Koniunktura rynkowa i gospodarcza

Literatura:

Lubiński, Analiza koniunktury i badanie rynków, wyd. 2000 r.

Cykl koniunkturalny - kurczenie się lub ekspansja poziomu aktywności gospodarczej wokół tendencji rozwojowej, czyli trendu

Tendencja rozwojowa pokazuje zmiany długookresowe, czyli powiązane ze wzrostem gospodarczym

Analiza koniunktury dotyczy procesów krótko i średniookresowych (do 10 lat)

Wahania gospodarcze i typy:

• wahania sezonowe - powtarzają się co rok i oznaczają zmiany popytu, podaży lub cen (produkcja budowlana największa jesienią, mniejsza zimą; popyt na komputery największy w okresie przedświątecznym)

usuwanie tych wahań - liczenie średniej ruchomej

• wahania przypadkowe - wahania nieprzewidywalne, które powodują wzrost lub spadek produkcji; w dłuższym okresie te wzrosty i spadki powinny się równoważyć

też należy usuwać z danych rzeczywistych przed analiza koniunktury, znowu najlepszy sposób to liczenie średniej ruchomej

Trendocykl - zawiera trend, tendencje rozwojowe i wahania koniunkturalne

Trend - pokazuje średnie tempo wzrostu gospodarczego w długim okresie (kilkanaście, kilkadziesiąt lat), może mieć postać prostej lub krzywej.

Jak z trendocyklu wyznaczyć trend??

Metody wyznaczania:

• metoda najmniejszych kwadratów - daje nam postać trendu w taki sposób, aby suma kwadratów odchyleń danych z trendocyklu i trendu była najmniejsza

współczynnik determinacji (R²) R²∈<0,1>; im większe tym lepsze

• metoda filtrowania danych - daje też postać trendu i wg tej metody dane, które znajdują się na krzywej trendu pozwalają lepiej prognozować rzeczywisty poziom PKB niż prognoza naiwna - będzie tak jak było;

Prognoza, którą uzyskujemy na postawie trendu jest lepsza niż gdybyśmy tych danych w ogóle nie wykorzystywali

Jeśli z trendocyklu wyodrębnimy trend, to wszystko inne to wahania koniunkturalne.

Wahania koniunkturalne

Względnie podobne odchylenia poziomu aktywności gospodarczej w górę lub dół od trendu, nie są idealnie podobne gdyż każde kolejne odchylenie w górę lub dół trwa mniej więcej tak samo długo (np.: od 4 do 6 lat)

Modele cyklu

• model Kondratiew'a (długie fale Kondratiewa) - cały cykl trwa około 63 lat przy czym od 30 do 33 lat trwa faza szybkiego wzrostu gospodarczego i od 30 do 33 lat trwa faza wolnego wzrostu gospodarczego.

trend

wolny wzrost trendu

We wszystkich krajach wysoko rozwiniętych ten trend wygląda podobnie (okres szybkiego wzrostu gospodarczego)

• model cyklu - to klasyczny cykl koniunkturalny, występował w większości krajów do II Wojny Światowej, jest on 4 fazowy

PKB

trend

AFS AFW

t

punkty A i E - górne punkty zwrotne, koniunktura zaczyna się pogarszać.

punkty C i G - dolne punkty zwrotne, koniunktura zaczyna się poprawiać

cykl koniunkturalny trwa od 8 do 12 lat i można go wyznaczyć od A do E i od C do G

faza spadkowa trwa od 4 do 6 lat, czyli od A do C

A - B to recesja

B - C to kryzys

Faza wzrostowa trwa od 4 do 6 lat, czyli od C do E

C - D to ożywienie

D - E to rozkwit (boom)

A ↓ C - amplituda fazy spadkowej, o ile spada PKB w tej fazie

C ↑ E - amplituda fazy wzrostowej, o ile wzrasta PKB w tej fazie

A ↑ E - amplituda cyklu, o ile wzrasta PKB w czasie trwania cyklu koniunkturalnego

• model cyklu współczesny - występuje w większości krajów po II Wojnie Światowej, cykl 2 fazowy

PKB D trend

B C AFS

AFW AC

A

t

punkty B i D - górne punkty zwrotne

punkty A i C - dolne punkty zwrotne

Cały cykl trwa od 4 do 6 lat i możemy go mierzyć od A do D lub B do D

Faza wzrostowa trwa od 2,5 roku do 4 lat (od A do B)

Faza spadkowa trwa od 1,5 do 2,5 roku (od B do C)

A ↑ B - amplituda fazy wzrostowej

B ↑ C - amplituda fazy spadkowej

A ↑ C - amplituda cyklu

Występuje tu względny (relatywny) spadek PKB, oznacza że PKB rośnie ale wolniej.

Przyczyny cyklu:

1. Szkoła klasyczna lub neoklasyczna - gospodarka automatyczna dąży do równowagi, przyczyny cyklu leżą poza gospodarką.

Modele:

- cykl polityczny lub wyborczy czyli przyczyną cyklu są wybory (parlamentarne lub prezydenckie)

Y KALECKI

trend

t₁ t₂ t

Gdyby nie było wyborów to gospodarka by się rozwijała równomiernie.

Rząd aby się utrzymać przy władzy doprowadza do sztucznego ożywienia gospodarki, że PKB zaczyna odrywać się od trendu poprzez rozdawanie pieniędzy obojętnie komu i w jaki sposób (podwyżki płac w sferze budżetowej, subwencje dla przedsiębiorstw, podwyższenie zasiłków socjalnych, nowe inwestycje gospodarcze, roboty publiczne, wzrost zatrudnienia w urzędach)

Jeżeli jest więcej gotówki to rośnie popyt i wzrasta produkcja. Rząd aby utrzymać dalszy wzrost musiałby więcej rozdawać, ale po wygranej w wyborach to obniża wydatki a zwiększa podatki.

Taka polityka nie ma wpływu na położenie trendu, ponieważ nie ma takiego przyspieszenia.

Pogorszenie koniunktury jest bardzo dobre dla rządu, ponieważ przed następnymi wyborami następuje wzrost.

- cykl monetarystyczny - (monetaryści zajmują się pieniądzem)błędna polityka antycykliczna, ma przeciwdziałać cyklowi, ale ona powoduje ten cykl koniunkturalny

- realny cykl koniunkturalny - przyczyną są szoki podażowe

a) pozytywne - zwiększają PKB, nowe wynalazki, spadek cen surowców, urodzaj w rolnictwie, liberalizacja gospodarstw, napływ inwestycji zagranicznych, prywatyzacja, udane reformy strukturalne, integracja między narodowa

b) negatywne - zmniejszają PKB, wojny, kataklizmy naturalne, strajki, nieurodzaj, niestabilność polityczna

Szoki działają cały czas a w okresie dobrej koniunktury oddziaływają mocniej - pozytywna, a złej - negatywna.

Rząd nie stanowi gospodarki. Gospodarka to konsumenci, przedsiębiorstwa, itp. Rząd musi zapewnić mu bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne.

2. Szkoła keynesowska lub neokeynesowska - gospodarka ma wbudowaną skłonność do nierównowagi i cyklicznego rozwoju.

1. mnożnika - akceleratory - lub Samuelsona-Hicksa. Mnożnik inwestycyjny działa przy nie pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych

k- mnożnik

c - krańcowa skłonność do konsumpcji

s - krańcowa zdolność do oszczędzania

I _aut - inwestycje autonomiczne nie zależne od bieżącej sytuacji gospodarczej inwestycje, rządu w infrastrukturze

c = 0,8

s = 0,2

jeśli c wynosi 8 to z każdej złotówki dodatkowego dochodu 80 groszy przeznaczone jest na konsumpcję, a 20 gr na oszczędności.

Rząd postanowił wyposażyć WSZiB w centrum sportowo - rekreacyjne 100 mln zł.

I_aut = 100 mln zł

∆Y = 100 Y = C + I + G + NX NX = EX + IM

∆C = 80 (PKB, PNB)

∆Y = 80

∆C = 64

∆Y = 64

Zmiana inwestycji powoduje ponad proporcjonalną zmianę PKB. Jeżeli inwestycje rosną to PKB rośnie i odwrotnie.

Akcelerator - działa przy pełnym lub prawie pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych. Powoduje cykliczne wahania poziomu inwestycji i amplitudy tych wahań jest ponad proporcjonalna w stosunku do zmian produkcji dóbr i usług.

Dane do przykładu

Przedsiębiorstwo posiada 5 maszyn z których każda wytwarza po 20 produktów. Co roku zużyta maszyna jest wymieniana na nową

t - rok	Q - wielkość produkcji	Io - inwestycje odtworzeniowe	I ND - inwestycje wywołane przez indukowane zmiany produkcji	I - łączne inwestycje	%∆Q - procentowa zmiana produkcji	%∆I - procentowa zmiana inwestycji	Maszyny
1	100	1	0	1	-	-	5
2	100	1	0	1	0	0%	5
3	120	1	1	2	20%	100%	6
4	144	1	2	3	20%	50%	8
5	173	1	1	2	20%	- 33,3%	9
6	207	1	2	3	20%	50%	11

Inwestycje wykazują pewne wahania mimo że inwestycje spadają.

Konsumpcja w miarę się mniej waha niż inwestycję. Akcelerator powoduje cykliczne wahania inwestycji, a mnożnik wzmacnia te wahania.

Okres pomyślnej koniunktury

PKB↑ - wzrost realny IM↑ EX↓ (eksport maleje) relatywnie maleje NX↓

PKB↓ - wzrost realny IM↓ EX↑ NX↑

Wpływ handlu zagranicznego na koniunkturę gospodarczą

Y = C + I + G + NX NX = EX - IM

mnożnik handlu zagranicznego

gdzie:

c - krańcowa skłonność do konsumpcji

s - krańcowa skłonność do oszczędzania

m - krańcowa skłonność do importu

Większa jest skłonność do importu i do oszczędzania, gdy słabszy jest mnożnik handlu zagranicznego

wpływa na zmianę PKB

c = 0,9

s = 0,1

m = 0,4

EX ↑ 200 IM ↑ 120

PKB wzrośnie ponad proporcjonalnie o 160 j.

Niemcy Polska

Y ↑ EX ↓ → IM ↓

NX ↑ → Y ↑

IM ↑ → IM ↑

Y ↓ EX ↑ → IM ↑

NX ↓ → Y ↓

IM ↓ → IM ↓

Obecnie cykle koniunkturalne są powiązane ze sobą, czyli są synchronizowane. Nasza gospodarka uzależniona jest od gospodarki niemieckiej.

Cele polityki gospodarczej:

Cele polityki stabilizacji koniunktury gospodarczej

a) czworokąta - wysokie i stabilne tempo wzrostu gospodarczego, mają być jak najmniejsze wahania koniunkturalne, średnie tempo wzrostu gospodarczego

zmiana %∆ PKB realnego

Polska %∆ PKB r = 4,5%

(UE 15) %∆ PKB r = 2,5%

- poziom zamożności

PL 40 % (E 15) jesteśmy ubożsi o 60 %

% ∆ PKB r = 150 % jeżeli byśmy się wzbogacili od tamtych krajów

1,02^x = 2,5

x = 46 lat

Irlandia = 9,5 %

7%

1,07 ^x = 2,5

x = 14 lat

- pełnozatrudnieni - pełne zatrudnienie siły roboczej i kapitału; mamy tylko pełne zatrudnienie siły roboczej tylko, gdy rzeczywista stopa bezrobocia równa się naturalnej stopie bezrobocia,

Naturalna stopa bezrobocia ma być jak najniższa

Zasób siły roboczej - osoby pracujące plus wszyscy bezrobotni. W Polsce pracuje 49 % osób w wieku produkcyjnym ok. 25 % bezrobotni i ok. 25 to ci co nie mają zamiaru nigdy pracować i nie pracują

- stabilny poziom ceny (przy inflacji od 1 - 4%) przy zerowej formalnie by był. Wyższa inflacja powoduje koszty inflacji (przypadkowa redystrybucja dochodów; jeden zyskuje a drugi traci) W sumie wynosi 0%

Błędne decyzje inwestycyjne to koszt inflacji. Ogranicza skłonność do inwestowania.

Dlaczego 3% inflacja jest lepsza?

Niska inflacja grozi wystąpieniem deflacji, spadkiem cen - jest gorsza od inflacji, zyski przedsiębiorstw spadają, problemy ze spłatą kredytów, zawsze dodatnie oprocentowanie.

KR = 400 000 zł

6% 40 lat

Po 10 latach DEFL 50%

100 000 + odsetki 210 000 → 310 000

KR = 300 000 → 600 000

- równowaga w stosunkach gospodarczych z zagranicą występuje wtedy, gdy eksport równa się importowi w długim okresie 10 - 20 lat, import jest gorszy, ponieważ dużo waluty wypływa zagranicę.

Cele piąte:

• równowaga budżetowa

dług publiczny - gdy państwo pożyczy dużo pieniędzy; gdy przedsiębiorstwa mają utrudniony dostęp do kredytów to mniej inwestują

narastający dług publiczny jest szkodliwy i dlatego ten cel. Dług publiczny ciągle rośnie w Polsce (nie może przekroczyć 60% PKB; jeśli zbliży się do 60% do rząd musi zarządzić budżet bez deficytu; jeśli wejdziemy do strefy euro to nie może być deficytu budżetowego)

zamiast tego może być sprawiedliwy podział dochodu, gdy różnice w dochodach nie są zbyt duże.

Konflikty celów: (pełne osiągnięcie jednego celu utrudnia osiągnięcie drugiego celu)

• inflacja a bezrobocie, pokazuje odwrotną zależność między inflacją a bezrobociem przedstawia to krzywa PHILLIPS'A

• szybszy wzrost gospodarczy, wzrost inflacji

• wzrost eksportu netto, wzrost inflacji

• spadek inflacji przyczynia się do osłabienia tempa wzrostu w krótkim okresie, natomiast w długim zwiększa

Polityka gospodarcza:

Polityka budżetowa (fiskalna) - realizuje ją rząd, a kieruje Minister Finansów

Deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków nad wpływami do budżetu w ciągu jednego roku

Dług publiczny - całkowite zadłużenie państwa; skumulowany deficyt z poprzednich lat

Nadwyżka budżetowa - wpływy są większe od wydatków

Polityka budżetowa wg szkoły klasycznej

Nie należy prowadzić aktywnej polityki budżetowej (aktywna chcemy „coś” osiągnąć przy jej pomocy). Stosując tę politykę deficyt budżetowy rośnie w okresie niepomyślnej koniunktury (rośnie bo spadają wpływy podatkowe); jak jest okres pomyślnej koniunktury to deficyt budżetowy maleje (wpływy z podatków rosną)

Polityka budżetowa wg Keyns'a

Polityka budżetowa powinna być aktywna, jest najskuteczniejszym narzędziem polityki stabilizacji.

W okresie niepomyślnej koniunktury należy wtedy zwiększyć deficyt budżetowy; popyt globalny rośnie; wzrasta produkcja (w okresie tym przedsiębiorstwa mają możliwość dużej produkcji ale nie mają komu tego sprzedać); wzrost zatrudnienia powoduje spadek bezrobocia; wzrost inflacji (popyt wzrasta); spadek eksportu netto (powstaje ze względu na wzrost popytu).

W okresie pomyślnej koniunktury deficyt budżetowy należy zmniejszyć; popyt globalny zaczyna relatywnie spadać; produkcja relatywnie spada; zatrudnienie spada (rośnie bezrobocie); maleje inflacja i rośnie eksport netto.

ZMIANY DEFICYTÓW

Zmiana podatków - w fazie pomyślnej koniunktury następuje wzrost, w niepomyślnej spadek; podatki powinny być stabilne i podawane z wyprzedzeniem 5 lat.

Koszty zmiany podatków - nie można przewidzieć zysków przedsiębiorstw powoduje to takie skutki jak wysoka inflacja.

Podatków powinno być stosunkowo mało.

Należy zmieniać wydatki budżetowe - w okresie pomyślnej koniunktury ich wzrost, w okresie niepomyślnej koniunktury ich spadek; np.: odsetki od długu publicznego - sztywny wydatek; wypłaty rent i emerytur plus ich rewaloryzacja - wydatek sztywny

60-70% to wydatki sztywne; niesztywnymi wydatkami są wydatki na inwestycje, cele socjalne.

Automatyczne stabilizatory koniunktury wiążą się z polityką budżetową, powodują zwiększenie deficytu budżetowego w fazie niepomyślnej koniunktury; zwiększenie deficytu w fazie pomyślnej koniunktury nie trzeba podejmować decyzji aby one działały; szybciej niż aktywna polityka budżetowa, nie można się pomylić.

System ubezpieczeń od bezrobocia: są z nich wypłacane zasiłki; dobra koniunktura wpływy większe niż wydatki.

Deficyt się zmniejsza w fazie pomyślnej koniunktury; w fazie niepomyślnej maleje gdyż rośnie ilość wypłacanych zasiłków (wydatki) deficyt się powiększa.

Podatek dochodowy zwłaszcza gdy jest progresywna stawka podatku. Progresywny podatek silniej działa na koniunkturę; jeśli jest dobra koniunktura to rosną wpływy szybciej niż dochody; deficyt się zmniejsza; wpływy mniejsze niż dochód deficyt się zwiększa.

Polityka monetarna (pieniężno - kredytowa) - prowadzi ją bank centralny poprzez kontrolę podaży pieniądza.

Kredyt lombardowy, redyskontowy wzrasta oprocentowanie kredytu to podaż pieniądza maleje mniej kredytów na rynku;

Wysokość rezerw obowiązkowych - jak stopy wzrosną to podaż pieniądza maleje.

Mnożnik kreacji pieniądza

SRO - stopa rezerw obowiązkowych

Operacje otwartego rynku - skup lub sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny; skup zwiększa podaż pieniądza a sprzedaż odwrotnie.

Stopa rezerw walutowych - jak stopa rośnie to podaż pieniądza też rośnie, gdyż bank centralny płaci złotówkami za dolary czy euro.

Jak prowadzić politykę

Wg klasyków - podaż pieniądza powinna rosnąć systematycznie w stałym tempie w długim okresie, tempo ma być równe dynamice wzrostu realnego PKB plus założony poziom inflacji.

%ΔPKB_R = 5%

inflacja = 3% podaż pieniądza = 8%

zwiększa inwestycje, przyspiesza wzrost gospodarczy (polityka długookresowa), nie stara się wpływać na sytuacje w krótki m okresie.

Wg Keyns'a

Należy prowadzić aktywną politykę monetarną, podaż pieniądza zmienia się w zależności od poziomu koniunktury gospodarczej.

Niepomyślna koniunktura zwiększa podaż pieniądza, spada wtedy stopa procentowa i rośnie popyt globalny, konsumenci mniej oszczędzają.

Pomyślna koniunktura wtedy podaż pieniądza należy zmniejszać, rośnie wtedy stopa procentowa, popyt globalny relatywnie spada, dalej jak przy polityce budżetowej.

Skuteczność polityki monetarnej wg szkoły keynsowskiej:

1. przepływ kapitałów w skali międzynarodowej

2. opóźnienia czasowe

Przykład

NBP chce podnieść oprocentowanie i w ten sposób polskie przedsiębiorstwa mogą pożyczyć pieniądze za granicą.

Jak wyglądają opróżnienia i jakie one są:

- opóźnienie czasowe od wystąpienia działania do realnych efektów

PKB

trend

t₁ t₂ t

- opóźnienia informacyjne (np. GUS) co najmniej 3 m-ce, dane z dwóch kwartałów po przekroczeniu punktu zwrotnego (jak były dane z I kwartału to jeszcze z II i III kwartału

- opóźnienia decyzyjne - opóźnienie reakcji przedsiębiorstw kiedy banki oferują więcej kredytów i kiedy przedsiębiorstwa zaczynają z nich korzystać.

Pojawiają się np. w czasie ożywienia, gdzie powinna pojawić się w fazie spadkowej, co powoduje destabilizacje koniunktury.

Taką politykę prowadzi się na podstawie prognoz a nie oceny. Kiedy przewidywany to zwiększamy podaż pieniądza w fazie zwrotnej, a obniżamy kiedy spada. Błędne prognozy powodują głębszą destabilizację koniunktury.

Polityka dochodowa

Może być wykorzystywana tylko do ograniczania inflacji. Można ograniczyć inflację bez spadku produkcji i wzrostu bezrobocia. Polega na zamrażaniu płac, a także zamrażaniu cen surowców i energii. Przecina spiralę płac i cen.

Stosuje się to do tego, że jeżeli nastąpi wzrost cen to pracownicy domagają się wzrostu płac. Koszty w przedsiębiorstwach nie rosną co nie powoduje wzrost cen na rynku. Polityka ta może być skuteczna przy ograniczaniu wysokie inflacji. Maksymalnie może być prowadzona 3 miesiące.

Zamrażanie cen - mniej skuteczny sposób, ponieważ gdy nastąpi zamrożenie to ponowne odmrożenie ich spowoduje gwałtowny skok cen; jest bardzo rzadko stosowana.

Polityka handlu zagranicznego wg keynesistów, ponieważ klasyczna mówi, ze nie powinno się ingerować.

W okresie niepomyślnej koniunktury trzeba doprowadzić do wzrostu exportu i zmniejszenia importu. W dobrej odwrotnie.

W fazie nie pomyślnej koniunktury wprowadzić cła importowe lub ustalać kontyngenty. Zwiększyć subwencje exportowe. W pomyślnej odwrotnie.

Pomyślnie wpływa na wzrost w długim okresie.

Dewaluacja Ex w górę a IM w dół Rewaluacja odwrotnie

Te procesy widoczne dopiero po 1 - 1,5 roku.

Ekonomia podaży sprzyja wzrostowi dobrobytu w długim okresie i nie jest nakierowana na cele krótkookresowe. Szkoła powstała w USA w latach 80 XX wieku. I została stworzona przez doradców prezydenta Regana. Rząd ma sprzyjać wzrostowi podaży w gospodarce, co powoduje wzrost PKB, zatrudnienia, produkcji i spadek inflacji.

Obniżka podatków powoduje wzrost podaży pieniądza, która jest widoczna po 2-3 lat póżniej.

Przy 100 % jest zer przypływów podatków tak samo jak przy 0 % stawce. Jeden problem który trzeba wyjaśnić czy jest to prawe czy lewe ramię.

Trzeba robić

- przyciągać inwestorów zagranicznych

- finansowanie badań naukowych i edukacji

- osłabić związki zawodowe i ograniczyć przywileje pracownicze

- liberalizacja importu (ułatwienie dla importu)

- ograniczyć biurokracje

- likwidacja monopoli

- likwidacja „wąskich gardeł”

Prognozowanie koniunktury

I metoda

Modele ekonometryczne - prognozują koniunkturę. Składa się z kilkudziesięciu lub kilkuset równań i podstawia się różne prognozy, PKB, inflacji, który po wprowadzeniu danych daje prognozy.

Metoda bardzo kosztowna i pracochłonna, mają po kilkadziesiąt lat są udoskonalane.

II metoda

Metoda testu koniunkturalnego - wysyła się testy do kadr zarządzających przedsiębiorstwami, pytania typu coś wzrosło, spadło, nie zmieniło się lub wzrośnie, spadnie, zmieni się. Pytania tak konstruowane, aby zajął ten test 15 min. Firmy otrzymują w zamian wyniki.

Produkcja w okresie ostatniego miesiąca:

1. wzrosła 30% / 0,95 = 31,6

2. nie zmieniła się 50% / 0,95 = 52,6

3. spadła 15% / 0,95 = 15,8

95%

Wskaźnik diagnozy = odp. pozytywna - negatywna = 31,6% - 15,8% = 15,8%

Czy produkcja w ciągu najbliższego kwartału

a) wzrośnie 40%

b) nie zmieni się 25%

c) spadnie 35 %

Wskaźnik prognozy = 40% - 35% = 5%

5% / 10% / 7 %

Faza niepomyślnej koniunktury się zaczyna, można przewidzieć kiedy wystąpią punkty zwrotne, ale nie idzie przewidzieć siły zmian.

Wskaźnik klimatu koniunkturalnego

Jest to średnia arytmetyczna z diagnozy i prognozy

Ponieważ optymistyczniej podchodzą przedsiębiorstwa do przyszłości niż przeszłości.

Zalety:

Metoda prosta i tania, daje dosyć dobre prognozy,

Wada:

Stosunkowo krótki okres prognoz, nie pokazuje o ile się zmieni produkcja, ceny.

III metoda

Metoda ekspercka - eksperci ekonomiczni prognozują koniunkturę, czyli taka znana metoda delficka tylko że oni jeszcze muszą określić siłę i kierunek zmian, np. o ile % zmieni się PKB, Zbiera się ankiety, średnią i odchylenia standardowe się oblicza.

8,1%

Średnia odchyleń standardowych (2%) 6,1%

4,1%

Otrzymują znowu tą samą ankietę i maja się zastanowić. Ponawia się nawet do II i nawet III razy.

Test koniunkturalny lepiej wypada niż metoda ekspercka w praktyce.

PKB

t

trend

PKB

t

Szybki wzrost trendu

A

C

E

G

B

D

F

---