TAPISERIE
Pojęcia
Tapiseria - tkanina artystyczna o jednej osnowie ukrytej po wątkiem. Nici wątku przecinają się na przestrzeni, gdzie ma wystąpić dany kolor. Pozostałe nici zostają wolno puszczone.
Wykonywane z cienkiej wełny z dodatkiem nici metalowych i jedwabiu, osnowę stanowi najczęściej len, bawełna, nici konopne.
Arrasy - nazwa pochodzi od miasta Arras w Burgundii, tapiserie wykonywane tylko w Arras
Gobeliny - nazwa pochodzi od pracowni Gobelin
Haute lisse - warsztat tkacki pionowy. Tkacz siedział od lewej strony, prawą stronę tapiserii sprawdzał przy pomocy lusterka
Base lisse - warsztat tkacki poziomy wyposażony w pedały. Karton znajduje się bezpośrednio pod warsztatem.
Rys historyczny
Najwcześniejsze produkty noszące „ślad” tapiserii występują już w Amenhotepa, Amenhotepa II i Tutenhamona.
Na terenie Chin odnaleziono grupę tapiserii ( I-II w p.n.e. lub I w n.e.). Były fragmentami męskich spódnic - zgeometryzowane dekoracje, kilka przedstawień postaci ludzkich.
Technika tapiserii zachowała się na terenach Egiptu, Iranu oraz w sztuce koptyjskiej. Była elementem zdobiącym szaty, w których chowano zmarłych.
Najstarsze fragmenty tapiserii w Europie pochodzą z Niemiec (ok. XI w) Są to fragmenty z kościoła św. Gerona w Kolonii. Druga tapiseria pochodzi również z Niemiec z XII w. Według legendy powstała w zakonie sióstr.
Rozkwit tapiserii ma miejsce we Francji w XIII-XIV w. Spełniały one rolę użytkową, Wieszano je na ścianach we wnętrzach świeckich i sakralnych. Dekorowane był głównie motywami mitologicznymi, historycznymi, millefiori.
W 1380 r. powstał cykl Apokalipsa. Wykonał go Nicolas Bataille na zlecenie Ludwika Andegaweńskiego. Cykl składał się z 7 części podzielonych na 105 scen (160m), naprzemiennie z czerwonym i błękitnym tłem. Zastosowano tam 15 barw, gruba osnowa niweluje detale.
Okres nowożytni został zdominowany przez pracownie flandryjskie. Kartony do Tapiserii tworzył mi. Roger van der Weyden.
W wieku XVI stały się popularne tapiserii według kartonów Rafaela.
W XVII w działa we Francji pracownia Goblin, która w 1667 r. zyskała miano Manufaktury Królewskiej, Następowała laicyzacja tematów. Powstawały w serie z Ludwikiem XIV. Kartony przygotowywał Charles le Brun, później jego miejsce zajął Boucher.
W klasycyzmie tapiserie wychodzą z mody, następuje upadek warsztatów Francuskich i Niemieckich.
Ośrodki
Arras (XIV w) szybko przyćmił Paryż. Zamawiano tu tkaniny haute lisse. Warsztaty w Arras dbały o dobrą jakość wełny, barwników i rysunku. Podejmowano tematy historyczne (historia możnego króla Ludwika, zdobycie Jerozolimy przez Tytusa), dworskie, myśliwskie, życie Madonny. Tapiserie wykonane w Arras nazywano arrasami. Do XV w miasto zajmowało wysoką pozycję w Europie.
Drugim ważnym ośrodkiem było Tournai (XV w). Tapiseria powstała w Tournai to Legenda rycerza z łabędziem z 1460 r. Znalazła się w Polsce po wojnach napoleońskich. Prace cechowały się dużą ilością postaci, wprowadzaniu elementów budowli, pejzażu.
Bruksela umacniała swoją pozycję przez XVI w. Tapiserie wykonywano z wełny, jedwabiu i nici metalowych. Gotyckie elementy stylowe długo utrzymywały się na tapiseriach. W Brukseli zamówienia składali papieże (cykl dziejów apostolskich według kartonu Rafaela)
W Holandii istniało wiele różnych wytwórni - w Amsterdamie, Rotterdamie, Delft. Holenderskie warsztaty wykonywały mniejsze tapiserie i małe cykle.
Niemcy - w okresie baroku/rokoko zakładano wytwórnie przy dworach - Berlin, Drezno.
We Włoszech tapiserie nie były bardzo rozpowszechnione. Najważniejszym ośrodkiem była Florencja, a potem Rzym.
Hiszpania - W Madrycie powstaje warsztat wykonujący tapiserie według projektów Goya'i.
W Rosji tapiserie wykonywano na terenie Sankt Petersburga.
Polska - W renesansie Zygmunt I zakupił pierwsze tapiserie, Zakupu na skalę europejską dokonał Zygmunt August. Zachowało się ok. 130 sztuk. Kolekcja składała się z 3 grup.
Najwcześniejsze polskie tapiserie pochodzą z XVII w. (4 tapiserie z serii credo, 2 tapiserie z serii ewangelistów) W XVIII wieku działa warsztat powstały z inicjatywy Anny z Sanguszków Radziwiłłowej (np. dzieje rodu Radziwiłłów).
Francois Glaze pracował dla bp. S.A. Kostki Załuskiego. Wykonał 5 antepedium oraz grupę ornatów.