Potop - opracowanie
Czas i miejsce akcji
Akcja utworu obejmuje lata 1655-1657. Na terenie Rzeczpospolitej ma miejsce najazd szwedzki. Wydarzenia te dzieją się na obszarze niemal całego kraju: Wielkopolski, Litwy oraz Śląska i Małopolski.
Potop - bohaterowie
• Andrzej Kmicic - przystojny, wysoki blondyn o siwych oczach i smagłej cerze. Jest on typowym przedstawicielem zubożałego rodu szlacheckiego. Jego postać charakteryzuje ogromny dynamizm. Poznajemy go jako gwałtownego i porywczego szlachcica, dla sarmackiej szlachty jest wówczas ideałem kompana skłonnego do „bitki i wypitki”, jako taki jest jednak nie do zaakceptowania przez ukochaną. Za sprawą tej miłości zmienia się stopniowo w wzorowego patriotę. Mimo bujnego temperamentu oraz okrucieństwa wobec wrogów jest on zdolny do szlachetnych czynów, oraz do głębokiej przyjaźni.... czytaj dalej
Losy Kmicica:
1. Spalenie Wołmontowicz w odwecie za śmierć jego przyjaciół
2. porwanie narzeczonej
3. ranienie przez Wołodyjowskiego i oddanie narzeczonej.
4. Oddanie się w służbę Janusza Radziwiłła i złożenie mu przysięgi wierności (okazuje się, że Radziwiłł oddaje Litwę Szwedom)
5. stłumienie buntu żołnierzy uwięzionych przez Radziwiłła
6. rozmowa z Bogusławem w Pilwiszkach i odkrycie tragicznego podstępu Radziwiłła
7. postanowienie oczyszczenia win poprzez służbę ojczyźnie
8. przemiana Kmicica w Babinicza i walka ze Szwedami
9. zwycięska obrona klasztoru na Jasnej Góry
10. walka w obronie ojczyzny
11. rehabilitacja Kmicica
12. ślub z Oleńką
Jak widać w toku zdarzeń przedstawionych w „Potopie” dokonuje się rehabilitacja zawadiackiego bohatera - Kmicica w wiernego królowi i ojczyźnie Babinicza, którego nagrodą za walkę w imię wolności ojczyzny jest Oleńka.
• Aleksandra Billewiczówna - jest panienką o niezwykłej urodzie, którą charakteryzuje: duma, stateczność, powaga, pobożność i wierność w miłości. Zakochuje się w Kmicicu od pierwszego wejrzenia, ze względu jednak na fakt, że na pierwszym miejscu stawiała honor i dobro ojczyzny, nie ulega temu uczuciu. Dzięki niej zmienia się postawa Kmieca, dla którego stanowi nie tylko miłość jego życia, ale także autorytet moralny. Panuje nad sobą, opiera się nawet księciu Bogusławowi i woli iść do klasztoru niż jemu się oddać.
• Zagłoba - typowy siedemnastowieczny Sarmata, z charakterystycznymi dla tego stanu wadami i zaletami. Jest skłonny do koloryzowania zdarzeń, jest ponadto wesoły i ma charakterystyczne poczucie humoru, ale jest też bardzo sprytny i znajduje wyjście z każdej niemal sytuacji. Charakteryzuje go ogromny patriotyzm. Co jednak istotne nie polega na swej odwadze, raczej na wymyślanych podstępach. Gdy sytuacja wymaga poświęceń można na niego liczyć.
Rycerze idealni - Michał Wołodyjowski, Jan Skrzetuski, Stanisław Skrzetuski - odważni, dzielni, kochający ojczyznę patrioci, którzy za cenę własnego życia byli gotowi za nią walczyć. Od samego początku stoją po dobrej stronie, oburza ich oddanie Wielkopolski jak również zdrada możnych Polaków. Po rozszyfrowaniu planów Radziwiłła wypowiadają posłuszeństwo przywódcy. Uratowani od śmierci przez Kmicica przystępują do walki za króla i ojczyznę wraz z konfederatami.... czytaj dalej
• Bogusław Radziwiłł - krewny Janusza Radziwiłła. Gardzi wszystkim co polskie, dla własnych interesów brata się z wrogiem. Chce ożenić swą córkę z Januszem, by odziedziczyć po nim koronę.
• Janusz Radziwiłł - Książę litewski. Prowadzi potajemne rozmowy ze Szwedami, uważa bowiem, że Polacy nie są w stanie obronić się przed taka potęgą. Oddaje Litwę w zamian za koronę. Marzy o detronizacji Jana Kazimierza, gdyż chce sam zostać królem. Jest żądny władzy i z nikim się nie liczy, w konsekwencji czego umiera w samotności i poniżeniu.
• Stefan Czarniecki - idealny wódz, wpływa na decyzje króla. Jego postać szlachetnego i kochającego ojczyznę patrioty jest zestawiona z obrazem egoistycznie nastawionej magnaterii.
• Jerzy Lubomirski - hetman wielki koronny. Egoista, który pragnie jedynie uznania i zaszczytów. Do walk przystępuje dopiero po powrocie króla do kraju, kieruje się jednak własnym interesem a nie dobrem ojczyzny.
• Paweł Sapieha - wojewoda wileński, pozostaje wierny królowi nawet podczas najazdu. Jest patriotą, który oddaje się pod dowództwo Czrnieckiego.
• Augustyn Kordecki - przeor klasztoru Paulinów na Jasnej Górze. Jest nie tylko żarliwym duchownym, ale także świetnym dyplomatą.
Powieść historyczna
Powieść historyczna jest odmianą gatunkową powieści, spełnia więc wymogi dla tego gatunku. Poza tym charakteryzuje się także innymi cechami, charakterystycznymi tylko dla niej. Świat przedstawiony powieści historycznej jest umieszczony w epoce traktowanej przez autora i odbiorców jego dzieła nie jako epoka współczesna, ale historycznie odległy moment w dziejach. Dąży ona do respektowania prawdy historycznej - wydarzeń i realiów epoki, w której rozgrywa się akcja. Obok postaci historycznych pojawiają się w powieści historycznej postaci fikcyjne, które przeżywają przygody, które nie zdarzyły się naprawdę, ale są prawdopodobne - mogły się wydarzyć w danych realiach historycznych. ... czytaj dalej
Wymogi gatunkowe powieści historycznej były różnie realizowane przez różnych autorów w różnych epokach. Pierwsze powieści historyczne pisał Walter Scott (reprezentowaną przez niego odmianę nazywamy powieścią walterscottowską) - np. „Rob Roy”, „Waverley”, „Ivanhoe”. Scott w swoich powieściach łączył wątki romansowe z rozbudowanym obrazem wydarzeń i obyczajów epoki, w której rozgrywała się akcja.
Bywa, że w powieści historycznej większy nacisk kładziony jest na wydarzenia, które wydarzyły się naprawdę. Jest wtedy ona formą zbeletryzowanej historii. Takie powieści pisał na gruncie polskim Józef Ignacy Kraszewski, który miał ambicje przedstawić całą historię Polski w wersji zbeletryzowanej.
Powieść historyczna może także kłaść nacisk na inne aspekty. Może np. służyć przedstawieniu pewnej ideologii (jak u Sienkiewicza). Często zbliża się do powieści awanturniczej bądź powieści sensacyjnej. Autorem takiego modelu powieści historycznej, nazywanej powieścią płaszcza i szpady jest Aleksander Dumas ojciec („Trzej muszkieterowie”, „Hrabia Monte Christo”, „Królowa Margot” i in.).
Henryk Sienkiewicz taką miał wizję powieści historycznej („O powieści historycznej”):
Powieść historyczna nie tylko nie porzebuje być poniewieraniem prawdy dziejowej, ale może być jej objaśnieniem i dopełnieniem. Ona powlecze odpowiednią barwą szare mury wzniesione przez historię, ona wypełni odpowiednio ich szczeliny, odtworzy na mocy analogii odarte przez czas ornamenta, odgadnie to, co być mogło, wygrzebie, co zostało zapomniane, i nie przekraczając zdarzeń dziejowych, może ułatwić ich zrozumienie. I może, bo odtworzy duszę człowieka lat minionych, jego namiętności, sposób myślenia; pokaże nam go, jak rzekłem wyżej, nie w mroku grobowej krypty, ale w świetle słonecznym. Co jeśli uczynić zdoła, będzie w całym znaczeniu wyrazu - i powieścią, i historią. |
Okoliczności powstania Potopu
Sienkiewicz rozpoczął pisanie „Potopu” w październiku 1884 roku, pracę tę przerwała mu ciężka choroba żony. Pisarz musiał wyjechać z nią do uzdrowiska - Metanu. Wówczas to przeżył bardzo trudny okres życia, z jednej strony musiał się opiekować żoną, z drugiej zaś pracował twórczo nad nowym dziełem, do którego pisania zachęciło go powodzenie wcześniej napisanej powieści pod tytułem „Ogniem i mieczem”. Sienkiewicz czytał nowo powstałe fragmenty swej żonie, prawdopodobnie jej opinia wpłynęła na ostateczny kształt dzieła. Po jej śmierci 19 października 1885 roku, pisarz wyjechał do austriackiego uzdrowiska Kaltenleutgeben. Chciał oderwać się od przeżytej tragedii i owocnie pracować nad powieścią. „Potop” pisany był więc w różnych miastach europejskich: w San Remo we Włoszech, w Mentonie we Francji, w Reichenhallu i Falkensteinie w Niemczech, oraz w stolicy Austrii -Wiedniu. ... czytaj dalej
Kolejnymi czynnikami, które miały niewątpliwy wpływ na ostateczny kształt powieści była po pierwsze - podróż po Stanach Zjednoczonych, gdzie Sienkiewicz spotkał się z mitem dzikiego Zachodu i konwencją westernu, którą zastosował w „Potopie”, po drugie - zainteresowanie pisarza epoką XVII wieku, której badaniem się zajmował.
Sienkiewicz pisał powieść od października 1884 roku do sierpnia roku 1886. W okolicach Bożego Narodzenia roku 1884 „Potop” zaczyna ukazywać się w odcinkach w krakowskim „Czasie”, w warszawskim „Słowie”, oraz w wielkopolskim „Dzienniku Poznańskim”. Dzięki temu ludność trzech zaborów mogła równocześnie poznawać losy nowych bohaterów. Sienkiewicz co kilka dni przesyła do redakcji bieżące efekty swej pracy. Wydanie książkowe ukazało się w Warszawie w 1886 roku w sześciu tomach.
Warszawski wydawca „Słowa” Antoni Zaleski dostarczył ciekawych uwag na temat procesu twórczego Sienkiewicza:
„Sienkiewicz ma swój odrębny, charakterystyczny sposób tworzenia. Nie pisywał on nigdy inaczej, jak urywkami, z felietonu na felieton. […] Skoro raz zasiądzie do pisania, skoro się do roboty wciągnie, idzie mu ona niezmiernie łatwo i prędko. - Wpierw jednak przygotowuje się bardzo długo, mozolnie i pracowicie. Studia historyczne do „Ogniem i mieczem” trwały przeszło rok, do „Potopu” trochę mniej”.
Historyczna powieść przygodowa - kompilacja wielu gatunków literackich
Potop” nie jest utworem jednolitym gatunkowo. Dzieło stanowi mistrzowską kompilację różnych gatunków, m in.:
• Powieści historycznej (powieść dokumentalna, „walterskotowska”, gawęda szlachecka)
• Epopei
• Baśni
• Westernu
• Romansu przygodowego... czytaj dalej
„Potop” jako powieść historyczna - Jest to utwór, który na tle wydarzeń historycznych - najazdu Szwedów na Polskę, przedstawia fikcyjny wątek bohaterów. W utworze mamy do czynienia z kilkoma odmianami tego gatunku. Po pierwsze „Potop” to powieść dokumentalna, to znaczy, że utwór jest pisany na podstawie rzetelnych źródeł historycznych. Pojawiają się nie tylko autentyczne zdarzenia (obrona Jasnej Góry) ale także historyczne postaci, wystarczy wymienić chociażby: króla Jana Kazimierza, królową Marię Kazimierę, Radziwiłłów, króla szwedzkiego Karola Gustawa, czy księdza Kordeckiego.
Obok wiernych historii elementów Sienkiewicz tworzy świat fikcji poprzez wprowadzenie elementów powieści typu „walterskotowskiego”. Ten typ oparty jest na schemacie romansu z szybką akcją. I tak „Potop” to opowieść o losach głównych bohaterów Oleńki i Kmicica, zakochanych w sobie od pierwszego wejrzenia, którzy po wielu przeciwnościach losu spotykają się przed ołtarzem.
Plan historyczny dopełniony jest więc przez element romansowy. Kmicic to postać centralna, przez pryzmat której, czytelnik poznaje dramatyczne wydarzenia z historii Polski.
”Potop” jak również pozostałe części Trylogii zawierają elementy gawędy szlacheckiej. Widać to głównie w narracji utworów - wszechwiedzący narrator często staje się jakby pamiętnikarzem, który relacjonuje zdarzenia z punktu widzenia konkretnej postaci.
„Potop” jako epos - dzieło Sienkiewicza często nazywane jest polską „Iliadą”, traktowane jest jak epos, głównie dlatego, że opisuje bardzo ważne zdarzenia z historii Polski. Elementy epopei widać głównie w fabule. „Potop” obfituje w realistyczne szczegóły, spotykamy tu opisy scen batalistycznych i pojedynków. Ponadto mamy tu do czynienia z idealizacją i hiperbolizacją bohaterów. „Epopeiczność” dzieła podkreślona zostaje także przez specyficzny, utrzymany w podniosłym tonie język dzieła.
Potop” jako baśń - Sienkiewicz realizuje wiele zasad kompozycyjnych charakterystycznych dla baśni. Po pierwsze mamy w „Potopie” bohaterów dobrych i złych, przy czym dobro zawsze zwycięża. Sytuacje w których znajdują się bohaterowie są nieprawdopodobne i właściwie bez wyjścia, ale jak przystoi na baśniowych rycerzy wychodzą oni cało z opresji. Pozwala to ... czytaj dalej
„spojrzeć na „Potop” jak na dziewiętnastowieczną realizację baśni, która dzięki wtopieniu w elementy prawdziwej historii staje się zupełnie realna, historia zaś mniej krwawa, okrutna, demoniczna, ale przez to również mniej prawdziwa, mimo, że ładniejsza, bardziej estetyczna.”
„Potop” jako western - Sienkiewicz zapoznał się z tą tendencja podczas pobytu w Kalifornii, gdzie pracował jako korespondent „Gazety Polskiej”. Bohaterowie Trylogii niczym kowboje mają twarde charaktery, ale złote serca i zawsze stoją po stronie dobra (Kmicic, Wołodyjowski).
Charakterystyczny dla „Potopu” jak również dla pozostałych dwóch części Trylogii jest schemat romansu przygodowego. Zazwyczaj kobieta jest adorowana przez dwóch bohaterów, z czego jeden jest politycznym wrogiem, by po wielu perypetiach niczym nagroda za sługi przypaść temu, który wsławi się walką za ojczyznę. W „Potopie” występuje Radziwiłł i Kmicic, obaj walczą o piękną Oleńkę, w „Ogniem i mieczem” Helenkę zdobywa Skrzetuski, choć o jej względy walczy także Bohun, w „Panu Wołodyjowskim” zaś tytułowy bohater zwycięża Azję i tym samym zostaje mężem Basi. Jak widać ten sam schemat „romansowego trójkąta” realizuje się w każdej z części Trylogii.
Typy narracji w Potopie
Sienkiewicz chciał zachować wierność prawdzie historycznej w swych dziełach. Aby zachować dystans do opisywanych zdarzeń pisarz często przywoływał wiadomości będące w społecznym obiegu, wyrażane przez narratora. Zazwyczaj patrzy on na historię, z perspektywy konkretnych bohaterów, wówczas staje się niejako XVII-wiecznym pamiętnikarzem. ... czytaj dalej
Pojawiająca się zobiektywizowana narracja przybiera formę informacji. Narrator trzecioosobowy stojący poza światem przedstawionym rzeczowo przekazuje konkretne informacje, nie dokonuje oceny. Taki typ narracji pojawia się jednak tylko wtedy, gdy narrator ma przekazać jakieś szczegóły czy detale pełniące funkcje czysto informacyjne, na przykład wtedy, gdy wymienia cechy osób biorących udział w jakims zdarzeniu, czy przedmiotów przestrzeni.
Niekiedy pojawiają się wstawki o charakterze kronikarskim. Ma to miejsce wówczas, gdy narrator koncentrując swoja uwagę na datach czy okolicznościach umieszcza także swoją ich ocenę czy interpretację. Ukonkretnia się wówczas sfera przedstawień, są one bardziej wiarygodne.
Narracja o charakterze kronikarskim najczęściej jest w „Potopie” wzbogacona o element staroszlacheckiej gawędy. Komentarz narratora stanowi wówczas albo moralna ocenę zdarzeń czy postaci, albo ich humorystyczne podsumowanie.
Pojawiają się także wypowiedzi o charakterze publicystycznym. „Są to fragmenty eseju historycznego będące swoistymi odautorskimi dywagacjami na temat dziejów”.
W „Potopie” występuje także technika reportażowa, spotykamy ja głównie przy scenach batalistycznych.
Sienkiewicz wykorzystywał nie tylko techniki charakterystyczne dla prozy. Wykorzystywał także elementy poetyckiego stylu narracji. Chodzi tu o :
• Wstawki liryczne z wykorzystaniem epitetów, poetyzmów czy porównań
• Peryfrastyczne określenia
• Mocno zrytmizowane okresy zdaniowe
• Określenia homeryckie (głównie w scenach batalistycznych pojedynkach), itd.
Idea Potopu - powieść pisana
Na ostatniej stronie trzeciej części Trylogii czytamy; „ Na tym kończy się szereg Książęk, pisanych w ciągu kilku lat i w niemałym trudzie - dla pokrzepienia serc”. W tym zdaniu zawiera się przewodnia idea „Potopu” i dwóch pozostałych części. W interesującej nas lekturze kluczowe znaczenie maja dwa momenty. Po pierwsze charakterystyka narodu polskiego włożona w usta Wrzeszczowicza, oraz słowa padające podczas toastu wypowiadanego przez Zagłobę na zaręczynach Kmicica z Oleńką. Sens obydwu fragmentów, jak i całego utworu, można wyrazić poprzez słowa samego Sienkiewicza, które wypowiedział napisawszy ostatnia część Trylogii: „Czyż nie lepiej i zdrowiej, zamiast malować dzisiejszy stan umysłów i ludzi, dzisiejszą nędzę, sprzeczność z samym sobą, bezsilność i szamotanie się - pokazać swemu społeczeństwu, że były chwile jeszcze gorsze, straszniejsze i bardziej rozpaczliwe i że pomimo tego ratunek i odrodzenie przyszło. Tamto może do reszty zniechęcić i zrozpaczyć - to sił dodaje, nadzieje wlewa, ochotę do życia rozgrzewa”.... czytaj dalej
„Potop” pojawił się wówczas, gdy w szkołach Królestwa Kongresowego uczono historii z nierzetelnych rosyjskich podręczników. Pisząc Trylogię Sienkiewicz zaznajomił czytelnika z wieloma ważnymi wydarzeniami z historii Polski, stał się więc niejako nauczycielem czy raczej przekazicielem prawdy historycznej ( kierownik cenzury rosyjskiej w Warszawie po opublikowaniu przez pisarza Trylogii oświadczył, ze nie zgadza się na więcej powieści przedstawiających dzieje Polski).
Jak już zostało powiedziane „Potop” został napisany „ku pokrzepieniu serc” w czasie, gdy Polska znikła z map Europy i została wchłonięta przez zaborców. Sienkiewicz poprzez wskrzeszenie mitu dawnej siedemnastowiecznej Polski, w której na świat wartości bohaterów składały się elementy takie jak: Bóg, honor i ojczyzna, dał żyjącemu w niewoli społeczeństwu polskiemu nadzieję, że nawet z najgłębszego upadku naród może się podnieść i zyskać niepodległość.
Kompozycja Potopu
Akcję „Potopu” współtworzą dwa watki:
• Wątek historyczno-przygodowy
• Wątek romansowy
Powieść rozpoczyna się od spraw romansowych, czyli od stopniowego pogarszania się stosunków między Oleńką a Kmicicem. Od zupełnego moralnego rozkładu ratuje bohatera wejście w służbę Janusza Radziwiłła - pierwszy punkt zwrotny jego życia. Dopiero potem zawiązuje się wątek historyczno-polityczny. Chodzi tu o przebieg szwedzkiego najazdu oraz dokonujący się w związku z nim rozkład morale społeczeństwa polskiego jak i jego późniejsze odrodzenie. Od tego momentu wątki współwystępują ze sobą i tak upadek moralny Kmicica pokrywa się z takim upadkiem społeczeństwa, potem rozpoczyna się rehabilitacja bohatera a wraz z nim całego narodu, aż do zupełnego odrodzenia na końcu „Potopu”. W ciągu akcji różne wątki odgrywają pierwszoplanowe miejsce. Niektóre grupy rozdziałów tworzą pewne całości dające przewagę jednemu z dwóch kluczowych motywów. Niekiedy obydwa zbiegają się i wzajemnie warunkują. ... czytaj dalej
Wątek romansowy jest skonstruowany z największym kunsztem. Wypędzony przez Oleńkę Kmicic pisze do niej list, w którym prosi ją o przebaczenie. W odpowiedzi szlachcianka informuje go, że uczyni to, ale tylko wówczas gdy przebaczenia udzieli mu szlachta przeciw której wystąpił. Obydwoje wiedzą, że tym samym ich miłość zostaje definitywnie przekreślona.
Akcja „Potopu” jest szybka i wartka. Sienkiewicz trzyma czytelnika w napięciu przez wprowadzanie licznych katastrof i niespodziewanych ratunków do akcji powieści. Ciekawą metoda, która stosuje Sienkiewicz, a która umożliwia mu właśnie trzymanie czytelnika w napięciu jest technika polegająca na tym, że jakiś ważny fakt podaje na końcu rozdziału, a jego wyjaśnienie dopiero w kolejnym z nich.
W „Potopie” Sienkiewicz sięga do popularnych motywów powieści awanturniczych i sensacyjnych:
• Występuje dwóch pretendentów do ręki jednej kobiety. Jeden z nich jest szlachetnym patriotą, a drugi zdrajcą
• Wewnętrzne rozterki bohaterów
• Motyw przebrania
• Motyw porwania
• Liczne pojedynki
• Listy wpadające w niepożądane ręce
• Podróże kształcące bohatera
• Niedomówienia
Szczególne znaczenie w powieści odgrywają dialogi. Nadają one dziełu charakter dramatyczny. Ponad to mogą posuwać akcję, często charakteryzują konkretne postaci, których dotyczą dane rozmowy, dostarczają również informacji natury ogólnej, np. politycznej. Dialogi rzecz jasna mogą pełnić wiele funkcji równocześnie. ... czytaj dalej
W „Potopie” napotykamy na doskonale skonstruowane sceny zbiorowe. Powieść ma charakter wojenny, dlatego dominują obrazy bitew, które są niezwykle plastycznie przedstawione. Czytelnik często ma wrażenie jakby oglądał je własnymi oczyma. Brak za to opisów przyrody.
Specyficznie ukształtowany jest także język „Potopu”. Przeważają czasowniki, mniej jest za to rzeczowników i przymiotników. Płynie stąd niewątpliwy wniosek, że akcja ma dynamiczny charakter. Język bohaterów jest archaizowany, ale w specyficzny sposób. Sienkiewicz unika mało zrozumiałych makaronizmów. Postaci mówią dawnym językiem, ale zrozumiałym dla współczesnego odbiorcy. Co ważne właściwie każda z postaci ma swój indywidualny język, którym się posługuje.
Juliusz Kija, jeden z badaczy twórczości Sienkiewicza, w następujący sposób podsumował powyższe rozważania:
„Nie stworzył Sienkiewicz jakiegoś nowego, oryginalnego, typu powieści historycznej, ale dzięki różnym środkom artystycznym (wspomnianym w tym podpunkcie) udoskonalił dawny typ tego rodzaju powieściowego. Podniósł swoja Trylogią powieść historyczna polską na takie wyżyny, na jakie nigdy nie wzbili się jego poprzednicy na tym polu, a więc Czjkowski Rzewuski, Kacykowski, a nawet zasłużony autor powieści historycznych, jakim był Kraszewski”.
Kmicic - bohater romantyczny
Andrzej Kmicic to postać o bardzo burzliwych dziejach życia, nie jest typowym bohaterem romantycznym, ale nosi wiele jego znamion.
W swoim młodzieńczym życiu, czyli w chwili przyjazdu do Wodoktów jest butnym, porywczym, wszczynającym awantury szlachcicem, którego zmieni dopiero miłość do ukochanej Oleńki. Nie jest to miłość idealna, bohater jest nieszczęśliwym kochankiem, jego uczucia są odrzucone, gdyż wzorowa patriotka nie może oddać swego serca „hulace i zdrajcy”. ... czytaj dalej
W jego historii pojawia się także charakterystyczny dla romantycznego bohatera konflikt wewnętrzny, przeżywa go na uczcie w Kiejdanach. Polega on na tym, że Kmicic złożył przysięgę Radziwiłłowi nie będąc świadomym zamiarów magnata, a ten jak wiemy okazał się zdrajca ojczyzny. Stoi wówczas bohater przed alternatywą: albo złamać przysięgę, co jest równoznaczne z utrata rycerskiego honoru, albo pozostać wiernym danemu przyrzeczeniu, ale zarazem zdradzić ojczyznę.
Kluczowe znaczenie ma także metamorfoza jaką przechodzi bohater. Z przywódcy szajki przeistacza się w narodowego bohatera. Towarzyszy temu zmiana nazwiska, która rozdziela wspomniane dwa typy życia: Kmicic staje się Babiniczem.
Sienkiewicz niewątpliwie wykorzystuje cechy bohatera romantycznego przy konstruowaniu głównego bohatera „Potopu”. Nie jest on rzecz jasna typowym „romantykiem”, Kmicic to przecież postać realistyczna. Jego czyny są nie tylko prawdopodobne, ale i nie maja nic wspólnego z ideą mesjanizmu.
Nieromantyczny charakter ma przede wszystkim zakończenie powieści. Jego czyny zostają uwieńczone odkupieniem grzechów i nagrodą w postaci ukochanej kobiety - takiego finału nie znajdziemy w utworach doby romantycznej.
Postawa narodu polskiego wobec najazdu Szwedów
Sienkiewicz ukazuje w „Potopie” wszystkie warstwy konstytuujące społeczeństwo siedemnastowiecznej Rzeczpospolitej, jak również ich reakcję na groźbę utraty niepodległości. Jako pierwsi opór Szwedom stawiają chłopi i mieszczanie. Szlachta albo opowiadała się za najeźdźcą albo była zbyt przerażona by przedsięwziąć jakiekolwiek działanie. To przedstawiciele ludu organizowali oddziały partyzanckie, które napadały na wrogie wojska. ... czytaj dalej
Najwięcej uwagi Sienkiewicz poświęcił nie jak można by się było spodziewać walecznym chłopom czy mieszczanom, lecz właśnie szlachcie. W jej postawie można wyróżnić dwa etapy. Po pierwsze moment reakcji na kapitulację Wielkopolski i ucieczki króla na Śląsk, wówczas to ludność straciła nadzieję i uległa zbiorowemu paraliżowi. W drugim jednak etapie podjęła walkę z wrogiem. Punkt zwrotny metamorfozy szlachty stanowiło oblężenie Jasnej Góry, czyli miejsca traktowanego jak świątyni narodowej. Polacy, dodajmy katolicy, zwyciężyli dzięki oparciu Maryi. Symbol religijny staje się symbolem narodowym. Od momentu pokonania szwedzkiej armii do walki włączają się coraz szersze rzesze szlachciców.
„W ten sposób - jak pisze Dorota stopka - zakończył się triumfalny pochód wojsk Karola Gustawa przez ziemie Rzeczpospolitej, zjednoczony przez zwycięska obronę sanktuarium maryjnego naród odzyskał wole walki i wiarę w zwycięstwo”.
Tym samym zwycięsko zakończona obrona Jasnej Góry stała się początkiem drugiego etapu walk. Partyzanckie oddziały Czarneckiego coraz dotkliwiej atakowały Szwedów, co w efekcie doprowadziło do zwycięstwa.
9