WYKŁAD II historia admin 14.11.09r
1492r - ostateczne uformowanie parlamentu RP.
Są 3 stany sejmujące:
- król
- senat
- izba poselska (ogólnopaństwowa)
Parlament ten przypominał parlamentaryzm angielski. Monarcha był ich elementem, ale nie stał nad nimi.
Powstanie nowożytnej administracji
Pierwsze reformy odbyły się w 1764r na sejmie konwokacyjnym. Głosował on większością głosów, zakładano konfederacje)
a) podjęto pierwsze decyzje w sprawie ograniczenia liberum veto
b) ustanowiono pierwsze komisje skarbowe i wojskowe, oddzielnie dla księstwa i królestwa
- przypominały instytucje ministerialne
- powoływał je sejm przy udziale króla, który przedstawiał kandydatów (etat na 2 lata)
Na czele komisji stali:
- podskarbi koronny i podskarbi litewski
- hetman koronny i hetman litewski
(wybierano ich podczas posiedzeń plenarnych, wybór następował większością głosów)
Komisje skarbowe podejmowały decyzje dotyczące fabryki i manufaktur.
Komisje przyczyniały się do wzrostu zamożności państwa.
Komisje wojskowe
rok 1717 - posiedzenie sejmu niemego
dla RP i Litwy przyznano po 24 tys żołnierzy
(dla porównania):
Rosja ok. 300 tys.
Austria ok. 250 tys.
Prusy ok. 100 tys. Żołnierzy
Prawa kardynalne stanowiły swoiste rozwinięcie artykułów henrykowskich (uchwalone 24.02.1768r na tzw. Sejmie …… [?]
Prawa kardynalne
część pierwsza zawierała następujące regulacje:
- prawo w RP stanowi tylko sejm za zgodą 3 stanów (RYCERSKI, KRÓLEWSKI, SENATORSKI)
-w sprawach ustrojowych sejm podejmuje decyzje jednomyślne
- w sprawach ekonomicznych decyzje podejmowane większością głosów
- wyznanie rzymskokatolickie to religia panująca (odstępstwo groziło wygnaniem z kraju)
- królem zostawał tylko katolik
- wskazywały na tryb wyboru króla (wolna elekcja)
- uregulowano powoływanie obrad sejmowych (zwyczajne trwały 6 tyg., a nadzwyczajne 2 tyg. Co 2 lata)
część druga praw kardynalskich regulowała:
- kwestie wojskowe
- procedurę zawierania traktatów przymierzy międzynarodowych
- procedurę powoływania
- kwestie związane z ………………
- określała porządek obrad
- kwestie zwołania pospolitego ruszenia
W 1775r PRAWA KARDYNALNE uzupełniono o następujące regulacje:
(dotyczyły one osób, które mogły zająć tron królewski)
- mógł być nim TYLKO Piast (Polak), rodowity szlachcic i posesjonat
- wykluczono synów i wnuków zmarłego władcy (wyjątek: jeśli w międzyczasie był inny władca jest to możliwe)
Powołano Radę Nieustającą zwaną też Zdradą Nieustającą, miała ona czuwać nad egzekucją praw już ustanowionych.
Składała się z następujących osób:
- król jako przewodniczący
- 36 członków (wybierani przez senat i izbę poselską na 2 letnią kadencję) zwani konsyliarzami
Rada Nieustająca to nic innego jak Rząd Centralny.
36 konsyliarzy dzielimy na:
* 18 senatorów
- 3 biskupów Kościoła rzymskokatolickiego (w tym prymas)
- 4 ministrów (1 z kanclerzy, 1 z podskarbich, 1 z marszałków i 1 z hetmanów)
- 11 wojewodów
*18 przedstawicieli Izby Poselskiej
Podział kompetencji
Rada dzieliła się na 5 departamentów (złożonych z 4 do 8 członków)
Departament Interesów Cudzoziemskich
Departament Skarbu
Departament Sprawiedliwości
Departament Wojskowy
Departament Policji czyli Dobrego Porządku
Na ich czele stali ministrowie. Wraz z ich ustanowieniem w Radzie Nieustającej zniknęły komisje wojskowe (zastąpione Departamentem Wojskowym)
W 1773 roku utworzono KEN
Lata 80-te XVIII stulecia
aż do 1788 roku sejm wielki (hasło: zwiększanie armii)
1792 rok - wojna o Konstytucję, II rozbiór
Sejm wielki:
obradowano aż 3 lata
ustalono ustawę rządzącą 3 maja 1791 roku. Znalazła się w niej:
- zasada dziedziczności tronu
- decyzje królewskie miały zapadać w STRAŻY PRAW
(miały podlegać kontrasygnacie jednego z zasiadających w straży praw ministrów).
Na czele Straży Praw stali:
Król (jako przewodniczący)
Prymas (jako głowa duchowieństwa i przewodniczący KEN)
5 ministrów:
- pieczęci do spraw wewnętrznych (kanclerz)
- pieczęci do spraw zagranicznych (II kanclerz)
- policji (marszałek)
- wojny (hetman)
- skarbu (podskarbi)
Dodatkowo w skład mogli wchodzić:
Marszałek Sejmu (bez prawa głosu)
Dwóch sekretarzy
Pełnoletni następca tronu (bez prawa głosu)
Ministrów Straży Praw powoływał król (przy aprobacie i zaufaniu ze strony sejmu) - to początek odpowiedzialności politycznej i odpowiedzialności za popełnione przestępstwa.
Posłowie przed sądem sejmowym (dziś jest to Trybunał Konstytucyjny)
Do odwołania ministra wymagano głosów 2/3 członków senatu i izby poselskiej.
Konstytucja „powołała” także komisje współpracujące ze sobą:
Komisja edukacji
Komisja wojska
Komisja policji
Komisja skarbu
Pierwsze konstytucje w Europie miały Dania i Szwecja (tzw. Konstytucja niesztywna)
Polska miała konstytucję o charakterze sztywnym. Drugą taką miała Francja.
Pierwsza konstytucja na świecie - 1787r. USA
Społeczeństwo podzielono na stany, ale nie zniesiono poddaństwa
22 lipiec 1897r - konstytucja, której zapis jest fundamentalny
- zniósł niewolnictwo, poddaństwo
- wszyscy wolni podlegają temu samemu prawu
3