ODCZYNOWOŚĆ USTROJU. REAKCJE ODPORNOŚCIOWE

Odczynowość ustroju - ewolucyjnie ukształtowany,
a genetycznie przekazywany sposób komunikowania się organizmu z otoczeniem, polegający na charakterystycznej odpowiedzi na bodźce zewnętrzne.

Genetyczne cechy odczynowości to gatunkowa swoistość wyrażająca się podobnym charakterem reakcji na ten sam czynnik zewnętrzny.

Odczynowość gatunkowa zawiera odczynowość osobniczą, wykazującą duże wahania indywidualne.

O nasileniu i sposobie reagowania na bodźce zewnętrzne decyduje złożony zespół czynników wewnętrznych
i zewnętrznych:

• warunki życia,

• środowisko,

• budowa ciała,

• czynność narządów i układów itp.

Odczynowość fizjologiczna - wyraz reakcji zdrowego ustroju na działanie czynników zewnętrznych w korzystnych warunkach bytowych.

Odczynowość patologiczna - ujawnia się w wyniku działania na ustrój czynników chorobotwórczych. Są dwie postaci odczynowości patologicznej:

1. nieswoista - np. wstrząs,

2. swoista - odczyn odpornościowy, polegający
   na wytworzeniu białek odpornościowych (przeciwciał)
   w odpowiedzi na działanie czynnika szkodliwego (antygenu).

Nasilenie reakcji odpornościowych jest trzystopniowe:

1. hiperergia - podwyższona lub nadmierna wrażliwość ustroju; np. alergia,

2. normergia - przejaw normalnego nasilenia odczynowości na bodźce patologiczne; reakcja najbardziej pożądana,

3. hipergia i anergia - osłabiona odporność lub jej brak; jest to niekorzystne, gdyż dowodzi nieprzystosowania ustroju do czynników szkodliwych (występuje u osób starszych lub osłabionych).

Oporność - stan zdolności ustroju do zachowania stałości środowiska wewnętrznego w warunkach działania szkodliwych czynników zewnętrznych. Może być:

• bierna - wynika z właściwości strukturalnych
  i czynnościowych ustroju np. skóra lub sok żołądkowy jako bariery przed niektórymi czynnikami szkodliwymi,

• czynna - stanowi mechanizm obronno - przystosowawczy skierowany przeciw czynnikom szkodliwym np. skurcz naczyń skóry i zwiększone wytwarzanie ciepła w przypadku działania niskiej temperatury.

Szczególną postacią oporności ustroju na działanie czynników zakaźnych lub obcych białek jest odporność, której podstawą są procesy wytwarzania białek odpornościowych
i fagocytoza.

Odczynowość ustroju zależy od wielu czynników, spośród których najsilniej wpływają na organizm:

• czynniki genetyczne,

• płeć,

• wiek,

• warunki życia.

Poziomy odczynowości:

• molekularna np. przestawienie przemiany z tlenowej
  na beztlenową,

• narządowa np. zdolność izolowanego serca do zmiany rytmu po podaniu Adrenaliny,

• układowo - narządowa - widoczna w zmianach przystosowawczych serca w nabytych wadach zastawkowych.

MECHANIZM ODCZYNOWOŚCI USTROJU

Szczególną rolę w reaktywności ustroju na działanie czynników szkodliwych ma tkanka łączna ze swymi elementami komórkowymi i różnorodną strukturą włókien. Tworzy ona wraz z układem makrofagów cały system obronno - odczynowy.

Odporność - niepodatność organizmu na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych lub ich jadów oraz obce białka. Powstaje ona dzięki czynności wyspecjalizowanych układów obronnych.

Odporność to zjawiska, w których dochodzi
do unieszkodliwienia obcego białka bądź obcych lub zmienionych komórek gospodarza, uniemożliwiając ich rozrost.

Odporność jest ściśle związana z dwoma podstawowymi pojęciami: antygen i przeciwciało.

Antygen - obca lub zmieniona substancja, zdolna wywołać odczyn odpornościowy polegający na wytwarzaniu przeciwciał skierowanych przeciw tym substancjom.

Przeciwciała powstałe pod wpływem własnych antygenów to autoprzeciwciała.

Odporność dzieli się na:

1. wrodzoną,

2. nabytą:

1. naturalną - wynik przebytej choroby zakaźnej, trwa od kilku tygodni do wielu lat po wyzdrowieniu,

2. sztuczną:

1. czynną - powstaje w wyniku sztucznego zakażenia osłabionymi lub nieżywymi zarazkami (szczepionki), wywołuje uodpornienie czynne,

2. bierną - uzyskuje się je dzięki wstrzyknięciu surowic odpornościowych zawierających przeciwciała.

Wszystkie podstawowe elementy procesu odpornościowego można podzielić na:

• swoiste - reakcje odpornościowe są uczynniane tylko
  w obecności swoistego antygenu; reprezentują
  je wyspecjalizowane reakcje komórek odpornościowych immunologicznie kompetentnych, wytwarzających przeciwciała,

• nieswoiste - reakcje są warunkowane różnymi czynnikami, takimi jak: temperatura, utlenowanie tkanek, stan barier biologicznych (skóra, błony śluzowe, bariera krew - mózg, bariera jelitowa itp.), stan układu dopełniacza, interferonu, innych białek osocza.

Odporność nieswoista

to zespół mechanizmów obronnych, skierowany przeciw:

• bakteriom,

• wirusom,

• obcym cząsteczkom,

• a w pewnych warunkach i ciałom wewnątrzpochodnym
  (np. fragmentom krwinek czerwonych).

Reakcje nieswoiste uwarunkowane są czynnikami:

• stanem barier biologicznych,

• temperaturą,

• układem dopełniacza,

• interferonem.

Podstawowymi ciałami odporności nieswoistej są:

• lizozym,

• układ dopełniacza,

• układ properdynowy,

• interferon,

• naturalne przeciwciała,

• komórki odporności nieswoistej (fagocyty: granulocyty,
  i monocyty krwi i makrofagi tkanek).

Odporność swoista

• powstaje dzięki czynności wyspecjalizowanych układów obronnych,

• reakcje swoiste są uczynniane tylko w obecności swoistego antygenu.

Antygen:

• wywołuje odpowiedź odpornościową, tzn. wytwarzanie przeciwciał (immunoglobulin) prze limfocyty B, albo wytwarzanie receptorów immunoglobulinowych
  na powierzchni limfocytów T,

• łączy się z przeciwciałami lub receptorami immunoglobulinowymi limfocytów T.

Przeciwciała, które powstają pod wpływem antygenu
w surowicy krwi i łączą się z nim, są białkami, globulinami (immunoglobuliny). Na podstawie typu reakcji przeciwciał
z antygenem dziali się je na:

• aglutyniny - przeciwciała zlepne (zlepiające bakterie),

• precypityny - przeciwciała wytrącające białka rozpuszczalne,

• cytotoksyny - przeciwciała rozpuszczające komórki.

Przeciwciała immunoglobulinowe (IgG) podzielono
na 5 klas:

1. IgG - najczęściej spotykana, jest rozpowszechniona
   w błonach śluzowych, drogach oddechowych, w jelitach, drogach moczowych, we łzach i śluzie,

2. IgA - jest rozpowszechniona w błonach śluzowych, drogach oddechowych, w jelitach, drogach moczowych, we łzach i ślinie,

3. IgM - w tej klasie znajduje się wiele autoprzeciwciał skierowanych przeciw własnym antygenom,

4. IgD - przeciwciała przeciwpenicylinowe i przeciw hormonom tarczycy,

5. IgE - poziom ich zwiększa się w różnych schorzeniach alergicznych i pasożytniczych.

Odporność natychmiastowa - odpornościowe reakcje humoralne przebiegają szybko po podaniu antygenu.

Odporność opóźniona - reakcje odporności komórkowe są znacznie wolniejsze.

Alergia - reakcja odpornościowa o burzliwym przebiegu
z powodu odpowiedzi nieproporcjonalnie silnej w stosunku
do bodźca; nadmierna i spaczona odpowiedź na stan patologiczny. Alergia to nabyta i zmieniona odczynowość ustroju na antygeny, zwane alergenami, wywołana działaniem mechanizmów odpornościowych.

ODPORNOŚĆ SWOISTA

GATUNKOWA

RASOWA CZYNNA (po szczepieniach)

BIERNA

RODZINNA WRODZONA POCHOROBOWA (po surowicach)

OSOBNICZA

UKŁAD ODPORNOŚCIOWY CZŁOWIEKA

sposoby ochrony człowieka przed zakażeniem

Element	Znaczenie
Naskórek, błony śluzowe	Zabezpieczenie mechaniczne.
Wydzieliny skóry (np. pot)	Działanie bakteriobójcze kwasu mlekowego i innych kwasów organicznych.
Sok żołądkowy	Działanie bakteriobójcze.
Lizozymy	Enzymy zawarte w ślinie, łzach i na powierzchni błon śluzowych nosa.
Interferony	Białka o działaniu przeciwwirusowym, wytwarzane przez komórki zarażonego organizmu.
Properdyna	Wielkocząsteczkowe białko krwi, wykazuje działanie bakteriobójcze wobec bakterii gram ujemnych oraz niektórych wirusów.
Dopełniacz (komplement)	Białka, składniki osocza krwi, uczestniczące w procesie unieszkodliwiania obcych komórek (np. bakterii), m.in. przez wiązanie się z nimi i ułatwianie fagocytozy, a także przez przyciąganie komórek układu odpornościowego do ogniska zapalnego (chemotaksja).
Komórki A	Biorą udział w rozpoznawaniu (pomagają limfocytom T) i trawieniu (fagocytozie) obcych komórek. Zróżnicowane; można wyróżnić wśród nich monocyty krwi, makrofagi tkanki łącznej, granulocyty i in.
Limfocyty T	Podstawowe komórki rozpoznające obce białka i przechowujące informację immunologiczną. Limfocyty T układu odpornościowego zdrowego człowieka rozpoznają ok. 100 mln różnych antygenów (tyle jest „wersji” tych komórek). Mają zróżnicowane funkcje (wzmacnianie lub osłabianie odpowiedzi immunologicznej, wywoływanie namnażania się innych komórek, rozpoznawanie antygenów, przechowywanie informacji o napotkanych w przeszłości antygenach).Wśród typów komórek wyróżnia się m.in.: komórki T-pomocnicze - rozpoznają antygen i wywołują namnażania się odpowiednich limfocytów B, a także aktywują komórki cytotoksyczne, komórki T-cytotoksyczne - duże limfocyty, aktywowane m.in. interferonem do pożerania komórek zainfekowanych lub nowotwo-rowych.
Limfocyty B	Komórki o roli zbliżonej do limfocytów T (głównie rozpoznawanie i zapamiętywanie antygenów). Pobudzone wydzielają do krwiobiegu duże ilości specyficznych przeciwciał (do 2000 cząsteczek na sekundę).
Interleukiny	Białka, jedne z najważniejszych substancji przekazujących informacje między różnymi komórkami układu odpornościowego.
Immunoglobuliny	Złożone białka (glikoproteidy) zdolne do specyficznego wiązania się z wprowadzonymi do organizmu antygenami. Związanie się immunoglobuliny z antygenem jest sygnałem do działania limfocytów. Wydzielane są przez limfocyty B, przenoszone są przez krew.

PORÓWNANIE LIMFOCYTÓW T I B

Rodzaj komórki	Limfocyt T	Limfocyt B
Powstawanie	Szpik kostny	Szpik kostny
Dojrzewanie	Grasica	Bursalny układ limfatyczny
Główne miejsce przebywania	Śledziona i węzły chłonne	Śledziona i węzły chłonne
Typowy czas życia	Wiele miesięcy	Kilka dni
Immunoglobuliny wydzielane po pobudzeniu	-	IgG, Iga, IgE, IgM, IgD

BODZIEC

ALARM

odpowiedź hormonalna (adrenalina, noradrenalina)

wydzielanie hormonów przysadki, nadnerczy, tarczycy

katabolizm

anabolizm

NABYTA

ODZIEDZICZONA

SZTUCZNA

SAMOISTNA

---