A

B

C

U

n

ii

E

u

ro

p

e

js

k

ie

j

A

B

C

U

n

ii

E

u

ro

p

e

js

k

ie

j

Idea budowy europejskiej wspólnoty, która w 1992
roku doprowadzi³a do traktatu z Maastricht
ustanawiaj¹cego Uniê Europejsk¹, od pocz¹tku
odwo³uje siê do wspólnego systemu wartoœci.

W preambule Karty Praw Podstawo wych Unii
Europejskiej przyjêtej w Nicei w 2000 r. stwierdza
siê, ¿e Unia jest zbudowana na niepodzielnych,
powszechnych wartoœciach godnoœci ludzkiej,
wolnoœci, równoœci i solidarnoœci.

Wspólnota wartoœci

Istnienie i uznanie europejskiej wspólnoty wartoœci
by³o gwarancj¹ powodzenia projektu integracji
europejskiej, wyra¿onego w deklaracji Roberta
Schumana z 9 maja 1950 r. Po doœwiadczeniach
dwóch wojen œwiatowych, maj¹cych swe Ÿród³a w
Europie, w celu uniemo¿liwienia kolejnych konflik-
tów postanowiono zbudowaæ europejsk¹ przestrzeñ
pokoju i dobrobytu, bezpieczeñstwa i stabilizacji.
Ten sposób budowania jednoœci, oparty w sferze
ideowej na wspólnocie wartoœci, a w wymiarze
politycznym na wspólnocie celów, polegaj¹cy na
sta³ym pog³êbianiu wiêzi gospodarczych, lecz
wykraczaj¹cy poza ramy zwyk³ej wspó³pracy
miêdzynarodowej, nazwano integracj¹ europejsk¹.

Wspólnota celów

Wojny, ksenofobia i totalitaryzm, nieobce historii
Europy, s¹ zaprzeczeniem fundamentalnych zasad
Unii Europejskiej. Pañstwa cz³onkowskie (i stowarzy-
szone) uznaj¹ wspólny katalog jednoznacznie pozy-
tywnych wartoœci, bêd¹cych podstaw¹ do osi¹gania
wspólnych celów: stabilnoœci i bezpieczeñstwa,
dobrobytu obywateli i pokoju.

Idea budowy europejskiej wspólnoty, która w 1992
roku doprowadzi³a do traktatu z Maastricht
ustanawiaj¹cego Uniê Europejsk¹, od pocz¹tku
odwo³uje siê do wspólnego systemu wartoœci.

W preambule Karty Praw Podstawo wych Unii
Europejskiej przyjêtej w Nicei w 2000 r. stwierdza
siê, ¿e Unia jest zbudowana na niepodzielnych,
powszechnych wartoœciach godnoœci ludzkiej,
wolnoœci, równoœci i solidarnoœci.

Wspólnota wartoœci

Wspólnota celów

Dlatego zgodnie z artyku³em 49 Traktatu o UE, o
cz³onkostwo w UE mo¿e wyst¹piæ ka¿dy kraj
europejski pod warunkiem, ¿e przestrzega zasad
wolnoœci, demokracji, poszanowania praw cz³o wie-
ka i rz¹dów prawa. Zasady te wymienione s¹ w
artykule 6 wspomnianego traktatu. Uzupe³nione o
poszanowanie i ochronê mniejszoœci narodo wych
jako dodatkowego wyznacznika demokracji,
stanowi¹ tzw. polityczne kryterium cz³onkostwa w
UE, zdefiniowane w 1993 r. w Kopenhadze. Rozwój
wspólnoty narodów, spo³eczeñstw i obywateli, a nie
tylko pañstw, jest podporz¹dkowany w³aœnie tym
zasadom silnie zakorzenionym w œwiadomoœci
Europejczyków.

Godnoœæ ludzka i wspólne dobro

Obok wspólnych wartoœci, integracjê europejsk¹
umo¿liwi³ równie¿ fakt, ¿e w pañstwach tworz¹cych
Wspólnotê obowi¹zuje podobny system gospodar-
czo-polityczny: gospodarka rynkowa i demokraty-
czne rz¹dy. Podstaw¹ ustroju demokratycznego jest
koncepcja godnoœci cz³owieka oraz dobra wspólne-
go wynikaj¹ca z europejskiego systemu wartoœci.
Ona te¿ sta³a siê podstaw¹ Unii Europejskiej.

Dlatego godnoœæ jako podstawowe pra wo cz³owie-
ka odnajdujemy w Karcie Praw Podstawo wych Unii
Europejskiej. Do praw cz³owieka odwo³uj¹ siê
traktaty ustanawiaj¹ce kolejne etapy budo wania
Wspólnoty. Równie¿ idea dobra wspólnego jest jed-
n¹ z podstaw procesu integracji. Robert Schuman,
ustosunkowuj¹c siê do ponadnarodowego wymiaru
Europejskiej Wspólnoty Wêgla i Stali, powiedzia³:
Podobnie jak jednostka podporz¹dkowuje siê
ogó³owi, tak te¿ pañstwo uznaje nadrzêdnoœæ
interesu zbiorowego pañstw, któremu podporz¹d-
kowuje w³asny, spleciony z ogólnym, interes. Temu
ogólnemu interesowi, zgodnie z traktatem rzymskim
z 1957 roku ustanawiaj¹cym Wspólnotê Europej-
sk¹, podporz¹dkowane s¹ dzia³ania cia³ i instytucji o
charakterze wspólnotowym: Komisji Europejskiej,
Trybuna³u Obrachunkowego, Komitetu Spo³eczno-
Ekonomicznego i Rady Regionów.

Godnoœæ ludzka i wspólne dobro

Unia Europejska

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

UNIA EUROPEJSKA – WSPÓLNOTA WARTOŒCI

UNIA EUROPEJSKA – WSPÓLNOTA WARTOŒCI

Unia Europejska

– wspólnota wartoœci

Unia Europejska

– wspólnota wartoœci

Ró¿norodnoœæ i solidarnoœæ

Pluralizm, poszanowanie i ochrona ró¿norodnoœci
sprawiaj¹, ¿e jednoœæ w Unii Europejskiej nie oznacza
uniformizacji. Traktaty stoj¹ na stra¿y ró¿norodnoœci
kulturowej i jêzykowej narodów i spo³ecznoœci
regionalnych. Odwo³uj¹c siê do zasad równoœci i
tolerancji, broni¹ równie¿ obywateli, zakazuj¹c
dyskryminacji m.in. ze wzglêdu na p³eæ, wyznanie,
narodowoœæ, rasê, stopieñ sprawnoœci fizycznej.

Narody, spo³ecznoœci lokalne i poszczególni oby-
watele, akceptuj¹c wspólne wartoœci, odwo³uj¹ siê do
ró¿norodnego dziedzictwa historycznego, wskazuj¹
zarówno na jego korzenie religijne, jak i œwieckie. Ze
staro¿ytnej Grecji wywodzi siê idea³ piêkna, demo-
kracja, zmys³ krytyczny. •ród³em porz¹dku prawnego
jest Rzym. Tradycji judeo-chrzeœcijañskiej Europa za-
wdziêcza prawa cz³owieka i sam¹ ideê wspólnoty,
która w chrzeœcijañstwie zyska³a wymiar uniwersalny,
szczególnie istotny dla europejskiego dziedzictwa.
Ró¿norodnoœæ jest wpisana w europejsk¹ tradycjê. Jej
poszanowanie stanowi war toœæ sam¹ w sobie, jest
wyznacznikiem przyjêtego przez UE modelu jednoœci.
Jest to model ró¿norodnoœci narodowej i kulturowej
zespolony ide¹ gospodarczej i politycznej solidarnoœci.

Zasada solidarnoœci, opieraj¹c siê na normach
równoœci i sprawiedliwoœci, reguluje stosunki wewn¹trz
Wspólnoty i okreœla jej relacje ze œwiatem zewnêtrz-
nym. W myœl tej zasady w Unii Europejskiej d¹¿y siê do
wyrównania szans i poziomów ¿ycia obywateli i regio-
nów. Od samego pocz¹tku procesu integracji europej-
skiej zasada solidarnoœci by³a sposobem na elimino-
wanie i przezwyciê¿anie konfliktów a tak¿e na
zapobieganie im. Zarówno spo³ecznym, poprzez
odwo³anie siê do idei sprawiedliwoœci, jak i naro-
dowym, poprzez zast¹pienie rywalizacji wspó³prac¹ w
imiê wspólnego interesu.

Prawa cz³owieka i podsta wowe wolnoœci

Ju¿ w 1944 roku przedstawiciele pañstw maj¹cych
za³o¿yæ w przysz³oœci Europejsk¹ Wspólnotê Wêgla i
Stali og³osili „Deklaracjê o europejskiej wspó³pracy”
zak³adaj¹c¹ oparcie powojennego porz¹dku w
Europie na deklaracji praw cz³owieka: na respekto-
waniu praw osobistych, politycznych i gospodarczych,
by gwarantowaæ wolny rozwój jednostki i normalne
funkcjonowanie instytucji demokratycznych. Deklara-
cjê, opublikowan¹ przez francuski ruch oporu, podpi-
sali m.in. Robert Schuman, Alcide de Gasperi i Konrad
Adenauer, uznani póŸniej za „Ojców zjednoczonej
Europy”.

Ró¿norodnoœæ i solidarnoœæ

Prawa cz³owieka i podsta wowe wolnoœci

Po wojnie prawa cz³owieka sta³y siê przedmiotem
prawa miêdzynarodowego, gdy w 1948 roku zapisano
je w postaci Powszechnej Deklaracji Praw Cz³o wieka
przyjêtej przez Narody Zjednoczone, oraz w 1950
roku, gdy przyjê³y postaæ „Europejskiej konwencji o
ochronie praw cz³owieka i podsta wowych wolnoœci”
przyjêtej przez Radê Europy. Rada Europy jest
niezale¿n¹ od UE organizacj¹ miêdzynarodow¹, ale
Unia przejê³a jej dorobek w zakresie ochrony praw
cz³owieka, deklaruj¹c w Traktacie o Unii Europejskiej
(art.6) ich przestrzeganie w kszta³cie zapisanym w
wymienionej konwencji i wynikaj¹cym z tradycji
konstytucyjnych wspólnych dla pañstw cz³onkowskich.
Zawarty w 1957 roku traktat rzymski nie wspomina³
jeszcze o prawach cz³owieka i podsta wowych
wolnoœciach, dlatego pierwszym punktem odniesienia
dla Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci by³y
konstytucje pañstw cz³onkowskich.

W³¹czenie praw cz³owieka do katalogu ogólnych
zasad Unii Europejskiej ma podwójne znaczenie. Po
pierwsze jest naturalnym wynikiem odwo³ania siê do
europejskiego systemu wartoœci. Pojêcie prawa jako
uprawnieñ przys³uguj¹cych bezwarunkowo jednostce
jest w³aœciwe cywilizacji europejskiej. Po drugie. jest
podstaw¹ porz¹dku opartego na poszano waniu prawa
i suwerennej decyzji pañstw o podporz¹dkowaniu siê
temu prawu. Wszystkie pañstwa cz³onkowskie s¹
zobowi¹zane do jego przestrzegania pod groŸb¹
sankcji (Traktat amsterdamski z 1997 roku przewiduje
zawieszenie niektórych pra w pañstwa cz³onkowskiego
w przypadku stwierdzenia powa¿nego i sta³ego
naruszenia praw podstawo wych). Nadrzêdnoœæ prawa
miêdzynarodowego w stosunku do krajowego jako
sposób na zapobieganie konfliktom to podstawa
porz¹dku reguluj¹cego stosunki miêdzy pañstwami po
drugiej wojnie œwiatowej. Mówi siê, ¿e relacje miêdzy
pañstwami maj¹ charakter prawny. W³aœnie w Unii
Europejskiej ta zasada ma szczególnie du¿e znaczenie.

Karta Praw Podstawo wych UE

Karta Praw Podstawo wych Unii zosta³a przyjêta w
Nicei w 2000 r. Chocia¿ nie stanowi czêœci traktatu
nicejskiego i nie ma mocy wi¹¿¹cej, jest wa¿nym
punktem odniesienia w systemie prawnym UE. O jej
ostatecznym statusie rozstrzygnie Konwent UE,
powo³any w grudniu 2001 r. w Laeken.

Karta Praw Podstawo wych w preambule i 54
artyku³ach okreœla podstawowe war toœci UE oraz
zespó³ praw cywilnych, politycznych, ekonomicznych i
socjalnych obywateli UE. S¹ one podzielone na szeœæ
grup wartoœci: godnoœæ, wolnoœæ, solidarnoœæ,

Karta Praw Podstawo wych UE

Unia Europejska – wspólnota wartoœci

Unia Europejska – wspólnota wartoœci

obywatelstwo i sprawiedliwoœæ. Pokrywaj¹ siê one w
du¿ej mierze z prawami zawartymi w Eur opejskiej
konwencji o ochronie praw cz³owieka i podsta wowych
wolnoœci. Zosta³y jednak uszczegó³owione i uzupe³-
nione w oparciu o tradycje konstytucyjne pañstw
cz³onkowskich, wczeœniejsze zapisy traktatowe i inne
dokumenty stanowi¹ce deklaracjê politycznych intencji.

•ród³em praw socjalnych, którym Karta przyznaje
status praw podstawo wych, jest m.in. Europejska Karta
Socjalna, podpisana w Turynie w 1961 i Karta
Podstawowych Pra w Socjalnych Pracowników przyjêta
w Strasburgu w 1989 roku. Do tych dokumentów odwo-
³uje siê te¿ w swojej obecnej wersji Traktat o Wspólnocie
Europejskiej (art. 136).

Zasady dzia³ania, wspólna polityka i instytucje UE

Z zespo³u wartoœci wspó³tworz¹cych europejskie dzie-
dzictwo cywilizacyjne wywodz¹ siê prawa i obowi¹zki
pañstw cz³onkowskich UE i jej obywateli. S¹ Ÿród³em
zasad, którym podporz¹dkowany jest proces integracji
europejskiej, zarówno w zakresie stosowanych mecha-
nizmów dzia³ania jak i kszta³tu i kompetencji instytucji
wspólnotowych.

Demokratyczne pañstwa i instytucje

Unia Europejska skupia wy³¹cznie pañstwa demokra-
tyczne. Demokracja, jako podstawa ustrojowa i system
funkcjonuj¹cych instytucji, to warunek przyst¹pienia do
UE (polityczne kryterium kopenhaskie). UE stawia sobie
za cel rozwój i konsolidacjê utrwalenie demokracji w
Europie (Traktat o Wspólnocie Europejskiej, art. 177),
podporz¹dkowuje temu celowi m.in. wspóln¹ politykê
zagraniczn¹ i bezpieczeñstwa (Traktat o UE, art. 11).

Od 1979 roku wybory do Parlamentu Europejskiego,
reprezentuj¹cego obywateli pañstw cz³onkowskich UE,
s¹ bezpoœrednie. Zagadnienia dotycz¹ce integracji
europejskiej s¹ przedmiotem prac parlamentów
narodowych. Ka¿de pañstwo cz³onkowskie
opracowa³o odrêbny model udzia³u parlamentu
narodowego w formu³owaniu swojej polityki
europejskiej i prezentowania jej na forum instytucji
wspólnotowych. Dodatko wo jednak parlamenty maj¹
mo¿liwoœæ wp³ywania na politykê UE poprzez
konferencje Komisji ds. Europejskich (COSAC). Rada
Europejska, okreœlaj¹ca wytyczne polityki UE, skupia
szefów pañstw i rz¹dów, wyra¿a wiêc wolê narodów
wybieraj¹cych demokratycznie swych przedstawicieli.
Tradycyjnie demokracja funkcjonuje na poziomie
pañstwa narodowego. Postêp integracji europejskiej
wymaga jednak wzmocnienia demokratycznego

Zasady dzia³ania, wspólna polityka i instytucje UE

Demokratyczne pañstwa i instytucje

charakteru instytucji UE i wp³ywu obywateli na proces
sprawowania w³adzy na poziomie ponadnar odowym.
Jest to jeden z g³ównych celów Konwentu przygo-
towuj¹cego reformê UE.

Poszanowanie suwerennoœci i ochrona to¿samoœci

Rada Unii Europejskiej jest kolejn¹ instytucj¹ reprezen-
tuj¹c¹ bezpoœrednio interesy pañstw cz³onkowskich.
Skupia ona ministrów pañstw cz³onkowskich. Charakter
poszczególnych instytucji unijnych umo¿liwia zacho-
wanie równowagi pomiêdzy dzia³aniami miêdzyrz¹-
dowymi a ponadnarodowymi. Pañstwa cz³onko wskie
maj¹ suwerenny wp³yw na podejmowane decyzje,
s³u¿¹ce osi¹ganiu wspólnych celów. W niektórych dzie-
dzinach przekazuj¹ one swoje uprawnienia wspólnym
instytucjom.
Unia zapewnia poszanowanie to¿samoœci narodo wych
pañstw cz³onkowskich (Traktat o UE, art. 6.). Uznaj¹c,
¿e budulcem tej to¿samoœci s¹ historia, kultura i tradycje
(preambu³a Traktatu o UE), Unia przyczynia siê do
rozkwitu kultur cz³onków w poszanowaniu ich
narodowej i regionalnej ró¿norodnoœci, uwypuklaj¹c
jednoczeœnie wspólne dziedzictwo kulturowe (Traktat o
WE, art. 151). Dotyczy to nie tylko kultur narodowych,
ale i regionalnych. Wspieranie ró¿norodnoœci jêzyko-
wej, w tym równie¿ jêzyków mniejszoœci, to jedno z
g³ównych dzia³añ UE w zakresie kultury. Przyk³adem
konkretnych dzia³añ w tej dziedzinie s¹ programy UE w
dziedzinie kultury i edukacji.

Interesy regionów w UE reprezentuje Komitet Regionów.
Instrumentem gwarantuj¹cym ich rolê w UE jest zasada
subsydiarnoœci (pomocniczoœci). Oznacza ona, ¿e
regu³¹ jest podejmowanie decyzji jak najbli¿ej
obywatela, na jak najni¿szym szczeblu. Na poziomie
wspólnotowym decyzja podejmowana mo¿e byæ tylko
wówczas, gdy gwarantuje to wy¿sz¹ skutecznoœæ
dzia³ania ni¿ w sytuacji, gdyby zosta³a podjêta na
poziomie pañstwa cz³onkowskiego. To samo kryterium
decyduje te¿ o podziale kompetencji miêdzy pañstwem
a regionem. Subsydiarnoœæ stanowi jedn¹ z
zasadniczych cech demokracji europejskiej.

Cztery wolnoœci UE

Karta Praw Podstawo wych UE zawiera d³ug¹ listê
wolnoœci obywatelskich. Praktycznym odniesieniem do
zasady wolnoœci jest m.in. swoboda przemieszczania
siê ludzi na obszarze UE pozbawionym granic
wewnêtrznych. Gwarancjê tak¹ daje uk³ad z Schengen.
Przyst¹pi³o do niego trzynaœcie pañstw (wszyscy
cz³onkowie z wyj¹tkiem Wielkiej Brytanii i Irlandii).
Realizacj¹ idei wolnoœci jest te¿ przyjêcie modelu

Poszanowanie suwerennoœci i ochrona to¿samoœci

Cztery wolnoœci UE

Unia Europejska – wspólnota wartoœci

Unia Europejska – wspólnota wartoœci

gospodarki wolnorynkowej jako podsta wy ustroju
gospodarczego UE i fundamentu jednolitego rynku.
Opiera siê ona na swobodzie przep³ywu towarów,
osób, dóbr, us³ug i kapita³ów.

Solidarnoœæ wewnêtrzna i zewnêtrzna w polityce UE

Model gospodarczy UE oparty jest na równowadze
miêdzy konkurencyjnoœci¹ rynkow¹ a solidarnoœci¹
spo³eczn¹. Rozwój gospodarki na jednolitym rynku
europejskim jest ukierunkowany na sta³y wzrost
dobrobytu ogó³u obywateli i musi prowadziæ do
wzmocnienia spo³ecznej spójnoœci. Jest to jeden z celów
tzw. strategii lizboñskiej przyjêtej w 2000 r., która ma
sprawiæ, ¿e do 2010 r. UE stanie siê najbardziej
konkurencyjn¹ i dynamiczn¹ gospodark¹ œwiata.
Prawa spo³eczne i ekonomiczne obywateli wymienione
w Karcie Praw Podstawo wych UE s¹ odzwierciedleniem
idei solidarnoœci.

Zasada solidarnoœci znajduje swe praktyczne zastoso-
wanie na wszystkich szczeblach dzia³alnoœci UE. Jest
podstawowym instrumentem uzyskania rozwojo wej
spójnoœci i równowagi Wspólnot. Temu celowi podpo-
rz¹dkowane s¹ fundusze regionalne i spójnoœci,
których beneficjentami s¹ zapóŸnione i ubo¿sze kraje i
regiony UE. Idea solidarnoœci nie pozostaje bez wp³ywu
na stosunki UE z pañstwami nie bêd¹cymi jej cz³onkami.
Beneficjentami pomocy s¹ naturalnie kraje stowa-
rzyszone, z których czêœæ przyst¹pi wkrótce do
Wspólnot. Specjalny rodzaj stowarzyszenia ³¹czy UE z
krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku, których sta³e
wsparcie odbywa siê w oparciu o kolejne konwencje z
Lomé. UE tak¿e wspomaga – w ramach specjalnego
programu pomocy technicznej i finansowej przyjêtego
w 1976 roku – kraje rozwijaj¹ce siê Ameryki £aciñskiej i
Azji.

Równoœæ obywateli i pañstw cz³onkowskich

Demokratyczna zasada równoœci obywateli wobec pra-
wa, stanowi¹ca jedn¹ z podstawo wych zasad
konstytucyjnych w pañstwach cz³onkowskich UE, odnosi
siê równie¿ do stosunków miêdzy tymi pañstwami
cz³onkowskimi UE. S¹ one wobec siebie równe pod
wzglêdem statusu w UE, bez wzglêdu na ich obszar,
potencja³ gospodarczy i demograficzny. UE, opieraj¹c
siê na wartoœciach niedyskryminacji i tolerancji,
przywi¹zuje równie¿ du¿¹ wagê do wyrównania
poziomu szans obywateli na rynku pracy i w ¿yciu
politycznym, k³ad¹c m.in. nacisk na równoœæ kobiet i
mê¿czyzn i integracjê niepe³nosprawnych. Wyklucza
dyskryminacjê ze wzglêdu na p³eæ, rasê lub
pochodzenie etniczne, religiê lub przekonania,

Solidarnoœæ wewnêtrzna i zewnêtrzna w polityce UE

Równoœæ obywateli i pañstw cz³onkowskich

niepe³nosprawnoœæ, wiek lub orientacjê seksualn¹
(Traktat o WE, art. 13).

Wszystkie wymienione wartoœci i zasady maj¹ swe
Ÿród³o w europejskim dziedzictwie kultury i idei. To w
jaki sposób wp³ywaj¹ one na konkretne dzia³ania Unii
Europejskiej zale¿y od decyzji pañstw cz³onkowskich i
ich obywateli. Trwaj¹ca obecnie debata nad przysz³ym
kszta³tem UE s³u¿y takiemu sformu³owaniu tych decyzji,
by UE mog³a zapewniæ swoim cz³onkom jak najlepsz¹
pozycjê w œwiecie globalizacji i zmieniaj¹cych siê
stosunków spo³ecznych przy zachowaniu europej-
skiego dziedzictwa.

wrzesieñ 2002

Wiêcej informacji na stronach:

Karta Praw Podstawo wych Unii Europejskiej
http://europa.eu.int/comm/justice_home/unit/charte
/index_en.html

Rada Unii Europejskiej: Wymiar Sprawiedliwoœci
i Sprawy Wewnêtrzne
http://ue.eu.int/jai/

Parlament Europejski: Wolnoœæ, Bezpieczeñstwo
i SprawiedliwoϾ
http://www.europarl.eu.int/comparl/libe/elsj/

Punkt Informacyjny Unii Europejskiej
Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce
ul. Emilii Plater 53, 00-113 Warszawa
tel.: [phone]; fax: [phone]
e-mail: [e-mail]
www.europa.delpol.pl

Punkt Informacyjny Unii Europejskiej
Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

P

U

N

K

T

INFORMACYJNY

E U R O P E J S K I E J

U
N
I

I

P

U

N

K

T

Unia Europejska – wspólnota wartoœci

Unia Europejska – wspólnota wartoœci