem przeciwko emitentowi

-        zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości emitenta

 W Polsce, pod koniec lat dziewięćdziesiątych, najbardziej popularne były obligacje emitowane przez Skarb Państwa. W 1999 roku można było wyróżnić trzy ich typy:

        obligacje o oprocentowaniu zależnym od inflacji

        obligacje o oprocentowaniu zależnym od rentowności bonów skarbowych

        obligacje o stałej stopie procentowej

Na popularności zyskiwały także obligacje emitowane przez miasta (m.in. Gdańsk, Gdynię, Kraków, Łódź czy Lublin) oraz przedsiębiorstwa. Były one jednak rozprowadzane w emisjach zamkniętych, przeznaczonych głównie dla banków.

 Ze względu na termin wykupu, obligacje notowane na polskiej giełdzie papierów wartościowych można podzielić na jednoroczne, dwuletnie, trzyletnie, pięcioletnie i dziesięcioletnie.

 Odsetki od obligacji jednorocznych wypłacane są z upływem terminu wykupu i są one wyliczane w odniesieniu do inflacji za 12 miesięcy licząc od dwóch miesięcy przed rozpoczęciem sprzedaży danej serii. Dla obligacji trzyletnich, odsetki wypłacane są kwartalnie i wyliczane w stosunku do średniej rentowności 13-tygodniowych bonów skarbowych, plus 5%. Odsetki od obligacji dziesięcioletnich wypłacane są w cyklu rocznym i wyliczane w stosunku do średniej stopy rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych, plus 1%. Wartość nominalna obligacji jednorocznych wynosi - 100 zł (seria IR) i 1000 zł (seria RP), obligacji trzyletnich 100 zł, natomiast obligacji dziesięcioletnich - 1000 zł.

 Dnia 4. maja 1994 roku, na warszawskiej giełdzie zadebiutowały obligacje o oprocentowaniu stałym. Notowane są dwa rodzaje tych papierów - dwuletnie i pięcioletnie. Stopa procentowa tych obligacji, w zależności od terminu wykupu, wynosi od 12% do 16% w stosunku rocznym a odsetki wypłacane są co roku. Wartość nominalna każdej obligacji wynosi 1000 zł.

 W czerwcu 1995 roku, Skarb Państwa wyemitował euroobligacje nominowane w dolarach. Emisję o wartości 250 milionów USD zorganizowało konsorcjum złożone z 13 banków zachodnich, w których wiodącą rolę odgrywał J.P. Morgan.

1.5.5.Powszechne Świadectwa Udziałowe

 Powszechne Świadectwa Udziałowe (PŚU) stanowią element Programu Powszechnej Prywatyzacji (PPP), który dotyczył prywatyzacji małych i średnich przedsiębiorstw państwowych. Każdy obywatel Polski, który ukończył 18 lat, był uprawniony do odbioru jednego PŚU reprezentującego prawo do jednej akcji każdego z piętnastu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI). Giełdowe notowania PŚU rozpoczęły się 15. lipca 1996 roku a zakończyły 28. grudnia 1998 roku.

 1.5.6.Futures

 Futures [Nowa98, 88] „(terminowa transakcja rzeczywista) jest rodzajem kontraktu, w ramach którego dwa podmioty, strony umowy, zobowiązują się do sprzedaży / kupna określonego towaru, w określonym momencie, po ustalonej w dniu zawarcia kontraktu cenie”.

W rozumieniu Regulaminu Giełdy [RGPW], kontraktem terminowym jest umowa zawarta na Giełdzie pomiędzy sprzedającym prawo na termin a kupującym to prawo, w której strony określają cenę (wartość) instrumentu bazowego, po której nastąpi wykonanie umowy.

 Futures są wystandaryzowanymi instrumentami pochodnymi, co dotyczy [Nowa98, 89]:

        rodzaju produktu lub towaru

        ilości i wysokości kontraktu

        sposobu zawierania transakcji oraz systemu notowań

        zasad rozwiązywania kontraktu przed terminem

        stron upoważnionych do zawierania transakcji

        zasad rozliczania (wzajemnych kompensacji) kontraktu

        terminów realizacji kontraktów

 Kontrakty futures na rynkach finansowych mogą dotyczyć:

        kursów walut

        wartości stóp procentowych

        instrumentów dłużnych

        wartości indeksów (według K. Nowaka [Nowa98, 90], stanowią one co najmniej 14% obrotów amerykańskich giełd terminowych)

 W momencie zawierania kontraktu futures, strony są zobowiązane do wpłacenia do izby rozliczeniowej depozytów gwarancyjnych (ang. initial margin), stanowiących z reguły kilka procent wartości kontraktu, na potrzeby dokonywania bieżących rozliczeń między stronami. Depozyt może być wniesione w postaci gotówki lub krótkoterminowych papierów rządowych. 

Wykonanie futures dokonuje się poprzez rozliczenie pomiędzy stronami kontraktu. W każdej chwili, każda ze stron transakcji może się z niej wycofać zawierając transakcję odwrotną. K. Nowak [Nowa98, 89] podaje, że postępuje w ten sposób ponad 95% inwestorów.

 Na koniec 1998 roku, w obrocie giełdowym znajdowały się dwa rodzaje kontraktów terminowych:

1.      kontrakty terminowe na kurs USD (od 25. września 1998 r.)

2.      kontrakty terminowe na indeks WIG-20 (od 16. stycznia 1998 r.)

 1.5.7.Opcje

 Opcje mogą dotyczyć zarówno prawa zakupu jakiegoś instrumentu finansowego - opcje call, jak i jego sprzedaży - opcje put. Opcja kupna daje posiadaczowi prawo ale nie obowiązek zakupu bazowego instrumentu finansowego w określonym czasie i po określonej cenie. Są one zwykle kupowane przez inwestorów oczekujących wzrostu cen. Opcja sprzedaży umożliwia sprzedaż instrumentu bazowego w określonym momencie i po określonej cenie. Są one przeznaczone przede wszystkim dla inwestorów spodziewających się spadku cen. Posiadacz opcji może skorzystać z przysługującego mu prawa wtedy, gdy jest to dla niego opłacalne, czyli kiedy korzystnie kształtuje się relacja pomiędzy ceną wykonania a aktualną ceną instrumentu bazowego.

 W każdej opcji występują trzy niezmienne elementy [Tarc97, 23-24]:

1.      instrument opcyjny - instrument finansowy, na który została wypisana opcja

2.      cena kontraktu - określona cena instrumentu finansowego, po której opcja może być egzekwowana

3.      termin ważności opcji - do kiedy opcja może zostać wykonana

 Oprócz terminu ważności, z każdą opcją związane są ustalenia określające możliwy termin jej wykonania. Z tego względu opcje dzieli się na:

        opcje amerykańskie, które mogą być wykonane w dowolnym momencie pomiędzy dniem zakupu a terminem wygaśnięcia

        opcje europejskie, które mogą być wykonane wyłącznie w dniu, w którym przypada termin wygaśnięcia opcji

 Do końca 1998 roku w obrocie giełdowym nie znalazły się żadne opcje.

 1.5.8. Warranty

 Warrant jest papierem wartościowym, w którym spółka deklaruje się sprzedać posiadaczowi tego dokumentu określoną ilość akcji z przyszłej emisji po określonej cenie i w ustalonym terminie. Ustalona cena jest z reguły wyższa od aktualnej ceny rynkowej. Podobnie jak w przypadku opcji, posiadacz warrantu nie ma obowiązku skorzystania z przysługującego mu prawa zakupu.

Zwykle warranty są dołączane do obligacji jako swego rodzaju wabik (ang. sweetener), dający nadzieję na dodatkowy zysk.

 Na rynku znane są także warranty opcyjne emitowane przez instytucje bankowe, w których bank-emitent zobowiązuje się do zakupu (warrant call) lub sprzedaży (warrant put) określonego papieru wartościowego lub ich zestawu (koszyka) po ustalonej cenie i w określonym terminie. Analogicznie do opcji, mamy tu do czynienia z warrantami typu europejskiego i amerykańskiego, różniącymi się warunkami realizacji warrantów.

Na koniec 1998 roku, na GPW notowane były w systemie ciągłym dwa rodzaje warrantów (typu europejskiego):

        warranty na akcje Elektrim S.A.

        warranty na indeks NIF (Narodowych Funduszy Inwestycyjnych)

Zdecydowanym pionierem w zakresie emisji warrantów był BRE Bank S.A.

[1] akcje uprzywilejowane mogą także dawać właścicielowi prawo do stałej dywidendy i pierwszeństwo w jej wypłacie. Właściciele takich akcji nie mają jednak prawa głosu na WZA. Takie akcje uprzywilejowane dzielą się na zwykłe i kumulacyjne. W pierwszym przypadku właściciel otrzymuje dywidendę wyłącznie w latach, kiedy przedsiębiorstwo wypracowało zysk, natomiast w drugim - stała dywidenda jest należna bez względu na wypracowany wynik finansowy.

[2] uprzywilejowana dywidenda nie może być wyższa niż poziom przeciętnej stopy dyskontowej NBP podwyższonej o dwie jednostki (na pdst. [Bień98, 121])

---