PKB

Podstawowe definicje

Podatek w kategoriach prawnych, jest to świadczenie pieniężne podatnika, czyli podmiotu zobowiązanego, na rzecz Skarbu Państwa lub gminy, czyli podmiotów uprawnionych.

Przyjmuje się, że podatek - w odróżnieniu od innych świadczeń - powinien posiadać następujące cechy:

a) charakter przymusowy - co oznacza, że podmiot uprawniony może stosować środki przymusu w celu wyegzekwowania należności,

b) bezzwrotność - co oznacza, że zapłacony podatek nie podlega zwrotowi, z wyjątkiem niesłusznego lub nadmiernego pobrania podatku,

c) nieodpłatność - co oznacza, że z podatkiem nie wiąże się żadne wzajemne świadczenie ze strony państwa lub gminy. Inaczej mówiąc, podatnikowi, z tytułu uiszczenia podatków, nie przysługują żadne roszczenia wobec podmiotów uprawnionych. Cecha ta wyróżnia podatek od innych danin publicznych, np. opłat (skarbowych, targowych, miejscowych) wnoszonych w zamian za określone świadczenie oraz ceł, pobieranych za dopuszczenie towaru do obrotu na obszarze celnym państwa,

d) jednostronność ustalania - co oznacza, że podatek nie jest nakładany w formie jakiejkolwiek umowy, nie jest więc przedmiotem negocjacji między podatnikiem a państwem. Podatnicy nie mają bezpośredniego wpływu na wysokość podatków, jedynie poprzez mechanizmy demokracji parlamentarnej mogą wpływać pośrednio na kształt systemu podatkowego,

e) ogólny charakter, o czym przesądza wprowadzanie ich w życie aktami normatywnymi najwyższej rangi, czyli ustawami. Podatki ustalane są dla określonych ustawą kategorii podmiotów, nie mają więc indywidualnego adresata,

f) charakter pieniężny - co oznacza, że obecnie podatki są pobierane w formie pieniężnej.

Zbiór wszystkich podatków i związane z nimi przepisy obowiązujące w danym kraju nazywamy systemem podatkowym. Kształt tego systemu, a zatem liczba podatków, ich konstrukcja i wzajemne powiązania między nimi mają duży wpływ na warunki prowadzenia działalności gospodarczej, możliwości rozwoju gospodarczego kraju i w rezultacie na warunki życia wszystkich obywateli.

2. Stan przed reformą gospodarczą

W czasach PRL, dominująca gospodarka uspołeczniona podporządkowana była nakazom planu, rozliczanego najczęściej w jednostkach naturalnych. W jej obrębie nie działały zatem - mimo używania tych słów - kategorie: przedsiębiorstwa, ceny, przychodu, kosztów, zysku itd. W tej sytuacji jakikolwiek system podatkowy byłby buchalteryjną fikcją. Podatki odpowiadające wyżej wskazanym definicjom ograniczały się tylko do tzw. gospodarki nieuspołecznionej.

Wprowadzony w 1945 r. powszechny podatek od wynagrodzeń znoszony był sukcesywnie w latach 1971-1975 w stosunku do wynagrodzeń z tytułu zatrudnienia w tzw. jednostkach gospodarki uspołecznionej. Pobierany był aż do końca 1991 r. od osób zatrudnionych w sektorze prywatnym, a także od wynagrodzeń uzyskiwanych z tytułu pracy własnej tj. z twórczości i działalności naukowej, oświatowej i artystycznej oraz z tytułu umów o dzieło i umów zlecenia. Liniowa stawka podatku od wynagrodzeń ze stosunku pracy w sektorze prywatnym wynosiła najczęściej 20% lub 17,5%, w odniesieniu do honorariów artystycznych 10%, a od umów zlecenia lub o dzieło 20% podstawy opodatkowania.

Nadbudową nad tym podatkiem był podatek wyrównawczy, wprowadzony w 1957 r. i obowiązujący do 1991 r. Po przekroczeniu pewnego limitu dochodów, podatnik (także zatrudniony w gospodarce uspołecznionej), zobowiązany był do złożenia zeznania podatkowego. Przy dochodach przekraczających ustalaną administracyjnie kwotę wolną, stawka podatku wynosiła 10%. W najwyższych przedziałach skali sięgała 50%, z tym, że od 1990 r. łączne obciążenie podatkiem wyrównawczym nie mogło przekroczyć 40% dochodu. W podatku wyrównawczym stosowane były liczne ulgi, w tym do 48 mln zł (w 1990 r.) na budowę i remont domu, na utrzymanie dzieci, dla osób wykonujących zawody twórcze.

Działalność gospodarcza w sektorze "nieuspołecznionym" do 1993 r. opodatkowana była podatkiem obrotowym, wymierzanym od wielkości sprzedaży oraz progresywnym podatkiem dochodowym. Odmianą podatku obrotowego był podatek graniczny, obejmujący towary sprowadzane z zagranicy; zastąpiony w 1994 r. przez podatek importowy. Znaczna część podatników opłacała podatki obrotowe i dochodowe w uproszczonych zryczałtowanych formach.

Do 1984 r. grunty indywidualnych gospodarstw rolnych były opodatkowane podatkiem gruntowym, natomiast dochody z niektórych upraw i rodzajów produkcji zwierzęcej, jako tzw. działy specjalne (uprawy gruntowe warzyw i kwiatów, krzewy owocowe, sady, uprawy w szklarniach, tunelach foliowych, drób rzeźny) opodatkowane były progresywnym podatkiem wyrównawczym. Dochód ustalany był przy zastosowaniu rocznych norm szacunkowych z jednostki produkcji. Przy wysokich dochodach podatek mógł wynieść krańcowo 50% dochodu szacunkowego.

Począwszy od 1985 r. grunty gospodarstw rolnych oraz niektóre rodzaje produkcji rolnej, zaliczone do działów specjalnych, zostały opodatkowane podatkiem rolnym stanowiącym modyfikację podatku gruntowego. W ramach reformy wprowadzającej powszechny podatek od dochodów ludności, dochody z działów specjalnych produkcji rolnej zostały objęte tym podatkiem z tym, że do działów specjalnych zaliczono jedynie uprawy i produkcje prowadzone niezależnie od warunków klimatycznych i glebowych.

Z początkiem lat 90-tych ułomny system podatkowy został zastąpiony nowym, zbliżonym do rozwiązań stosowanych w krajach Unii Europejskiej. Reforma podatkowa przeprowadzona w latach 1991-1992 zlikwidowała kilka tytułów podatkowych: podatek od wynagrodzeń, wyrównawczy, podatek od płac - uiszczany przez pracodawców, podatek dochodowy od działalności gospodarczej, podatek rolny z działów specjalnych produkcji rolnej. Zlikwidowano również odrębne opodatkowanie podatkiem dochodowym osób prawnych z sektora gospodarki uspołecznionej i nieuspołecznionej wprowadzając w styczniu 1989 r. jednolity podatek dochodowy od osób prawnych.

W obszarze podatków dochodowych pewne prowizoryczne rozwiązania utrzymały się jeszcze przez kilka lat. Najgłośniejszym był tzw. "popiwek", czyli podatek od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych. Wprowadzony jeszcze w latach 80-tych miał być przeciwwagą dla płacowych roszczeń załóg. Był on płacony przez przedsiębiorstwa, które przekroczyły ustalony administracyjnie poziom wzrostu wynagrodzeń. Podatek ten został zniesiony całkowicie w 1996 r.

3. Podstawy prawne i elementy składowe systemu podatkowego.

Obecnie obowiązuje w Polsce 8 ustaw nakładających obowiązki podatkowe; jeśli wliczyć wpłaty z zysku i opłatę skarbową - to regulacji jest 10. Konstytucja nakazuje, aby podatki były nakładane wyłącznie w drodze ustawy.

Zasady funkcjonowania systemu podatkowego (procedury, informacja, ochrona tajemnicy itp.) reguluje uchwalona w sierpniu 1997 r. Ordynacja podatkowa.

Na prawną infrastrukturę systemu podatkowego składają się też ustawy przyznające podatnikom przywileje, w tym tzw. ustawy związkowe; umowy międzynarodowe, w tym 63 umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania oraz - wskazane ustawami - rozporządzenia wykonawcze.

Uchwalona w 1997 r. Konstytucja RP ostatecznie potwierdziła, że do przepisów prawa podatkowego nie zalicza się wszelkiego rodzaju zarządzeń, obwieszczeń, okólników czy pism wyjaśniających. Obowiązują one wyłącznie jednostki podległe wydającemu zarządzenie, a nie podatników.

Na polski system podatkowy składa się dziś 11 tytułów podatkowych, czyli rodzajów podatków. Dochodami budżetów gminnych są także 4 rodzaje opłat, które co prawda nie noszą wszystkich cech podatku, jednak stosuje się do nich przepisy o zobowiązaniach podatkowych. Do elementów polskiego systemu podatkowego trzeba też zaliczyć quasi-podatki, nazywane składkami, a w tym przede wszystkim składkę na ubezpieczenie społeczne (ZUS).

Z punktu widzenia podatnika, najistotniejszy jest podział podatków na dwie grupy:

a) podatki bezpośrednie, czyli takie, które są obliczane od indywidualnego dochodu, przychodu, czy majątku.

Do głównych podatków bezpośrednich zaliczamy:

 podatek dochodowy od osób fizycznych (z ang. PIT),

 podatek dochodowy od osób prawnych (z ang. CIT),

 podatek od spadków i darowizn,

 podatek rolny,

 podatek leśny,

 podatek od nieruchomości,

 podatek od środków transportu,

 podatek od posiadania psów.

b) podatki pośrednie, czyli takie, które są wliczane w cenę towaru lub usługi. Płatnikiem tych podatków są sprzedawcy, jednak faktycznie obciążają one ostatecznego konsumenta.

Do tej kategorii zaliczamy:

- podatek od towarów i usług, zwany także podatkiem od wartości dodanej (z ang. VAT),

- podatek akcyzowy,

- podatek od gier.

Praktyka fiskalna wskazuje na wyższość podatków pośrednich, w zasadzie powiązanych z konsumpcją, nad bezpośrednimi, obciążającymi dochody i majątek podatnika. Podatki pośrednie są łatwiejsze do wyegzekwowania; ograniczają pole do nadużyć, manipulacji i interpretacji, nie osłabiają motywacji do powiększania dochodów i kapitału, a więc są bardziej prorozwojowe. W Polsce rośnie systematycznie acz powoli udział podatków pośrednich w dochodach podatkowych ogółem (patrz załącznik 1). Obecnie ich udział w ogólnych dochodach podatkowych wynosi 51,2%, a w dochodach podatkowych budżetu państwa już 59,1%.

WYKRES 1

Opłaty, które w pełni stanowią dochód gmin, a są ponoszone przez przedsiębiorstwa i osoby fizyczne, to:

a) opłata skarbowa, czyli należność pobierana przy załatwianiu spraw przez organy administracji rządowej i samorządowej, oraz od niektórych czynności cywilnoprawnych,

Wpływy w 1997r. - 1300mln. zł ( nieco ponad 1% wpływów ogółem i prawie 8% wpływów podatkowych budżetów gminnych).

b) opłata targowa, według stawek i reguł określonych przez gminę,

c) opłata administracyjna, czyli rodzaj lokalnej opłaty skarbowej,

d) opłata miejscowa, zwana też turystyczną, czy klimatyczną, bywa wprowadzana - za zgodą wojewody -w niektórych gminach o szczególnych walorach naturalnych.

W kategorii składek najpoważniejszym tytułem jest tzw. składka na ubezpieczenie społeczne (ZUS). W dotychczasowym systemie ubezpieczeń społecznych nie istniała składka mająca związek z wysokością późniejszych indywidualnych świadczeń, lecz obligatoryjny i jednolity procentowo narzut na płace, forma podatku od wynagrodzeń. Inaczej mówiąc: cel ubezpieczeniowy jest realizowany za pomocą powszechnego podatku mającego jednocześnie charakter bezpośredni (związany z dochodem) i pośredni (wliczany przez pracodawcę w cenę pracy).

W podobny sposób - poprzez tzw. wpłaty czy składki, noszące de facto charakter podatkowy - finansowane są inne fundusze celowe, tworzone równolegle do budżetu państwa, na przykład Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

4. Podatki wpłacane do budżetu państwa

4.1 Podatki bezpośrednie

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Podstawę opodatkowania stanowi dochód danej osoby, pomniejszony o odliczenia i ulgi. Podatek dochodowy od osób fizycznych obejmuje swym zasięgiem wszystkie dochody osób fizycznych, z wyjątkiem tych uzyskanych z:

a) działalności rolniczej (oprócz działów specjalnych produkcji rolnej),

b) gospodarki leśnej,

c) czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy (np. paserstwo),

d) przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn.

Za 1992 r. samodzielnie rozliczyło się z fiskusem 10 milionów podatników, za 1996 r. było ich już 16 milionów. Ogólna liczba podatników podatku dochodowego od osób fizycznych wyniosła w 1997 r. 24 mln 611 tys. osób (w ub. roku 24,3 mln), z tego 94,57% nie przekroczyło pierwszego progu opodatkowania (w 1996 r. - 93,34%). W drugim przedziale podatkowym znalazło się 4,42% podatników (w 1996 r. - 5,49%), w trzecim zaledwie 1,01% (wcześniej 1,17%). Zrealizowane wpływy z tego podatku w 1997 r. wyniosły 39 550,6 mln, co stanowiło 34,3% wpływów podatkowych ogółem.

W całości PKB wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych wynosiły:

1992 - 6,3%

1993 - 7,7%

1994 - 8,3%

1995 - 8,1%

1996 - 7,2%

Wprowadzony w 1992 r. system opodatkowania dochodów osób fizycznych miał na celu powszechne i jednolite opodatkowanie tych osób. Jednak, z uwagi na oddalanie się w czasie innych reform, do systemu podatkowego wprowadzono szereg ulg i zwolnień (np. w związku z opóźnianiem się reformy zasiłków rodzinnych do systemu opodatkowania dochodów osobistych wprowadzone zostały ulgi o charakterze pro rodzinnym).

W obecnym kształcie przepisów podatkowych funkcjonuje rozbudowany system zwolnień przedmiotowych. Są to zwolnienia o charakterze socjalnym (np. zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne), odszkodowawczym, pracowniczym (np. ponoszone przez pracodawcę dopłaty do wyżywienia pracowników), adresowane do emerytów i rencistów (np. świadczenia rzeczowe otrzymywane od byłego pracodawcy).

Występują również zwolnienia, które wynikały z doraźnej potrzeby wsparcia niektórych grup podatników (np. dodatki mieszkaniowe i ryczałty na zakup opału, zasiłki na zmniejszenie wydatków na leki). Od podatku wolne są także odsetki od wkładów oszczędnościowych, wygrane w grach losowych i zakładach wzajemnych prowadzonych przez uprawniony podmiot.

Na wysokość podatku od dochodów osobistych mają wpływ:

a) przychody,

b) koszty uzyskania,

c) stawki podatkowe,

d) progi,

e) kwota wolna od podatku,

f) ulgi podatkowe.

Źródłami przychodu są m.in. stosunek pracy i jemu pokrewne, emerytury i renty, działalność gospodarcza, działalność wykonywana samodzielnie (np. umowy zlecenia, o dzieło), prawa majątkowe (np. prawa autorskie, do znaków towarowych, wzorów zdobniczych), kapitały pieniężne, sprzedaż dokonywana poza działalnością gospodarczą, np. nieruchomości czy samochodów.

Koszty uzyskania przychodu podlegają odliczeniu od uzyskanego przychodu. Dla przychodów z pracy najemnej, z osobiście wykonywanej działalności oraz z praw majątkowych ustawa określa zryczałtowane koszty uzyskania. Dla stosunku pracy oraz stosunków pokrewnych koszty te uzależnione są od skali podatkowej i wynoszą 0,25% górnej granicy pierwszego przedziału skali; w 1998 r. 63,13 zł miesięcznie. Dla samodzielnej działalności oraz niektórych praw majątkowych (np. praw autorskich) koszty te ustalone zostały jako procent uzyskanego przychodu i wynoszą 20% lub 50%.

Stawki podatkowe. Ustawa określiła zasadę, według której ustalano przedziały dochodu podlegającego opodatkowaniu: przedziały dochodu mają ulegać corocznie podwyższeniu "w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w okresie trzech kwartałów w roku poprzedzającym rok podatkowy w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego". Tej zasady jednak nie dotrzymywano, manipulując corocznie stawkami i progami. I tak w 1993 r. nie zwaloryzowano przedziałów dochodowych (progi zostały zamrożone na poziomie 1992 r.), co dla podatników niesie konsekwencje przez wszystkie lata obowiązywania ustawy. Z kolei na 1994 r. podatki podwyższono wprost, wprowadzając nową skalę podatkową, zamiast dotychczasowej 20%, 30% i 40% - 21%, 33% i 45% Ta sama skala obowiązywała w 1995 i 1996 r. W 1997 r. zmieniono sposób odliczania ulg, na mniej korzystny dla podatników przekraczających drugi i trzeci próg, z jednoczesną obniżką stawek - na 20%, 32% i 44%. 1998 r. przynosi kolejną zmianą stawek: 19%, 30% i 40%.

Stawki podatkowe określone zostały w skali podatkowej mającej charakter progresji szczeblowej. Skala zbudowana jest z przedziałów podstawy obliczenia podatku oraz odpowiadających tym przedziałom stawek podatkowych. W stosunku jednak do dochodów, które nie podlegają łącznemu opodatkowaniu stosuje się stawkę proporcjonalną (np. dochody ze sprzedaży nieruchomości, dochody uzyskiwane z odsetek od pożyczek, dywidend).

W 1998 r. progi podatkowe ustalono na poziomie:

 19% dla dochodów nie przekraczających kwoty 25.252 zł.,

 30% dla dochodów powyżej kwoty 25.252 zł. i nie przekraczających kwoty 50.504 zł.,

 40% dla dochodów przekraczających kwotę 50.504 zł.

Efektywna (rzeczywista) progresja podatku dochodowego zależy od stawki dla danej grupy i rozmiaru podstawy opodatkowania. Możliwości odliczeń od podatku i od dochodu oraz luki podatkowe sprzyjają osobom o dużych dochodach.

Przy poborze podatku stosuje się kwotę wolną pomniejszającą podatek.

Kwota ta wynosiła:

- w 1992 r. 86,40 zł.

- w 1993 r. 86,40 zł.

- w 1994 r. 121,20 zł.

- w 1995 r. 165,60 zł.

- w 1996 r. 218,40 zł.

- w 1997 r. 278,20 zł.

- w 1998 r. 336,60 zł.

Dla przykładu kwocie odliczanej od podatku w 1998 r. odpowiada dochód nie podlegający opodatkowaniu w wysokości 1.772 zł. Dopiero jeżeli dochody podatnika w ciągu roku przekroczą tę kwotę będzie naliczony podatek od nadwyżki.

Bardziej racjonalnym rozwiązaniem byłoby odliczanie od dochodu kwoty zwolnionej z opodatkowania. Wyłączenie z obowiązku podatkowego grupy podatników o najniższych dochodach, ułatwia pobór podatku; nie angażuje aparatu skarbowego w sytuacjach, w których kwoty podatków byłyby niewspółmiernie niskie w stosunku do kosztów jego wymiaru i poboru.

Ulgi w podatku dochodowym

Ulgi w podatku dochodowym od osób fizycznych mają bardzo szeroki zakres (patrz załącznik nr 2). Można je podzielić na:

1) zwolnienia podatkowe,

2) odliczenia od dochodu,

3) odliczenia od podatku,

4) możliwość wspólnego opodatkowania małżonków (rodzaj ulgi prorodzinnej),

5) preferencyjne opodatkowanie osób samotnie wychowujących dzieci (jw.).

W ustawach nie można się doszukać celu, jakim kierował się ustawodawca przyznając poszczególne rodzaje ulg, możemy się go tylko domyślać, co w pewnych przypadkach jest dość łatwe. Państwo przyznając ulgi, nie kieruje się chęcią zmniejszenia podatnikom wymiaru podatku (od tego jest skala), lecz skłania ich w ten sposób do ponoszenia określonego rodzaju wydatków, w celu pobudzenia

rozwoju pewnych gałęzi (np. budownictwo mieszkaniowe), albo zachowań podatników (zachęcając np. do dokształcania zawodowego, czy zakupów obligacji Skarbu Państwa). Tymczasem rozbudowany system ulg - jak pokazuje praktyka - rzadko przybliża do pożądanych celów; służy podatnikom głównie do obniżenia wysokich podatków (nieprawidłowości w zakresie stosowania odliczeń przedstawia załącznik 2). Corocznie na skutek odliczeń budżet uzyskuje coraz mniejsze wpływy. Ilustruje to wykres 2:

WYKRES 2

Zaś odliczenia w 1997 r. przedstawiają się następująco:

Tabela 1

Podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych

korzystający z odliczeń w 1997 r.

Przedziały dochodów	Liczba podatników ogółem	Liczba podatników korzystających z odliczeń ogółem	% (3:2)
1	2	3	4
I	22.210.454	8.606.610	38,75
II	1.038.069	839.546	80,88
III	237.206	212.246	89,48
Ogółem (I+II+III)	23.485.771	9658.402	41,12

Źródło: Ministerstwo Finansów

I przedział podatkowy - do 20.868 zł. dochodu rocznie

II przedział podatkowy - 20.868 - 41.736 zł. dochodu rocznie

III przedział podatkowy - powyżej 41.736 zł. dochodu rocznie

Tabela 2 Dochód i odliczenia od dochodu w poszczególnych grupach podatkowych w 1997 r

Przedziały dochodów	Kwota dochodu ogółem w tys. zł	Kwota odliczeń od dochodu ogółem w tys. zł	% (3:2)
1	2	3	4
I	171.772.513	3.136.473	1,83
II	27.741.684	1.189.689	4,29
III	24.553.612	2.088.551	8,51
Ogółem (I+II+III)	224.067.809	6.414.713	2,86

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 3

Podatek i odliczenia od podatku w poszczególnych grupach podatkowych w 1997 r

Przedziały dochodów	Kwota podatku przed odliczeniami ogółem w tys. zł	Kwota odliczeń od podatku ogółem w tys. zł	% (3:2)
1	2	3	4
I	27.654.010	1.941.624	7,02
II	5.630.090	563.800	10,01
III	7.902.574	317.118	4,01
Ogółem (I+II+III)	41.186.674	2.822.542	6,85

Źródło: Ministerstwo Finansów

Wśród odliczeń największą pozycję stanowią ulgi mieszkaniowe. W 1997 r. wynosiły one 2.448 mln zł. (odliczonych od podatku) oraz 1.775 zł. (odliczonych od dochodu).

W latach 1993-1997 suma wykorzystanych ulg mieszkaniowych przedstawiała się następująco:

Tabela 4

	Kwota odliczonych wydatków w mln zł.	% dochodu brutto
1993	4.099	5,09
1994	4.932	4,51
1995	7.208	4,89
1996	11.817	6,42
1997	14.222	6,35
Razem	42.278	x

Źródło: Ministerstwo Finansów

Mimo odliczenia, w okresie obowiązywania ustawy, kwoty 42.278 mln zł. budownictwo mieszkaniowe od lat przeżywa regres. Przybywa domów jednorodzinnych, ale nadal niska jest liczba mieszkań oddanych w budynkach wielorodzinnych dla osób mniej zamożnych. Najubożsi zaś w ogóle z ulg nie korzystają, nawet tych na remont mieszkania. Nie są bowiem w stanie przekroczyć dolnego limitu sumy, którą trzeba wydać, aby móc dokonać odliczeń. Przeciętne odliczenie na inwestycje mieszkaniowe wynosiło w 1996 r. 6.469 zł.

Drugą pozycją pod względem wielkości odliczeń są darowizny i to mimo zniesienia możliwości odliczenia darowizn dla osób fizycznych. W 1997 r. z tytułu darowizn odpisano od dochodów 837 mln zł. Niestety - jak informuje kontrola skarbowa - kwitnie handel poświadczeniami darowizn od przedstawicieli instytucji (np. kościołów), na rzecz których mogą być one odliczane.

Na trzeciej pozycji znalazły się "renty i inne trwałe ciężary" z kwotą odliczeń w 1997 r. 547 mln zł. Ten typ ulgi - w odróżnieniu od darowizn - jest atrakcyjny fiskalnie tylko dla osób zamożnych, których dochody znajdują się w drugim i trzecim przedziale. Dla pozostałych, formalizowanie rent wiąże się tylko z kłopotami i nie daje korzyści finansowych.

Ulga na zakup przyrządów i pomocy naukowych jednostkowo jest niewielka, wynosi bowiem maksimum 256,50 zł. dla pojedynczego podatnika, ale i w tym przypadku urzędy skarbowe sygnalizują, że odpisywane są coraz częściej np. zakupy kamer wideo.

Typową ulgą dla zamożnych jest możliwość odpisania wydatków na odpłatne kształcenie dzieci.

Do ulg zaliczyć należy również możliwość łącznego opodatkowania dochodów małżonków oraz osób samotnie wychowujących dzieci. Z pierwszej skorzystało w 1997 r. 57,3% podatników rozliczających się w urzędach skarbowych (o 9,3% więcej niż w 1996 r.); z drugiej 547.450 osób (o 24,9% więcej).

Na wzrost w 1997 r. liczby małżonków wspólnie rozliczających się wpłynęły:

- wzrost liczby małżeństw, w których jedno z małżonków nie uzyskało żadnego dochodu opodatkowanego na zasadach ogólnych (1997 r. : 1996 r. - wzrost o ok. 11%),

- pośrednio - zmiana zasad stosowania większości ulg podatkowych (w 1996 r. - przy odliczeniu wydatku od dochodu małżonka osiągającego wyższe dochody - wspólne rozliczenie nie dawało już efektu w postaci zmniejszenia podatku).

Na wzrost w 1997 r. liczby składających zeznanie osób samotnie wychowujących dzieci wpłynęła zmiana przepisów, tj.:

- wprowadzenie możliwości wspólnego rozliczenia także z uczącymi się dziećmi w wieku powyżej 18 do 25 lat,

- zrezygnowanie z warunku wychowywania samotnie dziecka przez cały rok podatkowy.

Progresywny system podatkowy - z definicji - nakłada większe relatywnie ciężary na osoby zamożne. Rozbudowany system ulg działa w odwrotnym kierunku - nie tylko łagodzi progresję, ale powoduje też, że z ulg - adresowanych przecież do wszystkich - o wiele częściej korzystają osoby zamożne, niż te osiągające niskie przychody.

Średnie obciążenie podatkiem dochodu przed odliczeniami (nominalne) i po odliczeniach (efektywne) w latach 1994 - 1997 przedstawiają poniższe tabele 5, 6, 7, 8 i 9.

Tabela 5

PRZECIĘTNE OBCIĄŻENIE PODATKOWE W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH

PODATKOWYCH W LATACH 1994-1997

Lp.	Lata	ogółem		I przedział		II przedział		III przedział
		nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu
1.	1994	18,55	18,02	17,79	16,94	22,63	20,11	37,33	29,39
2.	1995	18,42	17,97	17,68	15,84	22,56	16,88	38,11	29,29
3.	1996	18,22	16,20	17,56	15,02	22,57	16,03	35,98	25,19
4.	1997	19,24	17,13	16,40	14,97	21,59	18,26	36,47	30,89

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 6

PRZECIĘTNE OBCIĄŻENIE PODATKOWE W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH PODATKOWYCH

podatnicy osiągający przychody z więcej niż jednego źródła

Lp.	Lata	ogółem		I przedział		II przedział		III przedział
		nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu
1.	1994	18,85	18,30	17,82	16,60	22,77	20,00	37,20	29,70
2.	1995	18,76	18,53	17,72	15,15	22,69	16,46	37,72	30,05
3.	1996	18,65	16,21	17,76	14,29	22,69	15,86	35,57	24,97
4.	1997	17,59	17,49	16,75	14,79	21,72	18,25	35,51	29,25

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 7

PRZECIĘTNE OBCIĄŻENIE PODATKOWE W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH PODATKOWYCH

podatnicy osiągający dochody z działalności gospodarczej i wolnych zawodów

Lp.	Lata	ogółem		I przedział		II przedział		III przedział
		nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu
1.	1994	30,02	26,70	18,22	12,50	23,48	16,30	39,07	30,20
2.	1995	30,40	26,14	18,14	11,18	23,44	15,42	40,02	29,10
3.	1996	25,60	22,62	18,32	11,04	23,39	14,38	37,83	27,16
4.	1997	25,04	18,78	16,93	11,15	22,13	15,01	39,30	34,55

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 8

PRZECIĘTNE OBCIĄŻENIE PODATKOWE W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH PODATKOWYCH

podatnicy osiągający przychody wyłącznie z tytułu zatrudnienia w gospodarce narodowej

Lp.	Lata	ogółem		I przedział		II przedział		III przedział
		nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu
1.	1994	18,71	18,30	18,31	17,30	22,50	20,70	32,65	25,10
2.	1995	18,61	15,95	18,15	15,12	22,41	16,65	32,22	22,61
3.	1996	18,39	15,50	18,02	15,14	22,32	16,15	33,97	21,69
4.	1997	16,98	15,92	16,65	15,16	21,20	18,88	30,91	27,17

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 9

PRZECIĘTNE OBCIĄŻENIE PODATKOWE W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH PODATKOWYCH

podatnicy osiągający dochody wyłącznie z emerytur i rent

Lp.	Lata	ogółem		I przedział		II przedział		III przedział
		nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu	nominalne obciążenie dochodu	efektywne obciążenie dochodu
1.	1994	17,50	17,31	17,39	17,13	21,40	20,80	31,13	28,48
2.	1995	17,35	16,76	17,26	16,63	21,49	20,27	30,23	22,54
3.	1996	17,08	16,04	17,01	15,95	21,47	19,85	27,46	22,81
4.	1997	15,74	15,21	15,70	15,16	20,37	19,29	26,13	23,65

Źródło: Ministerstwo Finansów

Wzrost efektywnych obciążeń w 1994 r. był zamierzony i wynikał z podwyższenia skali podatkowej( z 20, 30, 40% na 21, 33, 45%), ale ich spadek w roku następnym już na pewno nie (zob. tabela 5). Skala pozostała ta sama, wymiar podatku obniżyły jednak ulgi, szczególnie darowizny. W 1996 r. stało się podobnie, gdyż odpisało je sobie jeszcze więcej osób. Za 1997 r. średnie obciążenie dochodu ulgami wzrosło także za sprawą skasowania indywidualnych darowizn, ale przede wszystkim z powodu zmiany systemu odliczeń.

Efektywnie najniższe podatki płacą drobni przedsiębiorcy i przedstawiciele wolnych zawodów, deklarujący dochody w pierwszym przedziale podatkowym - ich obciążenie w 1997 r. wynosiło 11,15%. Następną, najmniej obciążoną grupą są podatnicy, osiągający przychody z więcej niż jednego źródła (ci, którzy mieszczą się w pierwszym przedziale podatkowym) - ich obciążenie dochodu brutto wynosiło 14,79%. Takie redukcje są trudniej dostępne dla podatników osiągających przychody wyłącznie z tytułu zatrudnienia oraz emerytów i rencistów: dla obu tych grup obciążenie podatku brutto w pierwszym przedziale wynosi 15,16%. Wniosek jest następujący: najmniej korzystali z ulg emeryci, najwięcej - ludzie pracujący na własny rachunek.

Ta prawidłowość zmienia się w wyższych przedziałach podatkowych. W trzecim przedziale najwyższe obciążenie podatkowe dotyka osoby pracujące na własny rachunek (34,55%) i kolejno: podatników osiągających przychody z kilku źródeł (29,25%), emerytów i rencistów (23,65%) oraz pracowników najemnych (27,17%).

Tabela 10

Dochód i obciążenie dochodu podatkiem w 1997 r.

Dochód i obciążenie podatkiem dochodu brutto ogółem podatników

Przedziały dochodów	Liczba podatników	Przeciętny dochód brutto w zł	Przeciętny podatek po odliczeniach (należny) w zł	Efektywne obciążenie podatkowe %
1	2	3	4	5
I	22.210.454	7.734	1.158	14,97
II	1.038.069	26.724	4.880	18,26
III	237.206	103.512	31.978	30,89
Ogółem	23.485.729	9.541	1.634	17,13

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 11

Dochód i obciążenie podatkiem dochodu brutto podatników osiągających przychody wyłącznie z tytułu zatrudnienia w gospodarce narodowej

Przedziały dochodów	Liczba podatników		Przeciętny dochód brutto w zł	Przeciętny podatek po odliczeniach (należny) w zł		Efektywne obciążenie podatkowe %
1	2	3			4		5
I	6.146.640	8.299			1.258		15,16
II	243.991	25.769			4.864		18,88
III	30.178	59.509			16.170		27,17
Ogółem	6.420.809	9.203			1.465		15,92

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 12

Dochód i obciążenie podatkiem dochodu brutto podatników osiągających

przychody wyłącznie z emerytur i rent

Przedziały dochodów	Liczba podatników		Przeciętny dochód brutto w zł	Przeciętny podatek po odliczeniach (należny) w zł			Efektywne obciążenie podatkowe %
1	2	3			4	5
I	7.983.263	6.466			980	15,16
II	33.754	23.923			4.606	19,25
III	632	43.601			3.457	23,65
Ogółem	8.017.649	6.542			995	15,21

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 13

Dochód i obciążenie podatkiem dochodu brutto podatników osiągających przychody wyłącznie z działalności gospodarczej i wolnych zawodów

Przedziały dochodów	Liczba podatników	Przeciętny dochód brutto w zł	Przeciętny podatek po odliczeniach (należny) w zł	Efektywne obciążenie podatkowe %
1	2	3	4	5
I	188.620	9.059	1.010	11,15
II	47.838	28.187	4.230	15,01
III	50.854	165.729	57.262	34,55
Ogółem	287.312	39.974	11.503	18,78

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 14

Dochód i obciążenie podatkiem dochodu brutto podatników, którzy osiągnęli przychody z więcej niż jednego źródła

Przedziały dochodów	Liczba podatników	Przeciętny dochód brutto w zł	Przeciętny podatek po odliczeniach (należny) w zł	Efektywne obciążenie podatkowe %
1	2	3	4	5
I	7.888.052	8.549	1.264	14,79
II	712.797	27.074	4.941	18,25
III	155.869	91.758	26.839	29,25
Ogółem	8.756.718	11.538	2.018	17,49

Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 15

Podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych

korzystający z odliczeń w 1997 r.

Przedziały dochodów	Liczba podatników ogółem	Liczba podatników korzystających z odliczeń ogółem	% (3:2)
1	2	3	4
I	22.210.454	8.606.610	38,75
II	1.038.069	839.546	80,88
III	237.206	212.246	89,48
Ogółem	23.485.729	9.658.402	41,12

Źródło: Ministerstwo Finansów

Z ulg i odliczeń najrzadziej korzystają najubożsi, ponieważ nie wystarcza im pieniędzy na wydatki objęte ulgami. Ale nie tylko poziom zarobków decyduje o możliwości korzystania z odliczeń. Skomplikowany system (jedne ulgi odlicza się od podatku, inne od podstawy), w połączeniu z coraz bardziej zawiłymi formularzami podatkowymi powodują, że wiele osób ma trudności z samodzielnym wypełnieniem PIT. Aby więc coś odliczyć, trzeba nie tylko ponieść wydatek i go udokumentować, ale także opanować swoiste know-how, jak sobie z tym poradzić.

Okazuje się, że osoby najuboższe, których roczny dochód nie przekroczył w 1996 r. 5 tys. zł opłacały (efektywnie) podatek wyższy od średniego dla wszystkich przedziałów. Wynosił on 16,7% dochodów brutto, zaś osoby z dochodem wyższym, ale również nie przekraczającym górnego pułapu pierwszego przedziału w rzeczywistości płaciły podatek w wysokości 15,6%. Z pewnością nie taki był cel polityki fiskalnej. Ulgi niedostępne dla uboższych oraz tych, dla których wypełnienie formularza PIT stało się zbyt trudne, wypaczyły cel polityki fiskalnej (patrz załącznik 3)

W 1996 r. dochody 93,34% podatników mieściły się w pierwszym przedziale; 5,49% - w drugim i 1,17% w trzecim. W 1997 r. - pierwszy przedział wzrósł do 94,57%, drugi zmalał do 4,42%, trzeci do 1,01%. Bogatych jest nie tylko mniej, zarabiają także łącznie mniej pieniędzy (i to jeszcze przed ich opodatkowaniem). W 1996 r. dochody podatników pierwszego przedziału stanowiły 69,78% dochodów ogółem, w 1997 r. - 76,66%. Dochody podatników drugiego przedziału wynosiły 14,47%, w 1997 r. - już tylko 12,38%. W trzecim przedziale było podobnie: w 1996 r. - 15,25%, w 1997 r. tylko 10,96 %. Przy tym wszystkim wyostrzyła się progresja podatkowa. Podatnicy I przedziału zapłacili 67,02% wszystkich podatków, II - 13,21%, III - 19,77%. A zatem: 5,43% osób zamożnych (II i III przedział) płaci (po odliczeniu ulg) 33% wszystkich podatków.

Opodatkowanie dochodów z zysków kapitałowych

Dochody ze źródeł kapitałowych, zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych, stanowią źródło przychodów podlegające temu podatkowi. Występują tu jednak zróżnicowane zasady opodatkowania oraz liczne zwolnienia.

Zależnie od rodzaju podlegają one opodatkowaniu:

- łącznie z innymi dochodami, według progresywnej skali podatkowej,

- 20% zryczałtowaną stawką bez łączenia ich z innymi dochodami.

Dochody uzyskane ze sprzedaży udziałów w spółkach, akcji nabytych poza obrotem publicznym i akcji nabytych poza giełdą papierów wartościowych oraz odsetki od wkładów na rachunkach bankowych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą podlegają łącznemu opodatkowaniu z innymi dochodami wg progresywnej skali podatkowej.

Natomiast odsetki od pożyczek, dochody z udziałów w zyskach osób prawnych (np. dywidendy) podlegają zryczałtowanemu podatkowi w wysokości 20%.

Zwolnione od opodatkowania do 31 grudnia 2000 r. są dochody uzyskane ze sprzedaży:

- obligacji Skarbu Państwa wyemitowanych po 1 stycznia 1989 r. oraz obligacji wyemitowanych po 1 stycznia 1997 r. przez jednostki samorządu terytorialnego,

- akcji dopuszczonych do obrotu publicznego, nabytych na podstawie publicznej oferty lub na giełdzie papierów wartościowych albo w regulowanym pozagiełdowym wtórnym obrocie publicznym oraz również świadectw udziałowych wymienialnych na akcje narodowych funduszy inwestycyjnych i funduszy przemysłowych.

Natomiast bez ograniczenia czasowego zwolnione od opodatkowania są:

- dochody ze sprzedaży świadectw rekompensacyjnych,

- odsetki i dyskonto od papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa i od obligacji emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz od wkładów oszczędnościowych i środków na rachunkach bankowych, z wyjątkiem rachunków związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Zryczałtowane formy opodatkowania

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w mniejszym rozmiarze mogą korzystać ze zryczałtowanych form opodatkowania tj.:

- karty podatkowej,

- ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.

Karta podatkowa stanowi uproszczoną formę zryczałtowanego opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych małych przedsiębiorstw, głównie usługowych. Obejmuje ona m.in. działalność usługową i wytwórczo-usługową, handel detaliczny żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi i kwiatami, działalność gastronomiczną (jeżeli nie jest prowadzona sprzedaż napojów o zawartości powyżej 1,5% alkoholu), działalność w zakresie usług transportowych, rozrywkowych, świadczenia usług w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego (przez pielęgniarki i położne), świadczenia usług weterynaryjnych.

Osoby opodatkowane w tej formie nie muszą dokumentować faktycznych przychodów i kosztów, są zwolnione od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, składania deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu oraz od wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.

Stawki karty podatkowej uzależnione są od miejsca wykonywania i rodzaju działalności oraz liczby zatrudnionych pracowników. Stawki te dla poszczególnych podatników określone są kwotowo, z góry na określony czas, w indywidualnej decyzji wydawanej w tej sprawie przez urząd skarbowy. Stosowany jest również system obniżek lub podwyżek stawek karty podatkowej na wniosek podatnika lub z urzędu, pozwalający na uwzględnienie indywidualnych warunków wykonywania działalności. Przewidziane są również preferencje dla podatników wykonujących działalność w regionach zagrożonych wysokim bezrobociem strukturalnym.

Drugą formę zryczałtowanego opodatkowania działalności gospodarczej osób fizycznych stanowi ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, wprowadzony od 1994 r. W 1998 r. podatnicy mogą opłacać podatek dochodowy od przychodów z działalności gospodarczej w tej formie, jeżeli w 1997 r. uzyskali łączne przychody z tej działalności w wysokości nie przekraczającej 288.700 zł lub działalność została rozpoczęta w 1998 r., bez względu na wysokość osiągniętego przychodu w tym roku. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych obliczany jest od przychodów, bez pomniejszania o koszty uzyskania przychodów. Stawki tego ryczałtu określone są procentowo, w oparciu o przeciętną dochodowość dla grupy podatników wykonujących działalność w zbliżonych warunkach ekonomiczno-finansowych i wynoszą:

 9,5% od przychodów z działalności usługowej,

 6,0% od przychodów z działalności wytwórczej, robót budowlanych lub w zakresie przewozów ładunków taborem samochodowym o ładowności powyżej 2 ton,

 3,3% od przychodów z działalności usługowej w handlu i gastronomii, z wyjątkiem przychodów ze sprzedaży napojów o zawartości powyżej 1,5% alkoholu.

Podatnicy opłacający ryczałt od przychodów ewidencjonowanych prowadzą uproszczoną ewidencję przychodów. Mają obowiązek posiadać i przechowywać dowody zakupu towarów, surowców i materiałów podstawowych, bez obowiązku ich ewidencjonowania. W ciągu roku podatkowego składają jedną informację półroczną, a po upływie roku podatkowego zeznanie roczne.

Przychodów opodatkowanych w formie karty podatkowej i ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych nie łączy się z dochodami z innych źródeł opodatkowanymi na ogólnych zasadach. Osiąganie przychodów z działalności gospodarczej opodatkowanych w tych formach nie stanowi przeszkody do łącznego opodatkowania małżonków, przy spełnieniu warunków określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Począwszy od 1999 r. zasady zryczałtowanego opodatkowania przychodów z działalności gospodarczej zostaną uregulowane ustawowo.

W 1997 r. zryczałtowany podatek dochodowy opłacało 853.668 podatników, tj. o 9.909 ( 1,2%) podatników więcej niż w 1996 r. O 72.517 (tj. 23,6%)  podatników zmniejszyła się liczba opodatkowanych w formie karty podatkowej. Główną przyczyną tego spadku było wyłączenie lekarzy z tej formy opodatkowania; przeszli oni na opodatkowanie na zasadach ogólnych, stąd znaczący z kolei wzrost liczby podatników w tej grupie. Szczegółowe dane dotyczące liczby podatników przedstawia tabela 16

Tabela 16

Liczba podatników podatku dochodowego od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w latach 1996-1997

(wg stanu na 31 grudnia)

	1996		1997		Różnica	Dynamika%
Forma opodatkowania	liczba podatników	struktura %	liczba podatników	struktura %	(3-1)	(3:1)
0	1	2	3	4	5	6
Ogółem, w tym:	2.270.967	100,0	2.332.489	100,0	61.522	102,7
1. ryczałt od przychodów ewidencjonowanych	843.759	37,2	853.668	36,6	9.909	101,2
2. karta podatkowa	307.38	13,5	234.821	10,1	-72.517	76,4
3. zasady ogólne	1.119.870	49,3	1.244.000	53,3	124.130	111,1

Źródło: Ministerstwo Finansów

W 842.435 zakładach prowadzonych przez osoby opłacające ryczałt w 1997 r. pracowało - łącznie z właścicielami - 1.346 tys. osób, w tym 259 tys. pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę (z tego 16,5 tys. emerytów i rencistów) i 52 tys. osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia.

Podatnicy opłacający podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych osiągnęli w 1997 r. 32.315 mln zł przychodów, tj. przeciętnie 38 tys. zł na podatnika. Największą część przychodów, bo prawie 44,7% osiągnięto z działalności handlowej i gastronomicznej (opodatkowanej wg stawki 3,3%), 38,6% przychodów z działalności wytwórczej i usługowej w budownictwie (opodatkowanej wg stawki 6,0%), a pozostałe 16,7% z działalności usługowej - opodatkowanej (wg stawka 9,5%).

W przypadku nieprowadzenia lub nierzetelnego prowadzenia ewidencji przychodów urząd skarbowy określa wartość przychodu niezaewidencjonowanego i ustala od tej kwoty podatek w wysokości 20%. W 1997r. przychód opodatkowany wg stawki 20% stanowił zaledwie 0,01% przychodu ogółem.

W 1997 r. odliczenia od przychodu wyniosły ogółem 1.133,3 mln zł, z czego 95,5% stanowiły składki na ubezpieczenie społeczne.

Największy udział, tj. 47,8% ogólnych odliczeń od podatku stanowiły odliczenia z tytułu wydatków mieszkaniowych . W 1997 r. 59 tys. podatników (w 1996 r. - 61 tys. osób) odliczyło wydatki w ogólnej kwocie 296 mln zł, zyskując ulgę w wysokości 56,2 mln zł. W 1996 r. odliczenia z tego tytułu wyniosły 303 mln zł, a kwota ulgi - 16,4 mln zł.

Ulgi za wyszkolenie uczniów w 1997 r. wyniosły 53,6 mln zł i stanowiły 45,5% ogólnych odliczeń od podatku, natomiast pozostałe tytuły odliczeń - 6,7%.

Po uwzględnieniu odliczeń przeciętne obciążenie przychodu brutto zryczałtowanym podatkiem dochodowym w 1997 r. wyniosło 4,8% (przychodu netto 5,0%).

W 1997 r. przeciętna miesięczna wpłata podatku dochodowego dokonana przez podatnika prowadzącego działalność gospodarczą wyniosła 283 zł, w tym przez podatników opłacających podatek dochodowy:

- na ogólnych zasadach - 408 zł

- w formie ryczałtu ewidencjonowanego - 143 zł

- w formie karty podatkowej - 134 zł

Dane o przeciętnym podatniku opłacającym ryczałt od przychodów ewidencjonowanych zawiera tabela 17.

Tabela 17

Dane o przeciętnym podatniku zryczałtowanych form podatkowych

1	przychód miesięczny przed odliczeniami (brutto)	3.155 zł
2	miesięczna kwota odliczeń od przychodu	111 zł
3	przychód miesięczny po odliczeniach (netto)	3.044 zł
4	podatek miesięczny przed odliczeniami	163 zł
5	miesięczna kwota odliczeń od podatku	11 zł
6	miesięczny należny podatek	152zł
7	(6:1) efektywne obciążenie podatkowe	4,8%
8	(6:3) nominalne obciążenie podatkowe	5,0%

Źródło: Ministerstwo Finansów

Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)

Dochody z działalności gospodarczej są w Polsce opodatkowane kilkoma rodzajami podatków bezpośrednich, w zależności od formy prawnej jednostek gospodarczych oraz skali ich działalności. Podstawowe znaczenie ma tu jednak podatek dochodowy od osób prawnych (z ang. CIT - corporate income tax). W 1997 r. z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych wpływy do budżetu państwa wyniosły 13,3 mld zł, co stanowiło 13,4% ogólnych wpływów podatkowych budżetu państwa. Trzeba zauważyć, że w minionych latach udział ten zmalał, po części wskutek korzystnych dla podatników zmian przepisów, ale także wskutek celowego zaniżania przez podatników podstawy wymiaru podatków. Zarówno teoria podatkowa jak i praktyka potwierdzają, że przedsiębiorcy - min. poprzez manipulacje kosztami - potrafią skutecznie zmniejszać wykazywany przychód lub dochód.

WYKRES 3

Ulgi inwestycyjne, które miały skłonić podatników do ujawniania zysków okazały się zachętą niewystarczającą: w 1997 r. skorzystało z nich niewiele ponad 2% podatników podlegających podatkowi dochodowemu od osób prawnych. Bezpośrednie podatki dochodowe, obniżające zysk, a więc i zdolności inwestycyjne firmy, uważane są przez przedsiębiorców za szczególnie dolegliwe. Z tych względów, a także z powodu technicznych trudności z należytą egzekucją tego typu

podatków, ich ranga fiskalna, w większości krajów rozwiniętych systematycznie maleje ustępując miejsca pośrednim formom opodatkowania działalności gospodarczej.

W obecnej postaci podatek dochodowy od osób prawnych został wprowadzony ustawą z 15 lutego 1992 r.. Ustawa ta została poprzedzona ustawą z 31 stycznia 1989 r. stanowiącą pierwszy etap reformy systemu podatkowego w kierunku stworzenia jednolitych zasad podatkowych dla podmiotów gospodarczych. Podatnikami są osoby prawne oraz niektóre jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej (np. zakłady budżetowe, placówki naukowe PAN, szkoły i placówki oświatowe, zakłady opieki zdrowotnej, różnego rodzaju przedstawicielstwa społeczności itp.)

Podatkowi temu nie podlegają spółki cywilne, jawne, komandytowe, w których - w sytuacji braku osobowości prawnej - podmiotem opodatkowania (podatkiem dochodowym od osób fizycznych) jest wspólnik, a nie spółka. Z CIT wyłączone są m.in.: Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz gminy.

Dochodem podlegającym opodatkowaniu jest nadwyżka przychodów (wpływów) nad kosztami ich uzyskania. W latach 1992-96 stawka opodatkowania wynosiła 40%, w 1997 r - 38%, zaś w 1998 r. - 36% podstawy opodatkowania.

W 1997 r. podatkowi dochodowemu od osób prawnych podlegało ok. 120 tys. podatników. W stosunku do ogólnej liczby 2,27 mln osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą jest to bardzo niewiele. Charakterystyczne, że prawie 35% podatników CIT wykazywało w 1997 r. stratę (patrz załącznik 4). Rzeczywistych podatników podatku dochodowego od osób prawnych było więc niespełna 80 tys.

Ocenia się, że w 1998 r. liczba podatników CIT wzrośnie o 6%, zaś wpływy podatkowe wyniosą 14,2 mld zł, co będzie stanowiło 10,6% ogółu wpływów budżetu, czyli znów mniej niż przed rokiem.

Opodatkowanie dochodów z zysków kapitałowych

W zależności od rodzaju dochody, z zysków kapitałowych podlegają opodatkowaniu na zasadach ogólnych, wg liniowej 36% stawki lub według 20% zryczałtowanej stawki. Do pierwszej kategorii przykładowo zalicza się dochody z odsetek, ze sprzedaży udziałów lub akcji, zaś do drugiej dochody z udziałów w zyskach osób prawnych (tzw. dywidendy).

Przedsiębiorcy, będący polskimi osobami prawnymi, mogą pobrany od nich podatek z tytułu udziału w zyskach osób prawnych przez płatnika (spółkę wypłacającą dywidendę) odliczyć od należnego od nich według stawki 36% podatku, co w praktyce oznacza, iż są one od tego podatku zwolnione.

Natomiast w przypadku dokonywania przez polskich przedsiębiorców wypłat odsetek lub dywidend na rzecz osób zagranicznych, dochody osób zagranicznych z tych tytułów podlegają - co do zasady - opodatkowaniu w Polsce stawką 20% liczoną od kwoty wypłacanej należności. Stawka ta jest jednak uzależniona od postanowień dwustronnych międzynarodowych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Rzeczpospolita Polska i w konkretnych umowach wynosi 15%, 10%, 5% oraz, w nielicznych przypadkach 0%.

4.2. Podatki pośrednie

Podatek od towarów i usług

Podstawową zasadą obowiązującą w podatku od towarów i usług (VAT - value added tax) jest, iż sprzedawca oblicza podatek należny od dokonanej sprzedaży i odejmuje od niego podatek zapłacony wcześniej przez dostawców, zawarty w fakturach zakupu. Powstałą różnicę wpłaca do budżetu, lub otrzymuje zwrot, jeśli podatek zawarty w fakturach jest wyższy od należnego.

VAT funkcjonuje w Polsce od 5 lipca 1993 r. Zastąpił przestarzały i w nowoczesnych gospodarkach rynkowych prawie już nie używany podatek obrotowy. Ta zmiana została przeprowadzona sprawnie i gospodarka nie przeżyła z tego powodu większych perturbacji. Obecnie VAT uznawany jest za jeden z najlepiej działających elementów systemu podatkowego w Polsce.

VAT płacą osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, jeśli sprzedają towary, świadczą usługi, eksportują i importują, lub często wykonują inne czynności np. darowizny towarów. W tej chwili liczba zarejestrowanych podatników VAT wynosi około 900 tysięcy i stale rośnie. Jednocześnie rośnie znaczenie tego podatku jako źródła dochodów budżetowych. O ile w 1994 r. VAT przyniósł państwu 29,1% wszystkich dochodów podatkowych, to w 1997 r. było to już 37,4% (prawie 37 mld zł), a w 1998 r. planuje się dalszy wzrost udziału tego podatku w dochodach budżetowych. Jeśli brać pod uwagę poszczególne tytuły podatkowe, to okazuje się, że obecnie podatek od towarów i usług jest największym źródłem wpływów do budżetu państwa.

VAT cierpi na te same słabości, które gnębią cały system podatkowy. W latach 1993 - 1998 Ustawa o podatku od towarów i usług była zmieniana 13 razy. Częstość zmian nie świadczyła jednakże o konieczności istotnych korekt w konstrukcji podatku, ale przede wszystkim o legislacyjnym niedbalstwie ustawodawcy, a także o skutecznym działaniu różnych grup nacisku, walczących o zwolnienia lub zmianę wysokości stawek VAT dla poszczególnych grup towarowych i usług.

Warto tu jednak podkreślić, że przez ostatnie 5 lat stawki podatku VAT nie zmieniły się. Podstawowa stawka obowiązująca w stosunku do większości towarów i usług wynosi 22%, co przekracza nieco średnią europejska. W przypadku niektórych towarów i usług są stosowane niższe stawki wynoszące: 7%, 2% i 0%. Stawka 7% stosowana jest m.in. wobec większości przetworzonych artykułów spożywczych, materiałów budowlanych, niektórych robót budowlanych (w szczególności dotyczących budownictwa mieszkaniowego) i międzymiastowych przewozów pasażerskich. Stawka 2% od początku została uznana za tymczasową, a obłożono nią obecnie większość leków i środków farmaceutycznych. Z kolei stawka 0%, jako element systemowy stosowana przede wszystkim w eksporcie, została przyjęta również w niektórych grupach towarów i usług np. dla środków do produkcji rolnej.

Prócz stawek obniżonych istnieje też cały, szeroko rozbudowany system zwolnień z podatku od towarów i usług. Obecnie obowiązująca lista zwolnień nie jest może tak imponująca, jak w przypadku podatków dochodowych, ale i tak przecież obejmuje m.in. sprzedaż nieprzetworzonych produktów spożywczych, przewozy środkami komunikacji miejskiej, usługi komunalne, finansowe, usługi w dziedzinie edukacji, ochrony środowiska, opieki społecznej i kilka innych. Prócz zwolnień przedmiotowych, o których rozszerzenie lub tylko utrzymanie idzie nieustanna walka, istnieją tez zwolnienia podmiotowe. Obecnie korzystają z nich podatnicy, których obroty nie przekraczają 80 tysięcy złotych, zakłady pracy chronionej oraz osoby korzystające z karty podatkowej.

Zwolnienie jednakże nie w każdym przypadku wiąże się z korzyściami odnoszonymi przez podatnika, pozbawiony bowiem on jest prawa do odliczania określonych kwot podatku wliczonego uprzednio w cenę nabywanych towarów.

Trzeba dodać, że ustawodawca, podobnie jak w przypadku innych tytułów podatkowych, zostawił sobie (i rządowi) możliwość zaniechania ustalenia i poboru podatku VAT. W odniesieniu do pojedynczych podatników decyzja w tej sprawie należy do urzędów skarbowych, a w odniesieniu do całej grupy - do Ministra Finansów.

Podatek akcyzowy

Podatek akcyzowy jest rodzajem podatku pośredniego nakładanego na wyroby konsumpcyjne zwane akcyzowymi, między innymi alkoholowe, tytoniowe, paliwa i wyroby uznane za luksusowe. Akcyza może sięgać nawet kilkudziesięciu procent ceny detalicznej. W Polsce dochody budżetowe z tytułu akcyzy stanowią 18%.

Podatkowi akcyzowemu podlegają również: nadmierne ubytki (tj. przekraczające dopuszczalne normy, określone odrębnymi przepisami ) oraz zawinione niedobory wyrobów akcyzowych.

Podatek akcyzowy został przywrócony po prawie pięćdziesięciu latach i obowiązuje od 5 lipca 1993 r.

Obowiązek podatkowy w podatku akcyzowym ciąży na:

a) producencie wyrobów akcyzowych,

b) importerze wyrobów akcyzowych.

Przepisy przewidują szereg zwolnień, aczkolwiek nie są one tak rozbudowane jak w podatku od towarów i usług.

Podatek od gier

Obowiązek podatkowy został nałożony ustawą z dnia 29 lipca 1992 r. o grach losowych i zakładach wzajemnych Przedmiotowym zakresem tego podatku objęte zostały gry losowe i zakłady wzajemne. Ustawa zdefiniowała gry losowe jako "gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik zależy od przypadku, a warunki gry określa regulamin". Zalicza do nich :

1) gry liczbowe, w których wygraną uzyskuje się przez prawidłowe wytypowanie liczb, znaków lub innych wyróżników, a wysokość wygranych zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek,

2) loterie pieniężne, w których uczestniczy się poprzez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze, a podmiot urządzający loterię oferuje wyłącznie wygrane pieniężne,

3) loterie fantowe, w których uczestniczy się poprzez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze, a podmiot urządzający loterię oferuje wyłącznie wygrane rzeczowe,

4) gry cylindryczne, w których uczestniczy się w grze poprzez wytypowanie liczb, znaków lub innych wyróżników, a wysokość wygranej zależy od z góry określonego stosunku wpłaty do wygranej, wynik zaś gry ustalany jest za pomocą urządzenia obrotowego,

5) gry w karty: black jack, poker, baccarat,

6) gry w automatach losowych, prowadzone na urządzeniach, które rozstrzygają o wygranej lub przegranej,

7) grę bingo pieniężne, w której uczestniczy się poprzez nabycie przypadkowych zestawów liczb z ustalonego z góry zbioru liczb, a podmiot urządzający grę oferuje

wyłącznie wygrane pieniężne, których wysokość zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek,

8) grę bingo fantowe, w której uczestniczy się poprzez nabycie przypadkowych zestawów liczb z ustalonego z góry zbioru liczb, a podmiot urządzający grę oferuje wyłącznie wygrane rzeczowe,

9) loterie promocyjne, w których uczestniczy się przez nabycie towaru lub usługi i tym samym nieodpłatnie uczestniczy się w loterii, a podmiot urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe.

Do zakładów wzajemnych zalicza się zakłady o wygrane pieniężne, polegające na odgadywaniu:

1) wyników sportowego współzawodnictwa ludzi lub zwierząt, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranej zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek - totalizatory,

2) zaistnienia różnych zdarzeń, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranych zależy od umówionego, pomiędzy przyjmującym zakład a wpłacającym stawkę, stosunku wpłaty do wygranej - (bukmacherstwo).

Opodatkowaniu podatkiem od gier nie podlegają loterie promocyjne, w których uczestniczy się poprzez nabycie towaru lub usługi, a podmiot urządzający loterię oferuje wygrane rzeczowe lub pieniężne.

Sposób naliczania podatku jest dość skomplikowany, stosuje się stawki procentowe oraz kwotowo-procentowe (od 2% do 60%). Znaczenie podatku od gier dla budżetu państwa jest niewielkie, przynosi on zaledwie 0,4% wpływów podatkowych.

5. Obciążenia kosztów pracy

Obciążenia kosztów pracy są czynnikiem ograniczającym tworzenie miejsc pracy przez przedsiębiorców. Składają się na nie przede wszystkim:

 Składki na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych stanowiące 45% wydatków płacowych. W 1997 roku wpływy ze składek w skali kraju wyniosły 54.752.054 tys. zł. i stanowiły 87,4% przychodów Funduszu (dotacja z budżetu państwa wyniosła 7 mld zł.)

 Obowiązkowe składki na Fundusz Pracy, naliczane od podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne lub zaopatrzenia emerytalnego. Wysokość tej składki określa ustawa budżetowa. Od 1993 roku składka wynosi 3% wydatków płacowych (suma zebranych składek w roku 1997 wyniosła 3.538 mln zł.). W 1998 r. udział budżetu państwa w finansowaniu Funduszu wyniósł 40,2%. Około 21% wydatków Funduszu przeznaczonych jest na finansowanie niektórych tzw. aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu. W 1998 r. jest to kwota 632 mln zł.

 Wpłaty na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Wpłaty te są szczególnie dolegliwe dla małych przedsiębiorstw. Zakład zatrudniający co najmniej 50 pracowników jest obowiązany dokonywać wpłat na PFRON w wysokości iloczynu połowy przeciętnego wynagrodzenia i liczby etatów odpowiadającej różnicy pomiędzy zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6% i rzeczywistym zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Z wpłat tych zwolnione są zakłady pracy, w których wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych wynosi nie mniej niż 6%. Państwowe i gminne jednostki organizacyjne zwolnione są z wpłat na PFRON, ale mają obowiązek zatrudniania osób niepełnosprawnych. Rocznie do PFRON wpływa z tego tytułu ok. 1 mld zł.

 Wpłaty na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Składka na rok 1998 wynosi 0,15% podstawy składki na ubezpieczenie społeczne - co przyniesie ok. 130.912 tys. zł.

6. Podatki i opłaty samorządowe

Podatek od spadków i darowizn

W 1997 r. wpływy z tytułu podatku od spadków i darowizn wyniosły 85 mln zł, i stanowiły zaledwie 0,07% ogółu dochodów budżetu państwa i 0,5 % dochodów gmin.

Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy i praw majątkowych, w drodze spadku lub darowizny.

Zwolnione od podatku jest m.in. :

 nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej - do określonej w ustawie kwoty - przeznaczonych na nabycie lokalu lub budynku mieszkalnego;

 nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo- kredytowego przez małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwo oraz osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe;

 nabycie w drodze spadku przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny oraz narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym;

 nabycie przez małżonka lub zstępnych w drodze spadku lub darowizny zakładu wytwórczego, budowlanego, handlowego, usługowego lub jego części, pod warunkiem, że zakład ten będzie prowadzony przez nabywcę w stanie niepogorszonym przez okres co najmniej 5 lat;

 nabycie przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą w drodze darowizny maszyn, urządzeń i narzędzi otrzymanych z zagranicy;

 nabycie w drodze spadku prawa do lokalu lub budynku mieszkalnego do równowartości 110 m² (według cen rynkowych), jeżeli będzie służył zaspokojeniu własnych potrzeb mieszkaniowych.

Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, a w wypadku darowizny obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy.

Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego.

Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.

Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według obowiązujących skal .

Podatek rolny

Jest to w zasadzie podatek majątkowy, naliczany od powierzchni użytków rolnych przeliczonych na tzw. hektary przeliczeniowe przy uwzględnieniu rodzaju gruntów, klas użytków rolnych i miejsca położenia gruntów. Mimo że podatników jest ponad 2 mln, udział tego podatku w dochodach państwa nie przekracza 0,7%, a w budżetach gmin 2%.

Obowiązek podatkowy z tego tytułu został nałożony ustawą z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym.

Opodatkowaniu nie podlegają grunty:

1) pod jeziorami i wodami płynącymi, grunty, na których mieszczą się zbiorniki wody służące do zaopatrzenia ludności w wodę, oraz grunty pod wałami przeciwpowodziowymi,

2) stanowiące nieużytki,

3) wpisane do rejestru zabytków, pod warunkiem ich zagospodarowania i utrzymania zgodnie z przepisami o ochronie zabytków,

4) zajęte na prowadzenie innej działalności gospodarczej niż działalność rolnicza,

5) stanowiące działki przyzagrodowe członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, którzy osiągnęli wiek emerytalny bądź są inwalidami I lub II grupy,

6) wyłączone na cele nierolnicze na podstawie ostatecznych decyzji administracyjnych.

Ustawa o podatku rolnym przewiduje trzy rodzaje ulg podatkowych:

a) zwolnienie od podatku,

b) obniżenie podatku,

b) ulgę inwestycyjną.

Od podatku rolnego zwolnione są :

1) użytki rolne klasy V, VI i VII,

2) grunty położone w pasie drogi granicznej,

3) grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją - w roku, w którym uprawy zostały zniszczone wskutek robót drenarskich,

4) grunty lub prawo wieczystego użytkowania gruntów, nabyte w drodze kupna na utworzenie nowego lub powiększenie już istniejącego gospodarstwa do powierzchni nie przekraczającej 100 ha, oraz grunty Państwowego Funduszu Ziemi i Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa objęte w trwałe zagospodarowanie w celu utworzenia nowego gospodarstwa lub powiększenia gospodarstwa już istniejącego do powierzchni nie przekraczającej 100 ha - na okres 5 lat,

5) grunty powstałe z zagospodarowania nieużytków - na okres 5 lat, licząc od roku następnego po zakończeniu zagospodarowania,

6) grunty otrzymane w drodze wymiany lub scalenia - na 1 rok następujący po roku, w którym dokonano wymiany lub scalenia gruntów,

7) użytki rolne, na których zaprzestano produkcji rolnej, z tym że zwolnienie może dotyczyć nie więcej niż 20% powierzchni użytków rolnych gospodarstwa rolnego, lecz nie więcej niż 10 ha - na okres nie dłuższy niż 3 lata.

Obniżenie podatku następuje:

1) po okresie zwolnienia od podatku - w pierwszym roku o 75%, zaś w drugim o 50%,

2) w stosunku do gruntów rolnych położonych na terenach podgórskich i górskich:

a) dla klas - I, II, IIIa i IIIb - o 30%,

b) dla klas - IVa, IV i IVb - o 60%.

Ulga inwestycyjna w podatku rolnym przysługuje z tytułu wydatków poniesionych na:

1) budowę lub modernizację budynków inwentarskich oraz obiektów służących ochronie środowiska,

2) zakup i zainstalowanie:

a) deszczowni,

b) urządzeń melioracyjnych i urządzeń zaopatrzenia gospodarstwa w wodę,

c) urządzeń do wykorzystywania na cele produkcyjne naturalnych źródeł energii (wiatru, biogazu, słońca, spadku wód).

Podatek rolny stanowi w kalkulacji działalności gospodarczej rolnika niewielką część jego obrotu. Mimo to i jak wynika z powyższej prezentacji konstrukcja ta wyposażona jest w bogaty arsenał ulg, zwolnień i odliczeń przyznawanych na wniosek podatnika.

Podatek leśny

Podatek leśny, podobny w charakterze do podatku rolnego obejmuje pół miliona podatników, wpływy natomiast wynoszą 111 mln zł, tj. 0,09% dochodów państwa i 0,3% dochodów gmin.

Podstawę opodatkowania podatkiem leśnym stanowi liczba hektarów przeliczeniowych, ustalona na podstawie powierzchni głównych gatunków drzew w drzewostanie i klas bonitacji drzewostanu dla głównych gatunków drzew - wynikających z planu urządzenia lasu, według stanu na dzień 1 stycznia roku podatkowego.

Podatek leśny od jednego hektara przeliczeniowego wynosi równowartość pieniężną 0,200 m3 drewna tartacznego iglastego, obliczoną według ceny sprzedaży tego drewna uzyskanej przez nadleśnictwa.

Podatek od nieruchomości

Podatek od nieruchomości ma charakter podatku majątkowego, a podstawę opodatkowania gruntów i budynków stanowi ich powierzchnia bez uwzględnienia ich wartości. Przy 10 mln podatników, w 1997 r. wpływy z tego podatku wyniosły 4.427 mln zł, a więc 3,8% ogółu i 11,2% dochodów podatkowych gmin.

Z podatku od nieruchomości ustawowo zwolnione zostały:

1) nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby organów i administracji samorządu terytorialnego,

2) pod warunkiem wzajemności - nieruchomości będące własnością państw obcych lub organizacji międzynarodowych albo przekazane im w użytkowanie wieczyste, przeznaczone na siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i innych misji korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy ustaw, umów lub zwyczajów międzynarodowych,

3) budowle dróg publicznych oraz grunty zajęte pod te drogi, wraz z pasami drogowymi,

4) budowle wykorzystywane wyłącznie na potrzeby publicznego transportu kolejowego i zajęte pod nie grunty oraz budowle wykorzyożone w pasie drogi granicznej,

3) grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją - w roku, w którym uprawy zostały zniszczone wskutek robót drenarskich,

4) grunty lub prawo wieczystego użytkowania gruntów, nabyte w drodze kupna na utworzenie nowego lub powiększenie już istniejącego gospodarstwa do powierzchni nie przekraczającej 100 ha, oraz grunty Państwowego Funduszu Ziemi i Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa objęte w trwałe zagospodarowanie w celu utworzenia nowego gospodarstwa lub powiększenia gospodarstwa już istniejącego do powierzchni nie przekraczającej 100 ha - na okres 5 lat,

5) grunty powstałe z zagospodarowania nieużytków - na okres 5 lat, licząc od roku następnego po zakończeniu zagospodarowania,

6) grunty otrzymane w drodze wymiany lub scalenia - na 1 rok następujący po roku, w którym dokonano wymiany lub scalenia gruntów,

7) użytki rolne, na których zaprzestano produkcji rolnej, z tym że zwolnienie może dotyczyć nie więcej niż 20% powierzchni użytków rolnych gospodarstwa rolnego, lecz nie więcej niż 10 ha - na okres nie dłuższy niż 3 lata.

Obniżenie podatku następuje:

1) po okresie zwolnienia od podatku - w pierwszym roku o 75%, zaś w drugim o 50%,

2) w stosunku do gruntów rolnych położonych na terenach podgórskich i górskich:

a) dla klas - I, II, IIIa i IIIb - o 30%,

b) dla klas - IVa, IV i IVb - o 60%.

Ulga inwestycyjna w podatku rolnym przysługuje z tytułu wydatków poniesionych na:

1) budowę lub modernizację budynków inwentarskich oraz obiektów służących ochronie środowiska,

2) zakup i zainstalowanie:

a) deszczowni,

b) urządzeń melioracyjnych i urządzeń zaopatrzenia gospodarstwa w wodę,

c) urządzeń do wykorzystywania na cele produkcyjne naturalnych źródeł energii (wiatru, biogazu, słońca, spadku wód).

Podatek rolny stanowi w kalkulacji działalności gospodarczej rolnika niewielką część jego obrotu. Mimo to i jak wynika z powyższej prezentacji konstrukcja ta wyposażona jest w bogaty arsenał ulg, zwolnień i odliczeń przyznawanych na wniosek podatnika.

Podatek leśny

Podatek leśny, podobny w charakterze do podatku rolnego obejmuje pół miliona podatników, wpływy natomiast wynoszą 111 mln zł, tj. 0,09% dochodów państwa i 0,3% dochodów gmin.

Podstawę opodatkowania podatkiem leśnym stanowi liczba hektarów przeliczeniowych, ustalona na podstawie powierzchni głównych gatunków drzew w drzewostanie i klas bonitacji drzewostanu dla głównych gatunków drzew - wynikających z planu urządzenia lasu, według stanu na dzień 1 stycznia roku podatkowego.

Podatek leśny od jednego hektara przeliczeniowego wynosi równowartość pieniężną 0,200 m3 drewna tartacznego iglastego, obliczoną według ceny sprzedaży tego drewna uzyskanej przez nadleśnictwa.

Podatek od nieruchomości

Podatek od nieruchomości ma charakter podatku majątkowego, a podstawę opodatkowania gruntów i budynków stanowi ich powierzchnia bez uwzględnienia ich wartości. Przy 10 mln podatników, w 1997 r. wpływy z tego podatku wyniosły 4.427 mln zł, a więc 3,8% ogółu i 11,2% dochodów podatkowych gmin.

Z podatku od nieruchomości ustawowo zwolnione zostały:

1) nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby organów i administracji samorządu terytorialnego,

2) pod warunkiem wzajemności - nieruchomości będące własnością państw obcych lub organizacji międzynarodowych albo przekazane im w użytkowanie wieczyste, przeznaczone na siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i innych misji korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy ustaw, umów lub zwyczajów międzynarodowych,

3) budowle dróg publicznych oraz grunty zajęte pod te drogi, wraz z pasami drogowymi,

4) budowle wykorzystywane wyłącznie na potrzeby publicznego transportu kolejowego i zajęte pod nie grunty oraz budowle wykorzy

---