KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
Nawet kiedy nie wypowiadamy słów i tak ujawniamy swoje uczucia i nastawienie. Komunikujemy się nie tyle „bez słów”, co za pomocą ciała.
Nam, współczesnym, wydaje się, że mowa ciała jest zjawiskiem oczywistym. Każdy z nas lepiej lub gorzej ale rozumie komunikaty przekazywane w tym języku. Jednak wiedza o tym co znaczą poszczególne gesty, jakie znaczenie ma pozycja ciała, oddalenie od rozmówcy, mimika czy ton głosu, jest systematyzowana przez psychologów i socjologów dopiero od 60-tych lat tego wieku! (Julius Fast-streszczenie badań behawiorystów).
Rozumienie języka ciała jest bardzo istotną umiejętnością ponieważ ponad 50 % znaczenia komunikatu zawiera się w ruchach ciała i mimice twarzy.
Albert Mahrabian odkrył, że słowa tylko w 7% determinują znaczenie komunikatu, w 38% to znaczenie zawiera się w głosie (parajęzyku) i 55% w ruchach i mimice.
Dlaczego rozumienie komunikatów niewerbalnych jest takie ważne?:
Sygnały niewerbalne są bardziej WIARYGODNE niż to, co przekazujemy słowami.
Język ciała w dużym stopniu nie poddaje się kontroli, jest nieświadomy, więc zdradza PRAWDĘ o uczuciach i nastawieniu rozmówcy.
Kilka ważnych informacji:
- Kanał niewerbalny służy głownie ustalaniu stosunków międzyludzkich (podczas gdy werbalny służy przekazywaniu informacji).
Komunikaty przekazywane drogą niewerbalną mogą służyć za substytut werbalnego przekazania wiadomości (spojrzenie: zalotne, czego chcesz)
Kluczem do sztuki kom. niewerb. jest spójność. To, co komunikujemy ciałem powinno korespondować z tym, co mówimy. Wtedy przekaz jest spójny. (teoria blokady - schizofrenia).
Żaden gest sam w sobie, w oderwaniu od innych gestów od kontekstu sytuacji, w której został użyty, nie powinien być interpretowany. Gest, to jakby pojedyncze słowo. Język składa się ze słów, zdań, znaków interpunkcyjnych...a one dopiero składają się na całą wypowiedź.
Ruchy ciała są często ilustratorami komunikatów werbalnych. Podkreślamy dzięki nim znaczenie tego, co mówimy. Używamy ich także jako regulatorów, którymi monitorujemy wypowiedź drugiej osoby (kiedy twój rozmówca mówi ty ciałem mu już odpowiadasz).
Typy ekspresji niewerbalnej:
Proksemika
Każdy z nas posiada swoje terytorium i odruchowo tego terytorium broni. Jako Polacy, w momencie naruszenia granic kraju, stajemy do walki w obronie jego - naszych najdalszych granic terytorium. Otaczamy płotem dom i wypuszczamy psa lub montujemy alarm. Zamykamy drzwi od mieszkania, zakładamy dzwonek, sami decydujemy kogo i kiedy wpuścić. Posiadamy swój pokój, swoje łóżko, swój kąt. Poczucie granicy jest zjawiskiem psychicznym ale wyrażanym w fizycznej rzeczywistości.
Tak jest też z tymi najbliższymi naszymi granicami. Najbliższą granicą dla naszego ja jest nasze ciało. Każdy z nas żyje w takim jakby balonie, który w zależności od osoby, z którą się kontaktujemy, od naszego stosunku emocjonalnego do niej, jest mniej lub bardziej nadmuchany.
Edward Hall w latach 60-tych prowadził socjologiczne badania, w których stwierdził, że otacza nas nie jeden, ale cztery „balony” - cztery strefy dystansu w relacjach z ludźmi.
Słowo proksemika pochodzi od angielskiego proximity i oznacza bliskość, sąsiedztwo. W zatłoczonych populacjach, np. Japonii, te balony są mniejsze u Norwegów, większe - ich wielkość jest więc w pewnym stopniu zdeterminowana kulturowo.
Otaczają nas więc cztery balony, cztery sfery wyznaczające nasz stosunek do drugiej osoby. W każdej strefie znajdują się dwie podstrefy :blisko i daleko.
Strefa publiczna - ok. 6. m daleko. politycy, ważne osobistości (tylko formalne kontakty, publiczne wystąpienia gdzie więzi osobistych właściwie nie ma żadnych). Blisko (3,6 m.). Nieformalne zgromadzenia: szef - podwładni, nauczyciel - uczniowie (też stosunki zawodowe, zadaniowe choć nieco swobodniejsze).
Strefa społeczna - ok. od 2 do 3,5 m. daleko 1,2 do 2m. blisko. To jest sfera w której załatwiamy sprawy służbowe. Kolega z pracy, listonosz, hydraulik, szef - w takiej odległości sytuujemy się wyrażając dystans w indywidualnym kontakcie. W tej sferze mieści się większość naszych codziennych kontaktów z ludźmi.
Strefa osobista - 75 - 120 cm to daleko. W strefę osobistą wpuszczamy tylko tych, z którymi czujemy większą więź. Bliscy znajomi, przyjaciele wpuszczani są do tego balona. „Daleko” pozwala na prywatną rozmowę ale z odpowiednim dystansem (nie ma możliwości dotyku). Blisko 45 do 75 to strefa w której możemy być dotknięci i możemy dotknąć. Dotyk wyraża tu zgodę na bliski kontakt.
Strefa intymna - w tej strefie znajduje się tak naprawdę tylko kilka osób z naszego otoczenia. 15 - 45 to daleko. Wpuszczamy tu tylko bliskich przyjaciół, partnerów, dzieci, może rodziców. To jest sfera największej bliskości emocjonalnej. Blisko to brak jakiegokolwiek dystansu.
Zdarza się, że w zatłoczonym autobusie, windzie, gdzieś gdzie jest tłum, ludzie są zmuszeni wpuścić obcych w sferę osobistą a nawet intymną. Stosujemy wtedy różne niewerbalne bariery ochronne, bo podstawowa bariera jaką jest odległość została zniesiona. Unikanie kontaktu wzrokowego, odsuwanie się, napinanie ciała, przeniesienie uwagi, zajęcie się czymś - to zachowania mające nam przywrócić poczucie granicy ja - obcy.
Kinetyka
Na kinetykę składa się nasza pozycja ciała, jego ruchy i gesty.
Postawa ciała.
Postawa ciała zależy głównie od kilku czynników. Po pierwsze jest niewerbalnym komunikatem o naszym stosunku do osoby, sytuacji lub ogólnie do życia i samych siebie.
Nawyki - Jeśli wyrastałeś w wymagającym środowisku, gdzie często czegoś od ciebie oczekiwano, żyłeś w napięciu, to twoja postawa ciała z nawyku będzie bardziej sztywna, wyprostowana, spięta albo przygarbiona, zapadniętą klatką i opuszczoną głową. Jeśli długo nosiłeś długie włosy możesz mieć nawyk odgarniania ich z czoła itp. Czasami postawa ciała służy też ukryciu defektów figury lub podkreśleniu atutów.
Warunki fizyczne - zmiana temperatury i inne zmiany pogodowe wpływają nie tylko na nastrój, samopoczucie fizyczne ale determinują sposób ubierania się, który wpływa na postawę ciała.
Sytuacja emocjonalna - trwale przeżywane emocje, silne i długo utrzymujące się „odciskają piętno” na naszej postawie. Sytuacyjnie przeżywane emocje również wpływają na to jaką postawę przyjmujemy.
Gesty.
Codziennie wykonujemy setki gestów, które wyrażają nasz stosunek do kogoś lub czegoś i są niewerbalnym komunikatem dla otoczenia.
Analiza języka ciała zawiera w sobie ryzyko nadinterpretacji. Często kierujemy się intuicyjnym rozumieniem, i chociaż nie jesteśmy w tym względzie wyedukowani - osądzamy i wyciągamy wnioski z mowy ciała innych.
Zawsze należy pamiętać o kontekście i śledzić „wypowiedzi” ciała przez jakiś czas. Nie wyrywać zatem z kontekstu i nie kierować się w ocenie pojedyńczym gestem.
Żeby lepiej zrozumieć, co rozmówca mówi do nas należy wziąć pod uwagę gesty, które towarzyszą wypowiedzi. Informacja zwrotna powinna zawierać nie tylko odpowiedź na słowa ale i na komunikaty niewerbalne.
Lepszemu porozumieniu się służy niewątpliwie odzwierciedlanie ruchów ciała, gestów rozmówcy.
gesty dłoni
uścisk ręki
gesty rąk (tu bariery rąk)
dotykanie twarzy
stopy i nogi (tu bariery nóg)
gesty głowy
ułożenia ciała
zabawa gadżetami
Mimika twarzy
Twarz jest najbardziej ekspresyjną częścią ciała. Najczęściej w rozmowie przyglądamy się właśnie twarzy rozmówcy. Bardzo wiele emocji można odgadnąć patrząc jedynie na oczy i usta. Bardziej ufamy komunikatowi wyrażanemu mimiką niż słowami.
W sposobie patrzenia zupełnie nieświadomi tego, odnosimy się do rozmiaru źrenic rozmówcy. Zwężanie lub rozszerzanie się źrenic jest odruchem wegetatywnym, nie podlegającym kontroli a zdradzającym przeżywane emocje. Złość, negatywne nastawienie - zwęża źrenice. Pozytywne emocje je rozszerzają. Mówi się, że oczy są zwierciadłem duszy właśnie dlatego, że zdradzają nawet najbardziej nieświadome, skrywane uczucia. Kiedy ktoś rozmawia z tobą w ciemnych okularach, czujesz dyskomfort (ponoć Onassis transakcji dokonywał w ciemnych okularach). Starożytni chińscy handlarze kamieni szlachetnych, zwracali największą uwagę na szerokość źrenic przy negocjowaniu cen. Również najlepsi pokerzyści.
Oczy w ogóle w twarzy przyciągają największą uwagę.
Kontakt wzrokowy służy intensyfikowaniu treści werbalnych (pozytywnych i negatywnych).
30 - 60% rozmowy - najlepiej
poniżej 30% - niezainteresowanie, niepewność.
powyżej 60% - większe zainteresowanie rozmówcą niż przedmiotem rozmowy.
Jeśli jedna osoba jest zainteresowana tym, co mówi druga będzie się na nią patrzyć ponad połowę czasu rozmowy. Jeśli nie, to mniej niż jedną trzecią.
Badania dotychczasowe pokazały, że ludzie podobnie oceniają proste, podstawowe emocje wyrażane w mimice: strach, zdziwienie, szczęście, smutek, gniew, wstręt, zainteresowanie. Ludzie oczywiście często doświadczają złożonych, mieszanych emocji, co sprawia, że ich ekspresja niewerbalna jest niejednoznaczna. Najczęściej wtedy, żeby ocenić emocje osoby, odwołujemy się do kontekstu sytuacyjnego no i wspieramy się mową „reszty” ciała.
Parajęzyk
Parajęzyk to dźwiękowe komponenty wypowiedzi, które niosą w sobie znaczenie niezależnie od treści zawartej w słowach. Parajęzyk zdradza nasz nastrój i nastawienie.
Wysokość dźwięku - Intensywne emocje takie jak złość, radość, strach i inne napinają struny głosowe sprawiając, że mówimy wyższym głosem. Kiedy jesteśmy spokojni albo depresyjnie smutni albo zmęczeni, mamy rozluźnione mięśnie i wtedy wysokość dźwięku się obniża)
Tempo mówienia - Emocje wpływają też na nasze tempo mówienia. Mówimy szybko kiedy jesteśmy czymś zaaferowani pozytywnie lub negatywnie. Osoby pewne siebie, ekspresyjne mówią szybciej, nieśmiałe wolniej. Szybkie tempo mówienia może być też oznaką niepewności (zdenerwowanie nas wtedy napędza a jednocześnie mąci jasność myślenia, co w efekcie sprawia, że mówimy szybko jąkając się i gubiąc).
Artykulacja - Sposób wypowiadania słów. Niewyraźne mówienie, połykanie końcówek, przeciąganie głosek, artykulacja wyraźna i zdecydowana....
Siła głosu - Głośna wypowiedź kojarzy się z entuzjazmem i pewnością siebie. Negatywne konotacje to agresja, ważniactwo. Kiedy jesteś pewny, mówisz głośniej, kiedy niepewny to ciszej. Miękki głos jest zwykle odczytywany jako wyraz uczciwości, wrażliwości, troskliwości, pokory lub braku pewności siebie, poczucia niższości i braku przekonania co do ważności przekazu.
Akcent - Kładziemy nacisk na to słowo, przez które chcemy przekazać główny sens wypowiedzi. „Czy ja jestem szczęśliwa?”, „Czy ja jestem szczęśliwa?”. Poprzez zmianę akcentu przekazujemy inną treść emocjonalną. (np.„Ja nie idę z tobą do domu”).
Błędy i zakłócenia
Dźwięki niejęzykowe
Metakomunikatem jest właśnie ta niewerbalnie wyrażona warstwa znaczeniowa wypowiedzi. Nastawienie, stosunek emocjonalny - ogólnie - niewypowiedziany wprost sens.
Bardzo ważne - podsumowanie:
Komunikaty niewerbalne służą wyrażaniu emocji
Przenoszeniu postawy, nastawienia do kogoś lub czegoś (gesty są zaraźliwe!)
Informowaniu o cechach osobowości
Ułatwianiu komunikacji werbalnej