P O Z Y T Y W I Z M

Ramy czasowe

EUROPA

Początek: 1850 r.

Koniec: 1890 r.

POLSKA

Początek: 1864 r.

Koniec: 1890 r.

1. Pozytywistyczny program walki o ojczyznę.

Temat ojczyzny i powstañ nie by³ tematem oficjalnym, i pozytywiœci wcale go nie zarzucili. Owszem - głosili inne, nowe sposoby walki, różne od romantycznego spisku, buntu i powstania. Niemniej otaczali szacunkiem poświęcenie ojców i w ukryciu przed cenzurą przemycali w swoich utworach motywy powstańcze czy myśli o wolności. Nawet Trylogię pisał Sienkiewicz „ku pokrzepieniu serc”. Miała ona przypominać chwalebne czasy dawnej Rzeczypospolitej.

W Nad Niemnem - tej biblii pracy jest jeden rodzaj pracy skreślony i niewybaczalny - mianowicie praca dla Rosjan. Orzeszkowa oddaje hołd powstańcom wprowadzając wątek zbiorowej mogiły, w której leżą zarówno szlachta(Andrzej Korczyński) i chłopi (Jerzy Bohatyrowicz). Sama mogiła jest miejscem sacrum

Nowela Gloria Victis m.(chwała zwycięrzonym) Orzeszkowa opublikowała dopiero w 1910 roku. Autorka także składa hołd powstańcom i powstaniu styczniowemu.. Odnosi się z pełnym uznaniem do poznania, chce przywrócić im należne miejsce w historii. Ich śmierć nie jeest daremna.

Program walki o ojczyznę skupia wokół postaci Rzeckiego. Ale i Wokulski brał udział w powstaniu, którego pamięć cały czas trwa w powieści. Zresztą Rzecki podejrzewa Wokulskiego o działanie „na rzecz ogółu”, a Wokulski -„ a dajcież mi raz spokój z tym waszym ogółem”, ale podejmuje działania społeczne, tyle że w duchu pozytywistycznym. Pozytyiwści uważali (zgodnie z hasłem pracy organicznej), że najpierw należy odbudować państwo gospodarczo i wykształcić większość warstw społecznych, a potem zająć się walką o odzyskanie niepodległości. W Lalce funkcjonuje legenda napoleońska i wspomnienie wiosny ludów. Patrotyzm za sprawą Rzeckiego patriotyzm współczesny jest kamuflowany za względu na cenzurę, ale ujawnia się w powieści przy organizacji Spółki Handlu Zbożem - w postawach księcia i innych arystokratów.

Postawa patriotyczna ukazan jest także w poezji.: Wiersz „Do młodych” Asnyka uważany jest za wiersz manifest. Utwór jest manifestem programowym. Nawołuje do szukania prawdy na własny sposób. Przestrzega przed profanacją przesłości. Innym wierszem jest „Rota” Marii Konopnickiej.

2.Hasła pozytywistyczne.

W skrócie założenia filozoficzne epoki: Comte - filozofia ma sens praktyczny, opiera się na rzeczach poznawalnych rozumem; celem uzyskanie pewnej wiedzy; ¶rodkiem eksperyment i obserwacja; przedmiotem badań tylko fakty fizyczne, gdyż psychika zaprzecza pewno¶ci wiedzy; Mill - postulat utylitaryzmu wszelkiej literatury - ma przynosić pożytek społeczeństwu: nauczać, wykazywać, krzewić ideały moralne; tylko takie działanie uznaje za sensowne;

W Polsce pojawiaj± się w zwi±zku z tym dodatkowe założenia programowe zwi±zane z ideologi± pracy u podstaw (edukacja niższych warstw społecznych - największa czę¶ć społeczeństwa, stanowi±ca wielk± potęgę, jeżeli wie o co walczy) i pracy organicznej (to samo, ale do ogółu społeczeństwa); s± także promowane hasła emancypacji kobiet i asymilacji innych narodowo¶ci, zwłaszcza żydów

To powoduje zwiększone zainteresowanie takimi formami jak nowela, powie¶ć oraz publicystyka i jednoczesny odwrót od gatunków poetyckich i lirycznych;

Publicystyka: następował intensywny rozwój prasy, rozpoczęty w o¶wieceniu; typowo pozytywistyczne czasopismo "Przegl±d Tygodniowy" prezentowało najszerzej popularne hasła tego okresu; mistrzem polemiki był tu Aleksander ¦więtochowski; krytykuje on szlachecki tradycjonalizm i sposób życia, które przyczyniły się do upadku Polski, promował mieszczaństwo, jako sposób życia; dyskusja starzy-młodzi szybko wygasła w wyniku szybkiej degradacji warto¶ci pozytywnych; poza tym ten znany publicysta interesuje się każd± nowo powstał± powie¶ci±, lecz niektórych nie potrafi do końca zrozumieć ("Lalka"); Podkre¶la on również znaczenie asymilacji żydów i emancypacji kobiet jak i pracy jako takiej (nad sob± i innymi); Ciekawe s± również Kroniki i felietony Prusa, które zajmuj± się wieloma aktualnymi problemami (np. problem za¶miecenia Warszawy);

Nowelistyka: Maria Konopnicka zajmuje się asymilacj± żydów w "Mendlu Gdańskim" - pokazuje bezmy¶lno¶ć i okrucieństwo Polaków oraz po prostu tłumu wobec innych narodowo¶ci; ważn± rolę odgrywaj± dzieci - ich edukacja, wykorzystanie możliwo¶ci i zdolno¶ci, jakie dała im natura - klęska Janko Muzykanta Sienkiewicza czy "Antek" Prusa; w "Miłosierdziu Gminy" Konopnickiej widzimy, że z pozytywistyczn± pomoc± nie można przesadzać, gdyż można doprowadzić to do absurdu; "Omyłka" Prusa to pokazanie, do czego może doprowadzić niezrozumienie i ogólna głupota społeczeństwa; Orzeszkowa zajmuje się problemami pracy u podstaw i problemami z tym zwi±zanymi (zagrożenie ze strony zaborców): "A...B...C..." oraz "Tadeusz" (nie pilnowane dziecko się utopiło);

3. Idee ograniczowskie

Praca organiczna to jedno z hase³ wysuniêtych przez polskich pozytywistów. Punktem wyjœcia by³a teoria Spencera, a szczególnie ta jej czêœæ, która podkreœla³a koniecznoœæ harmonijnej wymiany us³ug w społeczeństwie. Widząc daremność zrywów niepodległościowych, pozytywiści nawoływali do skupienia wysiłków na działaniu ekonomicznym, rozwoju przemysłu, handlu, rzemiosła. Dowodzili, że rozwój życia umysłowego jest uzależniony od rozwoju

gospodarczego. Głosili kult wiedzy i rozumu, nawoływali do rozwijania produkcji i techniki.

Prus w powieści „Lalka” umieścił elementy organicyzmu:

Nowele także przedstawiały problmy pracy organicznej:

„Antek”, „Janko Muzykant” H. Sienkiewicza ukazują niedolę dzieci

„Powracająca fala” Bolesław Prusa przedstwaia kontrast między burżuazją, a życiem robotnika oraz sprzeczności ich interesów, która jest jest podstawowym konfliktem społecznym tych cxasów. Niedolę biednej mieszczańskiej rodziny o potrzebę poprawy ich warunków gloso nowela „Kamizelka” Prusa. Prus przedstawia w niej skromne i ciężkie życie urzędnika.

4.Pozytywistyczny typ bohatera

Homo faber- człowiek pracujący.

Bohater pozytywistyczny uformowany był przy pomocy haseł i tendencji epoki. W związku z tym , że literatura postulowała epokę i klarowność -bohater epoki był silnie stojący na ziemi, nie zatopiony w marzeniach, przeciwstawiony próżniaczemu życiu arystokracji, Wiele z tych cech zawiera największa postać pozytywistycznej literatury- Wokulski. Innym bohaterem jest Ochocki- typ pracowitego naukowca posiadającego górnolotne idee (budowa maszyn latających, ale chcący je spożytkować dla dobra ludzkiego). Niektóre z cech bohatera pozytywistycznego zawiera Bohaterowicz z „Nad Niemnem” Orzeszkowej. Wiele cech posiada boh. późniejszej niż pozytywistyczne powieści „ Noce i dnie” Bohumił Niechcic.

patrz hasła pozytywistyczne

wersja Wiktora

Nowe zadania, stawiane literaturze i odpowiadające im gatunki literackie, spowodowały pojawienie się w pozytywizmie nowego typu bohatera. Literatura tendencyjna musiała bowiem dostarczać wzorów postaw i atakować zachowania negatywne. Stąd też podstawowym typem postaci był działacz, realizujący program pozytywistyczny. Wykształcony, umiej¹cy się liczyć z realiami, gotowy poświęcić własną aktywność przemienianiu rzeczywistości społecznej, bohater ten realizował się przede wszystkim w pracy, która stała się podstawowym miernikiem wartości człowieka.

Joanna Lipska (bohaterka noweli E. Orzeszkowej "A...B...C..."), która narażając się na represje, naucza dzieci wiejskie języka polskiego, Jan Bohatyrowicz ("Nad Niemnem" E. Orzeszkowej), odnajdujący radość życia w uprawie ziemi, Julian Ochocki ("Lalka" B. Prusa), fanatyk nauki, przekonany, że dzięki niej można przewartościować świat i wielu innych działaczy, lekarzy, nauczycieli, składało się na formułę bohatera, który własne pasje potrafił łączyć z użytecznością publiczną. Wczesny pozytywizm nie sugerował bowiem konieczności poświęcenia.

Zakładano, że realizacja własnych, byle słusznych, dążeń prowadzić będzie do osiągnięcia celów społecznych. Szybko dorabiający się S. Wokulski ("Lalka" B. Prusa) zyskiwał przecież ogromne możliwości pomocy innym. Zgodnie z formułą utylitaryzmu sukcesy jednostkowe składać się miały bowiem na postęp społeczny.

Kkreowanie bohatera (najczęściej plebejskiego) miało ukazać jego tragiczny los

aby narzucić wnoski o konieczności przyjścia mu z pomocą. W tej grupie, którą reprezentuje Wawrzon Rzepa ze "Szkiców węglem", liczni bohaterowie nowel i obrazków poetyckich

Marii Konopnickiej, utworów E. Orzeszkowej, szczególne miejsce zajmują postacie dzieci. Antek, tytułowy bohater utworu B. Prusa, sienkiewiczowski "Janko Muzykant", Jaś, który nie doczekał wiosny z obrazka M. Konopnickiej i wiele innych postaci zmierzało do poruszenia sumień obrazem dziecięcej niedoli. Obraz ten miał wyraźnie sugerować potrzebę podjęcia "pracy u podstaw"i poprzez oddziaływanie emocjonalne wskazać konieczność realizacji programu pozytywistycznego.

Zadania społeczne twórczości pozytywistów, które w przeważającej mierze ściśle

określiły koncepcje bohatera, nie zmieniły jednak faktu, że wraz z rozwojem

literatury tej epoki, modelowy, schematyczny bohater ustąpił miejsca złożonym,

prawdopodobnym psychologicznie postaciom (dr Judym, Rzecki), które nie

mieszcząc się w założeniach programowych, zachowały aktualność w kreowaniu

uniwersalnej prawdy o człowieku.

5.Pozytywistyczna nowela

Nowela wywodzi się z renesansu. Powstała w Włoszech a za twórce gatunku uważa się Giovanniego Boccacio. Jest krótka forma prozatorska ,epicka. Jej akcja znajduje się w oku jednego zdarzenia. Ma wyraźną konstrukcję i mocno spuentowane zakończenie. Utwory te posługują takimi środkami tech. jak kontrast ,gradacja ( narastanie napięcia ), inwersja czasowa ( zmiana układu czasowego). W okresie pozytywizmu gat. ten był jednym z najb. popularnych i najlepiej nadających się do wyrażania problemów epoki. Problematyka polskiej noweli skupia się wokół takich problemów jak- nędza i zacofania środowisk robotniczych i chłopskich. Problematyka patriotyczna ( Latarnik Sienkiewicza).

Najważniejsi twórcy polskiej noweli to:

• Henryk Sienkiewicz :Latarnik, Sachem , Janko Muzykant

• Bolek Prus: Katarynka , Kamizelka

• Konopnicka: Nasza szkapa, Szkice węglem

• Orzeszkowa: Tadeusz, Gloria Victis

wersja Wiktora

Nowela to zwiêz³y utwór narracyjny, pisany proz¹, o wyraŸnej akcji oraz prosteji najczêœciej jednow¹tkowej fabule. Wydarzenia z życia bohaterów rozgrywają się w krótkim przedziale czasowym. Autor unika komentarzy, szczegółowych opisów postaci i wydarzeń. Ważne jest zakończenie zawierające pointę. W pozytywizmie najpopularniejsze były dwa typy: nowela właściwa i nowela-opowiadanie. Rola noweli, podobnie jak większości dzieł tego okresu, polega na propagowaniu tez pozytywistycznych oraz na ukazywaniu najważniejszych problemów nurtujących społeczeństwo.

Pozytywiści w swoich nowelach poruszali szereg tematów nurtujących ówczesne społeczeństwo. Najczęstszym tematem były problemy pouwłaszczeniowej wsi, katastrofalne warunki życia dzieci zarówno w mieście, jak i na wsi oraz sprawy narodowe. Poza tym pojawiała się kwestia emancypacji kobiet i asymilacji Żydów. Pisarze wprowadzając bohatera dziecięcego chcieli zasygnalizować, że dziecko to też człowiek, którym należy się zająć i zainteresować. Dzieci te najczęściej są przedstawicielami grup chłopskich ("Antek", "Janko Muzykant") oraz zubożałej szlachty ("Anielka", dziewczynka w "Katarynce"). Dzieci ze wsi nie mają szans

na rozwój swoich zdolności i zainteresowań - Antek chciałby się uczyć, aby w przyszłości budować, ale nie ma na to środków, natomiast Janko Muzykant, mając zdolności muzyczne, nie mógł kształcić się w tym kierunku i doskonalić swych umiejętności, gdyż nie stać go było nawet na instrument. Zwrócona jest tu uwaga na obojętność bogatych ludzi i na to, że nikt nie potrafił zainteresować się dzieckiem - należeli do nich także najbliżsi, którzy odsunęli się od Janka,

ponieważ był inny. Natomiast w "Katarynce" B. Prusa sytuacja przedstawia się inaczej. Pan Tomasz nie lubiący dźwięku katarynek, zmienia swe upodobania, aby sprawić przyjemność mieszkającej naprzeciwko niewidomej dziewczynce. Ta nowela jest wyjątkowo optymistyczna w swojej wymowie, ma budzić nadzieję, że sytuacja ulegnie zmianie na lepsze. W innych nowelach zakończenie jest z reguły tragiczne dla głównych bohaterów, po to, aby czytelnik zastanowił się i przeanalizował sytuację. Przedstawione są przyczyny sytuacji, w jakiej znalazły

się dzieci, spowodowane to zostało przez czynniki społeczne, gospodarcze i polityczne. Innym problemem był obraz wsi pouwłaszczeniowej, szczególnie uwidoczniony w "Szkicach węglem" Sienkiewicza. Krytykuje on zacofanie wsi i ciemnotę chłopów. Chłopi, mimo że dostali ziemię, tęsknią za dawnymi czasami, kiedy mogli zwrócić się o pomoc do pana. W sądach panuje korupcja (wszechwładza Zołzikiewicza). Ludzie wyżej postawieni wykorzystują swoją pozycję (Zołzikiewicz, wójt, ławnicy). Hasła pracy u podstaw nie mają sensu przy takiej

sytuacji polskiej wsi, gdyż silna jest działalność jednostek amoralnych i egoistycznych. Chłop jest pozostawiony właściwie sam sobie, nikt się o niego nie troszczy. Dwór już nie wstawia się za nim, bo nie przynosi mu to żadnych korzyści. Natomiast przedstawiciele inteligencji wyznają zasadę nieingerencji, chyba że liczą na osobiste korzyści. Chłopi najczęściej zwracają się we

wszystkich sprawach do księdza, który jest dla nich autorytetem - Kościół jednak liczy się też z polityką caratu. W pewnym sensie służy jej, gdyż nigdy przeciwko niej nie występuje, nawet kiedy trzeba. Koniec noweli jest pesymistyczny i tragiczny, nie pozostawia żadnej nadziei na poprawę doli chłopa. Oprócz społeczności wiejskiej w nowelach występowali także mieszkañcy miasta. Ukazani są oni w sposób przekrojowy, przedstawione są wszystkie grupy

społeczne, choć największym zainteresowaniem obdarzane są te najbiedniejsze. Autorzy zwracają uwagę na krzywdę, biedę oraz bezbronność wobec wyzysku. Jednak mimo niedostatku potrafią żyć w miłości (starsze małżeństwo z "Kamizelki" B. Prusa). W "Miłosierdziu gminy" Konopnickiej zaakcentowany jest problem ludzi starych, którymi nie chcą się opiekować ich rodziny, natomiast obcy ludzie pod pozorem miłosierdzia chcą ich wykorzystać. Ideały pozytywistyczne doprowadzone zostały tu do absurdu. Silną grupą w społeczeństwie polskim byli Żydzi. Pozytywiści opowiadali się za ich asymilacją. Problem ten ukazuje Konopnicka w

"Mendlu Gdańskim". Bohaterem tej noweli jest stary Żyd, mający własną pracownię introligatorską. Nie rozumie on dlaczego, ludzie chcieli go pobić, jeżeli uczciwie zarabia na swój chleb, pracuje dla Polaków i mieszka w Gdańsku od dawna. Mendel czuje się bardzo związany z Polską, czuje się Polakiem, ale nie wypiera się swojego pochodzenia i religii. Jest dumny z tego, że pochodzi z rodziny żydowskiej. W wielu nowelach poruszana jest tematyka

narodowowyzwoleńcza. Początkowo utwory pozytywistyczne o tej tematyce były pisane tendencyjnie - nie negowano całkowicie walki zbrojnej, ale uważano, że najpierw należy pomyśleć o odbudowie kraju i o oświeceniu warstw najbiedniejszych. Na to właśnie wskazuje nowela Orzeszkowej - "A...B...C...". Nie ma w niej mowy o wybuchu powstania, o akcie zbrojnym i pozornie nie ma nic wspólnego z tą tematyką. Jednak Joasia ucząc języka polskiego, budzi poczucie odrębności narodowej. Wypełnia postulaty pozytywistów pracy u podstaw, ale nie jest świadoma powodu, dla którego stanęła przed sądem. Dopiero w trakcie procesu zdaje sobie sprawę z tego, jak ważną pracę prowadziła. Pod koniec okresu pozytywizmu poglądy na walkę o wolność zrewidowano, zaczęto mówić o możliwości zainicjowania powstania bez względu na jego wynik. W "Gloria victis" Orzeszkowej powstanie jest gloryfikowane, wystêpuje heroizacja bohaterów. Na tle oddziału, który ponosi klęskę, pokazane są losy trójki młodych ludzi. Orzeszkowa wskazuje na to, że bezsensowne jest czekanie na poprawę sytuacji

całego społeczeństwa, co może nigdy nie nastąpić. Mówi, że należy walczyć, bo nawet klęska może przynieść jakiś zysk. W nowelach przedstawione jest społeczeństwo polskie pełne problemów, kontrastów i konfliktów. Ukazane są wszystkie problemy je nurtujące. Dlatego nowele są ważną pozycją w literaturze doby pozytywizmu.

6.Powieść realistyczna

• Najw. powieści europejskiego realizmu powst. we Francji i Rosji.

• Za twórcę realizmu- Honoriusz Balzak

• Typowy bohater powieści realistycznej to osoba silna , przedsiębiorcza, często działająca na pograniczu dwóch światów-odchodzącego feudalizmu i rodzącego się kapitalizmu. Często jest to postać nowoczesna ,wyzwolona , wyposażona w duże umiejętności intelektualne i silną wolę działania

• Z twórców Europy oprócz Balzaka warto wymienić

• Stenchala- Czerwone i Czarne,

• Dickensa -Klub Pickvicka

• Tołstoj - Wojna i pokój, Anna Karenina

• U podstaw realizmu leży wiara w przekonanie, że świat rządzi się pewnymi stałymi prawami, które można rozpoznać

• Narracja jest najczęściej 3- osobowa ,a narrator wszechwiedzący

• Realizm wspierał się takimi zasadami jak prawdopodobieństwo wizji świata przedstawionego oraz takim wyborem boh. aby byli reprezentatywni dla swych warstw społ.

• Za najw. Powieść realist. Polski- Lalka B.Prusa

• Inne ważne powieści to:

1. Nad Niemnem, Meir Ezofowicz Orzeszkowej

2. Rodzina Połanieckich, Bez dogmatu- Sienkiewicz

3. Pewne cechy takiej powieści zawiera Trylogia.

• Powieść była najważniejszym gat. w Pozytywizmie

Bardziej wyrafinowanym i ostrzej sygnalizującym problemy społeczne niż realizm był naturalizm

7. Powieść historyczna w epoce pozytywizmu.

Powieść historyczna miała odegrać w Polsce szczególną rolę. W ostatnim ome trylogii Sienkiewicz twierdził, że pisał ją “ku pokrzepieniu serc”. Okres rozbioru uświadomił Polakom znaczenie problemu tradycji niepodległościowej. Stąd też pisarze akcentowali chlubną przeszłość histyorii polskiej. Kultywowali tradycję gloryfikowali czyny bohaterskie. Za najważniejsze powieści epoki pozytywizmu uchodzą takie dzieła jak: Trylogia, Krzyżacy, Quo vadis; Bolesława Prusa Faron.

Praktycznie wszyskie powieści filmowe zostały sfilmowane( nie tylko w Polsce).

Henryk Sienkiewicz pisząc "Potop", chciał podnieść na duchu społeczeństwo polskie, które straciło wiarę w odzyskanie niepodległości po upadku powstania styczniowego. Temu celowi służy kompozycja i wymowa ideowa utworu. W powieści autor ukazuje, że Polska jest w stanie podnieść się z upadku. Sienkiewicz korzystał ze wszystkich rodzajów powieści. Widoczne są elementy powieści awanturniczej, romansu, gawędy szlacheckiej, także można znaleźć cechy klasycystycznego eposu bohaterskiego, legend i podań. Wątek historyczny w

"Potopie" ma dwie płaszczyzny: wielka historia, związana z najazdem Szwedów, tworzy jakby szkielet całego utworu i powiązana jest z historią prywatną poszczególnych postaci. Zauważalne są pewne schematy nawiązujące do baśni, przez co powieść ta staje się popularną historią, tylko w niewielkim stopniu prawdziwą. I tak: dobro zawsze zwycięża, bohaterowie mają stałe cechy - są dobrzy lub źli, zauważalna jest heroizacja bohaterów, a także hiperbolizacja. Sienkiewicz celowo nadał swojej powieści charakter eposu - pokazany jest moment zwrotny w życiu całego narodu oraz zawarte elementy proroctwa (po wielu próbach

zagrożenie niepodległości zostało oddalone - widzi on analogię z sytuacją współczesną, wskazuje, że upadkowi Rzeczypospolitej winny był rozpad wewnętrzny, który również doprowadził do rozbiorów - ukazując wielkie czyny, które prowadziły do zwycięstwa, chce zwrócić uwagę, że społeczeństwo jemu współczesne też ma szansę odbicia się od dna). Mimo schematów i stylizacji na bajkę i epos, ukazany obraz jest realistyczny - zachowuje i odtwarza realia epoki, mentalność i zachowanie szlachty. Sienkiewicz pragnie przekazać, że w

całym społeczeństwie tkwi siła, która może wyprowadzić ojczyznę z zagrożenia. Jeżeli ta siła pomogła w XVII w., pomoże i w XIX.

8. Motyw pracy w XIX stuleciu

W "Nad Niemnem" najważniejszą wartością jest praca. Najlepiej widać to na

przykładzie rodziny Bohatyrowiczów. Ich szlachectwo wywodzi się z pracy;

starają się stale podtrzymywać tradycje XVI w.; dla nich praca jest w tym

najważniejsza, staje się miernikiem wolności, określa człowieka. Są bardzo

sumienni, wykonywanie obowiązków jest dla nich przyjemnością, esencją życia.

Dlatego pracę na roli traktują jako naturalny porządek świata, w którym żyją

i są mu posłuszni. Podobnie traktuje pracę Benedykt Korczyński, jest ona jego

stylem bycia, najważniejszą rzeczą w życiu. Podejmuje ideał pracy organicznej,

aby utrzymać majątek w swoich rękach, natomiast nie stara się nawet pracować

u podstaw. Niemniej oprócz takich postaci są również te, które lekceważą

znaczenie pracy. Różyc, Zygmunt, Kirło to degeneraci, nie mogący normalnie

egzystować w społeczeństwie.

. Żeby zachęcić bogatsze warstwy do pracy u podstaw, pozytywiści

opisują fatalne warunki i zacofanie chłopa. Po uwłaszczeniu jest on pozostawiony

sam sobie i oszukiwany przez skorumpowanych, lepiej wykształconych ludzi. Nie ma

do kogo zwrócić się o pomoc i często jego życie kończy się tragicznie, tak jak to

się stało w "Szkicach węglem" Sienkiewicza. Także Prus w "Antku"

i Sienkiewicz w "Janku Muzykancie" starają się zachęcić do działań na rzecz

chłopów i zwiększenie wydatków na oświatę wsi. W obu nowelkach pokazane są dzieci,

które ze względu na fatalną sytuację materialną nie mogą rozwijać swoich talentów,

tylko muszą od najmłodszych lat pracować w gospodarstwie. Prus pokazuje, jak

fatalnie wygląda nauczanie w wiejskich szkołach i jakie są tego efekty; wszystko

po to, by społeczeństwo zrozumiało potrzebę pomocy wsi.

9.Społeczeństwo polskie drugiej połowy XIX wobec ideałów pozytywistycznym

Obraz społeczeństwa polskiego w "Nad Niemnem" i w "Lalce" -

ocena poszczególnych warstw

"NAD NIEMNEM"

Społeczeństwo przedstawione w utworze możemy podzielić na:

Ziemiaństwo, do którego należą:

- Benedykt Korczyński

- Teofil Różyc

- Darzecki i jego żona Jadwiga

- Andrzejowa i jej syn Zygmunt Korczyński

Ubogie ziemiaństwo:

- Maria Kirłowa i Bolesław Kirło

- Rezydenci

- Marta Korczyńska

- Justyna Orzelska wraz z ojcem

Zaścianek Bohatyrowiczów:

- Anzelm Bohatyrowicz

- Jan Bohatyrowicz

Jednak ważniejszym podziałem jest podział na tych, co pracują i próżniaków. Do pierwszej grupy należy cały zaścianek Bohatyrowiczów, niektórzy mieszkańcy Korczyna, przede wszystkim Benedykt i Marta, a spoza niego - pani Kirłowa. Na szczególną uwagę zasługuje Benedykt Korczyński, heroiczny obrońca posiadanej ziemi, której nie chce oddać w ręce rosyjskie. Sytuacja popowstaniowa, ciężkie kontrybucje nałożone na majątki polskie zmuszają go do ciężkiej pracy, do ciągłej troski o wydajność ziemi, by mieć z czego zapłacić nałożone podatki. Codzienne kłopoty uczyniły z niego innego człowieka, obdarły go ze złudzeń, zmusiły do porzucenia dawnych ideałów. Przed powstaniem dwór utrzymywał dobre

stosunki z zaściankiem. Bohatyrowicze często odwiedzali dom Korczyńskich. Sytuacja po powstaniu zmieniła to radykalnie. Benedykt martwiąc się o gospodarstwo, odwrócił się od Bohatyrowiczów (świadczy o tym proces). Fakt, że we wspólnej mogile leżą Andrzej Korczyński i Jerzy Bohatyrowicz, nie wpływa w dużym stopniu na panujące relacje. Ten odwrót od chłopów jest przyczyną konfliktu pomiędzy Benedyktem a jego synem Witoldem, głoszącym idee pozytywistyczne. Marta Korczyńsk jest kuzynką Benedykta. Pomaga mu wydatnie w gospodarstwie. Jest to dla niej jedynym sensem życia. Odrzuciwszy z obawy

mezaliansu oświadczyny Anzelma Bohatyrowicza, unieszczęśliwiła się na resztę życia.

Maria Kirłowa należy do ubogiej szlachty. Sama musi dbać o gospodarstwo, ponieważ jej mąż jest leniem i darmozjadem. Nie jest bogata, ale jest w stanie zapewnić sobie godny byt. Justyna Orzelska jest krewną Benedykta. Mieszka u niego wraz ze swoim zdziwaczałym ojcem. Początkowo nic szczególnego poza zrywaniem kwiatów nie robi. Czuje się dlatego nikomu niepotrzebna. Spokój ducha przywraca jej wspólna z chłopami praca w polu. W pracowitym życiu wiejskim odnajduje to, co zapewnia jej poczucie przydatności.

Szczególną osobą jest pani Andrzejowa Korczyńska. Ona pracuje, udziela się społecznie, poświęca się filantropii, jednak nie wkłada w to serca. Robi to, bo tak postępowałby jej mąż, gdyby żył. Przejdźmy do grupy "darmozjadów". Pierwszym z nich jest Kirło, który zamiast

pomagać żonie w gospodarstwie, włóczy się po okolicznych dworach szlacheckich, marnując czas. Następnie Teofil Różyc - arystokrata, który przetracił połowę swojego majątku za granicą. Obecnie także nie zajmuje się swoimi włościami, tylko poszukuje mocnych wrażeń i namiętności, jak zalecanie się do Justyny. Całkowity laik w prowadzeniu gospodarstwa. Wegetujący człowiek, który nic nie wnosi do społeczeństwa. Darzecki jest także arystokratą. Ma on rodzinę, której zapewnia życie na wysokim poziomie. Żyją oni bardzo wystawnie i uważają się za ludzi cywilizowanych. Darzecki nie zwraca jednak uwagi na biedniejszych od siebie, na ich problemy (żąda od Benedykta zwrotu pieniędzy, które ten jest mu winien, nie

patrząc na jego ciężką sytuację). Czuwa tylko nad tym, żeby nie obniżyć poziomu własnego życia. Powstanie styczniowe uważa za niepotrzebne, za wydarzenie, które zakłóciło mu spokój życia. Następnym próżniakiem jest ojciec Justyny, jednak jako artyście można mu wybaczyć. Nie można natomiast wybaczyć Andrzejowi Korczyńskiemu, który wyrósł na darmozjada, wątpliwego artystę, człowieka nieczułego i zimnego. Uważa on chłopów za bydło, a ojca za nieszczęśliwego szaleńca.

Żona Benedykta Korczyńskiego - Emilia - także nie należy do pracowitych. Ta nieszczęśliwa hipochondryczka ma pretensje do męża, że cały czas pracuje, a ona biedna się nudzi.

"LALKA"

W powieści tej ukazane są wszystkie klasy społeczne ówczesnej Polski: - arystokracja: Izabela Łęcka, Tomasz Łęcki, baronowa i baron Krzeszowski, prezesowa Zasławska, Starski, Ochocki, pani Wąsowska; - mieszczaństwo: Stanisław Wokulski, Ignacy Rzecki, Klejn, Marczewski, Lisiecki, Mincel, Szlangbaum, Szuman;

- zdeklasowana szlachta: Wirski i ojciec Wokulskiego;

- proletariat: Marianna, Węgiełek, Wysocki.

Arystokracja w powieści ogólnie jest oceniana negatywnie. Jest pozbawiona jakichkolwiek uczuć patriotycznych. Uważa, że jest stworzona do używania życia, do zapewniania sobie wszelkich przyjemności. Inni są od tego, żeby pracować i dawać im pieniądze. Wszelkich ludzi pracy arystokraci traktują jak gorszą rasę. Wyraźnie widać to na przykładzie Izabeli Łęckiej, której świat wydaje się rajem, a istoty pracujące w polu i fabrykach po prostu są do tego stworzone. To one mają na nią zarobić, a żeby jej sprawić przyjemność - same mają być

szczęśliwe. Arystokracja jest pasożytem, który okrada Polskę - obciążeniem doprowadzającym kraj do ruiny. Wyjątkami, które mają więcej poczucia patriotyzmu, są: prezesowa Zasławska i Ochocki. Prezesowa dba o swoich pracowników, m.in. wybudowała dla nich domy przy gospodarstwie. Ochocki natomiast jest naukowcem, który chce wymyślić coś, co zapewni światu rozwój i szczęście. Ci dwoje umieją dostrzec w ludziach to, co najważniejsze, a nie tylko ich pochodzenie.

Mieszczaństwo podzielone jest na: polskie, niemieckie i żydowskie. Przedstawicielami Żydów są Szlangbaum i Szuman. Są oni pracowici, systematyczni i oszczędni. Pieniądze wydają mądrze, z myślą o przyszłości. Niemcy także są, podobnie jak Żydzi, pracowici i systematyczni. Nie trwonią pieniędzy na próżno. Przedstawicielem jest Mincel, właściciel sklepu, który bardzo dobrze prosperuje. Świadczy to o jego mądrości i pracowitości. Ci ludzie są oceniani pozytywnie przez Prusa.

Mieszczaństwo polskie natomiast jest oceniane bardzo źle. Klejn, Lisiecki, Marczewski zachowują się tak samo jak arystokraci. Wszystkie pieniądze wydają na zabawy, nie myślą o przyszłości. Swoją pracę traktują nieodpowiedzialnie.Z taką postawą są zupełnie bezużyteczni dla kraju. Jedynie Wokulski jest inny. On zajął się handlem i stara się w to wciągnąć jak najwięcej osób, szczególnie Polaków. Robi to z myślą o przyszłości kraju (praca organiczna). Pomaga także biednym wydobyć się z dna. Istnieje także zdeklasowana szlachta polska, która nie może się przystosować do popowstaniowej rzeczywistości, tym samym nie

przyczynia się do rozwoju kraju. Ostatnią klasą jest biedota miejska. Będąc w skrajnej nędzy, nie potrafi o własnych siłach wydobyć się na powierzchnię. Musi jej ktoś pomóc, lecz oni

także muszą chcieć pracować. Nie wolno jej godzić się ze swoim losem. Wokulski pomógł Mariannie, Wysockiemu, Węgiełkowi, pozwalając im na uczciwą pracę dla dobra swojego i kraju. Prus skrytykował społeczeństwo polskie: w kraju, gdzie większość ludzi to wyzyskiwacze, próżniacy i wyzyskiwani biedacy, nie może być dobrze.

L

12. Bohaterowie i ich problemy w „Lasce” Prusa

Bolesław Prus w "Lalce" przedstawił trzy pokolenia wśród bohaterów , które obrazują przemiany wspołeczeństwie polskim na przełomie dwóch epok.

Rzecki należy do starego pokolenia, ma on cechy romantyka - jest idealistą politycznym. Natomiast Wokulski należy do pokolenia przejściowego, łączy w sobie cechy romantyka i pozytywisty. Przedstawicielem najmłodszego pokolenia pozytywistów jest Ochocki - uczony, wierzący w potęgę nauki. Rzecki jest jednym z ostatnich romantyków, o jego życiu dowiadujemy się z prowadzonego pamiętnika; brał udział w Wiośnie Ludów, walcząc na Węgrzech. Kiedy świat idzie naprzód, on się nie zmienia, nie zapiera się nigdy swoich idei, wierzy w ludzi, sumiennie wykonuje swoją pracę. Jest jednak samotny, żyje ciągle pamięcią o przeszłości, ma cechy

marzyciela, czasami jest dziecięco naiwny. Przed śmiercią jest świadomy, że oczekiwana pomoc ze strony napoleonidów nie przyjdzie - nie sprawdzają się więc jego ideały, przegrywa, lecz ma nadzieję, że może nie wszystkie elementy jego światopoglądu zaginą ("Nie wszystek umrę"). Jest on jedyną osobą świadomą swojej przegranej, zdaje sobie sprawę, że jego ideały są nieaktualne, że się zdewaluowały. Wokulskiego poznajemy, kiedy jest bogatym kupcem, jednak aby dojść do swojego bogactwa, w młodości ciężko pracował, równocześnie ucząc się.

Brał udział w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Syberię, po powrocie szybko się wzbogacił dzięki dostawom dla wojska podczas wojny rosyjsko-tureckiej. Zauważalne są w nim cechy romantyka, gdyż urodził i wychował się w okresie, gdy te ideały były dominujące, ale przyszło mu żyć w czasach pozytywizmu - dlatego też nie potrafi znaleźć się w nowej

rzeczywistości. Główną cechą romantyczną u Wokulskiego jest ślepa miłość do Izabeli, która wpływa decydująco na jego postępowanie. Jest odrzucony przez społeczeństwo, nie dopuszcza nikogo do siebie, jest indywidualistą i samotnikiem. Oprócz cech romantycznych przejawia także cechy pozytywistyczne, takie jak kult wiedzy i nauki, umiejętność powiększania dóbr materialnych. Realizuje idee pracy u podstaw, pomagając biednym (Magdalenka, Węgiełek) oraz

pracy organicznej, gromadząc majątek i pracując, aby pomóc narodowi. Dzięki pracy własnych rąk wyrwał się z nizin społecznych. Wokulski ponosi klęski, ponieważ nie umie wybrać między postawą pozytywisty a romantyka. Kierował się uczuciem, starał się realizować wszystkie programy, nie będąc w stanie wybrać jednego. Oczywiście ideały romantyczne nie sprawdzają się w nowej epoce. Jest on postacią tragiczną - gdyby był tylko romantykiem, nie mógłby odnaleźć

swojego miejsca w rzeczywistości, natomiast będąc pozytywistą - realizowałby wyłącznie hasła tej epoki. Ochocki jest przedstawicielem młodego pokolenia w "Lalce" i jako taki, nie zna epoki romantyzmu z własnego doświadczenia. Jest za to zafascynowany możliwościami nauki i wiedzy ludzkiej, uważa, że jest ona nieograniczona i że w przyszłości może zmienić sytuację wszystkich ludzi na tej planecie. Realizował po części ideały pozytywistyczne, nie interesowała go praca u podstaw i praca organiczna.

Sporo miejsca w "Lalce" zajmuje portret zubożałej arystokratki - Izabeli Łęckiej. Bohaterkę charakteryzuje urok fizyczny i psychiczna "prostytucja", świetne maniery na zewnątrz i wewnętrzny prymitywizm, piękne gesty na pokaz i brzydota postępowania, gdy "nikt nie widzi". Portret Izabeli to dowód na niezwykłą wiedzę psycho-socjologiczną Prusa, któremu udało

się stworzyć kapitalne studium typowej arystokratki, skupiającej w sobie cechy ca³ego jej "gatunku".

13.Poezja czasów niepoetyckich.

Czasami niepoetyckimi nazywamy pozytywizm ze względu na ,mały udział poetów w literaturze epoki. Przy czym tego faktu można doszukiwać się w niechęci pozytywistów do poprzedniej epoki. Również nowoczesny program pozytywistów o wiele bardziej nadawał się do przedstawienia przy pomocy gatunków epickich. Niektórzy krytycy tej epoki uważali wręcz poezję za rzecz szkodliwą, przynoszącą Polakom tylko złudne nadzieje nierealne pomysły na odzyskanie niepodległości.

• Adam Asnyk jego twórczość wzorowana jest n twórczości Słowackiego i innych romantyków, zaś sam poeta uczestniczy w Powstaniu Styczniowym . Wiersze Asnyka są głęboko pesymistyczne lub filozoficzno-refleksyjne. Do najważniejszych utworów zaliczyć można „Ach jak mi smutno”; „Między nami nic nie było”; „Limba”; „Próżny trud” i programowy wiersz pt. ”Do młodych” w którym padają słynne słowa cyt. „Każda epoka ma swe własne cle, ale nie depczcie przeszłości ołtarzy choć macie sami doskonalsze wznieść.”

• Maria Konopnicka

• wiersze o tematyce wiejskiej : „Wolny najmita”; „A jak poszedł król na wojnę”.

• o tematyce patriotycznej : „Nie rzucim ziemi ...”; „conra spen spero”(przeciw nadziei)

wersja Wiktora

Pozytywizm to czasy niepoetyckie. Proza wziê³a górê, bo też proza najlepiej nadawała się do realizacji pozytywistycznego programu. Twórczość poetycka to głównie dzieło dwóch osób, dwojga poetów, którzy pozostali w świadomości potomnych jako natchnieni reprezentanci niepoetyckich czasów pozytywizmu. Są to Maria Konopnicka i Adam Asnyk. Ich wiersze dotarły do współczesnych i do potomnych. Nie były radykalnym zerwaniem z romantyzmem, lecz były na tyle nowoczesne, że zyskały uznanie.

Adam Asnyk w swoich utworach dążył do połączenia tradycji romantycznych, programu pozytywistycznego oraz ideałów demokratycznych. Ważną pozycję zajmuje też postęp i ewolucja. Często określany jest jako poeta antypozytywistyczny. Głównymi tematami są: tradycje literackie i stosunek do starego społeczeństwa, problem postępu, problem życia i śmierci. Czêsto pojawia się tematyka miłosna i opisy tatrzańskiej przyrody górskiej (wyprzedził epokę). Asnyk jest za ewolucyjnym rozwojem społeczeństwa, uważa, że przeszłość nie wróci i trzeba iść naprzód z nowym pokoleniem, a nie wracać uporczywie do tego co było (wiersz "Daremne żale, próżny trud"). W wierszu "Do młodych" zwraca się bezpośrednio do pozytywistów, aby szukali nowych możliwości poznania, które są nieograniczone. Wskazuje młodym, że powinni zająć się odkrywaniem świata, jednak chce, aby szanowali tradycję i nie zapominali o niej. W obu tych wierszach zawarte są poglądy pozytywistów, ale uzupełnione o zasady funkcjonowania literatury romantycznej w teraźniejszości. W wierszu pt. "Limba" Asnyk zawarł opis przyrody tatrzańskiej, a tytułowa limba symbolizuje człowieka, który dzięki swojej pracy i wytrwałości wyniesiony został ponad innych i nie chce się zrównać z tymi niższymi. Jest on niejako przedstawicielem starego pokolenia, które mimo zagrożenia, nie chce prosić o litość. Limba jest szlachetna, wyniosła, wspaniała. Może ona być także symbolem sytuacji Polski - w zaborach starano się zniszczyć wysokie rody i bogate warstwy społeczne. Asnyk podkreśla, że będą one walczyć o swoje przetrwanie i nie poddadzą się. Autor zastanawia się nad zasadnością bytu człowieka na ziemi. Właśnie takim przykładem jest wiersz "Między nami nic nie było".

Uczucie w nim przedstawione Asnyk opisał jak zjawisko przyrody. Jest ono wszechobecne i ulotne. Opisując tę miłość odwołuje się do zmysłów czytelnika. Poezja Asnyka nie jest programowa. Wyraźny jest w niej wpływ epoki poprzedniej na język i styl (występują w niej metafory, nasycona jest symbolami i ma charakter refleksyjny).

Liryka Marii Konopnickiej dzieli się na dwa działy: lirykę społeczną i patriotyczną.

Liryka społeczna - opisy najbardziej pokrzywdzonych grup społecznych, najczęściej dzieci. Apeluje do społeczeństwa. Jedną z takich grup, według M. Konopnickiej, byli chłopi, którzy zostali uwłaszczeni po powstaniu styczniowym. Są wolni tylko teoretycznie. Nie stać ich na nic i w związku z tym nie mogą dysponować swoim losem i życiem. Ta pozorna wolność jest podkreślona przez autorkę z ironią. Według niej chłop nie ma ziemi, rodziny, ojcowizny ani domu. Nie ma niczego, więc jest wolny, nikt się nim nie zajmuje, nikogo nie obchodzi jego

los. Najdosadniej przedstawione jest to w wierszu "Wolny najmita", gdzie powtarzające się tytułowe słowa pogłębiają tylko tragizm utworu. Utwór jest oskarżeniem tych ludzi, którzy wydając dekret o uwłaszczeniu, nie zadbali o to, aby przyniósł on korzyści wszystkim i nie czyniąc tego, pozwolili na taką sytuację. Podobne oskarżenie wysuwa Konopnicka w wierszu "A jak poszedł król na wojnę;". Poprzez ukazanie diametralnie różnych pozycji króla i chłopa, chce

przypomnieć o trudnym życiu tego ostatniego. Podkreśla związek chłopa z przyrodą, zwracając uwagę na to, że nie jest to sielanka, tylko ciężka walka o byt. Liryka patriotyczna - jest jakby nawiązaniem do liryki romantycznej. Utwory są podniosłe, nacechowane emocjonalnie, tak jak np. "Rota". Utwór wzywa do walki czynnej, zbrojnej, w której naród się zjednoczy i pokona zaborcę. Niejako uzupełnieniem treści "Roty" jest wiersz "Contra spem spero" ("przeciw

nadziei"), w którym przedstawia obecną sytuację Polski. Społeczeństwo uważa, że nie ma szans na poprawę, natomiast Konopnicka mimo wszystko wierzy w nią. Wie, że poeta jest wieszczem narodu, lecz ona nie chce i nie stanie na jego czele. Konopnicka porusza sprawy walki przeciwko zaborcy, o wolne i spokojne jutro polskiego narodu, wraca do ideałów

romantyzmu, popiera aktywizm, jest optymistką, wierzy w lepsze jutro Rzeczypospolitej.

M Ł O D A P O L S K A

Ramy czasowe

Początek: 1890 r.

Koniec: 1918 r.

16. Poetyki młodopolskie. /17. Tematy i idee liryki młodopolskiej

cechy:

W przeciwnieńswie do pozytywimu dominuje poezja i poeci. Najważniejsza nazwiska:

Kazimierz Przerwa Temajer

Uznawany za najważniejszego poetę przełomi 19 -20 wieku w Poslce. Jego twórczośc charakteryzuje wszystkie nastroje w ówcxzesnej epoce. W twórczości Tetmajera wyróżnia się moda, która zapanowała w całej ówczesnej Euopie związana z kulturą orientu (wschód bliski i daleki) .

-Nirwana- pojęcie spopularyzowane przez Schopenhauera filozofa niemieckiego, którego poglady Tetmajer wyznawał jest to stan, który następuje po zupełnym wyzbyciu się woli zycia. Powduje on całkowiet uniezależnienie się człowieka od cierpienia, bólu, niespełnienia. Wierszem traktującym o tych stanach jest “Hymn do Nirwany” (“Zem żył niech nie pamiętam, ani nie wiem, że żyć muszę Nirwano od myślii pamięci oderwij moją duszę Nirwano”). Tekst utrzymany w tonie modlitewnym, zawiera nie tylko apel do niwrany, ale także “katalog” przyczyn, dla których nie warto żyć

Smutek i bezsens życia- tematyka ta występuje w wielu utworach poety. Autor twierdzi, że ludzkie żcie jest pasmem cierpień i jedynie smierć nieuchronnie kończy zmaganie się czlowieka o iluzoryczne szczęście. Najważniejszy wiersz tego nurtu: “Dziś” W wierszu poeta przedstawia całe swoje pokolenie, które posida poczucie przedswczesnej starości umysłowej.

kobieta i erotyzm Jednym z niellicznych zauważonych przez poetę światałek w życiu czlowieka mężczyzny jest kobieta miłość i erotyzm. Autro jest jdenym z najwazniewjszych czcicieli bożka erosa( my też). Obecność tematyki erotycznej w twórczości Temajera jest związana z pewnym rozluźnewniem norm moralny i obyczajowych związyn z atmosferą ówczesnej Europy. Najważniejszym utworę jest “Lubię kiedy kobieta” (Ocho cho). Erotyzm stał się jedną z opsesji epoki, zaś poęd płciowy był traktowany jako siła. Budująca i niszcząca zarazem człowieka.

Hedonizm doktryna filozoficzna uznajaca za cel życia osiągnięcie przyjemności. (szaleć na maksa). Zwany często rozpaczliwym hedonizmem( nie może trwac cały czas). Jest to również popularny temat w twórczości poetów młodopolskich. Postulowanie życia pełnego przyjemności było wynikiem niezgody nba panujące reguły zycia i formą obrony przed okrutnym światem - formą oszukania tego świata

apoetoza sztuki w literaturze i kulturze tamtych cxzasówq zarsował się ostry dramat artysty nierozumianego przez społeczeństwo. Ukształtowana klasa mieszczańska zamykała się w swoim własnym świecie dorobkiewiczów i kołtunów. Ignorowała i zrazem bała się wyzwolonych artstów. Sztuka staje się dla artysty jedną z nielicznych wartości dla których warto żyć. Te aspetky wyraża Tetmajer w wierszu “Eviva el'arte”. “I chociaż życie nasze nic nie warta Eviva el'arte”. Artysta jest jedynym twórcśą autentycznych wartości. Skrajnie przeciwstawia się przekonaniom przeciętnych zjadaczy chleba.

Impresjonizm To jedenz najbardziej popularnych kierunków w poezji Młodej Polski. Skupia się na efekcie malarskim (impresjonizm= wrażenie). Wiersze pełne są subtelnej kolorystyki, starają się oddać nastrój chwili i jej niepowtarzalności. Łączy się to z modną wówczas poetyką tatrzańską. Najważniejsze wiersze tego nurtu to: “Melodia mgieł nocnych” i “Widok z Świnnicy do doliny Wierchcichej”.

Kasprowicz

Jan Kasprowicz (poeta, dramaturg)

- do 1891 r. - radykalizm, zainteresowanie problematyką chłopską (wiersz

"W chałupie", cykl 40 sonetów "Z chałupy");

- w okresie późniejszym odchodzi od realizmu, porzuca postawę społeczną, staje

się symbolistą i impresjonistą;

- "Krzak dzikiej róży" - krzak drży o swoje życie, stara limba dowodzi, jak

szybko przemija czas, jak łatwo może się zmienić piękno i młodość w chorobę,

brzydotę;

- "Hymny" - nawiązują do hymnów średniowiecznych; autor wykorzystuje ówczesne

pojmowanie Boga, aby rozpatrzyć problem dobra i zła;

- pesymistyczna postawa życiowa oparta na przeświadczeniu o nieuchronności

katastrofy.

Leopold Staff

- rozpoczynał jako modernista, ale od początku próbował przezwyciężyć

dekadenckie nastroje - cykl "Sny o potędze";

- inspirowany nietzschenizmem i romantyzmem;

- obowiązkiem człowieka jest praca nad samym sobą, wewnętrzne doskonalenie się,

dążenie do duchowej potęgi;

- sonet "Kowal" - niechęć do słabości, do niemocy serca;

- tom "Gałąź kwitnąca" - wyżej od materialnych zdobyczy ceni dążenia do ideałów

i marzenia, gdyż one kształtują człowieka i jego osobowość;

- tom "Uśmiechy godzin" - ten tom i poprzedni uczyniły go najwybitniejszym

przedstawicielem klasycyzmu;

- "Przedśpiew" - głosił afirmację życia, stworzył model człowieka dobrego i

pogodnego, który ze zrozumieniem i spokojem przyjmuje zarówno szczęście, jak i

cierpienie;

- "Deszcz jesienny" - dominuje tu melancholia, smutek, pesymizm; świadomość

bezsensu istnienia.

19. Tatry i Zakopane w literaturze młodopolskiej

Adam Asnyk jako pierwszy może być nazwany poetą Tatr, choć odkrywcami tego tematu byli Seweryn Goszczyński i Wincenty Pol. Wątek tarzański pojawia się u Asnyka w cyklu sonetów "Morskie Oko" i cyklu "Nad głębiami". Poezja ta nie eksponuje uczuć podmiotu lirycznego, jedynie dyskretnie podkreśla jego obecność. Podmiot liryczny jest obserwatorem, powstrzymującym się od charakterystyki swoich nastrojów. Poeta stosuje tu realistyczne obrazowanie z budzącymi nastrój epitetami. Prezentuje kształt pejzażu, a nie jego własną

wizję. W cyklu "Nad głębiami" rozmyśla nad zagadnieniami bytu i przyrody, usiłuje w poetyckich obrazach zawrzeć odpowiedź na pytania dotyczące sensu istnienia, zagadki życia i śmierci, istoty wszechświata i jego wiecznego pędu ku nieśmiertelności. Słychać w tych utworach nutę agnostycyzmu, zwątpienia w możność ludzkiego poznania, ale stokroć silniejszym akordem przebija się wiara w nieustający postęp ludzkości. Poezja tatrzańska Tetmajera była z kolei jeszcze jedną drogą ucieczki od przerażającego świata i jego nierozwiązywalnych dylematów. Górskie krajobrazy stanowiły nie tylko przedmiot podziwu, ale pobudzały poetycką inwencję Tetmajera, były inspiracją do pisania oryginalnych i artystycznie najdoskonalszych utworów. Pejzaże górskie tworzył Tetmajer techniką

impresjonisty, dowodząc wielkiej wrażliwości na odcienie barw wydobywanych przez refleksy światła. Widać to np., kiedy opisuje "Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej". Specyficzna malarskość tego wiersza jest uderzająca: pełen światła i koloru pejzaż, a jednocześnie brak wyraźnych konturów. Technika, którą posługuje się Tetmajer, pozwala uchwycić ulotny moment, gdy padające światło objawia oczom obserwatora nie kształt, lecz niepowtarzalną grę barw. Uwaga czytelnika skupia się najpierw na efekcie malarskim, ale w końcu okazuje się, że głównym celem poety jest oddanie nastroju niepowtarzalnej chwili.

W wielu tatrzańskich wierszach Tetmajera istnieje refleksyjna puenta, a jej pesymistyczny sens kontrastuje z atmosferą uczuciową opisu. Znamienną cechą poezji tatrzańskiej Tetmajera jest to, że szukając w pejzażu górskim ucieczki od dręczących go problemów, znajdował ją tylko na krótką chwilę. Patrząc ze szczytu w dół, by sparafrazować zakończenie wiersza "Widok ze Świnicy...", dostrzegł ciemną przepaść, mimo że obcowanie z przyrodą dostarczało mu podniosłych i pięknych przeżyć. Widzimy więc, że Tetmajer, w przeciwieństwie do Asnyka, eksponował podmiot liryczny. Można jednak znaleźć u Tetmajera wiersze wolne od tak jednoznacznie pesymistycznych refleksji, choć także pełnych

melancholijnej zadumy - np. wiersz "W lesie". Wśród wierszy tatrzańskich Tetmajera są wreszcie takie, które wymienia się jako przykład udanej realizacji jednej z zasad estetyki modernistycznej: łączenia barw, ruchu, zapachu, dźwięku w celu uzyskania złożonego artystycznie i nastrojowego efektu - np. "Melodia mgieł nocnych" ("Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym"). Wszystkie środki artystyczne użyte w tym wierszu obliczone są na wywołanie jednego efektu: lekkości, zwiewności i zmienności nocnych mgieł nad Czarnym Stawem. Służą temu skojarzenia: mgły podejmują jakby zabawę z puchem mlecza, z puszystym pierzem sów, z przezroczystą błoną skrzydła ćmy,

Jan Kasprowicz u schyłku życia przeszedł fenomenalną przemianę z wielkiego buntownika przeciw złu i dezintegracji świata w pogodzonego z życiem i jego trudną harmonią pokornego wielbiciela natury i tych, którzy są w najbliższym z nią kontakcie, to jest chłopów. Urodzony w chłopskiej rodzinie na równinnych Kujawach Kasprowicz szukał potwierdzenia swej nowej postawy filozoficznej w kontakcie z przyrodą tatrzańską i z ludem góralskim. Widać tu wyraźnie, jak silna była w środowisku literackim tego okresu fascynacja Podhalem. W wierszu "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach" poeta kontrastuje całą symboliczną

sytuację: mówi ona o lękach róży przytulonej do skał i mającej za sąsiada zwalony przez burzę, próchniejący pień limby. Drzewo to przypomina róży o przemijaniu, uświadamia bliskość śmierci. Artystyczne walory tego wiersza to ujawniona tu w całej pełni wrażliwość Kasprowicza na kolory. Wrażliwość ta pozwoliła mu znakomicie stworzyć efekt imresjonistyczny górskiego pejzażu. Pawiookie stawy, szare złomy skał stanowią tło dla intensywnej czerwieni kwiatu róży. Niebieskie niebo i intensywne światło uwypukla kształty, kolory, nadaje szczególną barwę lasowi: wydaje się on spowity w bladobłękitne fale.

Srebrzystość spadającej wody dostrzega poeta na tle błękitu. Ten prześwietlony słońcem pejzaż wzbogacają równie delikatne efekty akustyczne: szum siklawy, świst świstaka, echowe grania dochodzące z dali, cichy powiew wiatru. Wrażenia słuchowe i wzrokowe uzupełniają doznania węchowe: pachną świeże zioła. Cały obraz tworzy tło nastrojowe, uwypuklające symboliczny sens związany z różą i próchniejącym pniem limby. Pogodny nastrój tła kontrastuje z lękami, przeczuciami, rozżaleniem.

20. Artysta i jego konflikt z filistrem. Rola artysty i sztuki

Filister- postać często przywoływana w literaturze i kulturze młodej pol. Filistrem naz. mieszczucha, który pozbawiony był wszelkich doznań estetycznych. Jego życie sprowadzało się do płytkiego konsumowania zdobytych dóbr materialnych. Filister to również człowiek zakłamany, nie potrafiący otworzyć się na żadne nowości i nowoczesne idee wyznawane przez artystów. Szczególnie ważne pojęcie- epatowanie filistra (zadziwiać, gorszyć, oszałamiać) Wiele artystów stawiało sobie za cel swej twórczości chęć gorszenia i nieustannego zaskakiwania przyziemnych mieszczuchów. Problem też wyst. w malarstwie ( Szał Podkowińskiego, którego ukazanie wywołało skandal- kobieta uwieszona na szyi konia). Obrazy stają się pełne nagich kobiet, ktorych figury dalekie sa od wizerunków renesansowych Madonn. Charakterystycznym utworem jest “Moralność pani Dulskiej”

21. Ludomania, filister, artysta- znaczenie

ludomania

"Wesele" - chłopi garną się do polityki, chcą się interesować krajem, ale są

zacofani i nie mogą być równorzędnym partnerem dla inteligencji. Chcą się do

niej zbliżyć, ale ta boi się ich. Gotowi do działania, czekają na wodza - chcą

aktywnie uczestniczyć w powstaniu. Gdy inteligencja zawodzi, czują, że są

zdradzeni. Mają pretensje, że inteligencja bawi się nimi, a nie dostrzega

trudności. Ciągle jednak przechowują wartości narodowe w tradycji, stają się

coraz bardziej uświadomieni społecznie, ale ciągle jeszcze zbyt "ciemni" i

"nieokrzesani".

"Zmierzch", "Zapomnienie" - chłop "zezwierzęcony", zdegenerowany przez biedę,

żyje z dnia na dzień, staje się przedmiotem (tak traktuje go dziedzic -

porównanie do świata zwierząt w "Zapomnieniu"). Chłop jest manipulowany, gdyż

nie zna prawa. Brakuje mu jakichkolwiek wyższych uczuć, nie kocha rodziny, nie

wie, ile ma dzieci. Nieludzko pracuje, aby przeżyć. Nie myśli o niczym poza

egzystencją. W takiej sytuacji nie ma mowy o powstaniu narodowym. Podobnie jest

w noweli "Rozdzióbią nas kruki, wrony...", gdzie chłop zabiera rzeczy należące do

powstańca, nie przejmując się zupełnie toczącym się powstaniem. Chłopi w tych

nowelach mają niewiele wspólnego z hasłem Wyspiańskiego.

"Ludzie bezdomni" - tu chłopi są biedni, pozostają bierni wobec wydarzeń, nie

przejawiają żadnej inicjatywy, żyją w swoim świecie, mają małe możliwości i

wiedzę i nie starają się tego zmienić.

"Chłopi" - chłop jest przeświadczony, że ziemia jest jego żywicielką, od której

zależą wszelkie plany, że jest nierozerwalnie związany z naturą, a wszystko

zależy od ilości posiadanej ziemi; kult pracy. Społeczność chłopska rządzi się

swoimi prawami, zbiorowość decyduje o moralności. Chłopi są gotowi do obrony

interesów wsi, nieufni wobec dworu, religijni, okrutni wobec nieużytecznych.

Reymont: duża znajomość wsi, opis realistyczny, panoramiczny, posiada wartości

uniwersalne, nie wyszczególnia tematu.

Żeromski: opis tendencyjny, widzi tylko biedotę, chce wstrząsnąć

społeczeństwem, przedstawia sytuację ekonomiczną.

Wyspiański: wyszczególnia sprawy narodowe.

22. Mieszczuch w literaturze młodopolskiej

.

W/ g tzw. modernizmu mieszczanin pogardliwie zwany mieszczuchem to człowiek oderwany od życia zgodnego z naturą, ślepo zapatrzony w pieniądz. Życie takiej jednostki ogranicza się jedynie do zaspokojenia najprostszych popędów życiowych takich jak jedzenie, spanie i rozmnażanie się. Ślepym podporządkowaniem się określonym hierarchiom wartości na szczycie których znajduje się pieniądz, posag i wszelkie doraźne dobra materialne. Karykaturę środowiska mieszczańskiego przedstawia Gabriela Zapolska w „ Moralności pani Dulskiej”, gdzie tytułowa bohaterka zawiera wszystkie negatywne cechy bogatego, lecz ograniczonego mieszczucha. Tytułowa pani Dulska jest właścicielką kamienicy, która jest jej źródłem dochodu. Lokatorów traktuje podmiotowo, jest wobec nich bezwzględna, podnosi czynsze kiedy chce, a kiedy wokół jej lokatorki wybuchnął skandal i pod jej dom przyjechały trzy karetki, wyrzuciła ją. Sama pani Dulska jest skąpa, dwulicowa, egoistyczna, ubiera się na pokaz, gdy wychodzi na ulicę. Nie jest osobą wykształconą, używa słów, których znaczenia nie rozumie. Mieszczanie są zakłamani, obłudni

24. Symbole w „Weselu”

Dramat powstał w 1900r. i zainspirowany został autent. wydarzenaiami ślubu krakowskiego poety Lucjana Rydla z chłopką z podkarakowskich Bronowic- Jadwigą Mikołajczykówną. Sam Wyspiański pod wpływem ludomanii ożenił się z kobietą z ludu podobnie jak gospodarz weselnej chaty Włodzimierz Tetmajer- brat Kazimierza Przerwy-Tetmajera

Wesele- listopad (aura listopadowa) a więc podczas jesiennej nocy, scenografia która zaważyła na treści i formie dramatu. Goście weselni są panoramą ówczesnej galicyjskiej inteligencji. Wyspiański nie nazywa autent. postaci po nazwisku, lecz dobrze zorientowany czytelnik nie ma kłopotów z ich odgadnięciem. I tak widzimy K.P.-Tetmajera jako poetę Rudalfa Starzewskiego- czołowego dziennikarza krakowskiego- jako dziennikarza. Pan młody to sam Łucjan Rydel. Rachela to popularna wówczas w środowisku cyganerii krakowskiej córka karczmarza z Bronowic (Żydówka). Nos to ktoś na kształt Stanisława Przybyszewskiego, znanego wówczas dekadenta i “satanisty”

symbolika

Realistyczny wątek "Wesela" splata się w akcie II z wątkiem

symboliczno-fantastycznym. Dokonuje się to w sposób niejako naturalny,

uzasadniony okolicznościami. Weselne przyjęcie odbywa się podczas ciemnej,

listopadowej nocy. Izba, w której spotykają się rozmówcy jest - jak pisze autor

- "wybielona siwo, prawie błękitna, jednym szarawym tonem półbłękitu obejmuje i

sprzęty, i ludzi, którzy się przez nią przesuną". Oświetlona jest świecami w

akcie I, w akcie II zaś prawie całkowicie pogrążona w mroku. Rozjaśnia ją

jedynie mała lampka naftowa. Niebieskawy zmrok stwarza doskonałe tło do

pojawienia się postaci z innego świata. Rachela, córka karczmarza, zaprasza na

wesele "wszystkie dziwy, kwiaty, krzewy, pioruny, brzęczenia, śpiewy...".

Osoby, które przybywają, są projekcją konfliktów wewnętrznych, zmagań i

rozterek weselników. Stanowi to okazję nie tylko do pokazania motywacji i

poczynań poszczególnych osób, ale także do wielostronnego oświetlania problemów

społecznych i politycznych, zważywszy, że gośćmi weselnymi są osoby będące na

świeczniku ówczesnego życia intelektualnego i politycznego Galicji. Symbole

występujące w "Weselu", to:

• Złoty róg - jest symbolem wyzwolenia, sygnału wzywającego do powstania,

budzącego w ludziach wolę walki. Ma moc wyrwania ludzi z letargu.

• Pawie pióra - własność, prywata. Ostrzeżenie przed stawianiem dążenia do

bogactwa ponad sprawy narodowe. Jasiek schylając się po czapkę, zaprzepaścił

szansę powstania. Fakt ten symbolizuje nieprzygotowanie warstwy chłopskiej do podjęcia działania- polski chłop bardziej dba o swoje symbole niż o dobro kraju . Padają wypowiedziane przez Chochoła słynne słowa:”Miałeś chamie złoty róg, Miałeś chamie czapkę z piór, Czapkę wicher niesie, róg huka po lesie, Ostał ci się ino sznur. Chochoł to obok Wernhory najbardziej tajemnicza postać wesela. W rzeczywistości Chochoł jest słomianym okryciem dla różanych krzewów przykrywanych przed zimnem. Materia, z której zbud. jest chochoł (słoma) symbolizuje słabość i ulotność polskiej inteligencji i narodu. Symboliczny jest również Chocholi taniec. Chochołoł gra weselnikom smutną pieśń w rytm której weselnicy odurzeni jalk w narkotycznym śnie tańczą.

• Złota podkowa - symbol szczęścia odłożonego na przyszłość, chciwość.

• Chochoł - symbol uśpienia narodowego - naród śpi, jest odrętwiały jak ta róża

owinięta słomą na zimę. Jednak nadejdzie wiosna i wszyscy ożyją.

Wernychora - symbol walki narodowej, wezwanie do czynu.

• Rycerz - Zawisza Czarny - symbol męstwa i czynu.

• Jakub Szela - przestroga przed siłą chłopską i przed powtórnym wystąpieniem

chłopów. Symbolizuje nieufność Dziada do inteligencji.

druga wersja

Symbole w „Weselu”

Po koniec aktu I młoda para zaprasza na wesele chochoła, który przybywa. Jest on twórcą urojeń. W utworze tym występują trzy rodzaje symboli:

1. rzeczy

1. postaci

1. sceny

Chochoł rzuca czar na zebranych, budzą się w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnień.

Widmo

Narzeczony Marysi, który zmarł na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przybył na wesele. Rozpamiętuje chwile gdy byli razem, gdy istniała między nimi jakaś więź. Jest to upostaciowanie wnętrza Marysi. Z jednej strony cieszy się ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodziła się z jego śmiercią. Jest to symbol utraconej miłości. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się stabilizacji z mężem. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem,. Wesele sprowokowało ją do tych rozważań. Raz się cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.

Stańczyk

Dziennikarz „Czasu” należy do organizacji „Stańczyków”. Stańczyk to symbol mądrości. Głos wewnętrzny dziennikarza. Wie on, że dziennikarz jako inteligent powinien przewodzić narodowi. Jest też symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpieczeństwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi słowne deklaracje. Przyznaje się do bezczynności, obwinia za sytuację przeszłość. Jawi się jako dekadent, pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Stańczyk przypomina czasy Jagiellonów. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrząsnąć społeczeństwem, by wyrwać ich z marazmu. Cena jest świętość tradycji. Nie widzi przyszłości dla Polski widzi, że złą obrał drogę. Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyraża pogardę dla bratania się z ludem. Widzi fałsz solidaryzmu. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z ironią wręcza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywódca narodu.

Rycerz

Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta ma odczucie siły. Dekadentyzm, a poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwycięstwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagiełły. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki. Osądzona jest zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła. Poeta nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na społeczeństwo.

Hetman

Duch hetmana Branickiego, który gardził chłopami. Symbol fałszu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan młody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad chłopami. Polska mu nie pomoże bo zaprzedał on kraj szatanowi. Pan młody żeniąc się z chłopką zdradził swój stan. Tłumaczy mu, że to moda, a nie szczere bratanie się z ludem.

Upiór

Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Jest on cały we krwi bo wielu zabił. Chce się obmyć wodą. Dziad stara się go odpędzić. Upiór jako zimny trup. Dla Szeli ważne są dobra materialne. Przypomina, że bratanie się chłopów i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach.

Wernyhora

Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. Zszedł on z obrazu Matejki. Przewiduje przyszłość. Zwiastun czynu i niepodległości.

1. Złoty róg to symbol walki, znak czynu, ma ruszyć społeczeństwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm chłopstwa. Nie spełni się to.

1. Czapka z piór to symbol przywiązania do rzeczy błachych i matrerialnych. Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe.

1. Sznur to symbol niewoli

1. Dzwon Zygmunta symbol wielkości Polski

1. Kosy nasadzone na sztorc to mit racławicki, gotowość walki

1. Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej

Ponownie pojawia się chochoł, który jest symbolem całego narodu. Scena najbardziej smutna. Goście weselni symbolizują naród, chata to Polska w której krzyżują się wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i przeszłości. „Wesele” to diagnoza polskiego społeczeństwa. Końcowy taniec chochoła to kwintesencja myśli zawartej w utworze. Krzak bez życia otulony słomą na zimę. Oznacza uśpione wartości narodu. Na wiosnę się obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodległości.

25. Postawy gości weselnych w dramacie Wyspiańskiego

ocena społ. w weselu

Główną przyczyną nieporozumień między inteligencją a chłopami jest zakorzeniona w świadomości wspólnej galicyjska rabacja Jakuba Szeli. Rozmowa Dziennikarza ze Stańczykiem prowadzi do pesymistycznych wniosków. Gospodarzowi ukazuje się natomiast Wernyhora (legendarny ukraiński bard, symbol wezwania do czynu), który pragnie namówić go do powstania. Niestety Gospodarz nie jest zdolny do poprowadzenia narodu do walki. Inteligencja nie może być więc siłą przewodnią narodu. Widmo Jakuba Szeli pojawia się przed Dziadem, rabację przypomina sobie Pan Młody. Ukazuje mu się Hetman (w rabacji zginęło wiele szlachty, z której wywodzi się inteligencja). Dziennikarzowi z kolei ukazuje się Stańczyk. Dziennikarz, przedstawiciel Stańczyków, jest nieufny do programu swojego stronnictwa. Z dyskusji, jaką prowadzi Stańczyk z Dziennikarzem, wynika, że w społeczeństwie panuje marazm, Polacy nie wierzą w wyzwolenie narodu.

Przeszłość, choćby chwalebna, jest już tylko przeszłością. Poecie (Tetmajerowi) ukazuje się natomiast Zawisza

Czarny. Rycerz symbolizuje moc, odwagę, zwycięstwo - jest przeciwnością dekadenckich, pesymistycznych utworów poety.

W "Weselu" przedstawione zostały dwie najważniejsze wtedy warstwy społeczne. Ocena obu wypadła równie niekorzystnie. Głębsza charakterystyka obejmuje kilka osób reprezentatywnych dla obu grup.

Do inteligencji należą: Pan Młody - artysta, poeta, zakochany w chłopach, w ich zdrowiu, tężyźnie.

Jego żona podoba mu się, gdyż jest taka oryginalna i różna od panien z miasta (wszystko dlatego, że jest chłopką). On "kocha" wieś, "od razu zdrowiej się czuje, jak sobie nago po rosie polata". Mówi poetyckim językiem i łatwo wpada w poetycki zachwyt nad byle czym. Cały czas odzywa się w nim nutka wątpliwości,

czy aby ten ożenek nie jest mezaliansem. Wyraża to Hetman słowami: "Czepiłeś się hamskiej dziewki". Poeta - pisze utwory czysto dekadenckie, nikomu niepotrzebne. Z tego powodu nie czuje się szczęśliwy, on chce tworzyć coś wielkiego, poezję namawiającą do wielkich czynów, tak wielkich jak bitwa pod Grunwaldem. Jego

pragnienia upostaciowuje Rycerz, symbol męstwa i czynu. Poezja ma być silna jak ten Rycerz.

Dziennikarz - przedstawiciel konserwatywnego stronnictwa stańczykowskiego. Zajmowało się ono głównie udowadnianiem, że winę za obecny stan Polski ponosi szlachta i popełnione przez nią błędy. Polityka stańczykowców polegała na trwaniu w bezczynności, w posłuszeństwie zaborcom. Negują oni sens

jakiejkolwiek walki o niepodległość. Dziennikarz przeżywa z tego powodu rozterki, nie wie czy postępuje słusznie. Jego obawy wyrażone są w pojawieniu się widma Stańczyka, który mówi mu, że przeszłość Polski to nie tylko klęski, ale także dni pełne chwały. Nie wolno usypiać kraju, jak to sugerują

stańczykowcy. Dziennikarz wie, że to co robi, jest złe ("usypiam duszę mą biedną i usypiam brata mego"), ale nie chce się zmienić. Stańczyk widząc to, wręcza mu ze słowami ironii laskę błazeńską:

"Masz tu kaduceus polski, mąć nim wodę, mąć. (...) mąć tę narodową kadź, serce truj, głowę trać!"

Nos - uosabia najbardziej typowe i negatywne cechy artystycznej cyganerii. Nos to nie tylko pijaczyna. W jego pijackich wyznaniach da się odkryć elementy światopoglądu oczywistej proweniencji. Gdy twierdzi, że:

"Wszystko nudzi Wszystko mi się przykrzy już (...)", gdy wykrzykuje: "evviva l"arte, kult Bachusa i Astarte. Ha! trza znosić Fata, Los, konsekwentnie próżny trzos (...)", gdy wyznaje wreszcie: "Piję, piję, bo ja muszę, bo jak piję, to mnie kłuje - wtedy w piersi serce czuję, strasznie wiele odgaduję (...)" - jest przecież najwyraźniej karykaturą idei światopoglądowych Stanisława Przybyszewskiego oraz jego stylu życia. Gospodarz - jest inteligentem ożenionym z chłopką i już od wielu lat żyjącym wśród chłopów. Można się spodziewać, że zna chłopów i ich problemy. Jednak on tak samo się nimi zachwyca jak Pan Młody. Twierdzi, że chłop ma tę pierwotną piastowską szlachetność, którą widać przy wszystkich jego pracach. Gospodarz jest tym, którego wybrał Wernyhora do poprowadzenia powstania. Powierzył on mu Złoty Róg. Gospodarz zaczął dobrze, jednak już z rana nie wie, co ma robić. Upił się i nie potrafi zebrać myśli. Kiedy już dochodzi do siebie i widzi

zebranych chłopów, boi się podjąć przywódczej roli, mimo gróźb Czepca, że jak on nie pójdzie z chłopami, to chłopi pójdą na niego. Czyn nie dochodzi do skutku właśnie z winy Gospodarza, gdyż ten nie dopilnował wszystkiego, nie przewidział, że Jasiek może nie podołać zadaniu i zgubić róg. Do chłopów należą:

Czepiec - prezentuje wartość ludu, jego energię i siłę tak potrzebną inteligentom. Jest oczytany i interesuje się bieżącymi sprawami, czemu dziwi się Dziennikarz. Mówi, że chłopi także mają uczucia patriotyczne i są gotowi do walki. Ale nie ruszają do boju, gdyż nie mają przywódcy. Czepiec, jak większość chłopów, boi się decydować, chce to powierzyć inteligencji, dlatego tak uparcie zmusza Gospodarza do podjęcia się dowodzenia.

Dziad - jest pełen obaw i nieufności w stosunku do inteligentów. On pamięta jeszcze krwawe wystąpienia chłopskie pod dowództwem Jakuba Szeli. On to właśnie ukazuje się dziadowi. To wszystko nie pozwala na pełne zbliżenie się chłopów i inteligencji.

Jaśko - jest symbolem niedojrzałości chłopów do czynu, ich odwiecznego przywiązania do własności prywatnej. Obarczony odpowiedzialnym zadaniem, Jaśko pragnie błyszczeć przed innymi, schyla się po czapkę z piórami - i gubi Złoty Róg.

26. Dulszczyzna

W dziele ukazana jest tragiczna postawa Dulskiej, osoby pozbawionej uczuć, zakłamanej. Cechuje ją skąpstwo, egoizm, pogarda dla ludzi stojących niżej, a nawet prymitywizm umysłowy. Moralność Dulskiej ogranicza się do zasady „prania brudów we własnym domu”, tuszowania skandali, dbałości o pozory. W jej domu nie ma miejsca na miłość, ludzką dobroć i życzliwość. Mela i Hesia wychowują się w nienormalnych i niezdrowych warunkach. Hesia upodabnia się do matki, jest zepsuta, pogardza ojcem, siostrą, Hanką. Mela jest dobra wrażliwa, ale nie ma szans na przetrwanie w tym świecie. Także Zbyszko nie ma na tyle sił, aby wyzwolić się od tego domu i jego atmosfery. Dulska jest zimna, wyrachowana, nie potrafi współczuć. Nie umie zrozumieć ludzi słabszych, wrażliwych. Dom jest przez nią wręcz terroryzowany.

Moralność Dulskiej znajduje swe odzwierciedlenie w jej postępowaniu. Na co dzień jest ona brudna, zaniedbana ponieważ nie widzą jej ludzie. Jedynie salon w domu jest kunsztownie i bogato urządzony, aby mogli go widzieć goście odwiedzający rodzinę. Nawet jej sposób zwracania się do innych ulega zmianie w zależności od środowiska. Do domowników przemawia językiem trywialnym, pełnym agresji i „epitetów”, natomiast w obecności obcych stara się wysławiać wytwornie. W sytuacji, gdy lokatorka chce popełnić samobójstwo, Dulska nie martwi się jej zdrowiem, stanem psychicznym, lecz martwi się aby ten incydent nie popsuł jej opinii publicznej i nie zburzył zewnętrznego wizerunku porządnego domu i porządnej szanowanej rodziny. Chodzi jej tylko o zachowanie pozorów.

Dulska miała „dwie twarze”:

• jedna - przeznaczona do publicznego ukazywania, jako twarz kobiety godnej, która dba o swoją rodzinę, chodzi do kościoła, reprezentuje powszechnie uznawane zasady moralne oraz porządny i szacowny dom;

• druga - to twarz kobiety, która jest tyranem domowym; terroryzuje swoje otoczenie, szczególnie męża, toczy bezwględną walkę o zachowanie dobrej opinii i pozycji społecznej;

W utworze Zapolska ukazuje zakłamanie społeczeństwa, niewolnicze przywiązanie do pieniądza i wartości materialnych, brak jakiejkolwiek moralności. Mieszczanie głoszą hasła świętego życia rodzinnego, lecz w rzeczywistości rodziny są rozbite. Wszystkimi tymi słowami chcą zamaskować prawdziwe motywy - chciwość i zazdrość. Liczą się dla nich tylko te osoby, które mają pieniądze. Boją się plotek i skandalu, dlatego wyznają zasadę, że "brudy swoje trzeba prać w domu, aby nikt o nich nie wiedział" - stąd bierze się właśnie fałszywy obraz rodziny poza domem.

TAKICH DULSKICH WIDZIMY NA CODZIEŃ W WIELU MIESZCZAŃSKICH RODZINACH

27. Dramat mieszczański w końcu XX wieku

W dramacie epoki młodoploskiej widzimy trzy tendecje główne charakterystyczne dla tamtych czasów.

1. dramat naturalistyczny, który swoje początki upatruje w tradycji pozytywistyczny dotyczył konfliktów społeczno- obyczjowych ujawniających się na przełomie stuleci i związanych z przemianami społecznymi. Głównym przedstawicielemtego nurtu jest Izabela Zapolska, w której sztukach poddane krytyce zostaje mieszczaństwo i jego intelektualna ograniczoność. wykorzenienie z tradycji i pospolitość. Najsłynniejszą tragifasą Zapolskiej jest moralność Pani Dulskiej a oprócz niej popularna ongiś Panna Maliczewska- opowiadająca o początkującej aktorce wykorzystywanej przez świat mieszczańskich obłudników.

2. dramat symboliczny- gdzie głównym przedst. jest Wyspiański i jego Wesele. Oprócz Wesela jego najsłynniejsze dzieła: “noc listopadowa” “wyzwolenie” “Warszawianka”

Innym przedstawicielem tego nurtu jest Stanisław Przybyszewski. Gatunek ten cechuje fantastyka, symbole.

3. dramat ekspresjonistyczny- Tadeusz Miciński. W utworach swych koncentrował się na problemach dobra i zła. Dramaty przepełnione ogromnym ładunkiem ekspresji w budow. ekspr. wizji

29. Żeromski wobec tradycji romantycz. i pozytywistycznej.

Twórczość Stefana Żeromskiego, powstająca w głównej mierze w czasach Młodej Polski, niewiele miała wspólnego z modernistyczną koncepcją sztuki. Żeromski konsekwentnie sięgał po ówczesne techniki artystyczne (symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm), ale daleki był od akceptacji formuły "sztuka dla sztuki". Jego utwory z uporem poszukiwały rozwiązania najbardziej palących spraw narodowych i sięgały do przeszłości, aby uczyć na błędach historii. Podobnie jak twórcy romantyzmu i pozytywizmu, obarczał Żeromski literaturę odpowiedzialnością za naród, nakazując jej poszukiwanie rozwiązań, tworzenie wzorców i wytykanie

błędów. W dziele podporządkowania twórczości sprawie narodowej pisarz miał za sobą dwie wielkie, przeciwstawne sobie propozycje: romantyczną i pozytywistyczną. Nie akceptował w pełni żadnej z nich. W "Popiołach" konsekwentnie demaskował romantyczne mity, a w wielu opowiadaniach ("Doktor

Piotr", "Siłaczka") pokazał degradację ideałów pozytywistycznych wobec trudnych realiów rzeczywistości.

Żeromski rozpoczynał więc twórczość w momencie, w którym było wiadomo, że zarówno romantyzm, jak i pozytywizm nie sprawdziły się w praktyce. Nie liczące się z realiami romantyczne "mierzenie sił na zamiary" przyniosło więcej szkód niż korzyści. Rozsądny, ale na ogół ograniczony program pozytywistów prowadził

do lojalizmu i wtapiał bohaterów w kapitalistyczną pogoń za pieniądzem. Skoro nie sprawdziły się dwie przeciwstawne koncepcje, to można by wzorem dekadentów uznać, że trzeciej po prostu nie ma i starać się uciekać od ponurej rzeczywistości w świat wartości artystycznych i tajemnic duszy. Żeromski jednak postawy takiej nie akceptował. Podjął więc jeszcze jedną próbę stworzenia programu narodowego, polegającą na prostym pomyśle połączenia dodatnich wartości dwu wielkich propozycji. Romantyzm przegrał, bo nie umiał

liczyć się z rzeczywistością; pozytywizm, bo minimalizował rolę czynnika psychologicznego. Skoro tak, Żeromski zaproponował, aby pozytywistyczne koncepcje realizować z romantycznym oddaniem i oświęceniem. Jego program łączył więc działalność gospodarczą i oświatową z formułą osobowości, gotowej

do najwyższych poświęceń w imię obranej sprawy. Działania podejmowane przez jego bohaterów przypominały wzorce z literatury tendencyjnej. Stanisława Bozowska, bohaterka "Siłaczki" (1891), ucząca dzieci w zapadłej wsi i pisząca podręcznik dla ludu, realizowała przecież dokładnie program "pracy u podstaw". Doktor Judym (bohater "Ludzi bezdomnych") i tytułowy bohater opowiadania "Doktor Piotr" (1894) - przekonani o obowiązku spłacenia długu środowisku, z którego się wywodzili bądź kosztem którego uzyskali wykształcenie, dążący do

zapewnienia najbiedniejszym opieki lekarskiej i poprawy warunków sanitarnych - też realizowali pozytywistyczne idee. Żeromski pozostał zatem przy racjonalnej, odziedziczonej po poprzednim pokoleniu ocenie realiów i społecznych potrzeb. Proponował jednak zupełnie inny sposób ich realizacji. W tych samych utworach, które nawiązywały do programów pozytywistów, przedstawiał bowiem konformizm jego pierwszych realizatorów. Doktor Obarecki (bohater "Siłaczki"), który zaczynał od szczytnych ideałów, szybko dostosował się do warunków życia na prowincji i zajął skutecznym pomnażaniem majątku. Wykształcony inżynier Bijałkowski - modelowy niemal bohater wczesnej literatury pozytywistycznej - okazał się w opowiadaniu "Doktor Piotr" bezwzględnym i cynicznym dorobkiewiczem. Zdaniem Żeromskiego, pozytywistyczne liczenie się z realiami zupełnie zawiodło. Stąd też swoim bohaterom nakazywał on romantyczne poświęcenie w realizacji

społecznych działań. Konsekwencja Stanisławy Bozowskiej w realizowaniu "pracy u podstaw" kosztowała ją życie, doktor Piotr zostawił ojca, doktor Judym (bohater "Ludzi bezdomnych") skazał się na samotność, odrzucając uczucie kobiety, którą kochał, gdyż bał się, że potrzeba ustabilizowania rodziny przeszkodzi mu w

działaniu na rzecz najbiedniejszych. Samotni, zbuntowani, konsekwentni, odrzucający szansę stworzenia własnego domu i poświęcający wszystkie wartości, z życiem włącznie, sprawie, którą uznawali za słuszną, bohaterowie Żeromskiego romantyczną formułę działania wprzęgali do realizacji pozytywistycznego

programu społecznego. Połączenie dwu najbardziej wartościowych elementów kulturowej tradycji powinno zatem dać rezultaty. Tymczasem sam Żeromski zauważał, że jego bohaterowie są bezsilni w konflikcie z resztą społeczeństwa. Innego rozwiązania jednak nie widział. Konsekwentny moralista proponował więc szczytne wzory, zdając sobie sprawę, że mają niewielką szansę na realizację. Konieczność wyjścia poza krąg tradycji romantyczno-pozytywistycznej w tworzeniu programów społecznych zasugerował jednak dopiero w "Przedwiośniu" (1924).

31. Ludzie bezdomni- tytuł, bohater

Bohaterem powieści Ż. jest dr. Tomasz Judym. Wyrosły z warstwy proletariackiej, młody, wybitny lekarz. Bohater poświęca się dla dobra ogóiłu i podejmuje walkę o zmianę warunków życia ludzi bedących w potrzebie. Wszędzie tam, gdzie zjawia się Tomasz Judym napotyka na mur niechęci. Wśród lekarzy ma opinię nawiedzonego dziwaka, wśród swej rodziny robotniczej robotniczej z pochodzenia jest nieakceptowany ze wzgl. na swój społeczny awans. Jego ukochana nie potrafi pojąć, iż ma on do spłacenia “dług przeklęty”. Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy rezygnacja z uczucia na rzecz społ. jest receptą na szczęście samego Ż., czy tylko wyrazem obsesji Tomasza Judyma.
Tytuł “Ludzie bezdomni” rozumieć należy wielopłaszczyznowo. Bezdomny jest dr. Tomasz tułający się od stanowiska do stanowiska. Bezdomny jest brat Judyma jadący za chlebem na zachód. Pozbawieni ciepła i domu rodzinnego są również robotnicy, a także chłopi z Cisów 9wszyscy przegrani). Bezdomność jest obrazem porażki niemal każdej przedst. postaci.

X X L E C I E M I Ę D Z Y W O J E N N E

Ramy czasowe

Początek: 1918 r.

Koniec: 1939 r.

32. Panorama grup literackich 20-lecia, prezentacja wybranej

Opisałem wszystkie wybieszcie sobie sami:

Skamander - grupa skupiała się wokół pisma Uniwersytetu Warszawskiego "Pro arte

et studio". W listopadzie 1918 roku poeci założyli kabaret literacki w kawiarni "Pod Picadorem". W 1920 roku pojawił się pierwszy numer "Skamandra". Od 1924 roku organem skamandrytów są "Wiadomości literackie". Postawa artystyczna poetów Skamandra nie była jednolita, charakterystyczny jest też dla tej grupy brak konkretnego programu. W słowie wstępnym do pierwszego numeru "Skamandra" poeci pisali: "programy są zawsze spojrzeniem wstecz, są dzieleniem nieobliczalnego życia przez znane".

Zgodnie jednak podkreślali chęć silnego związku poezji z życiem współczesnym, z

dniem codziennym. Starali się adresować swoją wypowiedź poetycką do jak najszerszego krêgu odbiorców, toteż oprócz wierszy chętnie pisali szopki polityczne, teksty piosenek do kabaretów, felietony i wiersze satyryczne. Wprowadzili do poezji konkretność obrazowania, opiewali optymistyczną radość życia, preferowali tematykę dnia codziennego, zwracając się do prostego człowieka wprowadzali do poezji język potoczny, stawali w opozycji do awangardowych grup poetyckich.

Przedstawiciele Skamandra: Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń,

Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński.

Futuryzm - kierunek ten na zachodzie Europy rozwinął się przed pierwszą wojną światową, natomiast w Polsce okres głównych wystąpień futurystów przypada na lata 1919-1921. Futurystów cechował agresywny bunt przeciwko wszelkiej tradycji oraz fascynacja światem wspó³czesnej techniki i cywilizacji. "Dobra maszyna jest wzorem i szczytem dzieła sztuki przez doskonałe połączenie ekonomiczności, celowości i dynamiki" - twierdzili futuryści. W ich programie łatwo odnaleźć sporo niekonsekwencji, a wśród nich kult techniki i pierwotnego instynktu, apologię maszyny i uwielbienie dla żywiołu, pochwałę nowoczesnej cywilizacji i

zaufanie do pierwotnych odruchów człowieka. Świadomą prowokacją wobec tradycji było głoszenie "dowolności form gramatycznych, ortografii i przestankowania".

Przedstawiciele futuryzmu: Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Anatol

Stern, Adam Ważyk.

Awangarda Krakowska - poeci Awangardy skupiali się wokół czasopisma "Zwrotnica",

które ukazywało się w Krakowie. Teoretykiem grupy był Tadeusz Peiper. Twierdził on, że wiek XX całkowicie zmienił oblicze świata zarówno w sensie cywilizacyjno-technicznym, jak i społecznym. Zdaniem Peipera człowiek powinien uczestniczyć w tym wielkim nurcie przemian. Uczestnictwo to powinno objąć wszystkie dziedziny życia, przemienić ludzką wrażliwość, uczuciowość i wyobraźnię. Także nowoczesna sztuka powinna brać udział w tworzeniu nowych form życia, nowego modelu człowieka, powinna likwidować przedział, jaki wytworzył

się między osiągnięciami cywilizacyjnymi a nieumiejętnością psychicznego dostosowania się do nich. Jego słowa-hasła to "miasto, masa, maszyna". Szybki rozwój techniki, ciągłe udoskonalanie maszyn, urbanizacja i industrializacja witane były z radosnym optymizmem. Idealnym modelem takiego świata było społeczeństwo traktowane jako doskonale działający organizm. Peiper odrzuca natchnienie, wypowiada się przeciwko wolnej grze wyobraźni, twierdząc, że poeta powinien być rzemieślnikiem, osobowością roboczą. Rym regularny uznany został

za niezbędny element nowej poezji, ale był oddalony o pięć, sześć wersów, odpowiadając w ten sposób metodzie kojarzenia odległych pojęć.

Przedstawiciele awangardy: Julian Przyboś, Adam Ważyk, Jan Brzękowski.

Awnagarda lubelska lub Druga awangarda Awangarda ta przyjmuje od krakowskiej poetykę skrótu i kondensacji znaczeń., natomiast uznaje tematy tradycyjne w poezji; piękno pejzażu, temat wiejski - ukazane na zasadzie marzeń sennych. Krytykuje model poetycki Skamandra.

Przedstawiciele Józeh Czechowicz Zbigniew Bieńkowski

Żagary od tytuł pisma lub nazwa regionalna chrustu na ognisko; miejsce Wilno Głoszą katastrofizm. Wpływ na to mają symboliczni- wizyjne przedstawianie świata w poezji

Przedstawiciele Czesław Miłosz Teodor Bujnicki Jerzy Zagórski Jerzy Putrament

Kwadryga skupieni wokół pisma o tym tutule (Warszawa) Wizja sztuki uspołecznionej, których tematem głównym jest krytyka rzeczywistości

Predstawiciele: Konstanty Ildefons Gałczyński, Stanisław Dobrowski, Władysław Sebyla.

34. Skamander a inne ugrupowania

SKAMADRYCI

• Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz

• satelici: Kazimiera Iłłakowiczówna, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Libert

• początki związane z Uniwersytetem Warszawskim i pismem „Pro Arte et Studio”

• tworzyli kabaret „Pod Pikadorem” (1918-19)

• wydawali pismo "Skamander" (1920-29, 35-39)

• związani z pismem "Wiadomości literackie"

• nie stworzyli programu poetyckiego

• związek poetów z teraźniejszością

• kult codzienności, życia, witalizm, fascynacja światem

• wolność w wyborze tematów i środków wyrazu

• prosty język

• bohater poezji skamandryckiej to człowiek z ulicy, zwykły

• poezja dla szarego człowieka, nie elitarna

• młodość, dojrzewanie w niepodległej Polsce, ciekawość świata

Tuwim, Wierzynski	Słonimski, Iwaszkiewicz, Lechoń
optymizm, witalizm, energia, radość, pochwała życia, miasto	wiersze poważniejsze, symbolika, przywiązanie do tradycji

38. Świat wartosci i typy bohaterów w prozie międzywojennej:

Charakterystyczni bohaterowie utworów Stefana ¯eromskiego to:

-jednostki przypominające romantyczne sylwetki bohaterów, rezygnujących ze

szczęścia osobistego na rzecz walki o ideały narodowowyzwoleńcze czy szczęście

innych ludzi (Judym, Borowski),

- prości ludzie skrzywdzeni przez los, nieświadomi krzywdy, bierni, wymagający

poświęcenia bohaterów (punkt poprzedni) (Obala z "Zapomnienia", Gibała ze

"Zmierzchu", Chłop-Szakal z "Rozdzióbią nas..."),

- bohater ludowy, bojownik o wolność (Matus Pulut z "O żołnierzu tułaczu"),

- nowy typ bohatera (Cezary Baryka), poszukujący swego miejsca w otaczającej go

rzeczywistości, bohater dynamiczny, wyciągający wnioski, myślący, bliski nam -

szuka dla siebie programu, z którym mógłby się identyfikować.

Głównym bohaterem powieści Franza Kafki pt.: "Proces" jest Józef K. Nie wiemy przede wszystkim, jakie bohater nosi nazwisko. Ta anonimowość Józefa K. jest wieloznaczna. Na pewno świadczy o anonimowości człowieka w otaczającym go świecie. Jest również wyraźnym wskazaniem, że Józef K. może być każdym z nas. Taką postać można określić mianem "everymana", czyli właśnie człowieka-każdego, niczym nie wyróżniającego się spośród innych. Redukcja nazwiska w świetle tytułu utworu może również kojarzyć się z tekstami prasowych

relacji z procesów sądowych - zawsze podawane jest tylko imię i pierwsza litera nazwiska oskarżonego. Nie wiemy również jak Józef K. wygląda, co tylko potwierdza teorię, że na jego

miejscu może znaleźć się każdy. Franz Kafka nie odsłania przed czytelnikiem przeszłości głównego bohatera "Procesu". Jest on dla nas postacią pełną niespodzianek, poznajemy go stopniowo, w trakcie rozgrywania się akcji utworu. Losy bohatera są groźną przestrogą dla każdego. Kafka ostrzega, że świat, w jakim żyjemy, jest nieprzyjaznym człowiekowi koszmarem, w którym jednostka jest całkowicie podległa urzędnikom i prawnikom, reprezentującym wszechpotężną machinę totalitarnej władzy. Człowiek w takim świecie jest zagubiony, anonimowy, osamotniony. Jest niczym. Tragicznym potwierdzeniem katastroficznych wizji Franza Kafki stała się rzeczywistość totalitarnych ustrojów i formacji polityczno-społecznych: faszyzmu, stalinizmu i komunizmu.

Zofia Nałkowska w "Granicy" przedstawiła człowieka jako istotę złożoną i wielopłaszczyznową. Przykładem tego może być osoba głównego bohatera, Zenona Ziembiewicza. Ocena jego postępowania nie może być jednoznaczna, gdyż brak jest w powieści wyraźnych kryteriów wartościowania człowieka i jego czynów. Różni ludzie różnie też interpretują czyny danej osoby, uzależniając ich ocenę od osobistych doświadczeń, warunków i wyobrażeń o świecie. Dopiero suma tych ocen daje pełen obraz rzeczywistości, obraz człowieka takim, jakim on jest naprawdę.

ParodiaNajbardziej wyrazista odmiana stylizacji; wypowiedź naśladująca cudzy styl

w celu jego ośmieszenia. Polega na podjęciu jakiegoś dającego się

rozpoznać sposobu mówienia, który zostaje odcięty od swoich zwykłych

uzasadnień (sytuacyjnych lub treściowych) i wprowadzony w kontekst

przeczący jego charakterowi, dzięki czemu ulega komicznemu wyjaskrawieniu.

Parodia bywa bezinteresowną zabawą literacką, ale najczęściej stanowi

formę satyrycznego rozrachunku z ustalonymi konwencjami literackimi i

ukrytymi za nimi stanowiskami ideowo-artystycznymi. Jego przedmiotem są

indywidualne dzieła, maniery stylistyczne pisarzy czy całych szkół

literackich, schematy stylistyczno-kompozycyjne poszczególnych gatunków

literackich.

Ironia 1. Właściwość stylu polegająca na sprzeczności między dosłownym znaczeniem

wypowiedzi a jej znaczeniem właściwym, nie wypowiedzianym wprost, ale

świadomie zamierzonym przez autora i zazwyczaj rozpoznawalnym dla

odbiorcy. Wypowiedź ironiczną cechuje dystans mówiącego wobec jej tematu.

Zależnie od sytuacji ironia może służyć celom satyrycznym, być formą

dowcipu, współczynnikiem parodii, przejawem drwiny, szyderstwa i sarkazmu.

Dokumentuje wyższość mówiącego, który pozwala sobie wobec tematu i

odbiorcy na igranie sprzecznościami. Ironia świadomie może być zwrócona

również przeciw samemu autorowi, jego sytuacji i twórczości, przybierając

wówczas postać autoironii.

Przykłady: Witold Gombrowicz „Ferdydurke”

Groteska Groteska to ukształtowanie elementów utworu sprawiające, że świat

przedstawiony w utworze odbierany jest jako absurdalny w zestawieniu z

rzeczywistością i rządzącymi nią prawami empirycznymi, psychologicznymi

lub niespójny pod względem wzajemnego stosunku do siebie elementów świata

przedstawionego. Absurdalność może polegać na wprowadzeniu fantastyki,

deformacji postaci i przedmiotów, posługiwaniu się brzydotą, karykaturą,

wynaturzeniem.

Przykłady Witold Gombrowicz „Ferdydurke”: pojedynek na miny.

41. Przedwiośnie - dzieło o rewoluccji i o Polsce

Przedwioœnie" jest pierwsz¹ i jedyn¹, a zarazem najbardziej kontrowersyjn¹ powieœci¹ polityczn¹ ¯eromskiego. Wywo³a³a ona gwa³town¹ reakcjê czytelników i burzê prasową. Atakowana była ze wszystkich stron (komuniści, endecy i ludowcy), tylko liberalna część społeczeństwa odniosła się do tego utworu ze zrozumieniem. Rok 1924, rok ukazania się "Przedwiośnia", był to okres szalonej euforii niepodległościowej.

Powieść Stefana Żeromskiego miała się stać obrazem Polski współczesnej, diagnozą zaniepokojenia polityczno-społeczną sytuacją odrodzonego państwa. Problematyka "Przedwiośnia" koncentruje się wokół losów głównego bohatera - Cezarego Baryki. Na jego społeczną i narodową świadomość decydujący wpływ wywarły wydarzenia Rewolucji Październikowej, obserwowane z perspektywy rosyjskiej (Baku) oraz romantyczno-nostalgiczna wizja Polski "szklanych domów", nakreślona przez ojca - Seweryna Barykę. Konfrontacja marzeń z rzeczywistością, poszukiwanie przez Cezarego Barykę własnego miejsca w odrodzonym pañstwie oraz próby refleksji nad polską współczesnością wyznaczają tematykę powieści. Problemy Polski widziane oczyma bohatera mają złożony charakter i nie podlegają jednoznacznym rozstrzygnięciom. Cezary Baryka dostrzega konieczność zmian społeczno-politycznych, dostrzega liczne schorzenia odrodzonej Polski (wewnętrzne rozbicie polityczne, nieporadność zmieniających się rządów, bezrobocie, inflacja), surowo ocenia realizację gospodarczych i socjalnych zadań młodego państwa. Romantyczna wizja Seweryna Baryki najrychlej ulega

deprecjacji.

"Szklane domy", marzenia o naukowo-technicznej rewolucji, która uczyni z Polski kraj nowoczesny i dostatni, w konfrontacji z rzeczywistością odrodzonego państwa okazują się idealistyczną fantazją. Ojczyzna złożona, zespolona ponownie, po ponad studwudziestoletniej niewoli, z trzech różnych organizmów państwowych, jest pozbawiona podstawowych struktur gospodarczych (rolniczych, przemysłowych), zacofana ekonomicznie, doszczętnie ograbiona przez zaborców. Oglądana przez Barykę z perspektywy sielanki nawłockiej okazuje się wręcz cudem

anachronicznego feudalizmu. Idealistyczne marzenia o "szklanych domach" nie wytrzymują więc konfrontacji z obrazem Polski nędznej, słabej, głodnej i zacofanej.

Wielopłaszczyznowym zjawiskiem okazuje się w "Przedwiośniu" rewolucja społeczno-polityczna. Już obraz wydarzeń w Baku nacechowany jest wieloznacznością. Dla matki Cezarego Baryki rewolucja to gwałt i grabież, dla Seweryna - absurd dziejowy, który niszczy naród i społeczeństwo, zaś dla młodego bohatera powieści wydarzenia 1917 roku stają się zarówno upajającą awanturą, jak i groźną, przerażającą pożogą.

Wieloaspektowa refleksja nad zagadnieniem rewolucji, jako jednej z możliwych dróg rozwoju odrodzonego państwa, zostaje pogłębiona obserwacjami polskiej rzeczywistości. Stosunek Cezarego Baryki do środowiska komunistycznego jest co najmniej dwuznaczny. Zebranie partyjne odsłania przed bohaterem bolesne, wstrząsające jego sumieniem prawdy o Polsce. Prawdy o upośledzeniu klasy robotniczej, o prześladowaniach policyjnych, torturach, bezprawiu. Również liczne doświadczenia Baryki - obserwacja środowisk proletariackich Warszawy, nędza chłopska i lekkomyślna beztroska pańskiej Nawłoci, pogłębiający się kryzys gospodarczo-rządowy - kierują jego sympatie ku programowi radykalnemu, obiecującemu natychmiastową, rewolucyjną zmianę. Zarazem jednak Cezaremu Baryce postać Lulka kojarzy się z sekciarstwem, z fanatyczną retoryką, pozbawioną świadomych planów i celów. Głos bohatera powieści jest zawsze pytaniem, nigdy odpowiedzią; Baryka wątpi w cywilizacyjne i kulturotwórcze możliwości klasy robotniczej. Antagonistą rewolucyjnych poglądów Antoniego Lulka staje się w "Przedwiośniu" Szymon Gajowiec. Spadkobierca ideowy szlacheckich demokratów (Abramowskiego, Bohusza, Krzemińskiego), wysoki urzędnik państwowy, opiekun i przyjaciel Cezarego Baryki, buduje program organicznikowski. Zdaniem Szymona Gajowca jedyną możliwą i właściwą perspektywę rozwoju odrodzonego państwa stwarza program powolnych,

stopniowych reform. Dostrzegając błędy i schorzenia Polski odrodzonej, opowiada się jednak za istniejącymi zasadami ustrojowo-społecznymi. W ich właśnie ramach, zdaniem Gajowca, trzeba znaleźć miejsce dla reform i postępu. Ideologia oraz poglądy Gajowca wywołują w świadomości Baryki zarazem aprobatę i niechęć. Z jednej strony pociąga bohatera program stabilizujący koncepcję państwa - proponujący rozwój społeczno-polityczny na drodze łagodnej rewolucji" - bez wstrząsów, zbrodni, zniszczeń. Z drugiej jednak strony Baryka jest pełen

niepokoju o tę ideologię: świadomość nie rozwiązanych zagadnień społecznych i politycznych, pogłębiający się kryzys gospodarczy i socjalny, narastający wyzysk proletariatu poddaje w wątpliwoœæ efektywny, twórczy zakres programu Gajowca.

41. Przedwiośnie- dzieło o rewolucji i o Polsce

Przedwiośnie polskiej państwowości

Wiosna to odzyskanie wolności, rozkwit na nowo państwa polskiego po 123 latach niewoli. Utwór stanowi sumę obserwacji politycznych i społecznych, państwowości, która narodziła się na nowo. Konfrontacja mitu szklanych domów z rzeczywistością.

Śledząc losy Cezarego Baryki można zauważyć jak różne środowiska poznał.

• Ziemiaństwo

• życie urozmaicone przejażdżkami, balami, spacerami, romanse, zabijanie czasu, którego nie ma na co spożytkować.

• nie zainteresowanie tym co dzieje się w kraju

• monotonne życie ziemiaństwa rządzi się prawami: dobre pochodzenie, etykieta, dobre wychowanie, majątek

• Wieś

• trudne, prymitywne warunki

• nędza wsi prezentowana wyrywkowo - dobitnie sygnalizowane są warunki życia

Przyczyny:

1. od dawna istniejące stosunki społeczne, których nikt nie zmieniał i nikt nie zamierza zmienić

1. bierność wyzyskiwanych

1. wyzysk chłopów nie opiera się na gwałcie, bowiem chłopi poddają się, życie wsi toczy się od dawna ustalonym rytmem.

• Mieszczanie

• nędza klasy robotniczej

• polska krajem policyjnym, więzienia przepełnione, złe warunki, niemożliwe wręcz traktowanie więźniów, terror

Niepodległość zaskoczyła Polskę, rząd nie bierze losu kraju w swoje ręce. Nie wiele się zmienia (radykalizujące się klasy robotnicze, bezrobotni umieszczani są w więzieniach, a rząd nic nie robi aby zapewnić godność Polakom w wolnej suwerennej Polsce).

Rewolucja

Jest gwałtownym przewrotem społeczno-politycznym, mającym na celu obalenie panującego ustroju i wprowadzenia nowego ładu sprawiedliwości społecznej. Założenia rewolucji są więc słuszne, nawiązują do haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej: wolność, równość, braterstwo. Jednak wszelkie nagłe zmiany wiążą się też z przemocą i krwawymi walkami..

Rewolucja w Rosji w 1917 r. obaliła despotyzm carski. Żeromski umiejscawiając akcję w Baku, daje dokładny obraz wydarzeń rewolucyjnych, sugeruje także ich ocenę. Ocena rewolucji jest niejednoznaczna, co wynika w dużej mierze ze zmienności poglądów głównego bohatera. Dojrzewanie Cezarego sprawia, że zmianie ulegają jego poglądy i sposób patrzenia na świat. Początkowo bohater jako młody człowiek angażował się - spontanicznie i bezkrytycznie - w działania rewolucyjne. Rewolucja oznaczała wtedy dla niego wolność, swobodę, ucieczkę od codziennych obowiązków, bezkarność. Cezary brał udział w masowych spotkaniach, podczas których wygłaszano przemówienia, a także organizowano samosądy: wiece przeradzały się często w okrutne, samowolne egzekucje więzionych przeciwników (generałów). Działania rewolucyjne były bezprawiem i okrucieństwem. Rewolucja w Baku wprowadziła nieład i wyzwoliła spory narodowościowe pomiędzy Tatarami a Ormianami. Stopniowo Cezary zaczął zauważać ujemne cechy rewolucji. Jednak dalej uważał, że jest ona koniecznością i że pokrzywdzeni ludzie mają moralne prawo do buntu przeciw krzywdzicielom. Później i ten sąd uległ zmianie. Wyzwolone przez rewolucję spory narodowościowe doprowadziły do makabrycznych wydarzeń: masowych mordów, terroru i skrajnej nędzy, która czyniła ludzi obojętnymi nawet na śmierć.

Obalenie starego porządku nie zapewnia jeszcze wprowadzenia nowej cywilizacji. Te spostrzeżenia potwierdziła później podróż do Polski. Miał wówczas okazję zaobserwowania Rosji objętej rewolucją. Rosja została ukazana jako państwo pogrążone w chaosie, źle funkcjonujące, całkowicie zdezorganizowane. Obraz rewolucji stanowi ostrzeżenie przed tym, do czego może doprowadzić społeczna krzywda oraz lekceważenie problemu, jakim są warunki życia najniższych warstw i nierówności społeczne.

Programy polityczne:

1. komunistów

1. rządowy (Gajowca)

1. bohatera

42. Granica- tytuł, postawa bohatera

Dorobek literacki Zofii Nałkowskiej jest świadectwem zainteresowania pisarki człowiekiem i jego problemami. Nałkowska tworzyła na przestrzeni aż trzech epok. Jej debiut przypada na rok 1906, czyli na okres Młodej Polski. Twórczość dojrzała to dwudziestolecie międzywojenne (powieść polityczna

"Romans Teresy Hennert" - 1923 i "Granica" - 1935). Po drugiej wojnie światowej Nałkowska pisze dalej, przede wszystkim "Dzienniki" i cykl "Medaliony". "Granica" jest powieścią psychologiczną, społeczno-obyczajową, bazującą na stereotypie schematu. Autorka już na samym wstępie celowo ujawnia zakończenie

utworu. Dzieje się tak dlatego, aby czytelnik mógł zastanowić się nad motywami działań bohaterów i ich charakterystyką. Fabuła powieści jest niezwykle banalna, składa się na nią schematyczna historia romansu Zenona Ziembiewicza, młodego inteligenta, z prostą, wiejską dziewczyną, Justyną Bogutówną. Mimo małżeństwa Zenona z Elżbietą Biecką, romans trwa nadal, co doprowadza do tragedii - Justyna zachodzi w

ciążę, a po przerwaniu jej popada w obłęd. Zakończenie wygląda tak, jak gdyby zostało wyciągnięte z taniej gazety bulwarowej: Justyna mści się na Zenonie, oblewając mu twarz kwasem. Ziembiewicz popełnia samobójstwo, Elżbieta wyjeżdża za granicę, obłąkana kochanka zostaje zatrzymana. Ten schemat małżeńskiego trójkąta jest jednak jedynie pretekstem do rozpoczęcia rozważań o sprawach, które interesują autorkę - o podziałach społecznych, o ludzkiej psychice, moralności, etyce. Problematykę utworu najłatwiej wyjaśnić można przez próbę wytłumaczenia symboliki tytułu, ponieważ jak łatwo się domyśleć, "Granica" jest tytułem

wieloznacznym. W tej powieści mowa jest o wielu granicach, czyli warstwach, które składają się na całość.

Pierwszą, najłatwiejszą do odczytania, jest granica społeczna. Jest to podział istniejący między ludźmi należącymi do różnych warstw społecznych. W "Granicy" mamy do czynienia z przedstawicielami zubożałego ziemiaństwa (rodzice Zenona, Zenon), mieszczaństwa (Kolichowska, Elżbieta), arystokracji (Tczewscy) oraz biedoty wiejskiej (Justyna z matką) i miejskiej (mieszkańcy suteren, np. Gołąbscy). Granice istniejące pomiędzy poszczególnymi warstwami są wyraźne, niemożliwe do przekroczenia, każda próba ich przekroczenia może okazać się katastrofą. Symbole tego podziału są łatwe do wskazania (np. kamienica Kolichowskiej, w której "sufity i podłogi" poszczególnych pięter oddzielają biednych od bogatych). Oprócz społecznej, można jeszcze wskazać na granicę moralną, to znaczy taką, po przekroczeniu której doprowadza się do nieszczęścia drugiego człowieka. Tę granicę przekroczył Zenon, postępując niezgodnie z zasadami moralnymi i w

konsekwencji krzywdząc swoją żonę i Justynę. Bezpośrednio związaną z poprzednią jest granica odporności psychicznej człowieka. Jest to jakby punkt krytyczny, moment, w którym człowiek przestaje być sobą. Granicę tę Zenon przekracza wielokrotnie, pozwalając na ingerencję w swoje artykuły, czy też romansując z Justyną. Przekracza ją także Justyna, która po usunięciu ciąży popada w obłęd. Kolejną granicą jest granica psychologiczna. Nałkowska stawia tu pytanie o możliwość poznania siebie przez każdego z nas. Czy ludzie myśląc o sobie zawsze są subiektywni, czy potrafią również dostrzegać obiektywnie? Do jakiego stopnia można poznać siebie czy drugiego człowieka? Człowiek jest istotą na tyle skomplikowaną, że nie można go ocenić jednoznacznie, ponieważ stanowi syntezę sprzecznych cech charakteru, dążeń i pragnień. I wreszcie granica filozoficzna, czyli pytanie o możliwość poznania ostatecznej prawdy. Człowiek może poznać świat tylko w sposób ograniczony, często staje przed problemami zbyt trudnymi do pokonania, często ich przezwyciężenie kosztuje go zbyt wiele, by mógł to znieść nie ponosząc przy tym żadnego uszczerbku.

Zofia Nałkowska stawia w "Granicy" szereg pytań dotyczących człowieka i jego postępowania. Bardzo często nie daje nam jednoznacznych odpowiedzi, tylko zmusza do zastanowienia się nad sprawami, które nurtują ludzi "od zawsze": o dobro i zło, o sens życia, o wartości, którymi człowiek powinien się kierować

w swoim postępowaniu.

"Granica" jest tytułem wieloznacznym:

- granica w płaszczyźnie społeczno-politycznej (bariera między poszczególnymi

grupami społecznymi),

- granica w płaszczyźnie obyczajowej: bariera między Justyną a Zenonem (ich

małżeństwo jest nie do pomyślenia - nikt takiej możliwości w ogóle nie bierze

pod uwagę, ich miłość jest z góry skazana na niepowodzenie),

- granica w płaszczyźnie psychologicznej: nieprzekraczalna bariera między ja

a nie-ja (wynikające z niej poczucie izolacji i niemożności osiągnięcia jedności

ze światem); granica między samooceną człowieka a tym, jak go widzą inni,

między sensem wydarzeń widzianych od wewnątrz, poprzez intencje i emocje osoby

działającej, a ich sensem widzianym z zewnątrz, poprzez obiektywną wymowę ich

czynów,

- granica określająca tożsamość człowieka,

- granica w płaszczyźnie moralnej: nieustanne przesuwanie się granic między

dobrem a złem we współczesnym świecie,

- granica w płaszczyźnie filozoficznej: granica ludzkiego poznania.

"Granica" to tytuł wyznaczający całą wieloaspektową (społeczną, polityczną,

psychologiczną, moralną i filozoficzną) problematykę powieści.

48.Rozrachunek z wadami narodowymi w lit. oświecenia

Wśród pisarzy poruszających problem wad narodowych

• Krasicki:

• “do króla”- satyra , w której opisany został portret Polaka sarmaty krytykującego nowoczesne poglądy ówczesnego władcy Poski Stanisława Augusta. Poglądy sarmackie obejmują takie cechy jak: przywiązanie do źle pojętej tradycji królowania dziedzicznego, nieuznawanie wolnej elekcji jako dobrego rozwiązania dla ówczesnej Polski. W/g takiego myślenia dziedzictwo i dziedziczenie jest najlepszym sposobem na idealne rządy. Przywiązanie do tradycji sędziwego władcy oraz krytykowanie wszelkich przejawów liberalizmu.

• “pijaństwo”-wiadomo co krytykuje

• Żona modna- krytyka mody zach.

• W poemacie heroikomicznym “Monachomachia”- nie nazwany z imienia klasztor i jego mieszkańcy to ponura wizja ówczesnego kleru, którego cechami są lenistwo, pijaństwo, obżarstwo i in.

• J. U. Niemcewicz- Powrót Posła - zjadliwej krytyce poddany został obóz konserwatywny w polskim sejmie. Gadulscy z tej komedii to wypisz wymaluj sarmata z satyry “do króla”

• Wśród pism politycznych warto wymienić “Przestrogi dla Polski” Stanisława Staszica, Które są apelem o zaprzestanie bezproduktywnego gadulstwa i o wykorzystanie wszystkich możliwości ratowania ojczyzny

• “Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”,w których autor zainicjował wielki ruch umysłowy i próby reformy państwa.

TWÓRCY EPOKI NA PRÓŻNO PRÓBOWALI WPOIĆ POLSKIEMU SPOŁECZEŃSTWO ZASADY NOWOCZESNEGO PAŃSTWA.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

obozowe doświadczenia Polaków o łagrach i obozach koncentracyjnych

II. Świat obozów koncentracyjnych i łagrów, ratowanie człowieczeństwa w sytuacjach ekstremalnych.

1. Ujemny wpływ wojny na psychike ludzką.

A. Medaliony Nałkowskiej. W opowiadaniu Przy torze kolejowym człowiek chce pomóc drugiemu zabijając go bez poczucia zbrodni.

Dno - udawadnia, że w straszliwym głodzie człowiek zdolny jest do ludożerstwa

B. Borowski w swoich opowiadaniach ukazuje człowieka zlagrowanego, czyli takiego, którego psychika przystosowała się do warunków obozowych. Vorarbeiter Tadek - myśli o tym jak się dostosować, jak przetrwać. Nie tylko - w obozie, ale i w powstańczej Warszawie, w codzienności wojennej, ludzie byli zmuszeni obojetnieć na śmierć, bo następowała ciągle.

2. Świat obozów koncentracyjnych i łagrów.

A. Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny, tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy: tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Inny świat Grudzińskiego, przedstawia świat łagru sowieckiego, w którym człowiek popada w stan tępoty, posłuszeństwa i uległości - po to by przeżyć lub choćby uniknąć bólu czy głodu.

Prawa, nawyki i obyczaje funkcjonujące w obozie nie można przenieść do świata rzeczywistego.

Obozowe zniewolenie - to fizyczne i psychiczne złamanie człowieka.

Warunki w obozie są bardzo trudne: ciasnota, brud, prymitywizm warunków, niedbałość o higienę, odebrano człowiekowi jego prywatne życie.

Realia obozu sowieckiego przedstawionego przez Grudzińskiego to - selekcja i niszczenie słabszych (selekcja według kotłów).

Śmierć: obecna wszędzie i stanowiąca cały proces, od chorób i głodu.

Samobójstwo staje się aktem wolności.

B. Pojawia się pojęcie człowieka zlagrowanego w opowiadaniach Borowskiego Lagry czy nie dla ludzi? - człowiek zlagrowany jest bezsilny wobec ciągłej śmierci i zbrodni.

Jest zobojetniały na ból i rozpacz.

Upadły moralnie fizycznie i egoistycznie w obronie własnego życia.

Rzeczywistość obozowa okazuje się sumą przemocy, a ludzie którzy w niej uczestniczą to mocni i słabi, ci którzy gwałt zadają i ci którzy mu ulegają.

C. Jeden dzień Iwana Denisowicza Sołżenicyna.

Opowiadanie jest odtworzeniem jednego dnia obozowego życia (przebieg dnia ujawia realia obozu).

Prawami obozu są donosicielstwa, kradzieże i nikogu tu nie dziwią wieczne wyroki, warunki i polityka władz obozowych powoduje, że więzeiń staje się wrogiem więźnia.

3. Rola pracy w systemie zbrodni.

A. Warunki pracy przedstawione w Innym świecie.

Praca przy wyrębie drzewa, przy temperaturze -30o -40oC, nieodpowiednie ubrania, więżniowie muszą dochodzić do miejsca pracy 6-7 km, czas pracy 12h, brak wolnych dni, normy zbyt wysokie nawet dla finskich drwali.

Nie może nikt się przełamać i nie iść do pracy, ludzie wzajemnie się pilnowali. Praca prowadzi do upodlenia, do zezwierzęcenia, praca zabija, odwrócenie roli pracy, praca nie daje możliwości rozwoju.

B. Rola pracy w opowiadaniu Jeden dzień Iwana Denisowicza - w pracy ludzie zapewniaja sobie miejsce, które należy szanować. Tu praca wymaga odpowiedniego podejścia, należy mieć dobre układy z brygadzistą: Dobry brygadzista drugie życie podaruje, przy złym nogi wyciągniesz.

4. Próby ratowania człowieczeństwa, próby zachowania godności w warunkach ekstremalnych.

A. Opowiadanie Dwojra Zielona w Medalionach. Dwojra chciała przeżyć by opowiedzieć co Niemcy wyrabiali.

B. Ratowanie godności przedstwaiono w opowiadaniach Borowskiego. Człowiek chce być traktowany jako jednostka.

Każdy chce decydować o swojej śmierci, a nie żeby decydowli o tym okupanci. Tak jak to było w przypadku matki, która nie przyznaje się do swojego dziecka, gdyż wszystkie matki idą od razu do gazu, a ona nie chce iść na śmierć.

C. Inny świat Grudzińskiego. Ratowanie człowieczeństwa widoczne u Kostylewa, który walczy o swoją niezależność o samookaleczenie.

Natalia Lwowna uważa, iż to ona powinna wybrać moment śmierci próbując popełnić samobójstwo.

Możliwą formą wyrażenia sprzeciwu była głodówka, rezygnacja nawet z tak małej porcji żywnościowej dowodzi heroizmu.

Warunki życia w lagrach i łagrach

W czasie II wojny światowej Polska została podzielona pomiędzy dwa kraje wyznające ideologie totalitarne: faszystowską i stalinowską. Systemy totalitarne bazowały na strachu, przemocy, podporządkowaniu jednostki państwu. Lata niewoli wyraźnie odbiły się na polskiej kulturze, kiedy to zniszczono olbrzymią ilość muzeów, szkół, kin, zbiorów bibliotecznych. Nie wolno nam także zapomnieć o wyniszczeniu polskiej inteligencji. Totalitaryzm zapamiętamy jednak przez działania typu eksterminacje, obozy koncentracyjne, łagry opisywane najczęściej przez ludzi, którzy przez nie przeszli, jak Borowski, czy Herling - Grudziński, lub przez ludzi którzy bezpośrednio zajmowali się tym tematem. Przykładem może być Zofia Nałkowska, która była członkiem Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich.

Jak Niemcy traktowali ludzi głównie jako materiał, surowiec z którego wytwarzali mydła, płaszcze ( z włosów ) dla swoich żołnierzy na froncie wschodnim, tak Rosjanie eksploatowali swoje ofiary pod względem potencjału roboczego. Wynikało to także z tego, że Niemcy mordowali ludzi z powodu swoich fanatycznych przekonań, a dla Rosjan ich ideologia była przydatna głownie przy oskarżeniach ludzi i przy "procesach" . Bohater "Innego świata" był skazany za posiadanie butów oficerskich i nazwiska o brzmieniu niemieckim. W związku z czym oskarżono go jako " oficera polskiego na usługach niemieckiego wywiadu ". Innymi absurdalnymi oskarżeniami była niegospodarność, utrzymywanie zagranicznej korespondencji. Wiele oskarżeń opierało się po prostu na donosach i na założeniu prawa sowieckiego, że nie ma ludzi niewinnych. Podczas śledztwa stosowano zarówno tortury fizyczne, jak i psychiczne, które miały na celu wpojenie człowiekowi jego zarzuty, w taki sposób aby w nie na prawdę uwierzył. Z Jednego dnia Iwana Denisowicza dowiadujemy się, że najpierw stadardowym wyrokiem było 10 lat, a później 25 lat ! i nie było wypadku, żeby sie w tym łagrze komuś wyrok skończył.

Fanatyczni faszyści na ogół nie potrzebowali zarzutów, donosów do mordowania ludzi. Wystarczyło, że ktoś był po prostu Żydem, Ukraińcem, Cyganem lub innym "podczłowiekiem" . Ofiar dostarczały im łapanki, likwidacje gett żydowskich.

Takie ilości ludzi, jakie Niemcy zabijali trzeba było w jakiś sposób szybko i sprawnie dowozić do obozów koncentracyjnych. Najtańszym i najpraktyczniejszym okazał się przewóz w wagonach towarowych, bydlęcych. Warunki w jakich "podróżowali pasażerowie" opisane są w "Medalionach" Nałkowskiej i w opowiadaniach Borowskiego. Ten drugi poeta zwraca głownie uwagę na ilości ludzi, których dostarczały kolejne transporty kolejowe - " między jednym, a drugim kornerem zagazowano kilka tysięcy ludzi " .

Nowoprzybyli musieli przejść przez pewnego rodzaju przywitanie. W Oświęcimiu najpierw pozbywano ludzi wszelkich prywatnych rzeczy, kosztowności, aż do wszelkich ubrań jakie mieli na sobie. Później odzielano ludzi "przydatnych" od "bezużytecznych". Ci pierwsi, to znaczy najsilniejsi, z jakimiś praktycznymi umiejętnościami byli wpisywani na listę więźniów, natomiast reszta była kierowana do "łaźni".

Trochę inaczej wyglądało to w łagrach, ponieważ Rosjanie nie zmarnowaliby tak po prostu żadnej siły roboczej. Selekcja polegająca na forowaniu silniejszych i bardziej wydajnych pracowników opierała się na wydawaniu odpowiedniej ilości posiłków, o czym później. Tak samo w łagrach jak i w lagrach więźniowie pozbywani byli swoich prywatnych rzeczy i posiadanie ich było surowo karane. Kary były bardzo różne i wymyślne, od izolatki, gdize okna nie były oszklone, ani zabite deskami, stanie na mrozie, tortury, głód, czy "po prostu" śmierć, ludzie giną na wszytkie sposoby, wedle wszystkich kluczów (Jeden dzień...)

W całym systemie zbrodni główną rolę odgrywała praca. W łagrach ludzie pracowali przy temperaturze -30o i nawet jeszcze zimniejszej, przy czym nie mieli odpowiednich ubrań do takich mrozów. Do pracy musieli dochodzić po kilka kilometrów, pracowali po kilkanaście godzin w ekstremalnie trudnych warunkach. Od wykonanej normy uzależniona była ilość wydawanego danej załodze jedzenia. Dlatego w takiej sytuacji ludzie sami kontrolowali się nawzajem czy ktoś nie próbuje wymigać się od pracy. W poprzednich epokach literackich, jeśli była mowa o pracy to wyrażano się o niej jako o misterium wartości, była potwierdzeniem człowieczeństwa, czynnością, która uszlachetnia. Teraz praca stała się przekleństwem człowieka, czymś co go upodla, poniża, w końcu - zabija.

Ludzie marzą o dniu wolnym od pracy. Kombinują jak by tu przespać się spokojnie przez kilka godzin więcej, ponad dozwoloną ilość. Codziennie rano z nadzieją patrzą na termometr, czy przypadkiem temperatura nie jest poniżej ustalonego poziomu, ponieważ w tym przypadku mogliby nie iść do pracy. Marzeniem jest spędzenie kilku dni w szpitalnym łóżku.

Opisując realia obozowe trzeba jeszcze wspomnieć o warunkach, w jakich "mieszkali" i spali więźniowie. Jeśli Niemcy dbali o czystość w obozie ( Ordnung mußt sein ), to w łagrach panował brud i robactwo. W zapluskwionych pryczach spało co najmniej dwóch więźniów, a baraki rzadko były ogrzewane.

W utworze Aleksandra Sołżenicyna otrzymujemy zbiór rad, całą filozofię jak przeżyć w obozie. Począwszy od tego, że trzeba jeść jak najdłużej, do sposobów w jaki sposób można sobie zapracować " na lewo " na dodatkowy chleb. Bohater pilnuje, żeby się nie przemęczać, nie przeziębić się, żeby po przyjściu do pracy znaleźć sobie odpowiednie, pod wieloma względami, miejsce. Konieczną postawą do przeżycia jest niewychylanie się z tłumu, nienarażanie się, niepyskowanie, a także pamięć o zasadzie, że " najgorszym wrogiem więźnia jest inny więzień ".

Jak już pisałem w zależności od ilości wykonanej pracy więźniowie otrzymywali odpowiednie porcje żywnościowe. W wyniku czego najwięcej jedzenia dostawali najsilniejsi, najbardziej wartościowi, a im ktoś był bardziej wykończony, chory tym dostawał mniejsze porcje. Dlatego głównym prawem w obozie było "kto ma żarcie, ten ma siłę". Lekarze mieli, w związku z czym, możliwość prowadzenia badań nad głodem. Chorobami z niego wynikającymi były kurza ślepota, szkorbut, bronchit, gruźlica, aż do sytuacji, w której organizm "posilał" się samym sobą. Głodowe stawki żywnościowe zmusiły ludzi do kombinowania, krętactwa (Nie ma takiej rzeczy, której by człowiek nie zrobił z głodu i bólu), a jeśli to nie wystarczało, doprowadzały do zachowań, które nigdy nie miałyby miejsca w normalnym życiu. Zofia Nałkowska przedstawia historię, w której głód doprowadził ludzi do kanibalstwa, do jedzenia zwłok.

Zarówno z lagrów jak i z łagrów wydostawało się niewielu ludzi. Najczęściej były to przypadki ucieczek, które rzadko uwieńczone były sukcesem. Na Syberii dodatkowym "murem" często nie do przejścia były odległości, które do przemierzenia w głębokim śniegu. Tak jak Rosjanie głównie wykańczali ludzi poprzez pracę, tak Niemcy wymyślili cały proces usuwania niezliczonych mas ludzi. Począwszy od zagazowania, na paleniu ciał skończywszy. Natomiast, gdy nie potrafili poradzić sobie ze zbyt dużą ilością ludzi, prowadzili swoje ofiary na skraj rowu, gdzie dokonywano szybkiej i zbiorowej egzekucji.

W obozach był podział na więźniów, którzy dawali sobie radę i na tych którzy sobie nie naradzili. Zgodnie z prawem obozowym - prawem dżungli - ci pierwsi żyją kosztem drugich. Wszystkie pragnienia tych ludzi sprowadzały się do zdobycia jedzenia, ponieważ przeżywali prawdziwy głód, a " prawdziwy głód jest wtedy, jak się patrzy na drugiego człowieka jako na obiekt do zjedzenia ".

Łagry doprowadzały ludzi do stanu, w którym " uczucia i myśli obluzowują się", a " pomiędzy skojarzeniami powstają luki ". Łagier to był zupełnie inny świat, ze swoimi prawami, z machiną nastawioną na totalne wyeksploatowanie człowieka w niewolniczej pracy. Postępowanie ludzi zlagrowanych i złagrowanych pozbawione było podstawowych zasad moralnych, mam tu na myśli dopuszczanie się donosów, gwałtów, bezkarnych kradzieży (czego sam nie weźmiesz, tego nie wyprosisz).

Dlatego nie bez podstaw podmiot w wierszu Różewicza " Lament " mówi o sobie " jestem mordercą ". Jest to człowiek, który przeżył doświadczenie wojenne, z którego wyszedł zupełnie zmieniony, dorosły, wręcz stary, ale tylko psychicznie, ponieważ fizycznie jest młody. Różewicz nie rozróżniał ofiar od katów. Uważał, że wszyscy ci którzy przeżyli są winni, ponieważ przeżyli kosztem innych. Podmiot stracił także poczucie wartości, nie potrafi przyjąć, naśladować wzorców z przeszłości, głoszących idee miłości, poświęcenia, czy bohaterstwa. Nastąpił u niego kryzys moralności, utrata wiary w prawdy chrześcijańskie.

„Heroizacja i deheroizacja postaci w literaturze wojennej i powojennej”

Wybuch drugiej wojny światowej miał wielki wpływ na działalność twórców literatury polskiej. Od tego czasu ich twórczość należy do epoki nazwanej na razie współczesnością. Charakteryzuje się ona poszukiwaniem nowych form. Autorzy starając się jak najdokładniej oddać zachowania się ludności w realiach wojennych przedstawiają bohatera w różny sposób. Jedni starali się nie wywyższać jednostki ponad resztę, inni znów czuli się zobowiązani do przekazania pokoleniom wielkich czynów, których autorami byli mali zwykli ludzie. Jeszcze inni wiązali ze sobą obydwa te sposoby w celu osiągnięcia wcześniej zamierzonego celu.

Sposobem relacji, która występuje w „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall, a wynikającym z postawy dr Edelmanna jest deheroizacja. Doktor wręcz nalega, aby opisywanych przez niego ludzi autorka przedstawiła jako normalnych obywateli pełniących lepiej lub gorzej swoje obowiązki. Dążąc do jak najprawdziwszego przedstawienia wydarzeń doktor wystrzega się jakiegokolwiek wywyższania jednostek, ponieważ czytelnik mógłby skoncentrować uwagę na bohaterskich czynach a nie na przesłaniu jakie posiada utwór czyli na wiernym opisie zdarzeń w getcie, zachowań i przemyśleń ludzi uwięzionych.

Z podanych przyczyn, to jest poprzez chęć przedstawienia zachowań cywila w oblężonym mieście także autor „Pamiętników z powstania warszawskiego” - Miron Białoszewski deheroizuje zagrożonych warszawiaków, do których sam należy. Przedstawia on doświadczenia cywila nie zaangażowanego w militarne zmagania, przedstawia świat schronów, podwórek, skrytych przejść i kanałów, życie wypełnione strachem, ucieczką do stopniowo zacieśniających się przestrzeni życiowych oraz zdobywaniem pożywienia i wody. Tak właśnie przedstawia się życie cywila w tamtych warunkach. Nie jest ono niczym wielkim, nie jest bohaterskie, jest po prostu ciągłym zagrożeniem i lękiem.

Chęć przedstawienia bohatera jako zwykłego człowieka widoczna jest także w „Medalionach” Zofii Nałkowskiej. Na przykładzie kilku osób chce ukazać losy tysięcy ludzi. Są to zazwyczaj ludzie prości, niewinni, przyjmujący bierną postawę wobec wojny. Nie mają poczucia swej bohaterskości, znają jedynie swoją niedolę.

Można jednak doszukać się w tym utworze elementów heroicznych. Postaciami przedstawianymi w sposób heroiczny są na pewno Greczynki, które „śpiewały jakby były zdrowe”.

W dwojaki sposób ukazuje swych bohaterów także Borowski w „Opowiadaniach”. Bez heroizmu przedstawia tych, którzy „byli źli, okrutni, bo chcieli przeżyć”. W stosunku do nich autor stosuje narrację bihewiorystyczną, czyli ogranicza się do opisu zachowań ludzkich bez przemyśleń i monologów wewnętrznych. Uważa on, że człowiek zlagrowany, to znaczy ten który postanowił przeżyć w obozie, pozbawiony jest sfery uczuciowej. Dlatego też na śmierć z honorem, będącą w warunkach obozowych jedyną możliwością zachowania człowieczeństwa, decydują się jedynie ludzie świeżo przybyli mający poczucie swej wartości jaką posiadali będąc wolnymi. Są to jednostki w pewien sposób wybitne, wywyższone ponad poziom ogółu. Należą do nich między innymi stara kobieta biorąca trupy dzieci, a także dziewczyna, która wskakuje do ciężarówki ze świadomością swej bliskiej śmierci.

Podobnie postąpił Henio z „Początku” - Andrzeja Szczypiorskiego. „Przyjął przeznaczenie z podniesioną głową” wracając do getta, gdzie czekała go pewna śmierć. Jak więc widać w realiach wojennych jednostką wybitną można pozostać niemalże jedynie poprzez poświęcenie swego życia dla wyższych idei.

Taki sposób kreowania bohatera przyjmuje w „Innym świecie” Gustaw Herling Grudziński. Heroiczną postawę bohaterów swego utworu dostrzega w ich dążeniu do ratowania swej godności. Przykładem takiej heroicznej postawy może być postać Kostylewa opalającego sobie rękę w płomieniu aby tylko nie pracować dla Rosji a także Natalia Lwowna popełniająca samobójstwo „na pięć minut przed wyrokiem”. Fin Karinen podejmuje próbę ucieczki, która od samego swego początku skazana jest na niepowodzenie. Mimo to jej plan podtrzymuje go na duchu i pomaga mu przetrwać gdyż „człowiek nie może żyć, nie wiedząc po co żyje.” Jedynym przykładem postawy heroicznej bez poświęcania swego życia była głodówka Polaków. Taka forma sprzeciwu, protestu wymagała w warunkach obozowych ogromnej siły woli i wielkiego zaparcia.

W literaturze o tematyce wojennej realizatorem twórczości, w której występuje heroizm jest Czesław Miłosz. W wierszu „Ballada” składa on hołd matce rozpaczającej po stracie syna. Jednocześnie utwór opisuje losy Gajcego, któremu wiersz ten jest poświęcony. Autor opisuje jego czyny, pomimo że jego śmierć dla innych nic nie znaczy a nawet „mówią, że wstydzić się trzeba, że niedobrej bronił sprawy”. Miłosz dostrzega w losie Gajcego tragiczne losy pokolenia Kolumbów oraz niedolę wielu polskich matek, na które współcześni nie powinni być obojętni. Temat obojętności ludzi wobec cierpień lub śmierci innych poeta podejmuje także w wierszu „Campo di Fiori”. Przedstawia zachowania ludzi w stosunku do bohaterów w dwóch płaszczyznach historycznych; to jest przedstawia egzekucję Giordana Bruno na tytułowym Campo di Fiori w Rzymie a także dzień powstania w getcie warszawskim kiedy za jego murami przy dźwiękach wesołej muzyki w słoneczny wiosenny dzień kręciła się karuzela i bawili się warszawiacy nie zauważając tragedii bohatersko broniących się Żydów.

Zobojętnienie ludzi na losy innych jest także tematem wiersza Tadeusza Różewicza „Matka ocalonych”. Przedstawia w tym wierszu obłąkaną po stracie dzieci matkę, ale najbardziej przeraża go obojętność ludzi na cierpienie innego człowieka.

Baczyński widzi w heroizmie, tak samo zresztą jak w patriotyzmie, jedyną drogę do ocalenia człowieczeństwa. W wierszu „Pokolenie” przyrównuje młodych ludzi, których najpiękniejsze lata przypadły na „czas wielkiej próby”, do bohaterów „iliady” mówiąc:

„Nie wiedząc, czy my karty iliady rzeźbione ogniem w błyszczącym złocie, czy nam postawią z litości chociaż,

nad grobem krzyż”.

Tak jak w „Balladzie” Miłosza tak i u Baczyńskiego w „Elegii o… chłopcu polskim” występuje motyw zrozpaczonej po śmierci syna matki. Przypomina ona jego niedolę i cierpienia:

„haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,

malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,

wyszywali wisielcami drzew płynące morze”.

Jest także przekonana o tym, że jej syn nie był zwykłym człowiekiem, ale był jednostką wybitną, obdarzoną wielkim uczuciem. Matka wie o tym, że jej syn pozostał do końca wierny Bogu i ojczyźnie - „Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką. Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?” Jego śmierć, na polu walki, tak podobna do sposobu umierania średniowiecznych rycerzy, pozostała symbolem wiary i patriotyzmu ówczesnego młodego pokolenia.

33. Awangarda w literaturze między wojennej na tle innych ugrupowań

awangarda

Najwybitniejszym realizatorem idei artystycznych twórcy Awangardy Krakowskiej, czyli Tadeusza Peipera, był Julian Przyboś, poeta pochodzący z Gwoźnicy pod Wisłokiem, syn małorolnego chłopa. Z Awangardą Krakowską związał się w roku 1922, w Tadeuszu Peiperze znalazł swojego mistrza. Współpracował więc z założonym przez Peipera w roku 1921 czasopismem "Zwrotnica", w którym drukował swoje teksty programowe.

Wymowne są już same tytuły pierwszych tomów wierszy Juliana Przybosia. Kolejno między rokiem 1925 a 1938 ukazały się: "Śruby", "Oburącz", "Z ponad", "W głąb lasu", "Równanie serca". Szczególnie w pierwszych z nich widać dążenie do realizacji naczelnego zadania Awangardy Krakowskiej, czyli uczynienia z trzech

M, czyli "Miasta, Masy i Maszyny", naczelnych tematów poezji. Poeta zajmuje się w swych wierszach badaniem wpływu, jaki na życie człowieka mają właśnie te czynniki. Stąd też często pojawiają się w nich motywy wysokich konstrukcji, maszyn, kół, trybów, energii elektrycznej. Wiersze są dynamiczne, pełne

przenośni i elips. Typowym przykładem wiersza realizującego główne założenia awangardy krakowskiej

jest utwór "Gmachy", gdzie pojawia się wyraźne nawiązanie do postulatu trzech M - Miasta, Masy i Maszyny. Szczególnie istotne są tu dwa pierwsze elementy: miasto i masa. Wiersz jest wyrazem zachwytu poety rozwijającą się cywilizacją, rozbudowywanymi ulicami. Według Przybosia to właśnie ma być temat dla poezji

("Poeta, wykrzyknik ulicy!"), stąd też często pojawiają się w utworze słowa związane z miastem i budownictwem: "dachy", "mury", "gmachy", "cegła". Obrazowanie ma przytłoczyć swoim ogromem, pokazać wielkość i potęgę cywilizacji miejskiej: "masy współzatrzymane", "znieruchomiałe piętra", "góry naładowane

trudem człowieczym". Z kolei utwór "Z Tatr" przynosi niezwykłe wprost zagęszczenie środków

stylistycznych. Jest on poświęcony "pamięci taterniczki, która zginęła na Zamarłej Turni". Od razu rzuca się w oczy przebogata metaforyka. Zadaniem metafor jest odtworzenie grozy, jaka towarzyszyła ostatnim chwilom życia kobiety. W utworze przeplatają się dwa punkty widzenia: taterniczki oraz podmiotu lirycznego. Początek utworu to opis obrazu gór, w którym rozegrają się tragiczne wydarzenia. Na razie jest spokojnie, choć jest to cisza przed burzą. Taterniczka wisi nad przepaścią, przerażona ("gwałtownym uderzeniem serca powalony szczyt") walczy ze śmiercią, nie wytrzymuje jednak wysiłku i spada w otchłań. Pytaniem o miejsce człowieka jest wiersz "Notre-Dame". Tytuł nawiązuje do wspaniałej gotyckiej katedry znajdującej się w Paryżu, a będącej symbolem wspaniałości i wzniosłości, modlitwy i wiary. Wobec przytłaczającego ogromu monumentalnej katedry poeta zadaje sobie pytanie: "Co znaczę ja żywy o krok od filarów!". Notre-Dame jest dla niego symbolem nie tylko religii, ale również, a może przede wszystkim, doskonałości myśli technicznej człowieka, jego umiejętności i potęgi cywilizacji. Niezwykle bogaty w przenośnie jest utwór "Lipiec". Już pierwsze zdanie - "Na świadectwach wzbici w radość odlecieli uczniowie" - przynosi skojarzenia z beztroskim, radosnym nastrojem wakacji spędzonych na wsi. Wieś przedstawiona jest dwoma obrazkami: przejeżdżającego wozu i przebiegającego bosego gęsiarka. Poetę oczarowuje piękno okolicy, widok strumienia, pagórków, pobliskich wzgórz i otaczająca go cisza. Po raz wtóry wieś pojawia się w wierszu "Odjazd z wakacji". Tym razem jest to

utwór o zabarwieniu autobiograficznym. Przyboś wspomina w nim o swym wiejskim pochodzeniu, które oddziałuje na jego całe życie. "Odjazd z wakacji" jest zwróceniem uwagi na ciężką sytuację materialną i społeczną chłopów, jest również wyrazem sprzeciwu wobec krwawo stłumionego buntu chłopskiego. Postawa

poety jest radykalna, pisze o "rozpaczy nienawistnej" i "bijącym sercu buntu". Poezja Juliana Przybosia jest poezją człowieka zachwyconego rozwojem cywilizacji i techniki, co nie znaczy, że w jego wierszach nie ma miejsca dla człowieka. Wprost przeciwnie, człowiek w jego wierszach wyraża się w swych czynach, zamiarach i słowach. Nie na darmo po śmierci Przybosia napisano o nim: "Był ostatnim prometejskim romantykiem: wierzył w skuteczność poezji, sztuki".

43. Witkacy- teoretyk sztuki, malarz i pisarz

Stanisław Ignacy Witkiewicz (pseud. Witkacy) był jedynym synem Stanisława

Witkiewicza, malarza i krytyka sztuki, uczestnika powstania styczniowego.

Ojciec postanowił wykształcić syna poza szkołą, twierdził, że szkoła wypacza

psychikę dziecka. Tak więc młody, niezwykle i wszechstronnie utalentowany

Stanisław Ignacy uczył się w domu, składając coroczne egzaminy w gimnazjum.

Efektem takiej polityki był z jednej strony szybki rozwój dziecka i szeroka,

choć nieco chaotyczna wiedza. Z drugiej jednak strony, nieustanne oczekiwanie

na realizację pokładanych w nim nadziei spowodowało, że Witkacy wzrastał w

atmosferze niepokoju i lęku przed przyszłością.

Wchodząc w dojrzałą fazę twórczości Stanisław Ignacy Witkiewicz stworzył własną

teorię sztuki, określaną mianem teorii Czystej Formy. Punktem wyjścia jego

rozważań było przekonanie, że świat ogarnia wielki kryzys. Zanikają religia,

filozofia i sztuka, czyli wartości, które od wieków stanowiły o postępie i

rozwoju cywilizacyjnym. Teraz ludzkość stanęła na skraju przepaści. Trzeba więc

tworzyć inną, nową sztukę. Teoria Czystej Formy wskazuje na to, co Witkacy miał

na myśli mówiąc o zmianach formalnych, dotyczących przede wszystkim teatru.

Wyszedł on mianowicie z założenia, że teatr naturalistyczny przeżywa kryzys, w

związku z czym sztuka powinna teraz realizować zupełnie inne postulaty.

Najważniejszym z postulatów było całkowite odpolitycznienie sztuki. Sztuka nie

powinna służyć czemukolwiek, tym bardziej żadnej ideologii. Powinno się

zrezygnować z funkcji utylitarnych, ideologicznych, politycznych. Widać tu

nawiązanie do postulatu "sztuka dla sztuki", czyli wskazania, że celem sztuki

jest sztuka sama w sobie. Dzieło sztuki powinno istnieć dla samego piękna

formalnego, a nie dla jakiejkolwiek idei.

Sztuka powinna wyzwolić się spod rygorów sztuki realistycznej. Realizm

odzwierciedlał rzeczywistość, ukazywał świat takim, jakim on był naprawdę,

zwracał uwagę na logicznie uporządkowaną fabułę, akcję. Teraz akcja i fabuła

powinny ulec destrukcji, nastąpić też musi rezygnacja z łańcucha

przyczynowo-skutkowego. Konsekwencją tego jest luźne powiązanie ze sobą

kolejnych scen, osłabienie związku między nimi, uwolnienie bohaterów od

prawideł psychologicznych, biologicznych, moralnych, a nawet fizycznych. Takie

zerwanie z logicznie uporządkowaną treścią sztuki sprawia, że u Witkacego osoba

zabita w jednym akcie, w drugim ożywa i przechadzając się jak nigdy nic, w

dalszym ciągu wygłasza swoje, często bezsensowne, kwestie.

Bohaterowie są z reguły artystami, którzy przeżywają na scenie ból istnienia,

próbując zgłębić tajemnicę sensu bytu ludzkiego w ogóle.

Eksperymentują więc, nierzadko wykraczając poza kanony dobrego smaku, gustu i

zdrowego rozsądku. Ponieważ celem teatru jest drażnienie widza, prowokowanie

jego zmysłów i doznań artystycznych, często u Witkacego pojawia się język

potoczny (również wulgarny), ogromną rolę odgrywa erotyzm i przemoc.

Program ideowo-artystyczny Stanisława Ignacego Witkiewicza wzbudził szereg

kontrowersji, sprowokował innych pisarzy i krytyków do ostrych protestów i

polemik, czego dowodem jest choćby spór Witkacego z Karolem Irzykowskim.

Teoria Czystej Formy, podobnie jak cała twórczość Stanisława Ignacego

Witkiewicza, jest wyrazem obaw artysty przed otaczającym go światem. Świat ten

zmierza do uniformizacji, czyli ujednolicania wszystkich ludzi, odebrania

jednostce prawa wyboru, głosu, niezależności i intymności. Witkacy żył na co

dzień z tymi obawami. Kiedy rozpoczęła się druga wojna światowa zrozumiał, że

katastrofa jest już blisko. Gdy na ziemie polskie wkroczyła Armia Czerwona,

nie wytrzymał, 18 września 1939 roku popełnił samobójstwo, zażywając truciznę i

jednocześnie podcinając sobie żyły.

37. Awangarda i klasycyzm w literaturze XX- lecia

38. Świat wartości i typy bohaterów w prozie między-wojennej

40. Problemy polityczne i społeczne wybranej powieści XX wieku

44. Dramat Awangardowy.

45. Świat bez sakrum- wizje wojny

46. Koncepcja historii i losu człowieka po 1939 r.

47 .Komizm w walce o moralność

Dżuma- walka człowieka dobra ze złem

Powieści, Parabole i ich przesłania

Omów ulubioną powieść, film, twórczość prozaika, sztukę teatralną

Cechy gatunkowe prozy współczesnej, reportaż, esej, szkic, dziennik-przykłady utworów

S P I S U T W O R Ó W W L I T E R A T U R Z E

AUTORZY	UTWORY	BOHATEROWIE
ANTYK
Homer	„Iliada”	Chryzes, Agamemnon, Gryzeida, Bryzeida, Achilles, Tetyda, Menelaos, Diomedes, Ajas, Nestor, Odys, Patrokles, Helena, Priam, Hektor, Parys, Pandar, Eneasz, Andramacha, Antenor, Dolon, Rezos, Polidor, Likaon, Deifob
	„Odyseja”	Odys, Telemach, Penelopa, Nestor, Menelaos, Kikoni, Lotofagi, Cyklopi (Polifem), Lastrygoni, Kirke
Sofokles	„Antygona”	Antygona, Ismena, Kreon, Hajmon, Eurydyka, Tejrezjasz
	„Król Edyp”
Safona	„Podnieście w górę dach” „Zazdrość”
Anakreont	„Słodki bój” „Piosenka”
Symonides	„Los”
Horacy	„O co poeta prosi Apollina”
	„Exegi monumentum aere perennius” (Zbudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu)
	„Listy do Pizonów”
Wergiliusz	„Bukoliki”
Owidiusz	„Żale”
Seneka	„O życiu szczęśliwym”
ŚREDNIOWIECZE
	„Dzieje Tristana i Izoldy” „Pieśń o Nibelungach” „O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu” „Legenda o św. Aleksym” „Bogurodzica” „Lament Świętokrzyski”
	„Pieśń o Rolandzie”	Cesarz Karol, Roland, Galeon, Oliwier, Turpin, Oda, Ludwik, Pinabel, Tiery
Przecław Słota	„O zachowaniu się przy stole” „Satyra na leniwych chłopów” „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” „Kazania Świętokrzyskie” „Kazania Gnieźnieńskie” „Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego”
RENESANS
William Shakespeare	„Romeo i Julia”	Kapulet, Parys, Marta, Julia, ojciec Laurenty, Trybalt, Romeo, Benwolio, Merkurcjo
	„Makbet”	Makbet, Dunkan, Banko, Makduf, Siward, Swen, Malkom, Donalbein, Fleance, Hekate
	„Hamlet” „Otello” „Sen nocy letniej” „Poskromienie złośnicy” „Wieczór Trzech Króli”
Dante Alighieri	„Boska Komedia”	Beatrycze
Giovanni Boccaccio	„Dekameron”
Francesco Petrarca	„Sonety do Laury”
Michel de Montaigne	„Próby”
Francois Rabelais	„Gargantua i Pantagruel”
Macchavelli	„Książę”
Miguel de Servantes	„Don Kichot”
Thomas More	„Utopia”
Erazm z Roterdamu	„Pochwała głupoty”
Jan Kochanowski	„Odprawa posłów greckich” Fraszki „Na swoje księgi” „Na lipę” „Na sokolskie mogiły” „Na dom w Czarnolesie” „O żywocie ludzkim” „Do snu” „Do gór i lasów” „Ku muzom” „O miłości” „Do fraszek” „O doktorze Hiszpanie” „O kapelanie” „O kaznodziei” „Na nabożną” „Do dziewki” Pieśni „O spustoszeniu Podola...” „Pieśń świętojańska o sobótce” „O cnocie” „O dobrej sławie” „Stateczny umysł” „Serce roście” „Miło szaleć, kiedy czas po temu” „Czego chcesz od nas panie ?” „Psałterz Dawidów” „Treny”	Antenor, Aleksander - Parys, Helena, Ulisses, Menelaos, Priam, Kasandra, Ukagelon
Mikołaj Rej	„Krótka rozprawa pomiędzy trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem” „Żywot człowieka poczciwego” „Figliki” „Zwierzyniec” „Jan Kochanowski” „Mnich” „Pleban pieska na cmentarzu pochował”
Szymon Szymonowic	„Żeńcy”
Klemens Janicki	„Elegia: O sobie samym do potomności”
Piotr Skarga	„Kazania sejmowe” „Żywoty świętych”
Łukasz Górnicki	„Dworzanin polski”
Andrzej Frycz-Modrzewski	„O poprawie Rzeczpospolitej” „Łaski - o karze za mężobójstwo”
Romain Rolland	„Colas Bergnon”	Martynka, Glodzia
BAROK
Torquato Tasso	„Jerozolima wyzwolona”	Godfred, Baldwin, Tankred, Boemund, Rynald, Gwelf
John Milton	„Raj utracony”
Mikołaj Sęp Szarzyński	„Rytmy albo wiersze polskie” „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”
Jan Andrzej Morsztyn	„Do trupa” „Niestatek” „Cuda miłości” „Do panny” „Do starej” „Na Tomka”
Daniel Naborowski	„Marność” „Krótkość żywota” „Do Anny” „Cnota grunt wszystkiemu” „Na oczy królewny”
Wacław Potocki	„Moralia” „Czuj, stary pies szczeka” „Kto mocniejszy ten lepszy” „Ogród fraszek” „Nierządem Polska stoi” „Pospolite ruszenie” „Transakcja wojny chocimskiej”
Jan Chryzostom Pasek	„Pamiętniki sarmaty”
Jan III Sobieski	„Listy do Królowej Marysieńki”
OŚWIECENIE
Molier	„Skąpiec”	Harpagon, Kleant, Eliza, Walery, Marianna, Frozyna, Jakub, Strzałka
	„Świętoszek”	Harpagon, Kleant, Eliza, Walery, Marianna, Frozyna, Jakub, Strzałka
Pierre Corneile	„Cyd”	Elwira, Chimena, Sankty, Rodryk, Królewna, Diego, Gomes
Denis Diderot	„Kubuś fatalista i jego pan”
Voltaire	„Kandyd”
Jean Jacques Rousseau	„Nowa Heloiza”
Jean de La Fontaine	„Bajki” „Wilk i baranek”
Jonathan Smith	„Podróże Guliwera”
Daniel Defoe	„Robinson Crusoe”
Stanisław Konarski	„O skutecznym rad sposobie” „O poprawie wad wymowy”
Stanisław Leszczyński	„Głos wolny wolność ubezpieczający”
Ignacy Krasicki	Bajki i przypowieści „Wstęp do bajek” „Dewotka” „Groch przy drodze” „Jagnię i wilcy” „Szczur i kot” „Ptaszki w klatce” „Kruk i lis” „Filozof” „Malarz” Satyry „Pijaństwo” „Żona modna” „Świat zepsuty” „Do króla” „Antymonahomachia” „Myszeida” „Święta miłości kochanej ojczyzny”
	„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”	Julianna, Damon, baronowa de Grankendorff, Xaoo, Gwilhelm, Amerykanin
	„Monahomachia”	Hilary, Rajmond, Elizeusz, Alfons, Kleofas, Hijacynt, Zefiryn
Julian Ursyn Niemcewicz	„Powrót posła”	Pan Podkomorzy, Pani Podkomorzyna, Starosta Gadulski, Starościna, Teresa, Walery, Szarmancki, Agatka, Jakub
Franciszek Karpiński	„Laura i Filon” „Do Justyny” „Pieśni nabożne”
Józef Wybicki	„Pieśń legionów polskich we Włoszech”
Franciszek Zabłocki	„Fircyk w zalotach”
Wojciech Bogusławski	„Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”
Stanisław Staszic	„Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” „Przestrogi dla Polski”
Hugo Kołłątaj	„Anonima listów kilka” „Prawo polityczne narodu polskiego”
Franciszek Bohomolec	„Rozmowa o jęzku polskim”
ROMANTYZM
Johann Wolfgang Goethe	„Król Olszyn”
	„Faust”	Wagner, Mefistos
	„Cierpienia młodego Wertera”	Werter, Lotta, Albert
Jean Jacques Rousseau	„Nowa Heloiza”
Victor Hugo	„Nędznicy” „Cromwell”
Alexandre Dumas	„Trzej Muszkieterowie” „Hrabia de Monte Christo”
Stendhal	„Czerwone i czarne”
George Gordon Byron	„Giaur”	Giaur, Leila, Hassan
	„Don Juan”
Walter Scott	„Rob Roy” „Ivanhoe”
Aleksander Puszkin	„Eugeniusz Oniegin”	Władysław Leński, Łarnia, Olga, Tatiana, Zarecki, Guillot
	„Był tu śród nas”
Michał Lermontow	„Na Aleksandra I” „Podziękowanie
Adam Mickiewicz	„Oda do młodości” „Pieśń filaretów” Ballady: „Romantyczność” „Lilije” „Świteź” „Świtezianka” „Rybka” „Ustęp” do III cz. „Dziadów” „Droga do Rosji” „Przedmieścia stolicy” „Petersburg” „Pomnik Piotra Wielkiego” „Przegląd wojska” „Do przyjaciół Moskali” „Sonety odeskie” „Ekskuza” „Do Niemna” „Wizyta” „Sonety Krymskie” „Pielgrzym” „Stepy Akermańskie” „Burza” „Czatyrdah” „Ajudah” „Bakczysaraj” „Widok z gór” „Ruiny” „Księgi narodu polskiego” „Księgi pielgrzymstwa polskiego” „Liryki Lozańskie” „Polały się łzy...” „Nad wodą wielką i czystą” „Gdy tu mój trup” „Żal rozrzutnika” „Suć miłość” „Do matki Polki” „Reduta Ordona”
	„Konrad Wallenrod”	Alf Walter, Halban, Wajdelota, Winrych, Kiejstut, Aldona
	„Grażyna”	Grażyna, Litawor
	„Dziady”	Żegota, Nowosilcow, Tomasz, Jan, Sobolewski, Janczewski, Wasilewski, Feliks, Konrad, Piotr, Ewa, Rakus, Borus, Cichowski, Piotr Wysocki, Rollison, Doktor, Pelikan, Bajkow
	„Pan Tadeusz”	Tadeusz, Sędzia, Wojski, Rejent Bolesta, Telimena, Gerwazy, Jacek Soplica, Zosia Horeszkówna, Hrabia Horeszko, Jankiel, Maciek Dobrzyński, Stolnik, mjr. Plut, kpt. Rykow, Acesor, Hreczeszczanka, Dąbrowski, Protazy
Juliusz Słowacki	„Lambro” „Bogurodzica” „Testament mój” „Smutno mi Boże” „Grób Agamemnona” „Odpowiedź na Psalmy przyszłości” „Uspokojenie” „Rozłączenie”
	„Kordian”	Mefistofel, Twardowski, Chłopicki, Czartoryski, Skrzynecki, Niemcewicz, Lelewel, Krukowiecki, Kordian, Grzegorz, Laura, Wioletta, Prezes, Doktor
	„Balladyna”	Kirkor, Pustelnik, Goplana, Chochlik, Skierka, Wdowa, Grabiec, Gralon, Kostryn, Filon
	„Beniowski”	Sawa Celiński, Aniela, Dzieduszycki, Swentyna, ks. Marek, Borejsza
Zygmunt Krasiński	„Psalmy przyszłości” „Przedświt”
	„Nie-Boska Komedia”	Orcio, Hrabia Henryk, Pankracy, Maria, Filozof, Mefisto, Dziewica, Leonard, Bianchelti
Cyprian Kamil Norwid	„Bema pamięci żałobny rapsod” „Do obywatela Johna Brown” „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie” „Fortepian Szopena” „Pielgrzym” „Pióro” „W Weronie” „Język ojczysty” „Vademecum”
Józef Ignacy Kraszewski	„Hrabina Cosel” „Bruel” „Ulana” „Dziecie starego miasta”
Aleksander Fredro	„Zemsta”
	„Śluby panieńskie”	Pani Dobrójska, Aniela, Klara, Radost, Gustaw, Albin, Jan
Seweryn Goszczyński	„Przy sadzeniu róż”
Kornel Ujejski	„Maraton”
Teofil Lenartowicz	„Duch sieroty”
Narcyza Łoziński	„Poganka”
Ryszard Berwiński	„Marsz w przyszłość”
POZYTYWIZM
Honoriusz Balzac	„Ojciec Goriot”	Jan Joahim Goriot, Eugeniusz de Rastignac, Jakub Collin, Pani Vauquer, Poiret, Horacy Bianchon, Pani de Beuseant, Anastazja, Delfina
	„Komedia ludzka”
Gustav Flaubert	„Pani Bovary”
Charles Dickens	„David Copperfield”
Antoni Czechow	„Kameleon”	Oczumiełow
	„Człowiek w futerale”	Bielikow
Lew Tołstoj	„Wojna i pokój” „Anna Karenina”
Henryk Sienkiewicz	„Latarnik” „Janko muzykant” „Pan Wołodyjowski” „Quo vadis” „Krzyżacy”
	„Ogniem i mieczem”	Radziejowski, Opaliński, Radziwił, Kmicic, Michałko, Stefan Czarniecki, Billewicz, Oleńka, Chowański, Jerzy Lubomirski, Zamojski, Rzędzian, Kiemlicze, szlachta laudańska
	„Potop”	Anrzej Kmicic, Aleksandra Billewiczówna, Zagłoba, Stanisław Skrzetuski, Jerzy Michał Wołodyjowski, Piotr Opaliński, Arwid Wittenberg, Stach Ostróżka, Hieronim Radziejowski, Janusz Radziwiłł, Sankowicz, Tomasz Billewicz, Roch Kowalski, Kiemlicze, Augustyn Kordecki, Jerzy Lubomirski
	„Nasi dzisiejsi poeci”
Eliza Orzeszkowa	„Nad Niemnem”	Benedykt Korczyński, Justyna Orzelska, Emilia Korczyńska, Leonia, Janek Bohatyrowicz, Anzelm Bohatyrowicz, Ignacy Orzelski, Teresa Plińska, Bolesław Kirło, Jadwiga Darzecka, Teofil Różyc
	„Gloria victis”	Tarłowski, Jaginicz, Jagmin, Maryś, Anielka
	„A...B...C...”	Joanna Lipska
	„Dobra pani”	Ewelina Krzycka
	„O Żydach i kwestii żydowskiej”
Bolesław Prus	„Faraon” „Katarynka” „Kamizelka” „Omyłka” „Wieża paryska” „Kronika tygodniowa” „Placówka” „Emancypantki”
	„Lalka”	Stanisław Wokulski, Ignacy Rzecki, Mraczewski, Tomasz Łęcki, Izabela Łęcka, Suzin, Szuman, Wysocki, Julian Ochocki, Starski, Stawska, Schlaungbaum, Minchowie, Hopfer, Zasławska, Wąsowska, Krzeczowscy
	„Powracająca fala”	Gotlieb Adler, Kazimierz Gosławski, Ferdynand
Adam Asnyk	„Do młodych” „Daremne żale” „Limba” „Ach, jak mi smutno !” „Karmelkowy wiersz”
Maria Konopnicka	„Nasza szkapa” „Mendel Gdański” „Miłosierdzie gminy” „W poranek” „Contra spem spero” „Kubek” „Rota”	rodzina Mostowiaków
Stefan Żeromski	„Wierna rzeka”	Józef Odrowąż, Salomea Brynicka, Antoni Brynicki, Szczepan Podkurek, Pani Odrowążowa, Wiesnicyn
Adam Wiślicki	„Groch o ścianę”
Aleksander Świętochowski	„My i wy” „Praca u podstaw”
MŁODA POLSKA
Kazimierz Przerwa-Tetmajer	„Koniec wieku XIX” „Nie wierzę w nic” „Hymn do Nirwany” „Evviva l'arte” „Anioł Pański” „Melodia mgieł nocnych” „Lubię kiedy kobieta” „Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę” „Na skalnym podhalu” „Jak Józek Smaś pojechał wysłuchać” „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej” „Wszystko umiera” „W lesie”
Jan Kasprowicz	„Z chałupy” - sonety „W chałupie” „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” „Święty Boże, święty mocny” „Dies irae” „Hymn św. Franciszka z Asyżu” „Księga ubogich” „Przeprosiny Boga”
Leopold Staff	„Sny o potędze” „Kowal” „Deszcz jesienny” „Przedśpiew” „Sonet Szalony” „O miłości wroga”
Tadeusz Miciński	„Na Hali Miętusiej” „Jesienne lasy poczerwienione” „Anake” „Emir Rzewuski” „Lucifer”
Bolesław Leśmian	„Las” „Fala” „Zmory wiosenne”
Gabriela Zapolska	„Moralność pani Dulskiej”	Aniela Dulska, Juliasiewiczowa, Hesia, Mela, Zbyszko, Felicjan Dulski
Stanisław Wyspiański	„Wesele”	Pan Młody - Lucjan Rydel Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer Gospodyni - Anna Mikołajczykówna Ojciec - Jacek Mikołajczyk Dziennikarz - Rudolf Starzewski Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer Radczyni - Antonina Domańska Czepiec - Błażej Czepiec Nos - Tadeusz Czepiec Rachela- Józefa Singer Widmo, Stańczyk, Rycerz, Hetman, Upiór, Wernyhora, Chochoł
	„Warszawianka” „Noc listopadowa”
Stefan Żeromski	„Ludzie bezdomni”	Tomasz Judym, Joanna Podborska, Natalia Orszeńska, Wanda Orszeńska, Wiktor Judym, Węglichowski, Leszczykowski, Korzecki
	„Syzyfowe prace” „Zmierzch” „Zapomnienie” „O żołnierzu tułaczu” „Echa Leśne” „Nagi bruk”
	„Doktor Piotr”	Dominik Cedzyna, Teodor Bijakowsk
	„Siłaczka”	Stasia Bozowska, Paweł Obarecki
	„Zmierzch”	Gibałowie, Walek
	„Rozdziobią nas kruki i wrony”	Andrzej Borycki - Szymon Winrycha
Władysław Stanisław Reymont	„Chłopi”	Maciej Boryna, Antek, Jagna Pacześ, Hanka, Jagustynka, , Dominikowa, Kowal, Ksiądz, Roch, Wójt, Szymek, Ambroży, Kuba, Witek, Dominikowa (Marcjanna), Magda, Jankiel, Jasiek, Mateusz, Bylica, Pan Jacek, Tomasz Kłąb
Stanisław Przybyszewski	„Confiteor” „Z psychologii jednostki twórczej” „Moi współcześni”
Tadeusz Boy-Żeleński	„Znaszli ten kraj ?” „Nowa pieśń o rydzu” „O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej” „Dziadzio” „Pieśń o inauguracji”
Joseph Conrad (Józef Konrad Korzeniowski)	„Lord Jim”	Jim, Marlow, Brown, Doramin, Dain, Jewel
Fiodor Dostojewski	„Zbrodnia i kara”	Rodion Romanowicz Raskolnikow, Alona Iwanowna, Lizawieta Iwanowna, Marmieładow, Pulcheria Aleksandrowa Raskolnikow, Dunia, Zofia Siemionowna Marmieładow - Sonia, Arkadiusz Swidrygajłow, Zosimow, Lużyn
Emil Zola	„Germinal”
Charles Baudelaire	„Padlina” „Albatros”
Jean Arhtur Rimbaud	„Statek pijany”
Henryk Ibsen	„Dzika kaczka”	Werle, Hjamar, Gregers, Ekdal, Gina, Relling, Jadwinia
XX LECIE MIĘDZYWOJENNE
Franz Kafka	„Proces”	Józef K.
Antoine de Saint-Exupery	„Ziemia - planeta ludzi”	Giume, Bark
	„Mały Książę”
Ernest Hemingway	„Komu bije dzwon” „Stary człowiek i morze” „Pożegnanie z bronią”
Michał Bułhakow	„Mistrz i Małgorzata”	Małgorzata, Mistrz, Woland, Piłat, Jeszua Ha-Nocri, Nikanor Iwanowicz
Marcel Proust	„W poszukiwaniu straconego czasu”
James Joyce	„Ulisses”
Andr* Gide	„Fałszerze”, „Losy Watykanu”
Virginia Woolf	„W stronę latarni morskiej” „Fala”
Aldeus Huxley	„Kontrapunkt”
Erich Maria Remarque	„Na zachodzie bez zmian”
Thomas Mann	„Buddenbrookowie” „Mario i czarodziej”
Roger Martin du Gard	„Rodzina Thibault”
Julian Tuwim	„Poezja” „Do Krytyków” „Życie” „Do prostego człowieka” „Rewizja” „Mieszkańcy” „Pogrzeb prezydenta Narutowicza” „Prośba o piosenkę” „Et Arceo” „Sitowie” „Zieleń” „Rzecz czarnoleska” „Do losu” „Bal w operze” „Wiosna” „Stoję na uboczu”
Jarosław Iwaszkiewicz	„Lato 1932” „Erotyk” „Szczęście” „Prolog” „Maskarada” „Lato w Nohaut”
	„Panny z Wilka”	Wiktor Ruben, Zosia, Julcia, Jola, Fela, Tunia
	„Brzezina”	Stanisław, Bolesław, Malina, Michał, Ola
Bolesław Leśmian	„Poeta” „Znikomek” „W malinowym chruśniaku” „Dusiołek” „Urszula Kochanowska” „Trupięgi”
Konstanty Ildefons Gałczyński	„Kryzys w branży szarlatanów” „Zima z wypisów szkolnych” „Prośba o wyspy szczęśliwe” „Farlandia” „Serwus Madonna” „O mojej poezji” „Ulica Towarowa” „Ulica Miła” „Zaproszenie do płaczu”
Leopold Staff	„Kartoflisko” „Wysokie drzewa” „Lipy” „Ars poetica” „Poeta” „Do muzy”
Antoni Słonimski	„Smutno mi Boże” „Niemcom” „Do córki pisarza”
Kazimierz Wierzyński	„Manifest szalony” „Zielono nam w głowie” „Wiosna i wino” „Skok o tyczce” „100 metrów”
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska	„Laura i Filon” „Miłość” „Nike” „Krawiec” „Pocałunki”
Kazimiera Iłłakiewiczówna	„Powrót” „Śmierć dorożkarza”
Jan Lechoń	„Mochnacki” „Herostrates” „Pytasz, co w moim życiu z wszystkich rzeczą główną” „Iliada” „Karmazynowy poemat”
Julian Przyboś	„Lipiec” „Norte-dame” „Z Tatr” „Dachy”
Władysław Broniewski	„Poezja” „Zagłębie Dąbrowskie” „Bagnet na broń” „Mannlicher” „Ulica Miła” „Do przyjaciół poetów” „Elegia o śmierci Ludwika Waryńskiego” „Nocny gość” „Przyjacielu...” „Bar pod zdechłym psem”
Stanisław Młodożeniec	„Wiek XX”
Bruno Jasieński	„But w butonierce” „Rzygające posągi”
Anatol Stern	„Futuryzje”
Stefan Żeromski	„Przedwiośnie”	Cezary Baryka, Szymon Gajowiec, Hipolit Wielosławski, Antoni Lulek, Jadwiga Barykowa, Seweryn B., Karolina Szarłatowiczówna, Laura, Kościeniecka, Władysław Barwicki, Wanda Okszyńska
	„Sułkowski” „Uciekła mi przepióreczka”
Zofia Naukowska	„Granica”	Zenon Ziembiewicz, Elżbieta Bracka, Cecylia Kolichowska, Justyna Bogutówna, Tczewscy, Jasia Gołębska, Niewieska, Karol Wąbrowski
	„Dom kobiet”
Maria Dąbrowska	„Noce i dnie”	Barbara, Bogumił Niechcic, Lucjan i Teresa Koziełł, Jadwiga i Michalina Ostrzeńska, Stefania Holszańka, Zenobia Ładzina, Wojciech Krępski
Witold Gombrowicz	„Ferdydurke”	T. Pimko, Józio - narrator, Miętalski - Miętus, Pylaszewicz - Pyton, Bladaczka, Gałkiewicz, Młodziakowie, Hurleccy, Zosia
Bruno Shulz	„Sklepy cynamonowe” „Sanatorium pod Klepsydrą” „Ulica Krokodyli”
Jerzy Szaniawski	„Żeglarz”	Kapitan Nut, Jan, Med., Rzeźbiarz, Przewodniczący, Rektor, Admirał, Paweł Szmidt,, Stary Marynarz, Wydawca, Doktorowa, Felcia, Iza, Kapelmistrz, Pan z komitetu, Student
	„Most” „Murzyn” „Adwokat i róża”
Stanisław Ignacy Witkiewicz	„Szewcy”	Sajetan Tempe, Robert Scurvy, Zbereżnicka, Gnębon Puczymorda
Apolinary Kostrowski	„Most Mirabeau” „Młody żołnierz” „Prześliczna rudowłosa”
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Krzysztof Kamil Baczyński	„Pokolenie” „Z lasu” „Elegia o ... (chłopcu polskim)” „Historia” „Biała magia” „Dni nienawiści” „Pożegnanie żałosnego strzelca” „Jesień 1941” „Trzeba umieć ludzi pokochać” „Spojrzenie” „Pioseneczka”
Tadeusz Różewicz	„Ocalony” „Zostawcie nas” „List do ludożerców” „Spadanie” „Wygaśnięcie Absolutu” „Z życiorysu” „Za przewodnikiem” „Przystosowanie” „Nie śmiem” „Powrót” „Dwa wyroki” „Rozebrany” „Moja poezja”
	„Kartoteka”	Olga, Wujek, Cyklista, Gość w kapeluszu, Gruby, Pan z przedziałkiem, Bobik, Tłusta kobieta, Niemka, Nauczyciel, Starzec 1,2, Sekretarka, Dziennikarz, Kelner, Chłop, Młody mężczyzna, Stary górnik
Czesław Miłosz	„Campo di Fiori” „W Warszawie” „Piosenka o porcelanie” „Traktat moralny” „Moja wierna mowo” „Ganek” „Przypowieść o maku” „Ballada” „Piosenka o końcu świata” „Który skrzywdziłeś” „Ars poetica” „Zaklęcie”
Wisława Szymborska	„Cień” „Utopia”
Władysław Broniewski	„Żołnierz polski” „Ballady i romanse” „Grób Tamerlana”
Antoni Słonimski	„Na alarm”
Konstanty Ildefons Gałczyński	„Pieśń o żołnierzach Westerplatte”
Julian Przyboś	„Póki my zyjemy”
Jan Lechoń	„Iliada”
Tadeusz Gajcy	„Wczorajszemu” „Do potomnego”
Zofia Nałkowska	„Medaliony” „Profesor Spanner” „Kobieta cmentarna” „Przy torze kolejowym” „Dorośli i dzieci w Oświęcimiu” „Wiza” „Dno” „Człowiek jest mocny”
Tadeusz Borowski	„U nas, w Auschwitzu” „Proszę państwa do gazu” „Dzień na Harmenzach” „Pożegnanie z Marią” „Chłopiec z biblią”
Gustaw Herling-Grudziński	„Inny świat”	Rusto Karinen, Michaił Aleksiejewicz Kostylew, Natalia Lwowna, Pamfiłow
Miron Białoszewski	„Pamiętnik z powstania warszawskiego”	Miron, Staszek, Stefa, Romanowska, Swen, Lusia, por. Radosłąw, Henio, Halina
Jerzy Andrzejewski	„Popiół i diament”	Maciek Chełmicki, Stefan Szczuka, Antoni Kossecki, Florian Waga, Franek Podgórski, Wrona, Jan Kalicki, Jerzy Szretter, Felek Szymański, Marcin Bogucki, Janusz Kotowicz, Krystyna Rozbicka, Katarzyna Staniewiczowa, Fred Telżyński, Adam i Róża Puciatyccy, Święcki, Pawlicki, Drewnowski
Tadeusz Konwicki	„Mała Apokalipsa”	Nadzieżda-Nadzieja, Halina, Hubert, Rysio Szmidt, Caban, Jan, Władysław Bułat, Kolka Nachałows, Żorż, Sacher, Tadzio Skoro, Towarzysz Kobiałka, Zenek, Gosia
Hanna Krall	„Zdążyć przed Panem Bogiem”	Marek Edelman, Mordechaj Anielewicz, Jurek Wilner, Michał Klepfisz, Mira, Goliborska, Pola Lifszyc, Szeryski, Wilczkowski, Bubnerowa, Rzewuski, Hanin, Stronska, Klepfisz, Grabowski, Wolinski, Sejdak, Zbigniew Młynarski
Albert Camus	„Dżuma”	Bernard Rieux, Joseph Grand, Jean Tarrou, ojciec Paneloux, Raymond Rambert, Cottard, Michel, Castel, Othon
George Orwell	„Folwark Zwierzęcy”	Major, Squealer, Boxer, Snowball (chyży), Clover, Mollie, Beniamin, Mojżesz, Mania
	„Rok 1984”	Wielki Brat, Winston Smith, O'brian, Julia Tom Parson, Syme, Charrington, Goldstein
Marek Hłasko	„Ósmy dzień tygodnia” „Pierwszy krok w chmurach”
A. Szczypiorski	„Początek”	Irma Seidenman, Henio Fichtelbaum, Jochan Mueller, Stuchler, W. Suchowiak, Adam Korda, Sędzia Romnicki, Siostra Weronika, Paweł Kryński, Blutman
Aleksander Sołżenicyn	„Jeden dzień z życia Iwana Denisowicza”	kpt. Bujnowski
Jarosław Iwaszkiewicz	„M.łyn nad Lutynią”	Durczok, Jarogniew, Maryś, ks. Ryba
Moczarski	„Rozmowy z katem”	Stoop
Leon Kruczkowski	„Niemcy”	Schultz, Hoppe, Juryś, Willi, Ruth, Fanchette, Sonnenbruch, Joachim, Liesel, Peters

1

1

---