AFRYKA
Afryka Północna
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Maroko
|
458 730 (710 850) |
Rabat Tanger |
niepodległa monarchia konstytucyjna od 1956;
|
wcześniej kolonia (protektorat) francuska i hiszpańska oraz strefa międzynarodowa Tanger; 2.03.1956 proklamacja niepodległości (Maroko francuskie) 7.04.1956 zniesienie protektoratu Maroka hiszpańskiego i włączenie do Królestwa 29.10.1956 przyłączenie Tangeru do Maroka przyłączenie obszarów pod kontrolą hiszpańską: Tarfaja (1958) i Ifni (1969) 1975: przyłączenie pn. i środk. części Sahary Hiszpańskiej 1979: przejęcie od Mauretanii - pd. części Sahary Zachodniej |
Algieria (Ludowo-Demokratyczna Republika Algierii) |
2 381 741 |
Algier |
niepodległa republika od 1962;
|
1830-1962 posiadłość francuska (w tym pn. część - jako departamenty Oran, Algier i Konstantyna - część Republiki Francuskiej) 1.11.1954 wybuch powstania przeciw Francji |
Tunezja |
163 610 |
Tunis |
niepodległe państwo od 1956 (1957 republika);
|
protektorat francuski 1891-1956 10.03.1956 proklamacja niepodległości 25.07.1957 wprowadzenie republiki |
Libia (Wielka Socjalistyczna i Ludowa Libijska Arabska Dżamaharija) |
1 759 540 |
Trypolis Syrta al-Houn |
niepodległe państwo od 1951 (1951-1969 królestwo, od 1969 republika , od 1977 ludowa dżamaharija)
|
1911-1943 kolonia włoska; 1943-1951 okupacja franc.-bryt.-amerykańska (prowincje Trypolitania, Cyrenajka, Fezzan 24.121951 proklamacja niepodległości Zjednoczonego Królestwa Libii |
Egipt (Arabska Republika Egiptu) |
1 001 449 |
Kair |
formalnie niepodległe państwo od 1922 (republika od 18.06.1953; wcześniej królestwo);
|
wcześniej protektorat bryt. (od 1880); 1.02.1958 powołanie konfederacji Egiptu i Syrii - Zjednoczonej Republiki Arabskiej 3009.1960 rozpad ZRA (ale nazwę tę używał Egipt do 1971) |
Sudan (Republika Sudanu) |
2 505 813 |
Chartum Omdurman |
niepodległa republika od 1956; od 1983: wojna na Pd. kraju: próby secesji |
1899-1956 kondominium bryt.-egipskie (od 1951 protektorat bryt.) 12.02.1953 Wielka Brytania i Egipt uznały prawo do odrębnego państwa (wcześniej dominowała koncepcja inkorporacji do Egiptu) 1.01.1956 proklamacja niepodległości |
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
Maroko |
Rabat |
stolica niepodległego państwa (1956) |
|
Tanger |
status zimowej stolicy królewskiej w 1957 (miał też zapewne znaczenie symboliczne jako wyraz integracji tego miasta z resztą królestwa) |
|
Fez |
pałace królewskie - nieoficjalna siedziba królewska (ośrodek administracyjny w okresie kolonialnym - Maroko Francuskie) |
Libia |
Trypolis |
stolica Libii od proklamowania niepodległości w 1951 (od 1988 realizacja decentralizacji instytucji państwowych do innych miejscowości) |
|
Syrta (as-Surt) |
miejsce obrad quasi-parlamentu libijskiego, tj. Powszechnego Kongresu Ludowego (miejscowość rodzinna Kaddafiego) |
|
Benghazi |
stolica - rezydencja królewska (do 1969, czyli do upadku monarchii); oficjalna siedziba ministerstwa gospodarki |
|
Zawijat el-Bejda |
nowo budowana stolica za czasów monarchii (od 1962); w pierwszym okresie po rewolucji (do połowy lat 70.) miasto pełniło funkcji stołeczne; ponownie niektóre instytucje władzy przeniesione w 1988 |
|
al-Houn |
zapasowa stolica państwa na wypadek wojny lub agresji zewnętrznej (budowana w drugiej połowie lat 80. XX w.) |
Sudan |
Chartum |
stolica państwa od uzyskania niepodległości (1956) |
|
Omdurman |
Siedziba władz ustawodawczych (nie zawsze funkcjonujące w niepodległym państwie i obradujące tam sporadycznie); miasto to wchodzi w skład zespołu miejskiego „Wielkiego Chartumu” |
Afryka Północna: terytoria niesamodzielne państwa o ograniczonym uznaniu międzynarodowym
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Sahara Zachodnia ( |
252 120 |
al-Ujun |
republika proklamowana w 1976 (faktycznie zajęte przez Maroko w 1975);
|
kolonia (prowincje zamorskie: Rio de Oro i Sakia el-Hamra) Hiszpanii 1884-1975; 14.01.1958 status prowincji zamorskiej Hiszpanii pd. część Rio de Oro - przez Mauretanię w latach 1975-79, później przekazana pod kontrolę Maroka) |
(Ceuta I Melilla) |
19 12
|
Ceuta Melilla |
integralna część Hiszpanii (Ceuta od 1580, Melilla od 1497) - od 1995 autonomia; terytorium sporne z Marokiem;
|
w skład Melilla wchodzą wyspy: Chafarinas, Peñon de Vélez de la Gomera, Peñon de Alhucemas |
Sudan Południowy |
640 000 |
Dżuba (Juba) |
autonomiczna część Sudanu (od 9.01.2005) → planowane referendum niepodległościowe (2011)
|
1955-1972: pierwsza wojna przeciwko arabskiej Północy (początkowo stanowisko wiceprezydenta dla przedstawiciela Południa); 1983-2005; druga wojna o autonomię (i nieobowiązywanie szariatu) |
Ifni |
1502 |
Sidi Ifni |
odrębne terytorium zamorskie Hiszpanii (1958-1969) - zwrócone Maroku
|
1859: cesja Ifni przez Maroko na rzecz Hiszpanii; 1934-1958: administrowana przez gubernatora Sahary Hiszpańskiej 14.01.1958 status prowincji zamorskiej Hiszpanii |
Tanger |
373 |
Tanger |
strefa pod administracją międzynarodową (od 1923 Francja, Hiszpania i Wielka Brytania, od 1928 dołączyła Belgia, Portugalia i Włochy) - zwrócona Maroku w 1956;
|
1940-1945: administracja hiszpańska 1956 integracja z Marokiem |
Afryka Zachodnia
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Mauretania |
1 030 700
|
Nuakszot (Nawakszut) |
niepodległa republika od 1960;
|
posiadłość francuska 1903-1960 |
Senegal |
196 722 |
Dakar |
niepodległość jako Federacja Mali w 1960; rozpad Federacji - odrębna republika w 1960 (po 2 miesiącach)
|
1895-1960 posiadłość francuska;
17.01.1959 utworzenie Federacji Mali (z autonomicznych posiadłości francuskich: Senegalu i Sudanu) 20.06.1960 proklamacja niepodległości Federacji Mali 20.08.1960 rozpad Federacji 1982-1989 konfederacja Sene-gambia |
Gambia |
11 295 |
Bandżul (Banjul) |
niepodległość państwa od 1965 (1970 republika);
|
1843-1965 kolonia brytyjska |
Gwinea Bissau |
36 125 |
Bissau Madina do Boé |
niepodległa republika od 1974 (1973 - proklamacja w Madina do Boé);
|
wcześniej kolonia portugalska |
Gwinea |
245 857 |
Konakri (Conacry) |
niepodległa republika od 1958;
|
1895-1958 posiadłość francuska |
Republika Zielonego Przylądka |
4 033 |
Praia (Cidade de Praia) |
niepodległa republika od 1975;
|
wcześniej kolonia portugalska |
Sierra Leone |
71 740 |
Freetown |
niepodległe państwo od 1961 (od 1971 republika); |
wcześniej posiadłość brytyjska |
Liberia |
111 369 |
Monrowia |
niepodległa republika od 1847; |
założona w 1820/21 przez wyzwolonych Murzynów amerykańskich i American Colonization Society |
Wybrzeże Kości Słoniowej (Côte d'Ivoire) |
322 463 |
Jamusukro (Yamoussoukro) Abidżan |
niepodległa republika od 1960;
|
wcześniej posiadłość francuska (od 1842, 1893) |
Mali |
1 241 231 |
Bamako |
niepodległość jako Federacja Mali w 1960; rozpad Federacji w 1960 - odrębna republika (najpierw nazwa Sudan, później Mali);
|
wcześniej posiadłość francuska (od 1895) |
Burkina Faso |
274 200 |
Wagadugu (Ouagadougou) |
niepodległa republika Górna Wolta od 1960 (od 1984 obecna nazwa);
|
wcześniej posiadłość francuska |
Niger |
1 267 000 |
Niamej |
niepodległa republika od 1960;
|
wcześniej posiadłość francuska (od 1892) |
Ghana |
238 537 |
Akra |
niepodległe państwo od 1957 (od 1960 republika) - |
połączenie terytoriów: Złote Wybrzeże - posiadłość brytyjska (1898-1957) Togo Bryt. - terytorium powiernicze ONZ (terytorium mandatowe LN) 6.3.1957 proklamacja niepodległości |
Togo |
56 785 |
Lome |
niepodległa republika od 1960;
|
wcześniej terytorium powiernicze ONZ pod administracją francuską 17.04.1960 proklamacja niepodległości |
Benin |
114 763 |
Porto Novo Kotonu (Cotonou) |
niepodległa republika Dahomej od 1960 (od 1975 obecna nazwa);
|
wcześniej kolonia francuska |
Nigeria |
923 768 |
Abudża (Abuja) Lagos |
niepodległe państwo od 1960 (od 1963 republika federacyjna, od 1979 - 30 stanów); do 1960 kolonia brytyjska;
|
1961 przyłączenie pn. części terytorium powierniczego Kamerun Bryt. (referendum); 1967-1970 secesja Biafry |
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
Wybrzeże Kości Słoniowej (Cote d'Ivoire) |
Jamusukro |
od 1983 oficjalna stolica państwa; siedziba prezydenta |
|
Abidżan |
pierwsza stolica niepodległego państwa; siedziba rządu i parlamentu; miejsce koncentracji większości placówek dyplomatycznych |
Gwinea Bissau |
Bissau |
efektywna i konstytucyjna stolica państwa |
|
Madina do Boé |
symboliczna stolica państwa - wieś, w której ogłoszono deklarację niepodległości państwa w okresie walk z kolonialnymi wojskami portugalskimi w 1973 |
Nigeria |
Abudża |
oficjalna stolica państwa od 1991 (siedziba najważniejszych organów władzy, w tym prezydenta); decyzja o budowie nowej stolicy zapadła w 1971, a budowę rozpoczęto w 1976 |
|
Lagos |
pierwsza stolica państwa po uzyskaniu niepodległości w 1960; miejsce lokalizacji większości placówek dyplomatycznych |
Benin |
Porto Novo |
oficjalna stolica państwa od 1960 - miejsce obrad parlamentu |
|
Kotonu (Cotonou) |
siedziba prezydenta, parlamentu i rządu |
Afryka Zachodnia: terytoria kolonialne i państwa o ograniczonym uznaniu międzynarodowym
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Togo Brytyjskie |
33 775 |
Ho |
|
9.05.1956 referendum w sprawie przyszłości terytorium (przyłączenie do Złotego Wybrzeża lub pozostanie terytorium powierniczym - w oczekiwaniu na niepodległość Togo Francuskiego) |
Kamerun Brytyjski |
88 236 |
Duala |
|
|
Biafra |
|
Enugu |
|
|
|
|
|
|
|
Afryka Centralna i Wschodnia
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
|
Czad (Republika Czadu) |
1 284 000 |
Ndżamena |
niepodległa republika od 1960; |
wcześniej posiadłość francuska (od 1910); spór z Libią o Auzu (w 1994 rozstrzygnięty przez MTS - dla Czadu) |
|
Republika Środkowo- Afrykańska |
622 984 |
Bangi |
niepodległa republika od 1960-1976 i od 1979 (w 1976-1979 Cesarstwo Środkowo-afrykańskie);
|
wcześniej kolonia francuska Ubangi-Szari |
|
Kamerun (Republika Kamerunu) |
475 442 |
Jaunde |
niepodległa republika od 1960. |
(w 1961 przyłączenie pd. części Kamerunu Brytyjskiego (tendencje separatystyczne tej części; proklamacja Republiki Ambazonii w 1999) - w latach 1961-72 formalnie republika federacyjna); terytorium powiernicze ONZ - admin. franc. i admin. bryt |
|
Gabon (Republika Gabońska) |
267 667 |
Libreville |
niepodległa republika od 1960;
|
wcześniej posiadłość francuska |
|
Kongo (Republika Kongo) |
342 000 |
Brazzaville |
niepodległa republika od 1960 ( |
w latach 1968-92 republika socjalistyczna - Ludowa Rep. Konga); wcześniej kolonia francuska Kongo Środkowe |
|
Gwinea Równikowa (Republika Gwinei Równikowej) |
28 051 |
Malabo |
niepodległa republika od 1968;
|
wcześniej posiadłość hiszpańska - prowincje zamorskie: Rio Muni i Fernando Poo |
|
Wyspy Świętego Tomasza i Książęca (Demokratyczna Republika Świętego Tomasza i Książęca) |
1 001 |
São Tome |
niepodległa republika od 1975;
|
wcześniej posiadłość portugalska; 1995 autonomia Wyspy Książęcej |
|
Kongo (Demokratyczna Republika Kongo) |
2 344 858 |
Kinszasa |
niepodległa republika od 1960 ( w 1971-1997 nazwa Zair); 26 autonomicznych prowincji (2006) |
wcześniej posiadłość belgijska; 30.06.1960 proklamacja niepodległości 11.07.1960 secesja Katangi próby secesji Katangi (1960-63, 1978, 1979, 1993) i Kasai (1960-61);
|
|
Etiopia (Federacyjna Demokratyczna Republika Etiopii) |
1 133 882 |
Addis Abeba |
republika federacyjna - 11 regionów, w tym 2 miasta |
(do 1974 cesarstwo, 1974-1991 dyktatura komunistyczna); najazdy włoskie 1894-96 i okupacja włoska 1936-41; spór graniczny z Somalią (1977-78) i Erytreą (1998-2000) |
|
Erytrea (Państwo Erytrea) |
121 144 |
Asmara (Asmera) |
niepodległa republika od 1993 (secesja od Etiopii);
|
1885-1941 kolonia włoska; 1941-1952 admin. bryt.; 15.09.1952 zjednoczenie Erytrei z Etiopią w Federację Etiopii i Erytrei (w 1952-1962 Erytrea jako część autonomiczna Federacji) |
|
Dżibuti (Republika Dżibuti) |
23 200 |
Dżibuti |
niepodległa republika od 1977;
|
wcześniej posiadłość francuska Somali Francuskie (od 1967 pod nazwą Francuskie Terytorium Afarów i Issów) |
|
Somalia |
637 657 |
Mogadiszu |
niepodległa republika od 1960- 1991 od 1991 państwo w rozpadzie (z wieloma ośrodkami władzy) - powstanie samozwańczych państw o tymczasowym zasięgu władzy, m.in. Somaliland, stolica -Hargejsa (na obszarze byłego Somali Brytyjskiego); Puntland, stolica Garoowe, PN-wsch. część Somalii Maakhir i Sool - strefa buforowa między Somalilandem a Puntlandem |
1960 - zjednoczenie dwóch terytoriów: -Somali Włoskie (1889-1960, w 1942-1950 admin. bryt., w 1950-1960 jako terytorium powiernicze ONZ), -Somali Brytyjskie; 20.06.1960 Somali brytyjskie uzyskuje niepodległość 1.07.1960 Somali włoskie uzyskuje niepodległość; połączenie obu części - powstanie Republiki Somalia |
|
Kenia |
582 646 |
Nairobi |
niepodległe państwo od 1963 (od 1964 republika); wcześniej posiadłość bryt. |
|
|
Uganda |
241 038 |
Kampala |
niepodległe państwo od 1962 (od 1963 republika); (struktura złożona): Buganda, Angole, Toro i Bunyoro i powstanie Busola (1996); równolegle podział na 80 okręgów - struktura jednolita |
w 1967 likwidacja i w 1993 przywrócenie lokalnych królestw w pd. i środk. części kraju |
|
Burundi (Republika Burundi) |
27 834 |
Bużumbura |
niepodległe państwo od 1962 (republika od 1966); |
wcześniej terytorium powiernicze (mandatowe) Urundi Ruanda-Urundi) - pod admin. Belgijską |
|
Rwanda (Ruanda) |
26 338 |
Kigali |
niepodległa republika od 1962;
|
wcześniej terytorium powiernicze (mandatowe) Ruanda (Ruanda-Urundi) - pod admin. Belgijską |
|
Tanzania |
945 087 |
Dodoma Dar es-Salaam |
niepodległa republika - zjednoczenie dwóch państw (1964): Tanganiki oraz Zanzibaru i Pemby; Tanganika - do 1961 terytorium powiernicze (mandatowe) pod admin. bryt. Zanzibar - do 1963 protektorat bryt. (do 1964 sułtanat) struktura wewn.: Tanganika (20 regionów) Zanzibar - rząd autonomiczny (5 regionów) |
|
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Republika Ambazonii |
|
|
|
|
Wyspa Książęca |
|
|
|
|
Katanga |
|
|
|
|
Kasai |
|
|
|
|
Zanzibar |
2 642 |
Zanzibar |
|
|
Somaliland |
|
|
|
|
Tanganika |
939 326 |
Dar es-Salaam |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Mozambik (Republika Mozambiku) |
801 590 |
Maputo |
republika (władza partii komunistycznej, 1994 wolne wybory);
|
do 1975 kolonia (prowincja zamorska, od 1951) portugalska; 1919 przyłączenie Kionga (z niemieckiej Afryki Wschodniej) |
Angola (Republika Angoli) |
1 246 700 |
Luanda |
republika (władza partii komunistycznej, wojna domowa);
|
do 1975 kolonia (prowincja zamorska, od 1951) portugalska; ruch separatystyczny w eksklawie Kabinda |
Zambia |
752 614 |
Lusaka |
republika; |
do 1964 protektorat bryt. Rodezja Płn. (1953-1963 Federacja Rodezji i Niasy) |
Malawi |
118 484 |
Lilongwe Zomba Blantyre |
republika; |
do 1966 protektorat bryt. Niasa (1953-1963 Federacja Rodezji i Niasy) |
Zimbabwe |
390 580 |
Harare |
republika; |
do 1965 bryt. dependencja koronna z samorządem białych osadników Rodezja Płd. (1953-1963 Federacja Rodezji i Niasy); 1965 - jednostronna proklamacja niepodległosci przez białych osadników pod nazwą Rodezja (brak uznania międzynarodowego); 1979-1980 kontrola bryt. |
Botswana |
581 730 |
Gaborone |
od 1966 republika (demokratyczny styl rządzenia);
|
1895-1966 protektorat bryt. Beczuana (do 1965 stolica w Mafeking, RPA) |
Republika Południowej Afryki |
1 221 037 |
Tshwane (dawna nazwa Pretoria), Kapsztad, Bloemfontein (Mangaung) |
republika związkowa (9 prowincji) |
1899-1902 druga wojna burska i utworzenie kolonii bryt. Kraj Przylądkowy (1806, 1843), Natal, Transwal i Oranje 1910 Związek Południowej Afryki (dominium bryt., 1931 nominalna suwerenność) 1948-1991 ustawy o segregacji rasowej (apartheid), 1961 powstanie Rep. Południowej Afryki (zniesienie statusu dominium), 1976 wydzielanie „niepodległych” bantustanów (w 1993 zlikwidowane i z powrotem inkorporowane do RPA); 1994 wolne wybory (zwycięstwo ludności murzyńskiej) - |
Lesotho |
30 355 |
Maseru |
monarchia (enklawa w RPA);
|
do 1966 protektorat brytyjski |
Suazi |
17 363 |
Mbabane Lobamba Lozitha Ludzidzini |
monarchia;
|
do 1968 protektorat brytyjski |
Namibia |
824 292 |
Windhuk (Windhoek) |
niepodległa republika od 1990;
|
wcześniej terytorium mandatowe (powiernicze) pod admin. RPA (w 1949 anektowane przez RPA, w 1966 ONZ cofnęło powiernictwo - decyzja zignorowana przez RPA, 1990 wolne wybory pod nadzorem ONZ); 1994 przyłaczenie Walvis Bay (od 1878 kolonia bryt., następnie RPA, 1990-94 admin. wspólna) |
|
|
|
|
|
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Święta Helena |
342 (122) |
Jamestown |
kolonia brytyjska (od 1968 samorząd); dependencje: Tristan da Cunha (od 1938) i Wyspa Wniebowstąpienia (Ascencion, od 1922) |
|
Wyspa Wniebowstąpienia (Ascension) |
88 |
|
|
|
Tristan da Cunha |
132 |
|
|
|
|
|
|
|
|
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Madagaskar |
587 041 |
Antananarywo |
niepodległa republika od 1960;
|
wcześniej kolonia francuska |
Mauritius |
2 040 |
Port Louis |
niepodległe państwo od 1968 (od 1992 republika); 9 okręgów i 3 dependencje (Rodrigues, Agalega, Cargados Carajos);
|
wcześniej kolonia bryt. ; roszczenia do Wy Czagos (wchodzących w skład kolonii Mauritius) |
Reunion |
2 510 |
Saint Denis |
departament zamorski Francji (od 1946); |
pod admin. komisarza na Reunion wyspy: Bassas-da-India, Europa, Juan-de-Nova, Glorieuses, Tromelin |
Komory |
1 862 |
Moroni |
republika - formalnie federalna (Nżazidża, Nzwani, Mwali)
|
1975 ogłoszenie niepodległości (wbrew Francji), wystąpienie Majotty (referendum w 1974 - przeciw niepodległości); 1997 wyspy Anjouan (Nzwani) i Moheli (Mwali) ogłosiły niezależność od Komorów i chęć powrotu pod kontrolę Francji |
Majotta |
373 |
Mamoudzou Dzaudzi
|
zbiorowość terytorialna Francji (od 1976);
|
wcześniej część kolonii francuskiej Komory |
Seszele |
453 |
Victoria |
niepodległa republika (1976); wcześniej kolonia bryt.; w 1965-1976 wyłączenie wysp Aldabra, Farquhar i Desroches (do Bryt. Teryt. O.Indyjskiego) |
|
|
|
|
|
|