unia europejska, Nauka, Geografia

UNIA EUROPEJSKA (UE), ang. European Union, związek państw-członków Wspólnot Eur. (EWG, Eur. Wspólnoty Węgla i Stali, Eur. Wspólnoty Energii Atom.), zawarty na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht), działający od 1 IX 1993; członkowie-założyciele: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy, W. Brytania, Austria, Finlandia, Szwecja; UE ustaliła nowe ramy współpracy między państwami członkowskimi; celem UE jest utworzenie unii gosp., monetarnej (waluta ECU) i polit. oraz wprowadzenie wspólnego obywatelstwa. Unia gosp. ma być realizowana przez prowadzenie wspólnej zewn. polityki ekon. oraz przyjmowanie ogólnych zaleceń dotyczących polityki wewn. państw członkowskich; wprowadzenie jednolitego rynku ma polegać na zniesieniu wszelkich ograniczeń przepływu ludności, usług, dóbr i kapitałów w ramach UE; stopniowo ma być wprowadzana dyscyplina budżetowa, kontrolowana przez Komisję. Unia monetarna będzie realizowana przez utworzenie Eur. Banku Centr., ograniczenie wahań kursów walut, podawanie notowań giełdowych i sprawozdań instytucji publ. w ECU oraz dążenie do wprowadzenia jednolitej waluty na obszarze Unii. Polityka zagr. będzie realizowana w formie stałych konsultacji i wypracowaniu wspólnego stanowiska; polityka bezpieczeństwa jest opracowywana wspólnie z Unią Zachodnioeuropejską. Obywatelstwo UE nie zastępuje obywatelstwa państw członkowskich, daje ono prawo do: udziału w wyborach lokalnych, Parlamentu Eur. i składania do niego petycji oraz zwracania się do rzecznika praw obywatelskich UE. Organy Wspólnot Eur. (Europejska Wspólnota Gospodarcza) stały się organami UE. 2 X 1997 państwa UE podpisały Traktat amsterdamski (wszedł w życie 1 V 1999), reformujący Unię i otwierający drogę do jej rozszerzenia o kolejne państwa; zasadnicze zmiany dotyczą m.in.: wzmocnienia prerogatyw Parlamentu Eur. i Trybunału Sprawiedliwości, modyfikacji procedur decyzyjnych, wprowadzenia założeń zmian składu gł. instytucji UE w zależności od liczby nowo przyjmowanych państw-czł., wprowadzenia zobowiązania do koordynowania polityki zatrudnienia, skorygowania założeń wspólnej polityki zagr. i bezpieczeństwa, włączenia do kompetencji UE udziału w misjach humanitarnych, pokojowych i akcjach zbrojnych zmierzających do przywrócenia pokoju. W 1997 przewodn. Komisji Eur. J. Santer przedstawił dokument Agenda 2000 dotyczący szczegółowej strategii UE w sprawach: przyszłej reformy instytucjonalnej, przygotowań do rozszerzenia UE, finansowania jej działalności, reformy wspólnej polityki rolnej, wzrostu zatrudnienia i poziomu życia. W 1998 rozpoczęto oficjalne negocjacje z Cyprem, Czechami, Estonią, Polską, Słowenią i Węgrami na temat ich przystąpienia do UE oraz przegląd ich prawa pod kątem zgodności z prawem obowiązującym w krajach UE. Także 1998 skompletowano pierwszy zarząd (Dyrektoriat) Eur. Banku Centr. z siedzibą we Frankfurcie n. Menem oraz podjęto decyzję o rozpoczęciu od 1 I 1999 etapowego wprowadzania w 11 państwach Unii (z wyjątkiem Danii, Grecji, Szwecji i W. Brytanii) waluty euro, co stanowi faktyczny początek realizacji unii walutowej państw UE; 2002 euro zastąpiło waluty tych państw.