Verbum - czasownik, orzeczenie („słowo”). Czasowników w łacinie jest od groma i ciut ciut. Będziemy na razie zajmować się czasownikami regularnymi. Wszystkie one należą do jednej z czterech koniugacji (odmian) - I, II, III, IV. W absolutnie wszystkich są podawane w takiej formie - czasownik, i z którą koniugacją się łączy, i jak odmienia się w poszczególnych trybach. Infinitivus (bezokolicznik, liczba pojedyncza); Infinitivus aktivi (bezokolicznik czynny); Indicativus (oznajmujący), np. „Ja kocham, ja czytam”; Supinum (nie ma takiego, coś jak „celownik odsłowny”; Imperativus (rozkazujący) np., „Czytaj, kochaj”.
Singularis Inf. Akt.
I. Amo (kocham) amare
II. Habeo (mam) habere
III. Lego (czytam) legere
IV. Audio (słucham) audire
Jak widzisz, na końcu wyrażenia w Singularis jest „o”. Końcówka Infinitivus natomiast to „-re”. Później wyjaśnimi, o co biega.
CZASY
Czasów w łacinie jest sześć.
teraźniejszy : praesens
przeszły niedokonany : imperfectum
przeszły dokonany : perfectum
czas Zaprzeszły : plusqvamperfectum -> nie ma go w języku polskim, chyba że za takiego wyrażenia uznamy np., „Poszedłem byłem”.
Przyszły niedokonany : futurum primum np., „będę pisał”
Przyszły dokonany : futurum exactum np., „napiszę”
Dwie strony, activus i passivum, czynna i bierna. Osób łącznie jest sześć : ja, ty, on, my, wy oni.
TEMAT : pamiętasz końcówki? Otóż to, co przed nimi, co się nigdy nie zmienia, to tak zwany „temat” słowa. Odmiany decydują na czym się skończy - generalnie można się dowiedzieć, CO ja czytam, jeśli widzę końcówkę.
I - kończy się na „A”
II - kończy się na „E”
III - a to diabeł mały. Kończy się spółgłoską, co robić z nim - czytaj trochę niżej.
IV - kończy się na „i”
Trzecia koniugacja (III) - żeby się jakoś połączyło z resztą (infinitivus, imperativus, itd.), musi pojawić się spójka. Widzisz, z sing. „lego” nie można stworzyć „legre”, a trzeba dodać coś między tematem, a końcówką. Spójką tutaj jest „E”. Sing. „lego -> Inf. Actv. „legEre”, akcent na pierwsze „e”. Z niektórymi słowami może być to „A”.
Przykłady - Video (widzę) -> videre
Finio (kończę) -> finire
Orno (??????) -> ornare
Mamy już dwie końcówki. Trzeba podać resztę.
Indicativum: (Singularis indicativi perfecti activi - Sing. Ind. Perf. Actv., czyli liczba pierwsza, oznajmujący, dokonany, czynny. ) Końcówką tutaj jest „-i”. Ale myślę, że jeśli końcem tematu jest samogłoska, trzeba napisać „-vi”.
Sing. Inf. Ind.
I. Amo Amare Amavi
II. Habeo Habere Habui
III. Lego Legere Legi
IV. Audio Audire Audivi
Czwarta forma, Supinum to coś jak “celownik odsłowny”, wyraża się cel.
Końcówką jest, choć można się zdziwić, „-um”.
Sing. Inf. Ind. Sup.
I. Amo Amare Amavi Amatum
II. Habeo Habere Habui Habitum
III. Lego Legere Legi Lectum
IV. Audio Audire Audivi Auditum
Przeciętny czasownik ma wszystkie te formy.
Przykład : Laudo (chwalę) - laudare - laudavi - laudatum
Istnieją jednak dwa zapisy, odpowiednie sobie, gdy się zapisuje czasownik w słowniku. Jednym jest taki : Laudo, -are, -avi, -atum.
Drugi jest taki : Laudo 1. To już oznacza, że tworzy resztę przypadków w najbardziej prosty sposób. (możesz się zapytać, dlaczego nie należy do III, lecz jest taka sama sytuacja, jak „Amo” - tematem obu słów kończy się w rzeczywistości na „A”, a nie na spółgłoskę.)
Laudo - laudare - laudavi - laudatum = Laudo, 1.
Moveo (poruszam, akcent na pierwszej sylabie) - movere - movi - motum = Moveo, 2.
Pono (kładę) - ponere - posui - positum = Pono, 3.
Dormio (śpię) - dormire - dormivi - dormitum = Dormio, 4.
OSOBY
Jak już zostało powiedziane, jest (na razie) sześć osób - ja, ty, on, my, wy, oni. Od tego, w jakiej osobie mówimy, zależy końcówka w singularis (a zresztą, chyba we wszystkich innych trybach też, trzeba to sprawdzić - tak, we wszystkich jest tak samo). Dla różnej koniugacji jest inna końcówka dla „ja, ty, on, my, wy, oni”. Końcówki są, jak następuje :
I.
„-o” dla „ja” „-mus” dla „my” ego - ja nos - my
„-s” dla „ty” „- tis” dla „wy” tu - ty vos - wy
„-t” dla „on...” „- nt” dla „oni”
Przykład : Ama (miłość)
Amo, amare, amavi, amatum.
Amo - amas - amat - amamus - amatis - amant.
Trzeba po prostu nauczyć się dobrze łączyć końcówki z tematami.
II. Odmienia się tymi samymi końcówkami.
Habeo, 2 = habeo, habere, habevi, habitum.
Habeo, habes, habet, habemus, habetum, habent.
III. Tutaj jest burdel. Pamiętasz, że tutaj temat kończy się na spółgłosce, i dodawaliśmy spójki, żeby to jakoś było? Otóż, tutaj będzie tak samo. Tyle że spójki będą inne, końcówki się nie zmienią.
Lego, 3 = lego, legere, legi, lectum.
Lego - leg/i/s - leg/i/t - leg/i/mus - leg/i/tum - leg/U/nt
Pono, 3 = pono, ponere, posui, positum
Pono - pon/i/s - pon/i/t - pon/i/mus - pon/i/tus - pon/U/nt
Dico (mówię), 3 = dico, dicere, dixi, dictum
Dico - dic/i/s - dic/i/t - dic/i/mus - dic/i/tus - dic/u/nt
IV. Tutaj nie jest tak źle. Normalnie.
Audio, 4 = audio, audire, audivi, auditum
Audio, audis, audit, audimus, auditus, audi/u/nt
Tylko się jedno “U” pojawia w ostatnim przypadku, ponieważ w końcowym przypadku, czwarta koniugacja, musi się pojawić coś takiego, by brzmiało ładnie.
ODMIENNIKI
Skoro już jesteśmy przy osobach, to może skupimy się na tym, jak się odmieniają osoby przez przypadki? Trzeba tylko się później zapytać które na jakie pytanie odpowiadają...
Ego (ja) Tu (ty) Nos (my) Vos (wy)
Mei Tui Nostri, nostrum Vostri, vostrum
Miki Tiki Nobis Vobis
Me Te Nos Vos
Me Te Nobis Vobis
Imperativi : praesentis, activi. Tryb rozkazujący, który pojawia się tylko w dwóch przypadkach, gdy mówimy do kogoś innego - Ty, lub Wy.
Dla SINGULARIS (liczba pojedyncza) rozkaz składa się tylko z tematu : Ama! - Kochaj!
Dla PLURALIS (liczba mnoga) rozkaz to temat + końcówka „-te” : Amate! - Kochajcie!
Dla trzeciej koniugacji znowu pojawia się spójka - dla SINGULARIS: Leg/e! - Czytaj!
Dla trzeciej koniugacji znowu pojawia się spójka - dla PLURALIS : Leg/i/te! - Czytajcie!