Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (potocznie: Europejski Trybunał Sprawiedliwości) jest organem sądowym UE. Stanowi w związku z tym władzę sądowniczą Unii Europejskiej. TSUE obejmuje:
Trybunał Sprawiedliwości,
Sąd - Sąd Pierwszej Instancji
sądy wyspecjalizowane (w tym Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej)
Jego zadaniem jest zapewnienie, by prawo unijne było interpretowane i stosowane w ten sam sposób w każdym państwie członkowskim. Trybunał jest uprawniony do rozstrzygania sporów prawnych wynikłych między państwami członkowskimi, instytucjami UE, przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi.
Trybunał ma siedzibę w Luksemburgu.
W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi 27 sędziów jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (z Polski - Marek Safian), co oznacza, że reprezentowane są wszystkie krajowe porządki prawne UE. Trybunał jest wspomagany przez 8 rzeczników generalnych, których rolą jest przedstawianie uzasadnionych opinii w sprawach wniesionych przed Trybunał.
Sędziowie i rzecznicy generalni są byłymi członkami najwyższych sądów krajowych lub wysoko wykwalifikowanymi prawnikami, powoływanymi za wspólną zgodą rządów państw członkowskich. Każdy z nich jest mianowany na okres 6 lat i sprawuje swą funkcję niezależnie. Ich mandat jest odnawialny.
Opinie rzeczników generalnych zawierają analizę okoliczności faktycznych i prawnych konkretnej sprawy rozpatrywanej przez Trybunał, z uwzględnieniem dotychczasowego orzecznictwa sądów unijnych. Opinie nie są wiążące dla Trybunału, jednak w praktyce są często uwzględniane przez sędziów w wydawanych orzeczeniach.
Traktat Lizboński (dokładniej dołączona do niego Deklaracja nr 38) wprowadził możliwość zwiększenia liczby rzeczników generalnych do 11, o ile z taką inicjatywą wystąpi Trybunał Sprawiedliwości. Polska uzyskała gwarancję, że w takim przypadku nie będzie już uczestniczyć w systemie rotacji, tylko będzie miała stałego rzecznika generalnego.
Aby zapewnić ciągłość funkcjonowania Trybunału, co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu sędziowskiego i składu rzeczników generalnych.
Podstawowe kompetencje Trybunału to czuwanie nad poszanowaniem prawa Unii Europejskiej oraz wykładnia tego prawa w postaci wydawanych orzeczeń. Trybunał rozpatruje w szczególności:
skargi Komisji Europejskiej przeciwko państwom członkowskim dopuszczającym się naruszeń prawa UE,
skargi o stwierdzenie nieważności aktów prawnych wydanych przez instytucje unijne,
skargi na bezczynność instytucji unijnych,
skargi dotyczące odszkodowań za działania instytucji UE lub pracowników Unii, związane w wykonywaniem ich funkcji, a także
odpowiada na pytania prejudycjalne zadawane przez sądy powszechne państw członkowskich, które w toku postępowań powezmą wątpliwości, co do ważności i wykładni prawa unijnego.
Trybunał Sprawiedliwości nie ma jurysdykcji w zakresie postanowień dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, zaś w okresie 5 lat od wejścia w życie Traktatu z Lizbony będzie miał również ograniczone kompetencje w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych.
Do kompetencji Trybunału Sprawiedliwości należy także opiniowanie umów międzynarodowych zawieranych przez Unię Europejską pod względem ich zgodności z traktatami.
Trybunał wydaje orzeczenia w przedstawionych mu sprawach. Do czterech najbardziej powszechnych typów spraw należą:
1. wnioski o wydanie orzeczenia wstępnego
2. skargi z powodu niewykonania zobowiązania
3. skargi o unieważnienie aktu prawnego
4. skargi z powodu bezczynności
1. Orzeczenia wstępne
Organa sądowe każdego państwa UE mają obowiązek zapewnić, że prawo wspólnotowe jest właściwie stosowane w danym kraju. Istnieje jednak ryzyko, że sądy w różnych krajach mogą odmiennie interpretować prawo wspólnotowe.
Aby zapobiec takiej sytuacji, ustanowiono procedurę wydawania orzeczenia wstępnego. Oznacza to, że jeśli sąd krajowy ma choćby cień wątpliwości co do interpretacji lub ważności prawa UE, może on, a w niektórych przypadkach wręcz musi, zwrócić się po radę do Trybunału. Takie rozstrzygnięcie jest wydawane w formie orzeczenia wstępnego.
2. Skargi z powodu niewykonania zobowiązania
Komisja może wszcząć postępowanie, jeśli ma podstawy by sądzić, że dane państwo członkowskie nie wykonuje swoich zobowiązań wynikających z prawa wspólnotowego. Takie postępowanie może zostać również zainicjowane przez inne państwo członkowskie.
W każdym przypadku Trybunał bada zarzuty i wydaje orzeczenie. Oskarżone państwo członkowskie, jeśli rzeczywiście zostanie uznane winnym naruszenia, musi niezwłocznie przystąpić do naprawienia danej sytuacji.
3. Skargi o unieważnienie aktu prawnego
Jeśli którekolwiek z państw członkowskich lub Rada, Komisja albo (pod pewnymi warunkami) Parlament uzna, że pewien akt prawny UE jest sprzeczny z prawem, może wystąpić do Trybunału o jego unieważnienie.
Takie postępowanie o unieważnienie może być również wszczynane przez osoby prywatne, które chcą by Trybunał uchylił konkretny przepis, gdyż wywiera on bezpośredni i negatywny skutek na ich osobę.
Jeśli Trybunał stwierdzi, że dany akt prawny nie został prawidłowo uchwalony lub oparty jest na niewłaściwej podstawie prawnej w traktatach, może uznać ten akt za nieważny.
4. Skarga z powodu bezczynności
Traktat nakłada na Parlament Europejski, Radę i Komisję obowiązek podejmowania pewnych decyzji w pewnych okolicznościach. Jeśli organa te zaniechają wydania decyzji, państwa członkowskie, pozostałe instytucje Wspólnoty oraz (pod pewnymi warunkami) osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa mogą wnieść do Trybunału powództwo o oficjalne ustalenie naruszenia.
Sprawy wpływają do sędziego sprawozdawcy, a następnie każda sprawa jest przydzielana jednemu sędziemu i rzecznikowi generalnemu. Cała procedura dzieli się na dwie fazy: najpierw pisemną, a potem ustną. Językiem całego postępowania jest język w jakim wpłynęła skarga (jeden z 23 oficjalnych języków UE).
Podczas pierwszej fazy wszystkie strony, których dana sprawa dotyczy, przedkładają pisemne oświadczenia, po czym sędzia przydzielony do danej sprawy sporządza sprawozdanie podsumowujące te oświadczenia oraz wskazujące na podstawę prawną danej sprawy. Opierając się na tym sprawozdaniu, rzecznik generalny przydzielony do danej sprawy wyciąga własne wnioski. W świetle tych wniosków sędzia sporządza projekt wstępnego rozstrzygnięcia, który jest przedkładany pozostałym członkom Trybunału do rozważenia.
Potem następuje faza druga - publiczne przesłuchanie. Z reguły, odbywa się ono przed Trybunałem w pełnym składzie (na sesji plenarnej), choć może również odbywać się przed izbami, w skład których wchodzi trzech lub pięciu sędziów w zależności od wagi lub złożoności sprawy. Podczas przesłuchania, adwokaci stron przedstawiają sędziom i rzecznikowi generalnemu swoje stanowisko w danej sprawie i odpowiadają na zadane przez sędziów i rzecznika pytania. Następnie rzecznik generalny przedstawia własne wnioski, po czym sędziowie udają się na naradę i wydają orzeczenie.
Orzeczenia Trybunału podejmowane są większością głosów i odczytywane podczas publicznego przesłuchania. Odmienne opinie nie są brane pod uwagę.
Postępowanie przed Trybunałem jest wolne od opłat. Trybunał nie pokrywa natomiast kosztów adwokata lub radcy prawnego uprawnionego do występowania przed sądami państwa członkowskiego, przez którego strony muszą być reprezentowane. Na uzasadniony wniosek osoby zainteresowanej Trybunał może przyznać pomoc w pokryciu tych kosztów.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje również Sąd Pierwszej Instancji. W skład Sądu wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (z Polski -Irena Wiszniewska-Bialecka), powoływany na okres 6 lat przez rządy państw członkowskich. Mandat sędziego jest odnawialny.
W sądzie nie ma stałych rzeczników generalnych. Funkcje tę może pełnić jeden z sędziów. Sąd orzeka w izbach złożonych z 3 lub 5 sędziów, w składzie wielkiej izby (13 sędziów), a w niektórych przypadkach w składzie jednego sędziego. Gdy wymaga tego waga lub złożoność sprawy Sąd zbiera się w pełnym składzie.
Sąd jest właściwy do rozpatrywania w pierwszej instancji m.in.:
skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty, których są adresatami lub które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą ich bezpośrednio i nie wymagają wydania środków wykonawczych;
skarg państw na nieważność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego innych niż zalecenia i opinie oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich, jak również aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich;
skarg państw członkowskich, instytucji Unii oraz, w ograniczonym zakresie, osób fizycznych i prawnych na zaniechania Komisji, Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady oraz Europejskiego Banku Centralnego;
skarg o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje Unii lub pracowników;
skarg na decyzje Rady w sprawach pomocy publicznej i środków ochronnych w handlu;
skarg na decyzje Europejskiego Banku Centralnego.
Odwołania od orzeczeń Sądu w ww. sprawach rozpatruje Trybunał Sprawiedliwości. Prawo to jednak jest ograniczone do kwestii prawnych.
Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej
Parlament Europejski i Rada UE mogą, poprzez wydawanie odpowiednich rozporządzeń, tworzyć sądy wyspecjalizowane, właściwe do rozpatrywania w pierwszej instancji skarg w konkretnych dziedzinach.
Takim sądem jest Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej, działający jako izba przy Sądzie. Składa się on z 7 sędziów, mianowanych na 6 lat przez Radę UE (z Polski - Irena Borta). Ta liczba może zostać zwiększona, jeśli Trybunał Sprawiedliwości tego zażąda. Każda osoba mająca obywatelstwo Unii i spełniająca kryteria określone w Traktacie o funkcjonowaniu UE może przedstawić swoją kandydaturę na sędziego. Mandat sędziów Sądu do spraw Służby Publicznej jest odnawialny.
Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej rozpatruje, w pierwszej instancji, spory miedzy Unią a jej pracownikami. Odwołania od jego orzeczeń rozpatruje Sąd, jednak prawo do odwołania ograniczone jest do kwestii prawnych.
Najczęściej Sąd do Spraw Służby Publicznej obraduje w izbach składających się z 3 sędziów. Może on jednak obradować w składzie 1-osobowym, 5-osobowym lub w pełnym składzie.
4