1. Pojęcie paradygmatu i ich sens w kryminologii.

Pojęcie paradygmatu zostało wprowadzone do nauki przez Thomasa Khuna. Za paradygmat uznaje się ogólne wzorce pracy badawczej oparte na wyraźnych założeniach pojęciowych, metodologicznych i metafizycznych. W obrębie kryminologii można wyróżnić trzy podstawowe nurty - paradygmaty tj. kryminologię klasyczną, pozytywistyczną i antynaturalistyczną.

2. Paradygmat klasyczny.

Nurt kryminologii klasycznej wykształcił się w XVIII w. Do jego głównych twórców należy: Cesare Beccaria, Immanuel Kant czy Anselm Feuerbach. Szkoła klasyczna zakładała, że każdy człowiek, w tym także sprawca przestępstwa jest jednostka racjonalną. Każdy człowiek świadomie wybiera między alternatywnymi sposobami postępowania. Każdy człowiek jest wyposażony w wolną wolę. Szkoła klasyczna opiera się na założeniu, że przestępca niczym szczególnym się nie wyróżnia. W ujęciu szkoły klasycznej każdy jest potencjalnym przestępcą. Każdy człowiek jest zdolny do popełnienia przestępstwa. Każdy człowiek jest skłonny do popełniania przestępstw, a więc szkoła klasyczna zakładała pesymistyczną wizję natury ludzkiej. Człowiek jest zatem istotą, której zachowania mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą.

3. Naturalizm metodologiczny w kryminologii.

Naturalizm metodyczny jest przekonaniem o konieczności oraz możliwości uprawiania nauk społecznych na wzór nauk ścisłych. Pozytywistyczna koncepcja nauk społecznych opierała się na przekonaniu o możliwości uzyskania przez nauki społeczne wiedzy równie pewnej i ścisłej na temat człowieka i społeczeństwa co wiedza uzyskana przez fizykę czy chemię na temat świata przyrody.

4. Pytania lombrozjańskie i pytania queteleowskie.

Cechą kryminologii pozytywistycznej jest koncentracja na osobie sprawcy przestępstwa. Przedstawicielem nurtu pozytywistycznego jest Cesare Lombroso. Lombroso zadał pytanie: dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Postawione przez niego pytanie nazywa się pytaniem lombrozjańskim. Odpowiedź na nie sprowadza się do tezy, ze sprawca przestępstwa różni się od innych ludzi. Pozytywiści twierdzili, że przestępcy stanowią szczególną kategorię osób, wyróżniają się szczególnymi cechami. By ustalić dlaczego jedni popełniają przestępstwa należy ustalić czym różni się sprawca przestępstwa.

Pytanie queteleowskie związane jest z pojawieniem się w kryminologii pozytywistycznej nurtu socjologicznego. Do teorii socjologicznych najczęściej zalicza się koncepcje mieszczące się w ramach paradygmatu rodzajów otoczenia tj., upatrujące przyczyn przestępczości w środowisku społecznym. Socjologiczność tych teorii bywa kwestionowana, twierdzi się, że wyjaśniają one indywidualne zachowania jednostek. Socjologiczna teoria kryminologiczna nie powinna być teorią zachowania przestępnego, a raczej teorią przestępczości jako zjawiska społecznego. Poprzez zadanie pytania queteleowskiego dąży się do uzyskania odpowiedzi na zagadnienie dotyczące nasilenia przestępczości w ramach różnych grup społecznych. Pytanie to brzmi: dlaczego nasilenie przestępczości w ramach różnych grup społecznych jest rożne?.

5. Paradygmat pozytywistyczny.

Nurt pozytywistyczny kryminologii wykształcił się w XIX w, jego przedstawicielami byli min. Cesare Lombroso, Enrico Frriego. Kryminologia pozytywistyczna opierała się na scjentyzmie, naturalizmie metodologicznym. Jednym z podstawowych założeń kryminologii pozytywistycznej jest deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa. Zachowania ludzi, w tym i przestępców są rządzone przez czynniki nad którymi nie mają oni kontroli. zadaniem kryminologii jest poszukiwanie tych przyczyn. Jest to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczości. Kryminologia pozytywistyczna koncentruje się na sprawcy przestępstwa, pozytywiści zadają sobie pytanie dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Postawione przez niego pytanie nazywa się pytaniem lombrozjańskim. Pozytywizm opiera się na optymistycznej wizji natury człowieka, zakłada bowiem, ze by popełnić przestępstwo trzeba posiadać szczególne właściwości. Przestępcy wg tej koncepcji stanowią mniejszość społeczeństwa, która jest dotknięta pewnymi specyficznymi wadami. Pojawiające się koncepcje socjologiczne w kryminologii pozytywistycznej upatrywały tej odmienności nie w samym sprawcy, a w jego otoczeniu. Zakładały, że sprawca jest ukształtowany przez oddziaływanie określonych wpływów środowiska. Cechą paradygmatu pozytywistycznego jest korekcjonalizm będący konsekwencją założenia o odmienności sprawcy przestępstwa. Korekcjonizm zakłada redukowanie odmienności będących przyczyną zachowań przestępnych.

- przestępczość należy wyjaśnić jako zachowanie pozostające w związku przyczynowym z cechami człowieka

- cechy człowieka są przyczyna odmienności

- zachowania przestępne naruszają aprobowany w społeczeństwie porządek i zaburzają funkcjonowanie społeczeństwa

• poprzez eliminowanie warunków sprzyjających zachowaniom przestępnym czyli korygowanie cech człowieka można zapobiegać przestępczości

6. Pytanie relatywne

Pytanie reaktywne pojawia się przy paradygmacie antynaturalistycznym kryminologii, pytanie to brzmi: dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa i pewni ludzie są uznawani za przestępców, a inne zachowania ludzi i inni ludzie nie. Jest to pytanie o mechanizmy funkcjonowania instytucji kontroli społecznej, o źródła i mechanizmy społecznych procesów kryminalizacji. W tym ujęciu kryminologia przekształca się z nauki o przestępcy i jego zachowaniu w socjologię prawa karnego i kontroli społecznej.

7. Antynaturalizm kryminologiczny.

Podstawową cechą paradygmatu antynaturalistycznego jest odrzucenie właściwego pozytywizmowi naturalizmu metodologicznego. Antynaturalizm zakładał, że człowiek i społeczeństwo są specyficznym przedmiotem badań i uniemożliwia to uprawianie ich na wzór nauk przyrodniczych. Oznacza to odwołanie się do metod analizy jakościowej. Kryminologia antynaturalistyczna opiera się też na konfliktowej wizji społeczeństwa i prawa karnego. Prawo karne jest przez nią postrzegane jako instrument wykorzystywany w konfliktach społecznych. Konsekwencją założeń antynaturalizmu jest przyjęcie tezy, iż podstawowym przedmiotem badań kryminologicznych nie powinien być sprawca, ale „audytorium społeczne”, które dokonuje obserwacji i oceny określonych rodzajów zachowań i konkretnych zachowań konkretnych ludzi jako przestępców. Przedmiotem kryminologii antynaturalistycznej są mechanizmy społecznej reakcji na zachowania przestępne. Podstawowym problemem do rozwiązania przez antynaturalistów jest problem kontroli społecznej oraz konflikt społeczny we współczesnych społeczeństwach. Antynaturaliści zakładają przekształcenie organizacji społecznej, co ma na celu przekształcenie także człowieka.

- przestępczość jest wynikiem konfliktów w społeczeństwie, które mają źródło w sprzeczności interesów między grupami społecznymi i jednostkami

- normy prawne określające zachowania za przestępne ustanawiane są w interesie warstw społecznych mających pozycje dominującą w społeczeństwie

- normy prawne stosowane są jako środek zdyscyplinowania jednostek, a za przestępcę może zostać uznany każdy, niezależnie czy naruszył normę czy nie

- zapobieganie przestępczości ma polegać na zmianie sposobu stanowienia oraz stosowania norm prawnokarnych,

8. Współczesny konserwatyzm.

9. Ekonomiczne teorie przestępczości.

Ekonomiczna teoria przestępczości pojawia się w związku z powrotem do kryminologii klasycznej tj. neoklasycyzmem. Ekonomiczna teoria przestępczości operowała modelem przestępcy wzorowanym na modelu jednostki podejmującej racjonalne decyzje ekonomiczne na wolnym rynku i kierującej się rachunkiem kosztów i zysków.

10. Racjonalizacja kary w nurtach kryminologicznych.

Założenie nurtu klasycznego, iż każdy jest potencjalnym przestępcą prowadzi do absolutnej koncepcji kary mającej sens etyczny i stanowi odpłatę za wyrządzone zło. Podstawą wymiaru kary ma być to co sprawca uczynił. Kara ma być jednocześnie sposobem powstrzymania ukaranego oraz innych jednostek przed popełnianiem przestępstw. Zagrożenie karą i jego racjonalizacja są czynnikami, które ma do dyspozycji państwo w walce z przestępczością. Pozytywiści dążyli do tego, by prawo karne przekształcić z instrumentu represji w instrument oddziaływania na sprawcę przestępstwa, mający służyć korekcji odmienności sprawcy. Kara na być dostosowana do tego kim jest sprawca, a nie do tego co zrobił. Kara ma jednoznacznie celowy charakter. Ma być karą prewencyjną wymierzoną ze względu na chęć osiągnięcia w przyszłości określonych celów, a nie ze względu na wydarzenia które miały miejsce w przeszłości.

11. Biopsychologizm a kierunek socjologiczny

W nurcie kryminologii pozytywistycznej wyróżnia się dwa kierunki: biopsychologiczny oraz socjologiczny. Ich zgodność albo przeciwstawność jest względna, zależy od poziomu uogólnienia, na którym dokonuje się porównania ich twierdzeń, ich tożsamość metodologiczna i światopoglądowa jest niekwestionowana, to na poziomie złożeń leżących u podstaw ich dyscyplin naukowych występują zasadnicze odmienność.

Założenia kierunku biopsychologicznego

Skoncentrowanie się dyscyplin zajmujących się biologia i psychologia człowieka na cechach jednostki oparło się na następujących założeniach:

• Decydujący wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębne indywiduum,

• Niektóre z tych cech tworzą podłoże sprzyjające powstawaniu zachowań antyspołecznych,

• Można ustali jakie cechy wywołują tendencje do zachowań anty społecznych, możliwe jest wykrycie związku przyczynowego miedzy określoną cecha a określonym zachowaniem,

• Ustalenie takiego związku jest równoważne z ustaleniem przyczyn przestępczości, co umożliwia zapobieganie temu zjawisku.

Założenia kierunku socjologicznego

Eksponując role społeczeństwa w genezie zachowań jednostki przyjęły one następujące założenia:

• Na zachowanie człowieka rozstrzygający wpływ wywierają czynniki społeczne,

• Niekorzystne czynniki społeczne generują zachowanie przestępne

• Można ustalić jakie czynniki społeczne wywołują zachowanie przestępne,

• Usuniecie takich czynników lub złagodzenie siły ich oddziaływania pozwala skutecznie zapobiegać przestępczości.

Wskazane założenia znaleźć można u podstaw wszystkich teorii zaliczonych do tego kierunku, lecz szczegółowe ich twierdzenia są poważnie zróżnicowane.

Wśród teorii tworzących kierunek biopsychologiczny wyróżnić można:

1. teorie kładące nacisk na cechy somatyczne:

• teorie antropologiczne,

• koncepcje nawiązujące do genetyki,

• koncepcje odwołujące się do zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego

• pozostałe koncepcje.

Teorie kładące nacisk na cechy psychiczne:

• Koncepcje ekologiczne

• Teorie strukturalne,

• Teorie zróżnicowania kulturowego,

• Teorie uczenia się,

• Teorie kontroli.

12. Antropologia kryminologiczna

Teoria antropologiczna jest jedną z teorii biopsychologiznych. Sformułowana została przez C. Lombrosco. Lombroso nawiązywał do poglądów poszukujących związków miedzy ukształtowaniem twarzy bądź czaszki a właściwościami psychiki. Badania Lombroso doprowadziły go do twierdzenia, że niektórzy ludzie wykazują tendencję do popełniania przestępstw, którą to można rozpoznać po cechach budowy ciała. W zależności od konfiguracji takich cech (sześć cech) można zadaniem Lombroso określić na popełnianie jakich przestępstw dany osobnik jest ukierunkowany.

13. Cechy somatyczne a zachowanie przestępne.

Typoligie ludzi polegalja na laczeniu właściwości psychicznych z czechami somatycznymi. Najstarsza zostala stworzona przez Hipokartesa. Wyroznil on nastepujace typy psychosomatyczne:

1. sangwinik - silnie reagujacy i niewytrwaly w dzialaniu,

2. choleryk - silnie reagujacy i wytrwaly w dzialaniu,

3. melancholik - slabo reagujacy i wytrwaly w dzialaniu,

4. flegmatyk - slabo reagujacy i niewytrwaly w dzialaniu.

Inna typologie stworzyl Kretschmer:

1. typ asteniczny - wysoki wzrost, szuply, ostre rysy twarzy, waskei ramona,

2. typ atletyczny - sredniego albo wysokiego wzrostu, raczej szczyply,lecz dobrze umiesniony, twarz koscista, szeroki w ramionach,

3. typ pykniczny - sredniego lub malego wzrostu, otluszczony, o grubych rysach twarzy, slabo umiesniony, duzy brzuch,

4. typ dysplastyczny - o nie regularnej budowie ciala, często otluszczony, mezczyzni maja często cechy budowy kobiecej, a kobiety - meskiej.

Typologia ta jest laczona z lombrozjanizmem i tak samo należy oceniac jej przydatnosc w kryminologii. Jej krytycy wskazuja na brak mozliwosci laczenbia typow konstytucjonalnych z tendencja do zachowan przestepczych czy aspolecznych.

-Teoria Eysenacka-

14. Wyjaśnienie zachowań przez H. j. Eysencka.

Eysneck nie wyróżniał typów somatycznych, a swoją teorię oparł na przeciwstawieniu dwóch przeciwstawnych warunkowanych biologicznie typów układu nerwowego, różniących się procesem budzenia i hamowania. Typy te doprowadziły do wyróżnienia: ekstrawertyków, introwertyków. Wrodzone właściwości sytemu nerwowego powodują, że u ekstrawertyków proces nabywania i utrwalania odruchów warunkowych odpowiadających wymaganiom społecznym jest trudniejszy niż i introwertyków. Ekstrawertyków jest zatem trudniej socjalizować. W procesie socjalizacji rolę odgrywa też wrażliwość emocjonalna, jej niski poziom oznacza zrównoważenie emocjonalne, odporność na stres. Osoby cechujące się wysokim stopniem ekstrawertyzmu i neurotyzmu trudniej utrwalają odruchy pozwalające na uniknięcie zachowań antyspołecznych w tym, przestępnych. Eysenek traktuje utrwalanie takich społecznie pożądanych odruchów jako kształtowanie sumienia. powstać ma ono jako wynik oddziaływań społecznych powodujących, że bodziec w postaci możliwości złamania normy wywołuje reakcje lękową czyli powstrzymującą przed zachowaniem przestępnym.

15. Psychopatia a przestępczość.

Psychopatia pojmowana jest jako nieprawidłowe ukształtowanie osobowości. elementem stale powtarzającym się jest niezdolność do trwałych związków uczuciowych oraz związania z tym przewaga sfery popędowo emocjonalnej nad wyższymi poziomami regulacji zachowania. W zachowaniach psychopatów pojawiają się zachowania impulsywne. powyższe cechy prowadzą do braku poczucia winy przy działaniach naruszających dobra innych ludzi, nieumiejętność odroczenia gratyfikacji oraz skłonność do agresji. Psychopatów należy traktować jako osoby o nieprawidłowo ukształtowanej psychice w następstwie negatywnych doświadczeń społecznych.

16. Teorie strukturalne.

Ludzie uplasowani w różnych miejscach lub poziomach struktury społecznej mają odmienne możliwości działania. Wszyscy członkowie społeczeństwa podlegają naciskowi wywieranemu przez społeczeństwo celem skłonienia do osiągnięcia uznanych w tym społeczeństwie wartości. Struktura kulturowa w ramach której zostają godne osiągnięcia cele zawiera wskazanie w jaki sposób i za pomocą jakich środków wolno osiągnąć wskazane cele. Im ktoś ma wyższą pozycje społeczną ma szersze możliwości działania, łatwiej jej zatem osiągnąć społecznie cenione cele niż jednostce zajmującej mniej korzystne miejsce w strukturze społecznej. Sytuacja ta prowadzi do problemu przystosowania się jednostki do stawianych jej celów. Za R. Mertonem można wymienić następujące sposoby przystosowania się do stawianych przez otoczenie wymagań:

- konformizm - jednostka zinternalizowała co najmniej niektóre określone cele i środki, ma dostęp do aprobowanych społecznie sposobów ich osiągnięcia i potrafi je wykorzystać

- innowacja - jednostka silnie zinternalizowała co najmniej niektóre określone cele, ale w niewystarczającym stopniu uzewnętrzniła niezbędność sięgania wyłącznie po kulturowo dopuszczalne środki, jednostka wykazuje skłonność do innych działań zdatnych do zrealizowania celów

- rytualizm - pojawia się przy odrzuceniu przekonania o potrzebie osiągania celów, przy jednoczesnej internalizacji społecznie aprobowanych sposobów ich dochodzenia, jednostka redukuje aspiracje i zadowala się przestrzeganiem uznawanych norm postępowania

- wycofanie - niektóre cele i środki zostały zinternalizowane, ale zawiodły, jednostka wykazuje tendencje do poniechania wysiłku związanego z osiągnięciem celów i podejmuje działalność zastępczą, z reguły ocenianą negatywnie

- bunt - pojawia się przy odrzuceniu celów i norm wyznaczających sposoby i środki ich osiągnięcia przy jednoczesnym podjęciu próby określenia innych celów i środków.

Presja społeczna na uzyskanie możliwości wysokiego poziomu konsumpcji może stanowić czynnik motywacyjny do popełniania przestępstw, które umożliwiają dostęp do pożądanych dóbr konsumpcyjnych. Społeczne aspiracji różnie kształtują się w różnych warstwach społecznych , a zatem społecznie akceptowane wartości są przetwarzane i adoptowane do warunków i możliwości działania jednostki.

17. Teorie zróżnicowania kulturowego

Pogląd ze istnieje jedna wspólną dla całego społeczeństwa struktura kulturowa został odrzucony przez kryminologów upatrujących przyczyn zachowań kryminalnych w zróżnicowaniu kulturowym.

Albert Cohen opracował teorie „przestępczej pod kultury”. Przyjął ze warstwa dominująca jest tzw. warstwa średnia, która narzuca swoje standardy zachowań i miarę sukcesu warstwie niższej. Cohen wymienia cechy które w hierarchii wartości warstwy średniej są wysoko cenione i warunkują one osiągniecie wyższego statusu społecznego: ambicja, osobista odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, świecki ascetyzm, eliminacja agresji fizycznej i przemocy, dbałość o wygląd i maniery, szacunek dla własności. W warstwach niższych do kształtowania tych cech nie przywiązuje się z reguły dużej wagi osoby z warstwy niższej obcując od wczesnego etapu ze specyficzna kultura swojej warstwy nie są w stanie spełnić wymagania niezbędnych do uzyskania społecznego awansu. Osoby z warstwy niższej są poddane wpływa warstwy średniej i świadome znaczenia sukcesu i awansu społecznego nie mając jednak możliwości zaspokojenia wynikających z tego potrzeb. W warstwie niższej tworzą się grupy rozwijające postawy wrogie wobec dyskryminujących ich wartości i norm. Negatywizm tej subkultury przejawia się w działaniu nie do osiągnięcia określonej korzyści lecz do samego działania, którego przejawem jest chęć szkodzenia innym. Cecha tej subkultury jest podkreślenia autonomii grupy, odrzucenie wszelkich zewnętrznych nacisków.

Walter Miller wychodząc z twierdzenia i zróżnicowaniu kulturowym jako źródle przestępczości warstwy niższej stworzył teorii „punktów skupienia”. Jego zdaniem aby doszło do wyodrębnienia negatywistycznej subkultury grupowej potrzebne jest działanie czynników pozytywnych a nie tylko negatywnych. Warstwa niższa wytwarza w toku swojej, sięgającej w przeszłość historii specyficzna subkulturę, przeciwstawna do innych warstw. Subkulturę ta tworzy siec norm wywodzących się z „punktów skupienia”, z wartości grupowych, z których wynikają wskazania co do zachowań pozwalających uzyskać prestiż grupy. Miller wymienia punkty skupienia:

• Trudności

• Twardość

• Cwaniactwo

• Podniecenie

• Los

• Niezależność.

Przynależność do grupy ma dla członków istotne znaczenie, powodujące ze są oni nastawieni konformistycznie wobec wymagań grupy i skłonni spełniać wszelkie jej oczekiwania. Przynależność ma dla jednostki sama przez się znacząca wartość, pozwala uzyskać wysoki status w grupie. Wysoki status można jednak tylko uzyskać poprzez demonstracje posiadania cech wysoko cenionych w kulturze warstw niskich.

Teorie zróżnicowani a kulturowego stanowiły istotny wkład w rozwój pozytywistycznie ukierunkowanej kryminologii. Wspólną słabością tych teorii jest zajmowanie się przestępczością tylko w jednej warstwie społecznej.

18. Teorie zróżnicowanych powiązań ????????? może okazji????

Teoria zroznicowanych okazji zostala przedstawiona przez R. Clowarda i L. Ohlina. Autorzy ci wskazuja ze wybor zachowania zgodnego lub sprzecznego z prawemwplywa dostepnosc do srodkow koniecznych do podjecia zachowan antyprawnych, chodzi tu o dostep do srodkow kultury, rozumianych jako wzorce zachowan, postawy, systemy wartosci. Wskazuja oni na grupowanie się nieletnich w zbiorowosciach o odmniennych cechach:

1. przestepcze - powstaja gdy nieletni zyja w srodowesku spolecznym nasyconym doroslymi kryminalistami, pod których kontrola pozostaja i mogę się od nich nauczyc wykonywania rol spolecznych,

2. konliktowe - formuja się w srodowiskach zdezorganizowanych, w których nieletni nie stykaja się ze stabilnym systemem rol spolecznych konwencjonalnych czy przestepczych. Srodowiska te charakteryzuja się duza ruchliwoscia, zmiennym skaldem ludnisci, co oslabia kontrole spoleczna nad neiletnimi.

3. Wycofania - powstaje gdy nieletni nie zdolali zaspokoic aspiracji czy to przy pomocy srodkow legalnych czy nielegalnych, a maja dostep do narkotykow. Podkultura ta koncentruje się woklo uzywania narkotykow. Wejscie do tej grupy nastepuje w skutek indywidualnych zaburzen stosunkow z najblizszym otoczeniem.

19. Teorie neutralizacji

Teorię technik neutralizacji zalicza się do teorii uczenia się zachowań przestępnych. Sformułowali ją Gresham, Sykes i Matz. Teoria ta zajmuje się stosowaniem argumentacji służących usprawiedliwianiu zachowań przestępnych. Argumentacje takie trzeba sobie przyswoić i nauczyć się nimi posługiwać. Autorzy ci uważają, że młodzież popełniająca przestępstwa internalizuje w procesie socjalizacji poprawny system wartości i norm, lecz wynajduje sposoby usprawiedliwiania postępowania niezgodnego z tym systemem, Działający w ten sposób nie przeczy, że jego czyn jest naganny, ale wskazuje na okoliczności pozwalające mu na wyłączenie działania zinternalizowanej normy (zneutralizowanie). Taka operacja pozwala mu na uniknięcie poczucia winy związanego z naruszeniem normy. Techniki neutralizacji opisane przez wymienionych autorów to:

- zaprzeczenie odpowiedzialności - powołanie się na wyższe racje

- zaprzeczenie bezprawia - zaprzeczenie ofiary

- potępianie potępiających

Wspólną cechą technik neutralizacji jest dokonanie pojęciowej manipulacji odbierającej w oczach sprawcy możliwość obciążenia go negatywnym zachowaniem. Do zastosowania techniki neutralizacji dochodzi gdy naruszane normy są przez sprawcę zinternalizowane i ich zakres działania nie jest ograniczony, a wartość naruszana zdaniem sprawcy w zasadzie podlega ochronie.

20. Koncepcja przestępczości Emila Durkihima

E. Durkheim utorował drogę teoriom kontroli. Twierdził on, że przestępczość jest zjawiskiem normalnym, które występowało, będzie występowało w każdym społeczeństwie. Powodem tego jest:

- zachowanie łamiące normy społeczne zmusza społeczeństwo do rewizji stosunku do wytworów kulturowych przy jednoczesnym dostarczeniu kryteriów ocen

- człowiek z natury jest egoistyczny i nie ma biologicznie warunkowanych hamulców powstrzymujących przez krzywdzeniem innych.

Społeczeństwo musi wytwarzać środki zdolne do powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw w celu utrzymania przestępczości w określonych granicach. To, że ludzie nie popełniają przestępstw zdaniem Durkhiema sprowadza się do tego, że więź społeczna jest tym, co pozwala społeczeństwu na kontrolowanie zachowania jednostek. Kontrola ta polega na przekonywaniu i autorytecie instytucji wytworzonych przez społeczeństwo. Są to czynniki powstrzymujące przez popełnianiem przestępstw, jednak w okresach wstrząsów lub gwałtownych zmian społecznych uznawane zasady tracą swój autorytet i następuje dezorientacja co do tego czym należy się kierować, do głosu dochodzą naturalne ludzkie skłonności.

21. Koncepcja dewiacji wtórnej

Twórca koncepcji dewiacji wtórnej jest E. Lemert. Jednym z pierwszych pojęć koncepcji zw. ramach nurtu naznaczenia społecznego było pojęcie jaźni odzwierciedlonej. Istota tego pojęcia oparta jest na spostrzeżeniu, że każda jednostka ma jakieś zdanie na swój temat. Znaczenie dla samooceny mają wyobrażenia innych osób, często mających istotne znaczenie dla jednostki Kształtowanie obrazu samego siebie jest więc procesem interakcji między jednostką a jej otoczeniem. Spostrzeżenia te doprowadziły do wyróżnienia przez Lemert'a pojęć dewiacji wtórnej i pierwotnej. przez pojęcie dewiacji pierwotnej Lemert rozumiał fakt naruszenia normy. Dla reprezentantów teorii naznaczenia społecznego fakt naruszenia normy i przyczyny tego naruszenia nie są przedmiotem szczególnego zainteresowania, nie mają większego wpływu na samoocenę jednostki. Reprezentantów teorii naznaczenia społecznego interesuje społeczna reakcja pojawiająca się w chwili jakiegoś zachowania naruszającego normy społeczne, w szczególności zaś problem konsekwencji reakcji dla jednostki uznanej za dewianta czy przestępcę. Konsekwencje reakcji jednostki na reakcje wobec jej zachowania nazywa się dewiacją wtórną. Dewiacja wtórna związana jest z zagadnieniem odpowiedzi udzielanych na problemy kreowane przez społeczną reakcję na dewiację. Są to przede wszystkim problemy moralne związane z faktem stygmatyzacji, kar segregacji i kontroli społecznej. Stają się one centralnymi faktami egzystencji osób ich doświadczających, zmieniają strukturę psychiczną, tworzą specyficzną organizację ról społecznych i postaw wobec samego siebie. Z momentem nadania etykiety dewianta i traktowanie osoby jak dewianta powoduje, że zaczyna ona wierzyć, że jest kimś za kogo uznało go otoczenie, dewiantem, kimś gorszym. Zachowania dewiacyjne naznaczonej w ten sposób jednostki są wynikiem wykształcenia się identyfikacji dewiacyjnej.

22. Reaktywne kryterium dewiacyjności

23. Naznaczenie społeczne

Jednym z głównych manifestów nurtu naznaczenia społecznego stała się książka H. Beckera Outsiderzy. Backer koncentruje się na czysto socjologicznych aspektach psychospołecznych mechanizmów powstawania dewiacyjnej identyfikacji jednostki. Backer konstruuje teorię socjologicznej kontroli społeczeństwa., stwierdza, że grupy społeczne kreują dewiację poprzez tworzenie norm których naruszenie stanowi dewiację, a następnie poprzez zastosowanie tych norm w stosunku do poszczególnych osób i naznaczenie ich jako outsiderów. Dewiacja jest zatem konsekwencją zastosowania w stosunku do sprawcy norm i sankcji. Dewiantem jest osoba której przyczepiono etykietkę dewianta, a zachowaniem dewiacyjnym jest zachowanie jako takie naznaczone przez ludzi. Inny model naznaczenia społecznego przedstawia E. Schur. Ujmuje on opisane przez Backera psychospołeczne mechanizmy kształtowania się kariery dewiacyjnej jako proces składający się z elementów: stypizacji (w każdej zbiorowości funkcjonują stereotypy jednostek i grup tj. sądy o pozytywnym lub negatywnym charakterze. jednostka uznana za dewianta postrzegana jest przez pryzmat negatywnego stereotypu przestępcy, które funkcjonują niezależnie od tego kim jest dana osoba), retrospektywnej interpretacji powodującej u jednostek utrzymujących dotychczas kontakt z dewiantem dysonans poznawczy. przyłożenie do jednostki określonej etykiety i związanej z nią stereotypu, dokonanie retrospektywnej interpretacji może spowodować dojście di negocjacji między jednostką a jej otoczeniem na temat jej statusu dewiacyjnego Pomimo stawiania oporu proces stygmatyzacji w wielu wypadkach prowadzi do zjawiska pochłaniania rol. Zjawisko to polega na tym, że jedna z ról społecznych pełnionych przez jednostkę - dewianta - nabiera charakteru dominującego. Dla osoby naznaczonej jako dewiant oznacza to, że będzie ona przede wszystkim złodziejem, zanim będzie ojcem, mężem, sąsiadem itd.

24. Dewiacja i przestępstwo w koncepcji D. Matz'y

D. Matz jest autorem koncepcji opierającej się na rozróżnieniu między pojęciami patologii i zróżnicowania i wynikającym stąd przeciwstawieniu pozytywistycznej postawie korekcjonalizmu wobec zjawisk dewiacyjnych postawy którą określił mianem docenienia. Istotę stanowiska Matzy stanowi przede wszystkim odrzucenie właściwego dla pozytywizmu patrzenia na społeczeństwo z perspektywy kultury dominującej, co zakładało wartościowanie osób i ich zachowań, a także grup społecznych jako gorszych i lepszych, zdrowych i patologicznych. Matz twierdzi, że nie ma żadnych obiektywnych kryteriów zdrowia i patologiczności. Kryteria te są wytworem kulturowym. Stanowisko Matzy stanowiło dążenie do tego, by zachowań dewiacyjnych nie traktować jako przejawów patologii społecznej lecz jako przejawy pluralizmu kulturowego. Ujęcie Matzy prowadzi do postulatu odrzucenia postawy korekcyjnej. Dewiacja i dewiant powinni zostać docenienie, zaakceptowani takimi jakimi są.

25. Problem wartościowania w kryminologii Sack'a

Oderwanie kryminologii od państwowej definicji przestępstwa zawartej w prawie karnym rozwiązuje problem oceny i wartości na gruncie kryminologii. Koncepcja kryminologii jako nauki praktycznej i stosowanej , stawiającej sobie cele praktyczne przestaje być automatycznie wolna od wartości. Pozytywiści dążyli do tego aby ocenianiu i wartościowaniu, stanowiącym nieodłączne atrybuty prawa karnego nadąć podstawy naukowe. Poprzez związki łączące kryminologie z systemem wartości o ocen, jakim jest prawo karne, powstał szereg problemów. Antynaturalizm stoi na stanowisku ze pozytywistyczny model nauk społecznych wolnych od wartości w ogóle nie jest możliwy do realizacji. Kryminologia wolna od wartości jest mitem. Wartość i oceny reprezentowane przez prawo karne odzwierciedlają wartości i oceny reprezentowane przez większość społeczeństwa. Porządek normatywny, hierarchia wartości, oceny wyrażone przez prawo karne stanowią jeden z alternatywnych porządków normatywnych w ramach danego społeczeństwa.

Sack twierdzi ze podstawowa sprzeczność wewnętrzna kryminologii pozytywistycznej, wynikająca stad ze nauka ta dopuszcza do tego ze przedmiot jej badań jest z góry określony przez prawo karne, może być przezwyciężone w ten sposób ze kryminologia prawno karna definicje uczyni przedmiotem swych badań. Rozwiązało by to problem wartościowania na jej gruncie. Akceptacja prawnej definicji przestępstwa narzuca kryminologii określony system wartości i ocen. Istotę tego stanowiska stanowi postulat uwolnienia kryminologii od prawa karnego, a dzięki temu stanie się ona nauka wolna od narzuconego z zewnątrz systemu wartościowania i oceny badań rzeczywistości.

26. Analiza konfliktowa w kryminologii T. Bernarda i G. Volda

Zdaniem T. Bernarda kryminologia konfliktowa opiera się na założeniu, że warunki w jakich żyją jednostki decydują o ich interesach i kształtują ich systemy wartości. Współczesne społeczeństwa składają się z grup o różnorodnych warunkach życiowych, grup pozostających w konflikcie interesów i wartości. Grupy te wytwarzają relatywne stabilne wzory zachowań, które różnią się od wzorów i zachowań innych grup. W ramach kryminologii konfliktowej tworzenie prawa traktowane jest jako rezultat szeregu konfliktów i kompromisów, gdzie grupy usiłują eksponować własne wartości i interesy. Poszczególne ustawy wyrażają kombinację wartości i interesów wielu grup, a nie jednej grupy. Im wyższą jest jednak pozycja polityczna i ekonomiczna danej grupy tym mniejsze prawdopodobieństwo, że wzory zachowania dla niej charakterystyczne będą naruszały prawo, ponadto im wyższa jest polityczna i ekonomiczna pozycja danej jednostki tym trudniejsze jest dla agend poddanie kontroli jednostki jeżeli jej zachowanie naruszyło prawo. Konsekwencją takiego tworzenia prawa i jego wykonywania jest to, że nasilenie przestępczości będzie odwrotnie proporcjonalne do politycznej i ekonomicznej pozycji danej grupy, niezależnie od wpływu innych czynników mogących mieć wpływ na nasilenie przestępczości. Struktura klasowo warstwowa społeczeństwa i związane z nią struktury władzy z którą z kolei związane jest uprawnienie do kryminalizowania zachowań i osób determinują społeczny rozkład etykiet dewiacyjnych i przestępczych. Koncepcja G. Volda stanowi jedno z prekursorskich zastosowań koncepcji teorii konfliktu społecznego. Autor ten opierał się na zjawisku konfliktu grupowego. Zdaniem Volda w przypadku zaistnienia konfliktu wartości i interesów różnych grup społecznych dochodzi zawsze do mobilizacji jednej grupy przeciwko drugiej. Strony konfliktu poszukują najczęściej pomocy państwa celem obrony swoich praw i ochrony interesów. przejawia się to w domaganiu się ustawodawstwa mającego spełnić cele ochrony. Grupa, która zdoła zapewnić sobie większe wpływy i poparcie większej liczby członków legislatywy uzyskuje korzystny dla siebie kształt i treść prawa, łącznie z decyzjami dotyczącymi kryminalizacji określonych zachowań. Konsekwencją tego z kolei jest, to, że mniejszość która była temu przeciwna i nie godziła się z treścią tego prawa nie będzie akceptować jego egzekwowania. W ujęciu Volda przestępstwo może być traktowane jako zachowanie członków grupy mniejszościowej wpływające z silnej lojalności grupowej, a pozostające w niezgodności z poglądami większości przez większość ta kryminalizowane.

27. Teoria kryminalizacji A. Turka

Teoria A. Turka to koncepcja stanowiąca próbę stworzenia generalnej teorii kryminalistycznej, opartej na socjologicznej koncepcji konfliktu społecznego. Wychodzi on z założenia iż przestępstwo i bycie przestępcą stanowi cechy definiowane i nadawane przez innych. Każde społeczeństwo dzieli się na dwie podstawowe kategorie: grupę dominująca, podejmująca decyzje i tworzącą prawo (władza) i grupę podporządkowaną tzn. tych których prawo dotyczy, ale którzy nie maja na nie wpływu (poddani). To władza czyni z poddanych przestępców, prawo jest bowiem tworem zbiorowości zorganizowanej politycznie. Badanie przestępczości jest badaniem stosunków zachodzących pomiędzy statusem i rolami władzy a statusem i rolami poddanych. Jego zdaniem władza i poddani uczą się zajmowania odpowiednich pozycji dominacji i podporządkowania i wykonywania swoich rol.

Łamanie prawa należy traktować zdaniem Turka jako wskaźnik załamania się lub braku władzy. Teoria kryminalizacji wymaga określenia warunków w jakich różnice kulturowe i społeczne pomiędzy władza a poddanymi będą prowadziły do konfliktu, warunków wystąpienia w trakcie konfliktu kryminalizacji i określających stopień degradacji związanej z byciem przestępcą. Określając warunki Turek dokonuje zróżnicowania na normy kulturowe i normy społeczne. Z punktu widzenia władzy normy kulturowe związane są z treścią prawa zapisanego a normy społeczne za sposobem funkcjonowania tego prawa w praktyce.

Turek precyzuje warunki w jakich konflikt może skutkować kryminalizacja. Podstawowa role odgrywają tu trzy czynniki: znaczenie danego zachowania dla władzy, relatywna siła egzekutorów i broniących się i realizm posunięć konfliktowych. Turek uważa iż twierdzenia jego koncepcji wyjaśniają problem zróżnicowanej kryminalizacji w społeczeństwie amerykańskim oraz fakt iż kryminalizacja stosowana jest najczęściej wobec osób o niskim statusie spoleczno-ekonomicznym oraz mniejszości etnicznych.

28. Nurt kryminologii radykalnej

Rozwój teorii radykalnej zapoczątkowany został na przełomie lat 60 i 70 i łączył się z ruchem rewolty i kontestacji młodzieżowej i wypadkami roku 1968. charakterystyczne jest dla niej zdecydowane odrzucenie społeczeństwa mieszczańskiego i systemu kapitalistycznego. W ujęciu T. Bernarda punkt wyjścia jest taki sam jak w przypadku kryminologii konfliktowej. Jest to twierdzenie iż w społeczeństwie nie istnieje konsens co do podstawowych interesów i wartości poszczególnych jednostek oraz grup społecznych. Dla przedstawicieli kryminologii radykalnej podstawowym konfliktem społecznym jest konflikt pomiędzy klasa panującą a klasa pracującą.. prawo karne stanowi instrument wykorzystywany przez klasy panujące do utrzymywania i umacniania swej dominującej pozycji społecznej. Wyraża się to w tym ze jako przestępstwa są definiowane takie zachowania w drodze których członkowie klasy panującej wiktymizują przedstawicieli innych klas. Kryminologowie radykalni wskazują na wszelkie formy dyskryminacji, eksploatacji, wykorzystywania, a także czyny godzące w konsumentów, środowisko naturalne. Swoje podstawowe zadania widza w demaskowaniu i piętnowaniu niesprawiedliwości, jakie w systemie kapitalistycznym ich zdaniem tkwią w procesie legislacyjnym i procesie stosowania prawa. Jedynym sposobem rozwiązania problemu przestępczości może być likwidacja w społeczeństwach przemysłowych form organizacji społecznej i ekonomicznej i zbudowanie na ich miejsce form społeczeństwa konsensualnego.

Kryminologia radykalna odrzuca definicje przestępstwa zawarta w prawie pozytywnym i chce zajmować się wszystkimi społecznie szkodliwymi zachowaniami, które naruszają prawa człowieka, u podłoża których leża sprzeczności właściwe społeczeństwu kapitalistycznemu.

29. Nurt abolicjonistyczny

Abolicjonizm jest to kierunek domagający się likwidacja prawa karnego jako instrumentu kontroli społecznej. Przedstawicielem tego kierunki jest N. Christie, który uważa ze przestępstwo jest pewna szczególną forma konfliktu. W dawny czasach ten konflikt był sprawa pomiędzy jego stronami i do nich należało jego rozwiązanie. Rozwój współczesnej państwowości spowodował iż konflikty te i ich rozwiązanie zostały zawłaszczone przez państwo. Państwo zaczęło stosować wobec przestępców represja, która nie rozwiązuje problemu przestępczości i rodzi szereg negatywnych konsekwencji ubocznych, ale nie daje najczęściej żadnych korzyści czy satysfakcji ofiar ze. Stad postulat Christiego oddania tych konfliktów na powrót zainteresowanym stronom. Chodzi o takie przekształcenie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych aby nabrał on bardziej konsensualnego charakteru opartego o elementy negocjacji, mediacji, naprawienia szkody, a nie przymusu i represji. Sprawca ma ponieść konsekwencje tego co uczynił ale w taki sposób który on akceptuje i który równocześnie satysfakcjonuje ofiarę. Rozwiązanie konfliktu ma prowadzić do przywrócenia zachwianej równowagi społecznej, a nie do jego eskalacji poprzez represje i społeczne odtrącenie sprawcy.

30. Nurt fenomenologiczny

Nurtem kryminologii antynaturalistycznej jest nurt fenomenologiczny. Nurt ten opiera się w sposób mniej lub bardziej na konfliktowej wizji społeczeństwa, a podstawowym przedmiotem jego zainteresowania jest pytanie o społeczne funkcje prawa karnego. Dla uzyskania odpowiedzi na pytanie o te funcie konieczne jest odrzucenie dziedzictwa pozytywizmu, oficjalnych kategorii i definicji prawa karnego. Rzeczywistość społeczna musi być postrzegana przez pryzmat ocen i wartości prawno karnych. Kryminologia pozytywistyczna traktowana jest przez kryminologów fenomenologicznych jako rodzaj ideologii opierającej się na założeniu ze oficjalne cele penelogiczne wymiaru sprawiedliwości i cele rzeczywiste realizowane przez wymiar sprawiedliwości pokrywają się , a wiec ideologia ta akceptuje oficjalnie deklarowane cele prawa karnego, prawno karny punkt widzenia oraz system wartości i ocen reprezentowany przez prawo karne i wymiar sprawiedliwości a tym samym grupy kształtujące te instytucje. Nurt fenomenologiczny uważa ze postawa pozytywistyczna zaciemnia rzeczywisty obraz zjawisk i stanowi przeszkodę uniemożliwiająca ich poznanie.

31. Geneza nurtu neoklasycznego

Kryminologia pozytywistyczna opiera się na deterministycznej wizji sprawcy przestępstwa, zakładającej ze zachowaniami przestępczymi rządzą jakieś przyczyny znajdujące się poza kontrola działającego podmiotu. Umiarkowane wersje pozytywizmu podkreślały ze przyczynowość nie oznacza nieuchronności przestępstwa, dla zwolenników klasycznej koncepcji prawa karnego oznaczało to iż przestępcy w gruncie rzeczy nie odpowiadają za swoje czyny. Klasycy twierdzili ze pozytywizm prowadzi w prostej drodze do likwidacji prawa karnego na zasadach winy i indywidualnej odpowiedzialności. Kontrowersja ta uwidoczniła się na gruncie socjologicznych teorii przestępczości, które jej przyczyn upatrywały w środowisku sprawcy. Koncepcje te stały na stanowisku ze kształtowanie wzorców zachowań konformistycznych są rozłożone w społeczeństwie w sposób zróżnicowany i nierównomierny. Zależą one od pozycji społecznej zajmowanej przez dana jednostkę. Pozytywiści wyciągali wniosek ze podstawowym środkiem zwalczania przestępczości powinno być nie tyle karanie sprawców co walka z przyczynami przestępczości. Wyrażało się to w koncepcji polityki karnej zakładającej ze głównym zadaniem jest resocjalizacja sprawcy przestępstwa a także odwołanie się do instrumentów polityki społecznej jako narzędzia zwalczania przestępczości a dokradnij jej przyczyn tkwiących w środowisku społecznym sprawcy. Kryminologiczna koncepcja przyczyn przestępczości sugerowała stworzenie równości szans w realizacji kulturowo określonych celów co doprowadzi do zmniejszenia w pewnych grupach społecznych presji popychającej ich członków do przestępczości.

Kryminologia neoklasyczna zrodziła się w latach 70 w USA jako reakcja na socjologiczna teorie przestępczości i ich konsekwencje kryminalno polityczne w postaci prymatu idei resocjalizacji sprawcy przestępstwa i akceptowania roli polityki społecznej w polityce kryminalnej. W ten sposób rozpoczął się odwrót od socjologicznej teorii przestępczości. Krytyka pozytywizmu łączyła się z poszukiwaniem nowych koncepcji kryminologicznych. Źródłem inspiracji stały się koncepcje europejskiej szkoły klasycznej w prawie karnym. Oznaczało to odejście od deterministycznej koncepcji sprawcy przestępstwa na rzecz traktowania owego sprawcy jako wolnej jednostki wybierającej w sposób swobodny i racjonalny pomiędzy rożnymi alternatywnymi zachowaniami. Oznaczało to powrót do koncepcji kary retrybutywnej lub odstraszającej.

Punktem wyjścia współczesnego neoklasycyzmu jest twierdzenie iż oparta na pozytywistycznych koncepcjach polityka kryminalna nie sprawdziła się w praktyce, bo będąc kosztowna nie prowadzi do redukcji nasilenia przestępczości. Takiej diagnoz towarzyszy powrót do prawa karnego opartego na tradycyjnych zasadach sprawiedliwej odpłaty bądź odstraszenia. Zagrożenie kara i jej realizacja są jedynymi czynnikami które ma do dyspozycji państwo w walce z przestępczością.

32. Charakterystyka paradygmatu neoklasycznego

Paradygmat neoklasyczny to najczęściej spotykane określenie dla kryminologicznej teorii kontroli, głownie ze względu na fakt ze we wszystkich właściwie jego koncepcjach przejawia się wizja wolnego i wybierającego sprawcy, stanowiąca rodzaj wspólnego mianownika. Wielu autor kwestionuje zasadność posługiwania się tym określeniem i preferuje paradygmat ekonomiczny lub kryminologia konserwatywna. *************

33. Przestępczość w świetle koncepcji społecznej gospodarki rynkowej

34. Kara kryminalna w ujeciu Hirscha

A. von Hirsch hest autorem koncepcji polityki kryminalnej opartej na jednoznacznej, sprawiedliwościowej i retrybutywnej racjonalizacji kary. Hrisch poddał krytyce pozytywistyczną koncepcję prawa karnego sprawcy tj. koncepcję kary celowej i prewencyjnej koncentrującej się na problemie prewencji indywidualnej opartej na założeniu, że podstawą kary jest zapobieżenie ponownemu popełnieniu przez sprawcę przestępstwa. Pobyt w zakładzie karnym miał być okresem w którym podejmowano pewne środki oddziaływania na skazanego celem jego resocjalizacji. Hrisch twierdzi, że oparta na takich założeniach polityka karna prowadzi do niesprawiedliwości. Rozwiązania tego problemu upatrywano w powrocie do tradycyjnego pojmowania prawa karnego jako prawa karnego czynu i racjonalizacji sprawiedliwej kary. Kara ma być sposobem reakcji społecznej na wyrządzone zło. Ci którzy naruszają ład społeczny i prawa innych zasługują na ukaranie. Podstawą wymiaru kary ma być wyłącznie to, co nastąpiło w przeszłości, a więc czyn sprawcy, a wyrok powinien być jednoznacznie oznaczony i zapewniać równość traktowania podobnych przypadków. Odmienny sposób traktowania sprawców, którzy dopuścili się podobnych czynów nie może być zdaniem Hirscha uzasadniany względami natury celowościowej.

35. Koncepcja sprawcy przestępstwa w ujęciu E. van den Haag'a

Koncepcja sprawcy przestępstwa van den Haag`a opiera się na neoklasyczne koncepcji. Nie odrzuca on całkowicie tezy deterministycznej. Twierdzi ze pomiędzy teza o istnieniu określonych przyczyn przestępczością koncepcja kary retrybutywnej i odstraszającej nie ma żadnej sprzeczności. Zachowania ludzi maja określone przyczyny. Nie oznacza to jednak ze ludzie nie maja żadnej swobody wyboru wolnego charakteru. Jego zdaniem ubóstwo może być i jest czynnikiem kryminogennym, albowiem osoba pozbawiona pieniędzy ma większa pokusę, aby kraść. Nie oznacza to ze zachowaniem takiej osoby rządzą impulsy, nad którymi nie jest on w stanie zapanować. Groźba poniesienia określonych konsekwencji kradzieży ma taka osobę skłonić do podjęcia decyzji poniechania kradzieży. Groźba ta jest skierowana właśnie do takich osób na które działają określone czynniki kryminogenne. Haag akcentuje ze człowiek ma możliwość wyboru oraz ze przestępstwo tak jak każde inne zachowanie jest rezultatem zdolosci do wybierania. Nie oznacza to iż te wybory nie są w żaden sposób uwarunkowane. Cala koncepcja kryminalno polityczna opiera się na założeniu iż wyborami ludzkimi rządzą określone prawidłowości. Stwierdza on ze problem nie polega na tym żeby w racjonalny sposób kalkulowały osoby które maja być odstraszane. Racjonalnej kalkulacji wpływu zagrożenia dokonywać ustawodawca oraz sędziowie. Ci do których te zagrożenia są kierowane, musze jedynie w przewidywalny sposób na nie reagować.

36. Tezy ekonomicznej teorii przestępczości

Ekonomiczna teoria przestępczości opiera się na teoretycznym dorobku ekonomii do analizy i wyjaśniania zachowań nierynkowych. Głównymi reprezentantami tej teorii są G. Becker i I. Ehrlich. Ich modele różnią się od siebie, chociaż opierają się na całym szeregu wspólnych założeń. Podstawowym jej założeniem jest fakt ze ludzie są jednostkami racjonalnymi i w sposób racjonalny maksymalizują przyjemności i zadowolenie. Aparatura pojęciowa wykształcona przez ekonomie do analizy zachowań rynkowych (podaż, popyt, zysk, koszty) może być wykorzystywana do wszelkich innych zachowań, które należy traktować tak jak zachowania rynkowe w kategoriach wyboru w warunkach ograniczonych zasobów. Jak twierdzi Ehrlich sam fakt schwytania i ukarania nie musi mieć większego wpływu na decyzje o dokonywaniu przestępstw. Istnieje cały szereg legalnych zawodów, z którymi związane jest wysokie ryzyko zawodowe. Zgodnie z tezami podejścia ekonomicznego popełniania przestępstwa można oczekiwać gdy sposobności dostępne jednostce nie ulęgną zmianie. Zachowanie przestępne, w tym przestępczość wielokrotna, traktować należy jako wybór podyktowany przez istniejące sposobności.

Zwolennicy podejścia ekonomicznego opierają się na założeniu ze wszyscy ludzie reagują na określone bodźce w taki sam racjonalny sposób, co oznacza ze zmiana kosztów i zysku w wielkim prawdopodobieństwem prowadzi do zmiany dokonywanego wyboru. W odniesieniu do zachowań przestępnych oznacza to ze jednostka popełni przestępstwo gdy oczekiwana użyteczność możliwa do osiągnięcia za pomocą przestępstwa jest większa od użyteczności płynącej z zaangażowania się w zgodna z prawem działalność. Istotnym także założeniem teorii ekonomicznej jest traktowanie jako danych i niezmiennych czynników o charakterze psychicznymi społecznym które mogą wpłynąć na zachowanie przestępcy.

Becker i Ehrlich budują modele wyboru miedzy działalnością legalna i nie legalna. Precyzyjne określenie warunków dokonywane przy złożonej aparaturze matematycznej ma umożliwić wybór odpowiednich środków polityki państwa , które miałyby potencjalnych sprawców przestępstwa zniechęcić do takich wyborów.

37. Znaczenie kary w ekonomicznych ujęciach kryminologii

38. Etiologia kryminalna w ujęciu Wilsona

Willson jest autorem najbardziej surowych na gruncie amerykanskim krytykow pozytywistycznej koncepcji kryminologii jako nauki o przyczynach przestępczości. Postuluje on przejscie od anlizy przyczynowej w krymonologii do analizy w kategoriach mozliwosci praktycznego dzialania. Ten ostatni etap analizy stawia pytanie” nei o to co stanowi przyczyne danego problemu, lecz o to co stanowi istote stanu rzeczy, które chcemy osiagnac, jakie posiadamy mozliwosci pomiaru celem stwierdzenia czy stan ten już osiagnelismy i jakie narzedzie dzialania praktycznego posiada rzad, nadrzedzia które w przypadku zastosowania spowoduja pozadana zmiane w istniejacym stanie rzeczy. Chodzi o przejscie od abstrakcyjnych rozwazan teoretycznych do formulowania pragmatycznych programow dzialania, opartych na analizie spodziwanych kosztow i zyskow. Ilistracja sposobu rozumowania n atemat przestepczosci reprezentowanej przez Willsona może być nowojorski model zwalczania przestepczosci, oparty o tzw „teorie wybitych szyb” ktorej Willson jest autorem.

39. Współczesne wersje teorii kontroli społecznej

40. Koncepcje podaży okazji przestępczej M. Felsona.

M. Felson jest twórcą perspektywy działań rutynowych. Jego zdaniem tym co decyduje o popełnieniu przez ludzi przestępstwa jest okazja, która pojawia się wówczas gdy łącznie spełnione są dwie przesłanki: obecność zdatnego obiektu ataku oraz brak stosownych jego strażników. Inaczej mówiąc tym co decyduje o rozmiarach przestępczości jest podaż okazji przestępczych. Podaż okazji przestępczych nie jest nigdy wielkością stała i ulega zmianom w zależności od całego szeregu okoliczności. Podstawowa przyczyna zjawiska stalowego wzrostu przestępczości we współczesnym społeczeństwie jest występującą w nich niezwykle wysoka podaż okazji przestępczych. Jest to wynik tego iż w społeczeństwach tych mamy do czynienia z koncentracja (głownie na terenach wielkomiejskich) zdatnych celów ataku przestępczego (rozmaite dobra konsumpcyjne). Równocześnie w społeczeństwach tych doszło do osłabienia mechanizmów kontrolnych, dotyczących zarówno samych obiektów ataku jak i potencjalnych sprawców.

---